ریشه بيت
تکرار در قرآن: ۷۳(بار)
قاموس قرآن
مسكن. اعّم از آن كه از سنگ باشد يا موى و غيره (اطاق - خيمه) (اقرب الموارد، مفردات) طبرسى ذيل آيه 125، بقره فرمايد: بيت و منزل و مأوى نظير هماند و بيت شِعر را از آن بيت گويند كه حروف و كلام را جمع كرده مثل منزل كه اهلش را جمع مىكند. راغب گويد: جمع بيت، بيوت و ابيات است ليكن بيوت مخصوص به مسكن و ابيات مخصوص به شعر است. [بقره:158]، هر كه خانه خدا را قصد كند (حَجّ آورد) يا عُمْرَه آورد بر او گناه نيست كه بصفا و مروه بگردد و طواف كند. [نمل:52]، اينك خانههايشان در اثر ظلمى كه كردند خالى مانده است. در اينجا درباره چند آيه بايد توضيح بدهيم. 1- [فرقان:64]، در اقرب الموارد گويد: «بات يبيت بيوتة... اَدْرَكه الليل نام اولم ينم» يعنى بيتوته آن است كه شب آدمى را درك كند بخوابد يا نه، در قاموس و نهايه نيز چنين گفته و در مجمع البيان آن را از زجّاج نقل مىكند. زمخشرى گفته: بيتوته آنست كه شب تو را دريابد خواه بخوابى يا نه. على هذا معنى آيه اين است: بندگان خدا آنهائىاند كه شب آنها را در مىيابد در حالى كه براى پروردگار خود ساجد و قائماند. در اين صورت احياءِ تمام شب در عبادت، از آيه فهميده نمىشود و اگر كمى ساجد و قائم باشد، مصداق آيه واقع مس شود. بعضى از بزرگان در تفسير خود گويد: بيتوته درك شب است خواهد بخوابد يا نه. و اين بر خلاف آن است كه اهل لغت نقل شد زيرا در نقل اهل لغت، شب فاعل است نه مفعول. 2- [نساء:81]، بَيُّوت (بر وزن قَيّوم) آن است كه در شب انجام داده شود (مفردات) در اقرب الموارد هست: «بَيَّتَ الاَمْرَ: عَمِلَه اَوْدَبَّرَهُ لَيلاً» همچنين است در نهايه ابن اثير و صحّاح، طبرسى آن را از مُبَّرد نقل كره است. بنابراين معنى آيه چنين است: پس چون از پيش تو بيرون روند عدّهاى از آنها، شب هنگام غير از آن چه تو مىگوئى تدبير مىكنند. همچنين آيه [نساء:108]، خدا با آنهاست آنگاه كه شب هنگام آن چه خدا راضى نيست تدبير مىكنند. 3- [يونس:50]، گفتهاند: بيات و تبييت، قصد كردن دشمن است در شب. ترجمه آيه اين است: بگو خبر دهيد اگر عذاب خدا شب يا روز شما را يابد... و ازاين معنى است [نمل:49]، گفتند: بخدا قسم ياد كنيد كه صالح و اهل او را شب هنگام قصد كرده و بكشيم. ناگفته نماند: آن چه درباره سه آيه فوق گفته شد نزديك بهم و بلكه مصداق هماند. 4- [حج:29]، مراد از بيت عتيق كعبه است، اين تركيب در آيه 33 همين سوره نيز واقع است. اما اينكه چرا به كعبه عتيق گفته شده، از وجوهى كه در مجمع البيان نقل شده دو وجه اقرب بنظر مىرسد. 1- چون كعبه و جاى آن از مِلْكِّيت مردم آزاد است و آنگاه كه بنا نهاده شد كسى مالك آن زمين نبود على هذا، آن آزاد مطلق است و مال كسى نيست بلكه براى همه است (در کافى از امام باقر علیه السلام نقل شده: «قال هو بیت عتیق من الناس لم یملکه احد») «وُضِعَ للنّاس» 2- بواسطه قدمت آن كه اوّلين خانه براى مردم است، عتيق ناميده شده است. راغب گويد: عتيق آنست كه در زمان يا مكان يا رتبه مقدّم باشد لذا بقديم و شخص محترم و آزاد عتيق گويند. بنابراين مىشود گفت كه: عتيق در آيه به معنى محترم است، بيت عتيق يعنى خانه محترم اين وجه از دو وجه گذشته بهتر است و مؤّيد آن كلمه حرام است كه در بعض آيات صفت بيت واقع شده مثل [مائده:97]، و حرام چنان كه مىدانيم به معنى محترم است. 5- كلمه بيت در قرآن در بيوت مردم و حشرات و چادر و غيره بكار رفته است مثل [نحل:80]، [نحل:68]، [عنكبوت:41]، 6- [بقره:189]. اهل تفسير گفتهاند در جاهليّت اشخاص مُحْرِم مادامى كه در حال اِحرام بودند به منازل خود نقبى زده و از آن داخل مىشدند و آن را كار خوب مىپنداشتند، در مجمع البيان آن را از ابى جارود از امام باقر «عليه السلام» نقل كرده است. بنابراين، آيه مىگويد خوبى آن نيست كه بخانههااز عقب آنها در آئيد بلكه خوبى در تقوى است و بمنازل از درهاى آنها در آئيد. و در وجه ربط ما بعد آيه با ما قبل آن مىگويد «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الاَهِّلَةِ قُل هِىَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ» گفتهاند: چون در ما قبل از حجّ ياد شده بدان مناسب اين عادت بد ذكر داده شده است. در اخبار اهل بيت «عليهم السلام» كه در تفسير عياشى و غيره نقل شده «وَأْتُوا البُيُوتَ مِنْ اَبْوابِها» باتيان امور از وجوه شرعى معنى شده و نيز نقل شده: «آل محمّد (صلى اللّه عليه و آله) ابواب اللّه و سبيله و الدُّعاة الى الجّنة و القادة اليها و الا دِلّاءُ عليها الى يوم القيمة». 7- ناگفته نماند از اينكه نقل شد: بيت به معنى مسكن است خواه از سنگ باشد يا پارچه و از اين كه در معنى «دار» مىگويند: محلّى است كه جامع بناء و عرصه است (قاموس) روشن مىگردد كه ترجمه صحيح بيت، اطاق و ترجمه «دار» خانه است، اطلاقات قرآن نيز از اين قرار است، چنان كه با مراجعه به المعجم المفهرس واضح مىگردد. 8- [احزاب:33] درباره اين آيه به «اهل» رجوع شود.
ریشه‌های نزدیک مکانی
کلمات مشتق شده در قرآن
| کلمه | تعداد تکرار در قرآن |
|---|---|
| الْبَيْتَ | ۴ |
| بَيْتِيَ | ۳ |
| الْبَيْتِ | ۹ |
| الْبُيُوتَ | ۲ |
| بُيُوتِکُمْ | ۵ |
| بَيْتٍ | ۳ |
| الْبُيُوتِ | ۲ |
| بَيَّتَ | ۱ |
| يُبَيِّتُونَ | ۲ |
| بَيْتِهِ | ۱ |
| بَيَاتاً | ۳ |
| بُيُوتاً | ۹ |
| بَيْتِکَ | ۲ |
| بُيُوتَکُمْ | ۱ |
| بَيْتِهَا | ۱ |
| بَيْتٌ | ۱ |
| بِالْبَيْتِ | ۱ |
| بُيُوتٍ | ۱ |
| بُيُوتِ | ۸ |
| يَبِيتُونَ | ۱ |
| لَنُبَيِّتَنَّهُ | ۱ |
| بُيُوتُهُمْ | ۱ |
| بَيْتاً | ۲ |
| لَبَيْتُ | ۱ |
| بُيُوتَنَا | ۱ |
| بُيُوتِکُنَ | ۲ |
| بُيُوتَ | ۱ |
| لِبُيُوتِهِمْ | ۲ |
| بُيُوتَهُمْ | ۱ |
| بُيُوتِهِنَ | ۱ |
