الزخرف ٤
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ إِنَّهُ فِي أُمِ الْکِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌ حَکِيمٌ |
ترجمه
| الزخرف ٣ | آیه ٤ | الزخرف ٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أُمِّ الْکِتَابِ»: اصل هر کتابی، مراد لوح محفوظ است (نگا: رعد / ، بروج / ). «عَلِیٌّ»: والا. در بالاترین مرتبه اعجاز است و ناسخ همه کتابهای آسمانی بوده و مقدّم بر جملگی آنها است. «حَکِیمٌ»: مستحکم و خلل‌ناپذیر (نگا: هود / . پرحکمت. حاکم.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قَالَ هٰذَا صِرَاطٌ عَلَيَ... (۰) إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِيمٌ (۰) فِي کِتَابٍ مَکْنُونٍ (۱) لاَ يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ (۰) تَنْزِيلٌ مِنْ رَبِ الْعَالَمِينَ (۰) کَلاَّ إِنَّهَا تَذْکِرَةٌ (۰) فَمَنْ شَاءَ ذَکَرَهُ (۰) فِي صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ (۰) مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ (۰) بِأَيْدِي سَفَرَةٍ (۰) کِرَامٍ بَرَرَةٍ (۰)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ «4»
و همانا آن در امّ الكتاب (لوح محفوظ) است كه نزد ما بلند مرتبه و حكمت‌آميز و استوار است.
نکته ها
ويژگى‌هاى قرآن به عنوان يك كتاب آسمانى، آن است كه:
روشن و روشنگر است. «مبين»
از سرچشمه علم الهى است. «فِي أُمِّ الْكِتابِ»
جايگاه معنوى دارد. «لَدَيْنا»
لفظ و محتواى آن بلند مرتبه و بلند پايه است. «على»
محتواى آن حكمت‌آميز و استوار است. «حَكِيمٌ»
كلمه‌ى «قرآن» از ريشه‌ى «قرأ» به معناى كتاب خواندنى است.
كلمه‌ى «عربى» از «عرب» به معناى واضح و آشكار است. زبان عربى، يعنى زبانِ گويا و
جلد 8 - صفحه 435
بدونِ ابهام.
پیام ها
1- ميان حروف مقطّعه و نزول قرآن رابطه است. اين كتاب از همين حروفِ الفبا تأليف يافته است. «حم وَ الْكِتابِ»
2- قرآن، مقدّس و قابل سوگند است. «الْكِتابِ»
3- سوگند به غير خداوند نيز جايز است. «وَ الْكِتابِ»
4- گرچه بعضى از آيات قرآن متشابه است، ولى بيشتر آيات آن شفّاف، روشن قابل فهم است. «الْكِتابِ الْمُبِينِ»
5- قرآن، بر عربى بودن زبان خود تأكيد دارد. «قُرْآناً عَرَبِيًّا»
6- انتخاب راه خدا، بايد از طريق تعقّل باشد نه تعبّد. قُرْآناً عَرَبِيًّا ... تَعْقِلُونَ
7- وظيفه ما تبليغ دين است گرچه در اثر پذيرى مردم ترديد است. «قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»
8- همه‌ى كتب آسمانى به يك كتاب واحد كه مادر همه‌ى كتاب‌هاست باز مى‌گردد. «إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ»
9- حقيقت قرآن در لوح محفوظ و نزد خداوند است. «فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا»
10- هر كس اهل تعقّل باشد، حتماً از قرآن بهره‌مند خواهد شد. «لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»
11- دست بشر به همه معارف بلند قرآن نخواهد رسيد. «لَعَلِيٌّ»
12- گذشت زمان و پيشرفت علوم بشرى، از استحكام قرآن نمى‌كاهد. «حَكِيمٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ «4»
وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا: و بدرستى كه قرآن در اصل همه كتابها كه نزد ماست، يعنى لوح محفوظ كه مثبت كتب منزله و محفوظ از تغيير و تبديل است،
«1» معانى الاخبار (چ 1379 ق تهران) ص 22.
جلد 11 - صفحه 453
لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ: هر آينه بزرگ است و عالى مقدار محكم و متقن از تناقض و ورود نسخ بر آن، يا عالى است از جهت متضمن بودن آن به فوائد جليله كثيره، يا به سبب تعظيم و تكريم ملائكه و مؤمنان.
حضرت امير المؤمنين عليه السلام در ذيل خطبه‌اى فرمايد: تعلّموا القران فإنّه احسن الحديث و تفقّهوا فيه فانّه ربيع القلوب و استشفوا بنوره فانّه شفاء الصدور ....
ياد گيريد و بياموزيد قرآن را، پس بدرستى كه قرآن بهترين كلام و نيكوترين سخن است، و تفقه كنيد در آن و عالم گرديد به آن، پس بتحقيق قرآن بهار مرغزار دلهاى مؤمنان است، و شفا طلبيد به نور قرآن، پس بدرستى كه آن شفاى سينه‌هاى بيماران است از امراض «1».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
حم «1» وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2» إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ «3» وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتابِ لَدَيْنا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ «4»
أَ فَنَضْرِبُ عَنْكُمُ الذِّكْرَ صَفْحاً أَنْ كُنْتُمْ قَوْماً مُسْرِفِينَ «5»
ترجمه
سوگند بكتاب واضح روشن
همانا ما قرار داديم آنرا قرآنى عربى باشد كه شما بعقل دريابيد
و همانا آن در اصل كتاب نزد ما هر آينه بلند مرتبه‌ايست داراى حكمت
آيا پس برداريم از ميان شما موجب تذكّر را از باب اعراض براى آنكه بوديد گروهى مسرف و از حد تجاوز كننده.
تفسير
خداوند متعال قسم ياد فرموده است بقرآن مبيّن حلال و حرام به بيان روشن تام و تمام كه ما آنرا قرآن عربى فصيح قرار داديم براى آنكه شما جماعت عرب تعقّل و تفكّر در الفاظ و معانى آن نموده بحقايق آن آشنا شويد و تصديق كنيد كه آن حقّ و صدق و از جانب خدا است و همانا آن قرآن در اصل كتب سماوى كه لوح محفوظ نزد ما است برتر و بالاتر از تمام كتب آسمانى است چون معجزه باقيه و جامع تمام حقائق و ناسخ تمام كتب و احكامش تا قيامت باقى و برقرار است و مطالبش محكم و متين و بر وفق حكمت و مصلحت تامّه عامّه است و گفته‌اند لوح محفوظ كتاب جامعى است كه تمام كتب سماويّه از روى آن استنساخ ميشود و تمام امور تا روز قيامت بر وفق آن مرتّب ميگردد اين خلاصه بيانات مفسّرين است كه حقير بتبع ايشان ذكر نموده و ترجمه را مبنى بر آن قرار دادم ولى در معانى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه امير المؤمنين عليه السّلام است كه در امّ الكتاب يعنى سوره فاتحه است چون در آن سوره مكتوب است قول خداوند
جلد 4 صفحه 593
اهدنا الصّراط المستقيم و آن امير المؤمنين عليه السّلام و معرفت او است و اين معنى را قمّى ره نيز از آنحضرت مكرّر نقل فرموده و در چند روايت ديگر كه در برهان منقول است تصريح شده كه مراد از علىّ حكيم در اين آيه امير المؤمنين عليه السّلام است و اينها همه مثبت نظريّه حقير است كه مفصّلا در اواخر سوره فاتحة الكتاب بيان نمودم با آنكه آنوقت باين احاديث واقف نبودم و نيز مؤيّد اين معنى است آنچه در مجمع اذعان بآن نموده كه علىّ حكيم دو صفت از صفات شخص زنده است و بر قرآن اطلاق نميشود مگر بر سبيل توسّع يعنى مجاز و بنابر اين به نظر حقير ظاهر آيه شريفه خصوصا بملاحظه اخبار مستفيضه از ائمه اطهار آنستكه همانا آن قرآن كه صراط مستقيم است در سوره امّ الكتاب كه از اسماء سوره حمد است نزد ما يعنى در عالم بالا بوجود جمعى نورانى خود هر آينه على بن ابى طالب عليه السّلام است كه بر طبق حكمت و مصلحت حكم فرمائى بفرمان الهى مينمايد و اينمعنى كه حكم فرمائى آنحضرت در تمام عوالم وجود بامر حق باشد براى مرحوم حجّة الاسلام و المسلمين آقا ميرزا سيد حسين رضوى قمّى قدّس سرّه كه از اعاظم علماء و اكابر اتقياء عصر حاضر بود در ضمن رؤياء عجيبى كشف شده بود و مكرّر نقل ميفرمودند و در روايات هم ذكر شده چنانچه در ذيل سوره سابقه اشاره بآن شد اين در صورتى است كه ضمير در انّه راجع بقرآن باشد اما اگر ضمير شأن باشد معنى اوضح و اسهل است و بتقريبى كه در اواخر سوره فاتحه ذكر شد دلالت بر مقام ولايت آنحضرت دارد با تصريح باسم شريف كه مطلوب در محاجّه با اعداء دين است و بعدا خداوند روى سخن را معطوف بكفّار عرب فرموده ميفرمايد آيا پس سزاوار است كه ما شما را بحال خود واگذاريم و موجبات تذكر را از قرآن و پيغمبر و امام بكلّى از ميان شما برداريم و دور نمائيم براى آنكه شما مردم متجاوز از حدّ و قدر خودتانيد اين از رحمت رحمانيّه ما دور است كه از هدايت و ارشاد شما صرف نظر نمائيم و ان كنتم بكسر همزه نيز قرائت شده و بنابر اين بيرون آوردن معلوم است بصورت مشكوك براى نادان شمردن آنها و شرطى است كه جزاء آن قبلا ذكر شده است.
جلد 4 صفحه 594
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الكِتاب‌ِ لَدَينا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ «4»
و محقا اينکه قرآن در ام الكتاب در نزد ما هر آينه علي‌ّ است و حكيم.
وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الكِتاب‌ِ که لوح محفوظ است چنانچه ميفرمايد بَل هُوَ قُرآن‌ٌ مَجِيدٌ فِي لَوح‌ٍ مَحفُوظٍ- بروج آيه 21 و 22- و نيز ميفرمايد إِنَّهُ لَقُرآن‌ٌ كَرِيم‌ٌ فِي كِتاب‌ٍ مَكنُون‌ٍ لا يَمَسُّهُ إِلَّا المُطَهَّرُون‌َ تَنزِيل‌ٌ مِن رَب‌ِّ العالَمِين‌َ- واقعه آيه 76 الي 79- و مكرر ذكر شده که از براي خداوند دو لوح است. لوح محفوظ که در او ثبت شده آنچه در عالم وقوع پيدا مي‌كند و قابل تغيير نيست و بوجوه و اعتبار تغيير پذير نميشود و ممكن است ملائكه و انبياء و ائمه هدي مشاهده كنند و مس‌ّ نمايند و مطلع شوند که ميفرمايد إِن‌َّ كِتاب‌َ الأَبرارِ لَفِي عِلِّيِّين‌َ وَ ما أَدراك‌َ ما عِلِّيُّون‌َ كِتاب‌ٌ مَرقُوم‌ٌ يَشهَدُه‌ُ المُقَرَّبُون‌َ- مطففين آيه 18 الي 21- و لوح محو و اثبات که بوجوه و اعتبار تغيير مي‌كند و احدي جز ذات اقدس او اطلاع بر آن ندارد که بهر دو لوح اشاره دارد آيه شريفه يَمحُوا اللّه‌ُ ما يَشاءُ وَ يُثبِت‌ُ وَ عِندَه‌ُ أُم‌ُّ الكِتاب‌ِ- رعد آيه 39- و لوح محفوظ را ام الكتاب فرموده براي اينكه تمام كتب آسماني و صحف انبياء سلف و تمام دستورات و وقايع در او ثبت است.
لَدَينا در پيشگاه عظمت پروردگار.
لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ اما علوّ رتبه او براي اينکه است که خداوند ابتداء تمام مقدرات!!! ائمه هدي دارند از آنجا اخذ
جلد 16 - صفحه 4
شده و حكيم است چون تمامش موافق حكمت و مصلحت است و در اخبار بسياري داريم که تفسير شده به وجود مبارك امير المؤمنين و آنچه بنظر مي‌آيد و اللّه العالم اينكه آنچه در لوح محفوظ است در لوح سينه امير المؤمنين ثبت است چنانچه خود آن حضرت اشاره فرمود به سينه مباركه خود و فرمود
«ان هاهنا لعلما جما»
و فرمود اگر نبود آيه شريفه يَمحُوا اللّه‌ُ ما يَشاءُ وَ يُثبِت‌ُ هر آينه خبر مي‌دادم از آنچه واقع ميشود تا دامنه قيامت. و فرمود:
«لو كشف الغطاء ما ازددت يقينا».
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 4)- سپس به بیان اوصاف سه گانه دیگری در باره این کتاب آسمانی پرداخته، می‌گوید: «و آن در ام الکتاب [لوح محفوظ] نزد ما بلند پایه و استوار است»! (وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ).
«امّ الکتاب» (کتاب مادر) به معنی کتابی است که اصل و اساس همه کتب آسمانی می‌باشد. این همان کتاب «علم پروردگار» است که نزد اوست و همه حقایق عالم و همه حوادث آینده و گذشته و همه کتب آسمانی در آن درج است و هیچ کس به آن راه ندارد جز آنچه را که خدا بخواهد افشا کند.
این توصیف بزرگی است برای قرآن که از علم بی‌پایان حق سر چشمه گرفته و اصل و اساسش نزد اوست. و به همین دلیل در توصیف دوم و سوم می‌گوید: این کتاب در نزد ما والامقام، حکمت آموز، مستحکم، متین و حساب شده است «لعلیّ حکیم».
نکات آیه
۱ - قرآن، داراى حقیقتى متعالى و مکتوب در «لوح محفوظ»، قبل از نزول به زبان عربى (إنّا جعلنه قرءانًا عربیًّا ... و إنّه فى أُمّ الکتب لدینا) مراد از «اُمّ الکتاب » لوح محفوظ است.
۲ - لوح محفوظ در نزد خداوند است. (أُمّ الکتب لدینا)
۳ - لوح محفوظ، «اُمّ الکتاب» (ریشه و اصل کتاب هاى آسمانى) است. (و إنّه فى أُمّ الکتب لدینا) «ال» در «اُمّ الکتاب»، «ال» جنس و مفید استغراق است; یعنى، مادرِ همه کتاب ها.
۴ - حقیقت ملکوتى قرآن، فراتر از حد درک و دریافت عادى بشر (و إنّه فى أُمّ الکتب لدینا لعلىّ) جمله «إنّه فى اُمّ الکتاب لدینا لعلىّ» تأکیدى براى عبارت پیشین است; یعنى، قرآن داراى چنان مرتبه بلندى است که اگر ما آن را از «اُم الکتاب » به زبان عربى بر نمى گرداندیم و براى زمینیان نازل نمى کردیم، دستیابى به معارف آن براى هیچ انسانى مقدور نبود.
۵ - قرآن، در اُم الکتاب (لوح محفوظ)، داراى حقیقتى واحد و بسیط (و إنّه فى أُمّ الکتب ... حکیم) «حکیم» به معناى محکم است و «محکم» به مصنوعى گفته مى شود که عناصر و اجزاى تشکیل دهنده آن، باهم پیوندى ناگسستنى داشته باشند. توصیف قرآن موجود در اُمّ الکتاب به «محکم» - با توجه به این که قرآن نازل شده داراى کلمات، آیات و سوره هاى مفصل و مجزا از یکدیگر است - اشاره به این نکته دارد که قرآن موجود در اُمّ الکتاب، حقیقتى واحد، بدون تجزیه و تفصیل و داراى هویتى بسیط است.
۶ - حقیقت قرآن، نزد خداوند است و بشر تنها بهره مند از جلوه هاى آن حقیقت ملکوتى است. (و إنّه فى أُمّ الکتب لدینا لعلىّ حکیم)
۷ - نزول قرآن در قالب واژگان عرب، متکى به حکمت خداوند است. (إنّا جعلنه قرءانًا عربیًّا ... لعلىّ حکیم)
۸ - پایین آمدن مفاهیم عالى وحى از مرتبه «اُمّ الکتاب» تا «زبان عرب»، نمودى از حکمت الهى است. (إنّا جعلنه قرءانًا عربیًّا ... و إنّه فى أُمّ الکتب لدینا لعلىّ حکیم)
موضوعات مرتبط
- انسان: محدوده علم انسان ۶; محدوده فهم انسان ۴
- خدا: آثار حکمت خدا ۷; نشانه هاى حکمت خدا ۸
- قرآن: حقیقت قرآن ۱، ۴، ۶; عربیت قرآن ۱، ۸; عظمت قرآن ۴; قرآن در لوح محفوظ ۱، ۵; منشأ عربیت قرآن ۷; وحدت قرآن ۵; ویژگیهاى قرآن ۵
- کتب آسمانى: منشأ کتب آسمانى ۳
- لوح محفوظ: جایگاه لوح محفوظ ۲; نقش لوح محفوظ ۳
- وحى: حقیقت وحى ۸; نزول وحى ۸
منابع
