النحل ١٢٣

ثُمَ‌ أَوْحَيْنَا إِلَيْکَ‌ أَنِ‌ اتَّبِعْ‌ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ‌ حَنِيفاً وَ مَا کَانَ‌ مِنَ‌ الْمُشْرِکِينَ‌

کپی متن آیه
ثُمَ‌ أَوْحَيْنَا إِلَيْکَ‌ أَنِ‌ اتَّبِعْ‌ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ‌ حَنِيفاً وَ مَا کَانَ‌ مِنَ‌ الْمُشْرِکِينَ‌

ترجمه

سپس به تو وحی فرستادیم که از آیین ابراهیم -که ایمانی خالص داشت و از مشرکان نبود- پیروی کن!

سپس به تو وحى كرديم كه از آيين ابراهيم حق گراى پيروى كن، و او از مشركان نبود

سپس به تو وحى كرديم كه: «از آيين ابراهيم حق‌گراى پيروى كن، [چرا كه‌] او از مشركان نبود.»

آن گاه بر تو وحی کردیم که (در دعوت به خداپرستی و توحید و بسط معارف الهی) آیین ابراهیم را تعقیب کن که پاک و یکتا پرست بود و هرگز به خدای یکتا شرک نیاورد.

آن گاه به تو وحی کردیم که از آیین [یکتاپرستیِ] ابراهیم حق گرا پیروی کن که از مشرکان نبود.

به تو نيز وحى كرديم كه: از آيين حنيف ابراهيم پيروى كن كه او از مشركان نبود.

سپس به تو وحی کردیم که از آیین ابراهیم پاکدین پیروی کن که از مشرکان نبود

سپس به تو وحى كرديم كه آيين ابراهيم حق‌گراى را پيروى كن، و او از مشركان نبود.

سپس (قرنها بعد از ابراهیم، تو را به پیغمبری برگزیدیم) و به تو وحی کردیم که از آئین ابراهیم پیروی کن که حقگرا (و دور از انحراف) بود و از زمره‌ی مشرکان نبود.

سپس فراسوی تو وحی کردیم که: « از آیین ابراهیم - در حالی که رویگردان از باطل بود - پیروی کن حال آنکه از مشرکان نبود.»

سپس وحی کردیم بسوی تو که پیروی کن آئین ابراهیم یکتاپرست را و نبود از شرک‌ورزان‌

Then We inspired you: “Follow the religion of Abraham, the Monotheist. He was not an idol-worshiper.”

ترتیل:

ترجمه:

النحل ١٢٢	آیه ١٢٣	النحل ١٢٤
سوره : سوره النحل نزول : ٧ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مِلَّةَ»: دین. آئین.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِذِ ابْتَلَى‌ إِبْرَاهِيمَ‌ رَبُّهُ‌... (۰) قُلْ‌ صَدَقَ‌ اللَّهُ‌ فَاتَّبِعُوا... (۵) وَ مَنْ‌ أَحْسَنُ‌ دِيناً مِمَّنْ‌... (۳) إِنِّي‌ وَجَّهْتُ‌ وَجْهِيَ‌ لِلَّذِي‌... (۲) قُلْ‌ إِنَّنِي‌ هَدَانِي‌ رَبِّي‌... (۴) قُلْ‌ إِنَّنِي‌ هَدَانِي‌ رَبِّي‌... (۴)

وَ إِبْرَاهِيمَ‌ الَّذِي‌ وَفَّى‌ (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۱۲ - ۱۲۸ سوره نحل
• مَثَلى بیانگر هشدار نسبت به كفران نعمت و پیامدهای آن
• نكاتى كه از آيه: «فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللهُ حَلَالاً طَيِّباً» استفاده مى شود
• نهى از بدعت در دين، و افتراء و دروغ بستن بر خدا
• تحريم طيّبات براى بنى اسرائيل، ناشى از ظلم خودشان بوده است
• درِ رحمت و آمرزش الهى، به سوى همگان باز است
• ذكر اوصاف و ویژگی های ابراهيم «ع»
• مقصود از اختلاف يهود در «سبت»، در آیه شریفه
• وجوهى كه مفسران درباره اختلاف مذكور در آيه گفته اند
• معناى «حكمت»، «موعظه» و «مجادله»، در آیه شریفه
• مراد از موعظۀ حسنه و جدال احسن، در آيه شریفه
• دلیل ترتيب در ذكر «حكمت» و «موعظه» و «جدال»، در آيه شریفه
• فضيلت صبر بر آزار مشركان
• بحث روایتی

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ «123»

سپس به تو وحى كرديم كه از آئين ابراهيم حق‌گرا پيروى كن، واو از مشركان نبود.

پیام ها

1- گرچه شيوه‌ها و شرايط انبيا يكسان نبوده است، ليكن راه انبيا يكى است و آنان مأمور به پيروى از پيامبران قبلى هستند. «اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ»*

2- ستايش‌هاى پى‌درپى با تعبيرهاى مكرّر در آياتى كنار هم، نشانه‌ى كمال خلوصِ‌ابراهيم است. (در سه آيه دو بار «حَنِيفاً» و «ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ» تكرار شد)

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (123)

ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ‌: پس وحى فرموديم به سوى تو اى پيغمبر. أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ‌: اينكه پيروى كن در توحيد و تبرى از شرك، ملت ابراهيم عليه السّلام را. حَنِيفاً: در حالتى كه او مايل بود از تمام اديان باطله به دين حق اسلام، على بن ابراهيم قمى فرمايد «1»: مراد حنيفيت ده چيزى است كه ابراهيم عليه السّلام آورد، از سنن پنج چيز در بدن: غسل جنابت، تطهير به آب، ناخن گرفتن، تنوير، ختان، و پنج در سر: تراشيدن سر، گرفتن شارب، واگذاشتن ريش، و مسواك و خلال.

وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ‌: و نبود ابراهيم عليه السّلام از جمله شرك آرندگان. اين آيه تعرض كفار قريش است كه مى‌گفتند: ما كيش پدر خود را داريم، حق تعالى ردع آنها فرمود به اينكه ابراهيم عليه السّلام مشرك نبود.

تبصره: اين مطلب مبرهن شده كه حضرت خاتم النبيين صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اكمل و اشرف و افضل تمام انبياء، و به اجماع آن حضرت در فروع تابع‌

---

«1» تفسير قمى جلد 1، صفحه 391.

جلد 7 - صفحه 307

هيچ پيغمبرى نبوده، زيرا تابعيت فاضل بر مفضول قبيح است عقلا، و اگر بعض از مسائل، موافق شريعت پيغمبرى بوده مانند سنن حنيفيه، هرآينه بر سبيل اتفاق واقع شده نه بر سبيل اقتدا. بنابراين مراد امر به اتباع آن حضرت است در دعوت، يعنى چنانچه حضرت ابراهيم عليه السّلام بر وفق و مدارا دلايل توحيد را بيان، گاهى به مذاق قوم ابطال دعاوى آنها و اثبات الهيت حق مى‌نمود، و زمانى به حجج سمعيه و مجادله حسنه، و چون مناظرات آن حضرت مرغوب خلق و محبوب خالق بود؛ همچنين تو هم اى پيغمبر مكرم، اين شيوه مرضيه را مراعات فرما.

ايضا تابع دو قسم است: تابع واقعى مانند اتباع هر امتى از پيغمبر خود، يا اتباع مقلد مجتهد خود را كه اگر ترك متابعت كند، حقيقتا پيروى او را ننموده. و ديگر: تابع مثلى، عبارت از تبعيت در رفتار و گفتار و كردار به مثل ديگرى در تدقيق و تحقيق و اختيار قولى و فعلى مثل قول محقق و مدقق سابق را امضاء نمودند، و بنابراين در اتباع مثلى لازم نيايد افضليت او را بر پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.

بعضى مفسرين‌ «1» چنين نقل نموده كه حق تعالى امر فرمود به موسى عليه السّلام كه بنى اسرائيل را بگو تا روز جمعه ترك اشتغال به مهمات كرده، رو به پرستش حق نمايند. چون فرمان بديشان رسيد، اندكى قبول، و بسيارى سركشى نمودند، و اختلاف كردند، بعضى گفتند: شنبه را اختيار مى‌كنيم، چه حق تعالى در اين روز از خلقت عالم فارغ شد. بعضى گفتند «2»: روز يكشنبه، زيرا اول آفرينش باشد. حق تعالى به جهت شآمت مخالفت، امر را تشديد، و روز شنبه را واجب فرمود.

---

«1» مجمع البيان، جلد 3، صفحه 392.

«2» همان مدرك.

جلد 7 - صفحه 308

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِنَّ إِبْراهِيمَ كانَ أُمَّةً قانِتاً لِلَّهِ حَنِيفاً وَ لَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (120) شاكِراً لِأَنْعُمِهِ اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى‌ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ (121) وَ آتَيْناهُ فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ (122) ثُمَّ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (123) إِنَّما جُعِلَ السَّبْتُ عَلَى الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَيَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (124)

ترجمه‌

- همانا ابراهيم بود بتنهائى امّتى مطيع براى خدا حقجوى و نبود از اهل شرك‌

شكر گذارنده بود مر نعمتهاى او را بر گزيدش و هدايت نمودش براه راست‌

و داديم او را در دنيا نيكوئى و همانا او در آخرت هر آينه از شايستگان است‌

پس وحى نموديم بتو كه پيروى كن كيش ابراهيم را كه حقجوى بود و نبود از شرك آورندگان‌

جز اين نيست كه قرار داده شد شنبه بر آنانكه اختلاف كردند در آن و همانا پروردگار تو هر آينه حكم ميكند ميان آنها روز قيامت در آنچه بودند كه در آن اختلاف مينمودند.

تفسير

- در مجمع نسبت به بيشتر مفسّرين داده كه مراد از امّت، مقتدا و معلّم خير است و از ابن اعرابى نقل نموده كه بمرد عالم امّت ميگويند و در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه امّت بر يكى و بيشتر اطلاق ميشود چنانچه خداوند در اين آيه اطلاق فرموده و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه اين اطلاق براى آنستكه او متديّن بدينى بود كه احدى غير از او متديّن بآن دين نبود پس بتنهائى امّتى بود و مراد از قانت مطيع است و مراد از حنيف مسلمان است و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه خداوند باين تعبير فضيلت داده است باو و از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه آنزمان در دنيا يكنفر بيشتر عبادت خدا را نمينمود و اگر غير از او كسى بود كه عبادت ميكرد خداوند در اين آيه او را ذكر ميفرمود و پس از چندى مأنوس فرمود خدا او را باسماعيل و اسحق پس سه نفر شدند و بنظر حقير اطلاق لفظ جمع بر مفرد براى تعظيم و تجليل و ساير نكات محسّنه، رائج است و اينجا مجوّز اطلاق، علم و نبوت و امامت و فضيلت و شرافت و هدايت و انفراد بعبادت و ساير صفات كماليّه است و منافاتى بين معانى مذكوره نيست چون ممكن است تمامى مراد باشد چنانچه ظاهر است و از ابن مسعود نقل شده كه مراد از قانت كسى است كه فرمانبردار و دائم در عبادت باشد و مراد از حنيف گفته‌اند ثابت بر حقّ و معرض از باطل و منقيم در طاعت و دين حقّ اسلام است و ذيل آيه اشاره‌

---

جلد 3 صفحه 326

بتكذيب قريش است كه گمان ميكردند بر ملّت حضرت ابراهيم ميباشند با آنكه بت‌پرست بودند و مقام شكرگزارى آنحضرت از نعم الهيه معلوم است كه معترف بود و صرف ميفرمود تمام نعم الهى را در آنچه خلق شده بود براى آن و روايت شده است كه هيچ وقت بى‌ميهمان غذا تناول نميفرمود و خداوند او را برگزيد و اختيار فرمود به نبوّت و رسالت و امامت و هدايت فرمود بدين اسلام و راه راست و عطا فرمود باو در دنيا حسنه را يعنى محبوبيّت عامّه كه ارباب ملل مختلفه همه او را دوست داشتند و احترام مينمودند و تمجيد ميكردند و عمر طولانى با وسعت رزق و توفيق طاعت و نام نيك و اعقاب صالحه كه تمام انبياء بنى اسرائيل و حضرت ختمى مرتبت از نسل او بوجود آمدند و در آخرت از شايستگان براى بهشت است چنانچه از خداوند مسئلت فرمود كه ملحق فرما مرا بشايستگان و اجابت شد و در اين آيه التفات از غيبت بتكلّم شده است براى ابراز عنايت و مزيد كرامت و چون براى ترغيب بمقام صلاح و اشاره باجابت دعاء آنحضرت فرمود انّه فى الآخرة لمن الصالحين با آنكه مقام او فوق صلاح است در آيه بعد اشاره بفضيلتى براى آنحضرت فرمود كه براى احدى از عالميان نيست تا تلافى شود كه فرمود پس وحى نموديم ما بتو اى محمّد كه متابعت و پيروى كن ملّت ابراهيم را كه مستقيم در توحيد و نفى شرك بود و چون تفاوت زيادى ميان اين فضيلت و ساير فضائل آنحضرت بود عطف بثمّ شد كه دالّ بر تباعد است و البتّه كسيكه اشرف انبياء و خاتم مرسلين مأمور به تبعيّت و پيروى از او باشد مقامش معلوم است كه بيرون از حدّ وصف و بيان است و منافى با اشرفيّت حضرت ختمى مرتبت نيست چون آن فضيلت باعتبار سبقت او است در طريقه حقّه واحده و اين شرافت باعتبار كمال دين و تمام نعمت و ساير جهات فضيلت و شرافت است كه نميتوان احصاء نمود و عيّاشى ره از امام حسين عليه السّلام نقل نموده كه احدى بر ملّت ابراهيم عليه السّلام نيست مگر ما و شيعيان ما و ساير مردم برى هستند از آن و چون جاى اين اشكال بود كه يهود بعقيده خودشان بگويند اگر محمد پيرو ملّت ابراهيم است چرا عيد او را كه شنبه بود بجمعه تبديل نمود خداوند در آيه اخيره جواب فرمود باين تقريب كه عيد حضرت ابراهيم هم جمعه بود و چون حضرت موسى عليه السّلام امر نمود به بنى اسرائيل كه‌

---

جلد 3 صفحه 327

هفته‌اى يكروز را كه خداوند براى آنها تعيين فرمايد مشغول بعبادت شوند و آنها در تعيين آنروز اختلاف نمودند خداوند براى امتحان آنها شنبه را معيّن فرمود كه مأمور شدند بتعطيل و اجتناب از صيد ماهى در آنروز و بمكر و حيله مخالفت نمودند و معذب بعذاب الهى گشتند چنانچه در سوره اعراف گذشت و اين حاصل جمع بين اقوال مختلفه در اين مقام است و تمام اختلافات بحكم الهى در روز قيامت رفع خواهد شد و از آن جمله اختلاف مسلمان و يهود و نصارى است در تعطيل و شرافت روز جمعه و شنبه و يكشنبه كه رفع خواهد شد بظهور حجّت انشاء اللّه تعالى ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

ثُم‌َّ أَوحَينا إِلَيك‌َ أَن‌ِ اتَّبِع‌ مِلَّةَ إِبراهِيم‌َ حَنِيفاً وَ ما كان‌َ مِن‌َ المُشرِكِين‌َ (123)

‌پس‌ ‌از‌ ‌آن‌ مقامات‌ وحي‌ نموديم‌ بسوي‌ تو اينكه‌ متابعت‌ كن‌ ملّة ابراهيم‌ ‌را‌ ‌که‌ حنيف‌ ‌بود‌ و نبود ‌از‌ زمره‌ مشركين‌ ‌در‌ حديث‌ دارد ‌که‌ ده‌ چيز ابراهيم‌ آورد ‌که‌ ملة حنيف‌ ‌است‌ پنج‌ ‌در‌ بدن‌ و پنج‌ ‌در‌ سر امّا پنج‌ ‌در‌ بدن‌ فرمود

فالغسل‌ ‌من‌ الجنابة و الطهور بالماء و تقليم‌ الاظفار و حلق‌ الشعر ‌من‌ البدن‌ و الختان‌ و امّا الّتي‌ ‌في‌ الرأس‌ فطم‌ّ الشعر و اخذ الشارب‌ و اعفاء اللحي‌ و السواك‌ و الخلال‌ فهذه‌ ‌لم‌ ينسخ‌ ‌الي‌ يوم القيامة

بايد ‌اينکه‌ حديث‌ ‌را‌ ‌براي‌ جوانان‌ امروزه‌ بلكه‌ ‌بر‌ مردان‌ ‌که‌ ريش‌ ميتراشند و ‌براي‌ صوفيه‌ ‌که‌ شارب‌ ميگذارند تلاوت‌ كرد و تفسير ‌آيه‌ شريفه‌ قبلا اشاره‌ شد احتياج‌ بتكرار ندارد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 123)- پنجم: آخرین امتیازی که خدا به ابراهیم در برابر آن همه صفات برجسته داد این بود که مکتب او نه تنها برای اهل عصرش که برای همیشه، مخصوصا برای امت اسلامی یک مکتب الهام بخش گردید، به گونه‌ای که قرآن می‌گوید: «سپس به تو وحی فرستادیم که از آیین ابراهیم، آیین خالص توحید، پیروی کن» (ثُمَّ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً).

بار دیگر تأکید می‌کند «ابراهیم از مشرکان نبود» (وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- پیامبر(ص)، مأمور پیروى از آیین ابراهیم(ع) گردید. (ثمّ أوحینا إلیک أن اتّبع ملّة إبرهیم)

۲- لزوم پیروى از حضرت ابراهیم(ع)، در اجتناب از هرگونه انحراف و شرک (ثمّ أوحینا إلیک أن اتّبع ملّة إبرهیم)

۳- پیامبر(ص)، از آیین ابراهیم(ع) توسط وحى آگاه گردید. (ثمّ أوحینا إلیک أن اتّبع ملّة إبرهیم حنیفًا) برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که جمله «أن اتّبع ...» جمله تفسیریه باشد; یعنى، ما به تو وحى کردیم و محتواى وحى ما، همان آیین ابراهیم(ع) است.

۴- اسلام، آیینى ابراهیمى و مطابق و هماهنگ با معارف و تعالیم حضرت ابراهیم(ع) است. (اتّبع ملّة إبرهیم حنیفًا)

۵- موحد بودن ابراهیم(ع) و مبرّا بودنش از هرگونه کجى و افراط و تفریط، فلسفه و حکمت پیروى پیامبراسلام(ص) از آن حضرت (اتّبع ملّة إبرهیم حنیفًا) «حنیفاً» که حال براى «إبراهیم» است، به منزله تعلیل براى امر به متابعت است; یعنى، از آیین ابراهیم(ع) پیروى کن; چون او «حنیف» بوده است.

۶- ابراهیم(ع)، شخصیتى حق گرا و مبرّا از شرک و جدا از مرام مشرکان در همه عمر خویش (ملّة إبرهیم حنیفًا و ما کان من المشرکین)

۷- اعتقاد به مرام ابراهیمى(ع)، ناسازگار با هرگونه شرک به خدا (ملّة إبرهیم حنیفًا و ما کان من المشرکین) برداشت فوق، با توجه به این نکته است که عبارت «ما کان من المشرکین» تعریضى باشد به مشرکان مکه که از یک سو به حضرت ابراهیم(ع)، بنیان گذار کعبه، ارج مى نهادند، ولى از سوى دیگر شرک مىورزیدند.

۸- داشتن اندیشه و آیین درست و بى انحراف (توحیدى)، ویژگى اصلى و برجسته حضرت ابراهیم(ع) بود. (ملّة إبرهیم حنیفًا و ما کان من المشرکین) از اینکه خداوند از میان اوصاف چهارگانه اى که براى ابراهیم(ع) در آیات پیش بیان داشت، وصف «حنیف» را ملاک پیروى پیامبر(ص) از ایشان قرار داد، برداشت فوق به دست مى آید.

۹- اندیشه و مرام درست و بى انحراف، ملاک ارزشمندى انسانهاست. (اتّبع ملّة إبرهیم حنیفًا و ما کان من المشرکین)

۱۰- پیروى از مرام حنیف (معتدل و بى انحراف) ابراهیمى، دربردارنده نیکیهاى دنیوى و صلاح اخروى (و ءاتینه فى الدنیا حسنة و إنه فى الأخرة لمن الصلحین ... اتّبع ملّة إبرهیم حنیفًا)

موضوعات مرتبط

• ابراهیم(ع): آثار پیروى از دین ابراهیم(ع) ۱۰; ابراهیم(ع) و شرک ۶; اعتدال ابراهیم(ع) ۵; اهمیت دین ابراهیم(ع) ۱; پیروى از دین ابراهیم(ع) ۱، ۲; تنزیه ابراهیم(ع) ۵، ۶; توحید ابراهیم(ع) ۵، ۸; حق گرایى ابراهیم(ع) ۶; دین ابراهیم(ع) ۸; عقیده ابراهیم(ع) ۸; فلسفه پیروى از ابراهیم(ع) ۵; ویژگیهاى ابراهیم(ع) ۸; ویژگیهاى دین ابراهیم(ع) ۷
• ادیان: هماهنگى ادیان ۴
• ارزشها: ملاک ارزشها ۹
• اسلام: اسلام و دین ابراهیم(ع) ۴; حقیقت اسلام ۴
• انحراف: اجتناب از انحراف ۲
• تعقل: نقش تعقل صحیح ۹
• حسنات: زمینه حسنات دنیوى ۱۰
• دین: آثار پیروى از دین حنیف ۱۰
• شرک: اجتناب از شرک ۲; موانع شرک ۷
• صلاح: زمینه صلاح اخروى ۱۰
• عقیده: عقیده به دین ابراهیم(ع) ۷
• محمد(ص): محمد(ص) و ابراهیم(ع) ۵; محمد(ص) و دین ابراهیم(ع) ۳; مسؤولیت محمد(ص) ۱; وحى به محمد(ص) ۳
• موحدان ۵:
• وحى: نقش وحى ۳