بِإِذْن
ریشه کلمه
قاموس قرآن
(بر وزن عِلم) در قرآن مجيد به معنى اجازه ،اِراده، اعلام، اطاعت، و علم بكار رفته، ولى مىشود گفت كه ريشه اذن به معنى اطاعت و علم از اُذُن (بر وزن عُنُق) است كه گذشت و ريشه اِذن به معنى اجازه و اراده و اعلام از اِذْن (بروزن عِلم) است. در قاموس هست «اَذِنَ به: عَلِمَ وَ اَذِنَ لَهُ فى الشَّىء: اَباحَهُ لَهُ اَذِنَ اِلَيْهِ وَ لَهُ: اِسْتَمَعَ» بدين طريق مىبينيم فعل اذن چون با باء متعدى باشد به معنى علم، و چون با لام باشد به معنى اجازه و گوش دادن و چنان چه با الى باشد فقط به معنى استماع و گوش دادن است. در تمام قرآن كريم فقط در سه محلّ با باء متعدى شده است 1 - «فَأْذَنُوا بِحَرْبِ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِه» كه گذشت 2- [شورى:21] بنابر آنكه از قاموس نقل شد معناى آيه چنين است، يا براى آنها شريكانى هست به آنها دينى آوردهاند كه خدا نمىداند. ولى ارباب تفسير «يَأذَن» را در آيه شريفه به معنى اجازه گرفته و «ام» را در صدر آيه «بل» معنى كردهاند و اين بر خلاف متعدى شدن اذن با باء است. 3 - [حج:27] ميان مردم حج را اعلام كن. در ساير جاهاى قرآن كه به معنى اجازه است با لام متعدى شده مثل [توبه:43]. در بعضى از آيات، اذن را اراده و مشيّت معنى كردهاند نظير «فى بُيوتٍ اَذِنَ اللّه اَنْ تُرْفَعَ» يعنى: در خانههائى كه خدا اراده فرموده بزرگ و محترم شوند، و نظير [آل عمران:145] براى هيچ كس نيست كه بميرد جز به اراده خدا. اين براى آنست كه اذن با اراده يكى است و اراده در مقام از اذن بدهيم. اذان: به معنى اعلام است [توبه:3]، اذان اسلام را از آن جهت اذان گفتهاند كه مؤذن با صداى بلند دخول وقت را اعلام مىكند، مؤذن يعنى كسى كه به ندا و صداى بلند اعلام ميكند [اعراف:44]، آذَنَ در كريمه [اعراف:123] و امثال آن به معنى اذن دادن است در مفردات گويد:«اَذِنته بكذا و آذَنْتُهُ» به معنى ارباب تفاسير نيز چنين گفتهاند، شايد مراد از مفاعله در اينجا شدّت باشد يعنى پيش از آنكه من اذن قطعى و صريح بدهم به موسى ايمان آوريد؟! در كريمه [انبیاء:109] و در كريمه [فصّلت:47] آذَنَ را اعلام معنى كردهاند يعنى: اگر از دعوت تو سر پيچيدند بگو: به همه به طور مساوى اعلام كردم. و روز قيامت ندايشان مىكند: شريكان من كجايند؟ گويند: به تو خبر داديم كه از ما گواهى نيست كه بگويد: تو را شريكى هست. فرق اين دو آيه با آيه «آذَنَ لَكُمْ» آنست كه آن با لام متعدى شده و به معنى اذن دادن است چنانچه از قاموس نقل شد. ولى در اين دو آيه ظاهراً باء مقدر است يعنى «آذنتكم بعذاب اللّه على سواء» و «آذنّاك بانّه ما منّا من شهيد» و سابقاً روشن گرديد كه چون اذن متعدى به باء باشد به معنى علم است. تَأذُّن: به معنى اعلام و اخبار است با قيد كثرت و تكرار (قاموس) بنابراين، معنى كريمه [ابراهيم:7] آنست كه خداى شما مكرر اعلام كرده كه در صورت شكر، نعمت خود را زياد خواهد فرمود. استيذان: يعنى طلب اذن. [احزاب:13] نا گفته نماند: تمام معانى اُذُن (بر وزن عنق) و اِذْن (بر وزن علم) به معنى اجازه دادن و گوش دادن بر مىگردد و اين دو معنى جامع تمام معانى است .
