۱۶٬۱۹۴
ویرایش
خط ۱۸۶: | خط ۱۸۶: | ||
و معناى جملۀ «تَتَّخِذُونَ مِنهُ سَكَراً وَ رِزقاً حَسَناً»، اين است كه: از آنچه ذكر شد، از ميوه هاى نخل و انگور چيزى مى گيرند كه مانند شراب، با تمام انواعى كه دارد، مسكر است، و رزق پاكيزه و خوب، از قبيل مويز و شيره و غير ذلك، از چيزهايى كه آذوقه به شمار مى رود. | و معناى جملۀ «تَتَّخِذُونَ مِنهُ سَكَراً وَ رِزقاً حَسَناً»، اين است كه: از آنچه ذكر شد، از ميوه هاى نخل و انگور چيزى مى گيرند كه مانند شراب، با تمام انواعى كه دارد، مسكر است، و رزق پاكيزه و خوب، از قبيل مويز و شيره و غير ذلك، از چيزهايى كه آذوقه به شمار مى رود. | ||
==عدم دلالت جمله: | ==عدم دلالت جمله: «تَتَّخِذُونَ مِنهُ سَكَراً وَ رِزقاً حَسَناً»، بر مباح بودن مسكرات== | ||
اين آيه شريفه نمى خواهد بفرمايد | اين آيه شريفه نمى خواهد بفرمايد «مسكرات»، حلال و مباح است، و حتى نمى خواهد بگويد كار خوبى مى كنيد كه از ميوه هاى مذكور «مسكر» مى گيريد، بلكه ممكن است بگوييم دلالت بر زشتى اين كار دارد. چون شراب گرفتن را در مقابل «اتّخاذ رزق خوب» قرار داده، تا بفهماند شراب، «رزق» حسن نيست. | ||
ولى اگر اين دلالت را قبول | ولى اگر اين دلالت را قبول نكنيم، آن را نيز قبول نداريم. زيرا اصلا آيه شريفه در مقام بيان حلال و حرام نيست، بلكه در اين مقام است كه منافعى را كه بشر آن روز، از اين ميوه ها مى بردند، بشمارد، و بفرمايد همه اين انتفاعات از نعمت هاى خداست، و از ذكر آن، نتيجه توحيد را بگيرد. چون آيه شريفه در مكه نازل شده و خطابش به مشركان است. | ||
بنابراين، آيه متضمن حكم شرعى نيست، تا بگوييم با آيه تحريم شراب نسخ شده يا نشده است. و با همين بيان، فساد گفتار آن كسى كه گفته: آيه مورد بحث، با آيه سوره «مائده» نسخ شده و به قتاده هم نسبت داده اند، روشن مى گردد. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۴۲۱ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۴۲۱ </center> | ||
صاحب روح | صاحب روح المعانى، حرف عجيب و غريبى زده و گفته: تفسير «سَكَر» به شراب، از ابن مسعود و ابن عمر و ابى رزين و حسن و مجاهد و شعبى و نخعى و ابن ابى ليلى و ابى ثور و كلبى و ابن جبير، با بسيارى ديگر نقل شده، و آيه شريفه در مكه نازل گرديده، كه در آن روز، شراب حلال بوده، و فاجر و مسلمان و كافر آن را مى آشاميدند، و تحريمش در مدينه طيبه اتفاق افتاد، و كسى در اين معنا مخالف نيست. | ||
اختلافى كه دارند، در اين است كه قبل از جنگ «اُحُد» بوده، يا بعد از آن و آيه اى كه در مدينه نازل شد و شراب را تحريم كرد، آيه: «یَا أيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إنَّمَا الخَمرُ وَ المَيسِرُ وَ الأنصَابُ وَ الأزلَامُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّيطَان فَاجتَنِبُوهُ» بود. پس آيه مورد بحث، به وسيله آن نسخ شده، و همين معنا از عده اى از نامبردگان، مانند نخعى و ابى ثور و ابن جبير روايت شده. | |||
بعضى گفته اند: آيه مورد بحث، درست است كه قبل از آيه تحريم نازل شده، ليكن نسخ نشده. چون «سَكَر» به معناى شراب نيست، بلكه به معناى سركه است، و اين لغت اهل حبشه است. و يا به نقلى كه از ابوعبيده شده، «سَكَر»، خوردنى است كه به عنوان نُقل خورده مى شود، مانند شيرينى. | |||
اما | آنگاه اين شعر را به عنوان شاهد انشاد كرده كه: «جَعَلتَ أعرَاضَ - الكِرَامِ سَكَراً»، تا آن جا كه مى گويد: حنفى ها هم، قائل به عدم نسخ شده، گفته اند: مراد از «سَكَر»، آن مقدار از شراب است كه مستى نمى آورد، و استدلال كرده اند به اين كه: خداى تعالى، در آيه مورد بحث، منت مى گذارد بر بندگانش به چيزهايى كه برايشان خلق كرده، و منت گذارى در چيزهايى معقول است كه حلال باشد، نه حرام. | ||
پس همين كه مى بينيم خدا بر بندگان منت نهاده به «سَكَر»، خود دليل است بر اين كه شراب كم و آن مقدار كه مستى نياورد، حلال است، و زياده روى در آن، به طورى كه مستى بياورد، حرام است. اين بود آن مقدار از كلام روح المعانى، كه مورد حاجت ما بود. | |||
اما اين كه گفت: خمر در مدينه تحريم شده، ما در سوره «مائده»، بحث مفصلى ايراد نموده و ادله اى آورديم بر اين كه شراب قبل از هجرت هم تحريم شده بود، و يكى از احكام معروف اسلام نزد مشركان، حرمت شراب و حرمت زنا بود، و تحريم آن در سوره «اعراف» نازل شد، كه به طور قطع، قبل از سوره «نحل» نازل شده. و همچنين در دو سوره «بقره» و «نساء» تحريم شده كه قبل از «مائده» نازل شدند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۴۲۲ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۴۲۲ </center> | ||
و روايات، شاهد بر آن است و به قول خود روح | و گفتيم كه آيه سوره «مائده»، براى تأكيد حرمت و چوبكارى بعضى از مسلمانان بود، كه از حكم حرمت تخلف مى كردند، و روايات، شاهد بر آن است و به قول خود روح المعانى، مسلمان و كافر، آن را مى خوردند. در خود آيات هم تعبيراتى كه شاهد بر اين معنا باشد، هست. از جمله عبارت: «فَهَل أنتُم مُنتَهُون: آيا شما دست بر مى داريد از آن» است. | ||
و اما اين كه از ابن عباس نقل كرده كه «سَكَر» در لغت حبشه، به معناى سركه است، اين هم دليلى كه بتوان بر آن اعتماد نمود ندارد، و استعمال الفاظ غير عربى، هرچند در قرآن زياد است، مانند «استبرق» و «جهنم» و «زقوم» و غير اين ها، وليكن اين استعمالات در مواردى است كه مانعى از قبيل ابهام و اشتباه در بين نباشد. | |||
و اما لغت «سَكَر» كه در زبان عربى به معناى شراب است و در زبان حبشه به معناى سركه است، باعث اشتباه و ابهام است و چگونه ممكن است به كتابى كه بليغ ترين كلام، كلام آن است، نسبت دهيم كه در جايى كه گفتگو از سركه دارد، كلمۀ «خل» كه لفظ عربى بسيار خوبى است را، رها كند و كلمه «سَكَر» را كه زبان حبشى است و در زبان عربى ضد آن را مى فهماند، به كار ببرد؟ | |||
و اما | و اما اين كه به ابوعبيده نسبت داد، اشكالش در اول بحث گذشت، بدان جا مراجعه شود. | ||
و اما نسبتى كه به حنفى ها داد كه گفته اند مراد از | و اما نسبتى كه به حنفى ها داد كه گفته اند مراد از «سَكَر»، مويز است، و آيه دلالت دارد بر جواز شرب كمى از آن، به حدّى كه مستى نياورد، چون آيه در مقام منت نهادن است، اشكالش اين است كه آيه بيش از اين دلالت ندارد كه مردم از خرما و انگور «سَكَر» مى گرفتند. | ||
و اما منت نهادن بر | و اما منت نهادن بر مردم، به هيچ وجه از آيه استفاده نمى شود. آيه، تنها در مقام شمردن نعمت هاست كه در ضمن، خرما و انگور را هم اسم مى برد. پس خرما و انگور، نعمت است، نه هر قسم استفاده اى كه مردم از آن مى كنند، چه حلال و چه حرام، و اگر همه استعمالات مردم را نعمت مى دانست، اتّخاذ سكر را در مقابل رزق حسن قرار نمى داد. با اين كه اين مقابله، بر نوعى عتاب و سرزنش دلالت دارد و مى خواهد بر مردم تعريض كند كه چرا از آن دو، شراب مسكر مى گيرند، همچنان كه بيضاوى و غير او نيز، بر آن اعتراف نموده است. | ||
به | به علاوه، در خود آيه لفظ سكرى كه مقيد به مويز يا شراب باشد، وجود ندارد و نه مقيد به كمى كه به حدّ مستى برسد و نه به چيزى ديگرى. پس اگر اتخاذ سَكَر از منت هاى خدا بوده و آيه بر جواز آن دلالت مى كند، بايد ملتزم شويد كه آيه صريح در حليت همه شراب هاست، چرا نمى گوييد؟ | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۴۲۳ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۴۲۳ </center> | ||
به | به علاوه، آيه ديگر قابل نسخ نيست. چون وقتى لسان، لسان منت باشد، ديگر مدت معين بر نمى دارد تا بعد از گذشتن آن مدت، حكمش با آيه اى ديگر برداشته شود. زيرا چطور ممكن است خداوند چيزى را از نعمت هاى خود بشمارد و بر آن منت بگذارد، آن وقت، همان را «رجس» و از «عمل شيطان» بخواند، همانند سوره «مائده»، با اين كه چنين عملى از آن بداءهايى است كه بر خداى سبحان محال است. | ||
سپس خداى | سپس خداى تعالى، آيه مورد بحث را با جملۀ «إنَّ فِى ذَلِكَ لَآيَةً لِقَومٍ يَعقِلُون» ختم فرموده، تا مردم را در تعقل و دقت در امر نباتات و ميوه ها تحريك كند. | ||
==معنا و موارد استعمال كلمه «وحى»== | ==معنا و موارد استعمال كلمه «وحى»== |
ویرایش