تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۱۱: تفاوت میان نسخه‌ها

در كمال الدين به سند خود از على بن سالم از امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه گفت :

از حضرتش پرسيدم : آيا افسون مى تواند چيزى از قدر را دفع كند؟ فرمود: خود افسون نيز از قدر است .

و فر مود: قدريه ، مجوس اين امتند، همان كسانى هستند كه خواستند خدا را به عدالت بستايند، او را از سلطنتش عزل كردند (و قدرتش را محدود ساختند)، درباره همينها بود كه آيه «'''يوم يسحبون فى النار على وجوههم ذوقوا مس سقر انا كل شى ء خلقناه بقدر'''» نازل گرديد.

مؤ لف : منظور از «'''قدريه '''» كسانى هستند كه منكر قدرند، و اين مسلك معتزله است ، كه قائل به تفويضند (مى گويند خدا بعد از خلقت ديگر دخالتى در امور عالم ندارد)، و اين كه فرمود: قدريه ، مجوس اين امتند بدين جهت است كه قدريه مى گويند: خالق افعال اختيارى انسانها خود انسانهايند، و خدا خالق چيزهاى ديگر است ، در نتيجه قائل به دو اله شدند، همان طور كه مجوس قائل به دو اله بودند، يكى خالق خير و يكى هم خالق شر.

و اين كه فرمود: «'''خواستند خدا را به عدالت بستايند او را از سلطنتش ‍ خارج كردند'''»، از اين نظر بود كه قدريه براى فرار از جبر كه منافات با عدالت دارد و به منظور اثبات عدالت خدا سلطنت او را نسبت به اعمال اختيارى بندگان سلب كردند و گفتند: هيچ رابطه اى ميان افعال بندگان و خدا وجود ندارد.

و اين كه فرمود: «'''آيه مذكور درباره آنان نازل شده ...'''» منظور اين بوده كه آيات مذكور نسبت به اين قوم هم صادق است ، نه اين كه آيات درباره ايشان نازل شده باشد، و ايشان مورد نزول آنند، براى اين كه در تفسير آن توجه فرموديد كه گفتيم بيان آيه از نظر سياق بيانى است عمومى ، البته در اين باره كه آيات مذكور درباره قدريه نازل شده به جز روايت بالا رواياتى ديگر نيز هست ، كه از امام ابى جعفر باقر و امام صادق (عليه السلام ) و نيز از طرق اهل سنت رواياتى در اين معنا از ابن عباس و ابن عمر و محمد بن كعب و ديگران نقل شده .

و در الدر المنثور است كه احمد از حذيفه بن يمان روايت كرده كه گفت : رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) فرمود: براى هر امتى مجوسى و مجوس اين امت كسانى هستند كه مى گويند قدرى در كار نيست ....

مؤ لف : اين روايت را صاحب ثواب الاعمال به سند خود از امام صادق (عليه السلام ) از آباى گرامى اش از على (عليه السلام ) روايت كرده ،

ولى عبارت آن چنين است : براى هر امتى مجوسى است ، و مجوس امت كسانيند كه مى گويند قدرى در كار نيست .

و نيز در همان كتاب است كه : ابن مردويه به سندى كه از ابن عباس ‍ روايتش كرده آمده كه گفت : رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) فرمود: منظور از كلمه «'''نهر'''» فضا و وسعت است ، نه نهر آب .

و نيز در همان كتاب آمده كه ابو نعيم از جابر روايت كرده كه گفت : روزى در وقتى كه رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) در مسجد مدينه (نشسته ) بود بعضى از اصحابش سخن از بهشت به ميان آوردند، رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) فرمود: اى ابا دجانه مگر متوجه نشده اى كه هر كس ما را دوست بدارد و با محبت ما آزمايش شده باشد خداى تعالى او را با ما محشور خواهد كرد؟ آنگاه اين آيه را تلاوت فرمود: «'''فى مقعد صدق عند مليك مقتدر'''».

و در كتاب روح المعانى در ذيل جمله «'''فى مقعد صدق ...'''» گفته : جعفر صادق (رضى اللّه عنه ) در اين باره فرموده : معناى اين كه خداى تعالى در اين آيه مكان و مجلس را با كلمه «'''صدق '''» ستوده اين است كه : در آن مجلس به جز اهل صدق كسى نخواهد نشست .