الأنبياء ٩٠

فَاسْتَجَبْنَا لَهُ‌ وَ وَهَبْنَا لَهُ‌ يَحْيَى‌ وَ أَصْلَحْنَا لَهُ‌ زَوْجَهُ‌ إِنَّهُمْ‌ کَانُوا يُسَارِعُونَ‌ فِي‌ الْخَيْرَاتِ‌ وَ يَدْعُونَنَا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ‌

ترجمه

ما هم دعای او را پذیرفتیم، و یحیی را به او بخشیدیم؛ و همسرش را (که نازا بود) برایش آماده (بارداری) کردیم؛ چرا که آنان (خاندانی بودند که) همواره در کارهای خیر بسرعت اقدام می‌کردند؛ و در حال بیم و امید ما را می‌خواندند؛ و پیوسته برای ما (خاضع و) خاشع بودند.

|پس دعاى او را اجابت نموديم و يحيى را بدو بخشيديم، و همسرش را براى او شايسته [و آماده‌ى حمل‌] كرديم همانا آنها در كارهاى نيك پيشقدم بودند و با بيم و اميد ما را مى‌خواندند و در برابر ما خاشع بودند

پس [دعاى‌] او را اجابت نموديم، و يحيى را بدو بخشيديم و همسرش را براى او شايسته [و آماده حمل‌] كرديم، زيرا آنان در كارهاى نيك شتاب مى‌نمودند و ما را از روى رغبت و بيم مى‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند.

ما هم دعای او را مستجاب کردیم و یحیی را به او عطا فرمودیم و جفتش را (که نازا بود) برای او شایسته (همسری و قابل ولادت) گردانیدیم، زیرا آنها در کارهای خیر تعجیل می‌کردند و در حال بیم و امید ما را می‌خواندند و همیشه به درگاه ما خاضع و خاشع بودند.

پس [ندای] او را اجابت کردیم و یحیی را به او بخشیدیم و نازایی همسرش را برای وی اصلاح نمودیم، آنان همواره در کارهای خیر می شتافتند، و ما را از روی امید و بیم می خواندند، و پیوسته در برابر ما فروتن بودند.

دعايش را مستجاب كرديم و به او يحيى را بخشيديم و زنش را برايش شايسته گردانيديم. اينان در كارهاى نيك شتاب مى‌كردند و با بيم و اميد ما را مى‌خواندند و در برابر ما خاشع بودند.

آنگاه دعای او را اجابت کردیم، و به او یحیی را بخشیدیم و همسرش را برای او شایسته گرداندیم، اینان به نیکوکاری می‌شتافتند، و ما را از روی امید و بیم می‌خواندند، و در برابر ما فروتن بودند

پس اجابتش كرديم و يحيى را به او بخشيديم و همسر او را برايش شايسته- زاينده يا خوشخو- گردانيديم. اينان در كارهاى نيك مى‌شتافتند و ما را با اميد و بيم مى‌خواندند، و ما را فروتن و فرمانبردار بودند.

ما دعای او را برآورده ساختیم و (با وجود کبر سنّ، فرزندی به نام) یحیی را بدو بخشیدیم، و (برای حصول این مقصود) همسر (نازای) او را برایش بایسته (و در خور زاد و ولد) کردیم، آنان در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سرعت می‌گرفتند، و در حالی که چیزی می‌خواستند یا از چیزی می‌ترسیدند ما را به فریاد می‌خواندند، (و در وقت نیازمندی و بی‌نیازی، و بیماری و سلامت، و خوشی و ناخوشی، رو به آستانه‌ی ما می‌کردند و میان خوف و رجا می‌زیستند) و همواره خاشع و خاضع ما می‌بودند.

پس (دعای) او را برایش اجابت نمودیم و یحیی را بدو بخشیدیم و همسرش را برایش شایسته (و آماده‌ی حمل) کردیم. آنان به‌راستی در نیکی‌ها همگام با یکدیگر شتاب می‌نموده‌اند و ما را از روی رغبت و بیم می‌خوانده‌اند، و تنها برای ما فروتن بوده‌اند.

پس پذیرفتیم از او و بخشیدیم بدو یحیی را و شایسته گردانیدیم برایش همسرش را همانا بودند ایشان شتاب‌گیرندگان در خوبیها و می‌خواندند ما را امیدی و بیمی و بودند برای ما فروتنان‌

الأنبياء ٨٩	آیه ٩٠	الأنبياء ٩١
سوره : سوره الأنبياء نزول : ٦ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ»: همسرش را برای او بایسته زاد و ولد کردیم. همسرش را برایش زن خوب و پارسائی نمودیم. «رَغَباً وَ رَهَباً»: این دو واژه مصدرند و می‌توانند حال، یا مفعولٌ‌له، و یا مفعولٌ‌فیه باشند. یعنی: راغبانه و خائفانه. به خاطر عشق به طاعت و ترس از عقوبت. در زمان رغبت و هنگام رهبت. «کَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ»: همواره از ما می‌ترسیدند؛ نه از کس دیگری. پیوسته فرمانبردار و مطیع ما می‌بودند و تنها برای ما کرنش می‌بردند. مرجع ضمیر (هم) و (و) می‌تواند زکریّا و همسرش و یحیی بوده، یا پیغمبران مذکور در آیات پیشین باشد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ لاَ تَکُونُوا کَالَّذِينَ‌ نَسُوا... (۱)

تفسیر

• آيات ۷۸ - ۹۱ سوره انبياء
• بيان آيه : ((و داود و سليمان اذيحكمان ...(( و شرح اينكه حكم آن دو جناب حكم واحد ومصون از خطا بوده است
• بررسى عقلى احتمالات مسئله و متعين شدن اينكه حكم سليمان و داود حكم واحدى بوده است
• تاءييد مطلبه به روايات وارده
• معناى تسخير كوهها و مرغ ها با داوود (عليه السلام )
• معناى اينكه صنعت لبوس را به داود تعليم كرديم
• مقصود از جريان بادبه امر سليمان (عليه السلام ) به سوى سرزمين شام (ولسليمانالريح عاصفة ...)
• معناى اينكه ذوالفنون (يونس عليه السلام ) ((ذهب مغاضا فظن ان لن نقدر عليه (( واينكه سپس در ظلمات ندا كرد: ((ان لا اله الا انى كنت من الظالمين ((
• بحث روايتى
• رواياتى ديگر در ذيل آياتى كه به ايوب ، يونس ، زكريا، و مريم (عليهم السلام )اشاره داشتند

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- دعا و خواسته زکریا(ع) براى فرزنددار شدن، مورد استجابت و پذیرش خداوند قرار گرفت. (ربّ لاتذرنى فردًا ... فاستجبنا له )

۲- یحیى(ع) موهبتى بى چشمداشت از جانب خداوند به زکریا(ع)، پس از دعا و روى آوردن او به درگاه الهى (إذ نادى ربّه ... فاستجبنا له و وهبنا له یحیى ) «هبة» به معناى عطیه و بخششى بدون عوض و خالى از اغراض (چشمداشت) است (لسان العرب).

۳- یحیى(ع)، نخستین فرزند زکریا(ع) پس از استجابت دعاى او براى فرزنددار شدن (ربّ لاتذرنى فردًا ... فاستجبنا له و وهبنا له یحیى )

۴- دعاى زکریا(ع) مبنى بر اصلاح نازایى همسرش، مورد اجابت قرار گرفت و خداوند او را شایسته حمل قرار داد. (فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه ) برداشت یاد شده مبتنى بر این است که جمله «أصلحنا له زوجه» عطف بر جمله «وهبنا له یحیى» باشد که در این صورت اصلاح همسر جزء دعاى زکریا(ع) محسوب مى شود.

۵- همسر زکریا(ع) پیش از دعاى آن حضرت نازا بود. (ربّ لاتذرنى فردًا ... فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه)

۶- عدم امکان برخوردارى زکریا(ع) از فرزند، طبق عوامل طبیعى و بدون لطف الهى (و زکریّا إذ نادى ربّه ... فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه) از این که زکریا(ع) گفت: «خدایا مرا از تنهایى نجات ده به من فرزند عطا کن»، مى توان استفاده کرد که اگر خداوند دعاى او را مستجاب نمى کرد ایشان از داشتن فرزند محروم مى شد و تا آخر عمر تنها مى ماند.

۷- نازایى و عقیم بودن زن، نقصى براى وى و نیازمند اصلاح است. (و أصلحنا له زوجه ) کاربرد واژه «أصلحنا» اشاره به نقص نازایى دارد; زیرا صلاح در برابر فساد و نقص است.

۸- خداوند، اخلاق و رفتار همسر زکریا(ع) را اصلاح و او را همسرى شایسته براى ایشان قرار داد. * (فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه ) برداشت یاد شده مبتنى بر این است که جمله «أصلحنا له زوجه» عطف بر «فاستجبنا له» باشد. در این صورت اصلاح همسر جزء خواسته زکریا(ع) نبود; بلکه خدا از روى تفضل و افزون برخواسته او، آن را به ایشان عطا فرمود. هم چنین اصلاح در معناى عام و گسترده خود استعمال شده است نه اصلاح نازایى. گفتنى است طرح مسأله اصلاح همسر پس از بخشیدن فرزند، مؤید همین برداشت است.

۹- اعطاى فرزند به زکریا(ع) و اصلاح همسرش از جانب خداوند، تنها به خاطر رعایت مصلحت و اجابت خواسته او بود. (فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه ) تکرار «له» (براى او) - به ویژه در مورد اصلاح همسر - مى تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.

۱۰- زکریا(ع) از عنایت و لطف ویژه خداوند برخوردار بود. (فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا ) تکرار «له» (براى او)، مى تواند حاکى از عنایت خاص خداوند به زکریا(ع) باشد.

۱۱- دعا و نیایش، از موجبات و زمینه هاى فرزنددار شدن و اصلاح نازایى است. (ربّ لاتذرنى فردًا ... فاستجبنا له و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه)

۱۲- زکریا(ع) و همسر و فرزند او (یحیى) شتابان به انجام کارهاى خیر مى پرداختند و در آن پیش قدم و پیشگام بودند. (إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت ) برداشت یاد شده، مبتنى بر این است که ضمیرهاى جمع در جمله «إنّهم کانوا یسارعون...» به زکریا(ع) و همسر و فرزند او (یحیى) بازگردد.

۱۳- انجام کارهاى خیر، مورد علاقه و سیره مستمر زکریا(ع) و همسر و فرزند او (یحیى) بود. (و زکریّا ... و وهبنا له یحیى و أصلحنا له زوجه إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت) فعل مضارع «یسارعون» و فعل «کانوا» پیش از آن بیانگر استمرار و تداوم است و متعدى شدن فعل «یسارعون» به «فى» حکایت از جدّیت و علاقه به کار دارد.

۱۴- پیامبران الهى، موسى، هارون، ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داوود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، ذاالکفل، یونس، زکریا و یحیى(علیهم السلام)، پیشگامان در کارهاى خیر (و لقد ءاتینا موسى و هرون ... یحیى ... إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت ) برداشت بالا مبتنى بر این است که ضمیرهاى جمع در جمله «إنّهم کانوا یسارعون...» به پیامبرانى بازگردد که در سلسله آیات پیشین (۴۸ - ۹۰) از آنان یاد شده است.

۱۵- انجام کارهاى خیر، مورد علاقه و سیره مستمر پیامبران الهى، موسى، هارون، ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داوود، سلیمان،ایوب، اسماعیل، ادریس، ذوالکفل، یونس، زکریا، و یحیى (علیهم السلام) بود. (و لقد ءاتینا موسى و هرون ... یحیى ... إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت)

۱۶- زکریا(ع) و همسر و فرزند او (یحیى)، خدا را با رغبت و امید مى خواندند. (و یدعوننا رغبًا و رهبًا )

۱۷- زکریا(ع) و همسر و فرزند او (یحیى)، از خاشعان درگاه الهى بودند. (و کانوا لنا خشعین )

۱۸- پیشى گرفتن در کارهاى نیک، دعاى همراه با رغبت و بیم و نیز خشوع پیامبران(ع)، عامل بهره مندى آنان از موهبت هاى الهى بود. (و لقد ءایتنا موسى و هرون ... إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت ... و کانوا لنا خشعین) برداشت یاد شده با توجه به دو نکته است: ۱- ضمیرهاى جمع در جمله «إنّهم کانوا یسارعون...» به پیامبران بازگردد، چه این که آیات پیشین در مورد آنان بود. ۲- جمله «إنّهم کانوا یسارعون...» و جملات بعد، در مقام تعلیل باشد.

۱۹- نقش مؤثر پیشى گرفتن در کارهاى نیک و دعاى همراه با رغبت و امید و خشوع به درگاه الهى، در استجابت دعا (فاستجبنا له ... إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت ... و کانوا لنا خشعین)

۲۰- شتاب و پیشگامى در کارهاى خیر، دعاى همراه با رغبت و امید و خشوع به درگاه الهى، از ارزش هاى والا و صفات برجسته مردان الهى (إنّهم کانوا یسرعون فى الخیرت و یدعوننا رغبًا و رهبًا و کانوا لنا خشعین) برداشت یاد شده به خاطر این است که آیه شریفه، در توصیف پیامبران الهى است و از میان ده ها صفات و ویژگى هاى ایشان، تنها به این سه صفت و ویژگى اشاره شده است.

روایات و احادیث

۲۱- «عن أبى عبداللّه(ع) قال: الرغبة أن تستقبل ببطن کفیک إلى السماء و الرهبة أن تجعل ظهر کفیک إلى السماء; از امام صادق(ع) روایت شده: «رغبت» (در دعا) این است که کف دست هاى خود را به طرف آسمان کنى و «رهبت» این است که پشت دست ها را به طرف آسمان قرار دهى».

موضوعات مرتبط

• ابراهیم(ع): پیشگامى ابراهیم(ع) ۱۴; عمل خیر ابراهیم(ع) ۵ ۱
• ادریس(ع): پیشگامى ادریس(ع) ۱۴; عمل خیر ادریس(ع) ۵ ۱
• اسحاق(ع): پیشگامى اسحاق(ع) ۱۴; عمل خیر اسحاق(ع) ۵ ۱
• اسماعیل(ع): پیشگامى اسماعیل(ع) ۱۴; عمل خیر اسماعیل(ع) ۵ ۱
• انبیا: آثار خشوع انبیا ۱۸; سیره انبیا ۵ ۱; عمل خیر انبیا ۵ ۱، ۱۸
• اولیاءالله: امیدوارى اولیاءالله ۲۰; خشوع اولیاءالله ۲۰; صفات اولیاءالله ۲۰; عمل خیر اولیاءالله ۲۰
• ایوب(ع): پیشگامى ایوب(ع) ۱۴; عمل خیر ایوب(ع) ۵ ۱
• خاشعان :۱۷
• خدا: آثار لطف خدا ۶; عطایاى خدا ۲
• خشوع: آثار خشوع ۱۹
• داود(ع): پیشگامى داود(ع) ۱۴; عمل خیر داود(ع) ۵ ۱
• دعا: آثار امیدوارى در دعا ۱۹; آثار دعا ۱۱; آداب دعا ۲۱; امیدوارى در دعا ۱۶، ۱۸، ۲۰; بلندکردن دستها در دعا ۲۱; خشوع در دعا ۱۸; زمینه اجابت دعا ۱۹
• ذوالکفل(ع): پیشگامى ذوالکفل(ع) ۱۴; عمل خیر ذوالکفل(ع) ۵ ۱
• زکریا(ع): اجابت دعاى زکریا(ع) ۱، ۲، ۳، ۴، ۹; اخلاق همسر زکریا(ع) ۸; اصلاح همسر زکریا(ع) ۸، ۹; امیدوارى زکریا(ع) ۱۶; امیدوارى همسر زکریا(ع) ۱۶; اولین فرزند زکریا(ع) ۳; پیشگامى زکریا(ع) ۱۲، ۱۴; پیشگامى همسر زکریا(ع) ۱۲; خشوع زکریا(ع) ۱۷; خشوع همسر زکریا(ع) ۱۷; درمان عقیمى همسر زکریا(ع) ۴; سیره زکریا(ع) ۱۳; عقیمى همسر زکریا(ع) ۵; عمل خیر زکریا(ع) ۱۲، ۱۳، ۱۵; عمل خیر همسر زکریا(ع) ۱۲، ۱۳; عوامل فرزنددارى زکریا(ع) ۶; فرزندخواهى زکریا(ع) ۱، ۲، ۳; فرزنددارى زکریا(ع) ۹; فضایل زکریا(ع) ۱۰; قصه زکریا(ع) ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۸، ۹; مصالح زکریا(ع) ۹; نعمتهاى زکریا(ع) ۲; ویژگیهاى دعاى زکریا(ع) ۱۶; ویژگیهاى دعاى همسر زکریا(ع) ۱۶
• سلیمان(ع): پیشگامى سلیمان(ع) ۱۴; عمل خیر سلیمان(ع) ۵ ۱
• عقیمى: زمینه شفاى عقیمى ۱۱
• عمل: آثار پیشگامى در عمل خیر ۱۸، ۱۹; ارزش پیشگامى در عمل خیر ۲۰
• فرزند: زمینه فرزند دارى ۱۱
• لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۱۰
• لوط(ع): پیشگامى لوط(ع) ۱۴; عمل خیر لوط(ع) ۵ ۱
• موسى(ع): پیشگامى موسى(ع) ۱۴; عمل خیر موسى(ع) ۵ ۱
• نعمت: زمینه نعمت ۱۸; مشمولان نعمت ۱۸
• نوح(ع): پیشگامى نوح(ع) ۱۴; عمل خیر نوح(ع) ۵ ۱
• هارون(ع): پیشگامى هارون(ع) ۱۴; عمل خیر هارون(ع) ۵ ۱
• همسر: درمان عقیمى همسر ۷; عیوب همسر ۷
• یحیى(ع): امیدوارى یحیى(ع) ۱۶; پیشگامى یحیى(ع) ۱۲، ۱۴; خشوع یحیى(ع) ۱۷ ; عمل خیر یحیى(ع) ۱۲، ۱۳، ۱۵; نقش یحیى(ع) ۲، ۳; ویژگیهاى دعاى یحیى(ع) ۱۶
• یعقوب(ع): پیشگامى یعقوب(ع) ۱۴; عمل خیر یعقوب(ع) ۵ ۱
• یونس(ع): پیشگامى یونس(ع) ۱۴; عمل خیر یونس(ع) ۵ ۱