الأنعام ٦٩
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ مَا عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ لٰکِنْ ذِکْرَى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ |
ترجمه
| الأنعام ٦٨ | آیه ٦٩ | الأنعام ٧٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«ذِکْرَی»: پند و اندرزدادن. تذکیر و ارشاد. مرفوع است و مبتدای مؤخّر است: عَلَیْهِمْ ذِکْرَی. یا منصوب است و مفعول مطلق فعل محذوف: عَلَیْهِمْ أَن یُذَکِّرُوهُمْ تَذْکِیراً.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
این آیه در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسی» گوید: امام باقر|امام محمدباقر علیه‌السلام فرماید: وقتى كه این قسمت از آیه ۶۸ «فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ؛ پس از آن كه متذكر و یادآور كلام و سخنان خداوند شدى با گروه ستمكاران منشین» نازل گردید. مسلمین به رسول خدا صلى الله علیه و آله گفتند: یا رسول الله اگر كفار و مشركین قرآن را مسخره كردند، چكار كنیم به ناچار در صورت مسخره نمودن باید آنها را ترك نمائیم و داخل مسجدالحرام نشویم و نیز طواف به بیت‌الحرام ننمائیم سپس این آیة نازل گردید و فرمان داده شد كه مسلمین در قبال روش كفار و مشركین به یادآورى و بینا گردانیدن آنها تا آن اندازه اى كه توانائى داشته باشند، بپردازند.
تفسیر
- آيات ۷۳ - ۵۶، سوره انعام
- حكم تكوينى ، مختص به خدا و حكم تشريعى ، همانند امور ديگر، بالاصالة و مستقلا منتسب به خداى تعالى است .
- معنا و تفسير (ان الحكم الا لله ) و (يقص الحق و هو خير الفاصلين ).
- افراط و تفريط دو گروه از مسلمين در مساءله حسن و قبح و رابطه آن با تشريع .
- شرايع و احكام الهى ، معلل به جهات حسن و مزاياى مصالح است ولى نه آنچنانكه افعال و احكام بشرى چنين است .
- عقول بشرى از درك تمام حقائق عاجز است .
- جهات حسن و مصلحت نسبت به احكام و افعال ما حاكميت دارند ولى خداوند محكوم به اين جهات نيست .
- وجه ارتباط اين آيه با ماقبل خودش .
- معناى خزائن غيب و مراد از (( مفاتح الغيب )) .
- مراد از (( كتاب مبين )) .
- فرق (( كتاب مبين )) با (( مفاتح غيب )) .
- عموميت علم خداوند و نامتناهى بودن آن (يعلم ما فى البرّ و البحر... )) .
- حقيقت انسان كه از آن به (( من )) تعبير مى شود، همان روح انسانى است و بس .
- جهت و هدف از گماشتن ملائكه (( حفظه )) براى آدمى تا زمان مرگ .
- ريشه فطرى توجه انسان به خدا و وعده شكر و طاعت دادن او به هنگام گرفتارى هاىشديد.
- تهديد امت به نزول عذاب از ناحيه خداى تعالى .
- وجوهى كه در معناى (( عذاب از فوق )) در آيه شريفه گفته شده است .
- پيشگوئى تفرقه امت و درگيرى هاى بين آنها پس ازرسول خدا (ص ).
- مردم از قوم رسول خدا كه براى نخستين بار نفاق ورزيده ، مخالفت و اعتراض كردند وراه مخالفت را براى سايرين باز كردند.
- آنچه بر سر امت اسلام پديد آمده همه زاييده اختلافات و مشاجرات بعد از رحلت پيامبراست .
- پيغمبر (ص ) معصوم از فراموشى است و خطاب (( ينسينك )) در حقيقت خطاب به امت است .
- آميزش با گناهكاران و حضور در مجلس معصيت ، خطر وقوع در معصيت را براى انسان افزايش مى دهد.
- معناى (بسل ) و مراد از (و ذكر به اءن تبسل نفس ).
- استدلالفاسد و عجيب برخى ، به بعضى آيات براى اثبات اين ادعا كه پيغمبران قبل از بعثت كافر بوده اند.
- معناى اينكه هدايت خدا هدايت است (ان هدى الله هوالهدى ).
- وجه وجهت اثبات ملك و سلطنت براى خداى تعالى در روز قيامت .
- چند نكته :
- رواياتى در ذيل آيه مربوط به نزول بلا بر امت محمد (ص ) و بيان اختلاف و عدم اعتباراين روايات .
- چند روايت در ذيل آيه نهى از نشستن با كسانى كه در آيات خدا خوض مى كنند.
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ لكِنْ ذِكْرى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ «69»
كسانى كه پروا پيشه كردند، به گناه ستمكاران بازخواست نخواهند شد، ولى بايد آنان را پند دهند تا شايد پرهيزكار شوند.
نکته ها
آيه‌ى تحريم كه در باره همنشينى با ياوه گويان و مسخره كنندگان نازل شد، عدّه‌اى گفتند:
پس به مسجدالحرام هم نبايد برويم و طواف نيز نكنيم، چون دامنه‌ى استهزاشان تا آنجا هم كشيده شده است. اين آيه نازل شد كه حساب مسلمانانِ با تقوا كه به مقدار توان تذكّر مى‌دهند جداست، آنها مسجدالحرام را ترك نكنند. «1»
شركت در جلسه‌ى اهل‌گناه به قصد نهى از منكر وارشاد، مانعى ندارد، البتّه براى آنان كه با
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 2 - صفحه 486
تقوا و نفوذ ناپذيرند، وگرنه بسيارى براى نجات غريق مى‌روند و خود غرق مى‌شوند.
شد غلامى كه آب جو آرد
آب جو آمد غلام ببرد
پیام ها
1- رعايت اهمّ و مهمّ در مسائل، از اصول عقلى و اسلامى است. شنيدن موقّتى ياوه‌ها به قصد پاسخگويى يا نجات منحرفان، جايز است. «وَ ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ»
2- تقوا وسيله‌ى حفاظت و بيمه‌ى انسان در مقابل گناه است. (مثل لباس ضد حريق، براى مأموران آتش نشانى) «وَ ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ»
3- از همنشينى با ياوه‌سرايان پرهيز كنيم وسخنانشان را استماع نكنيم، ولى اگر به ناچار چيزى به گوش ما، رسيد مانعى ندارد. ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ ... مِنْ شَيْ‌ءٍ
4- علاوه بر تقواى خود، بايد به فكر متّقى كردن ديگران نيز باشيم. «وَ لكِنْ ذِكْرى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ لكِنْ ذِكْرى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (69)
شأن نزول «2»- بعد از نزول آيه سابقه، مسلمانان گفتند: يا رسول اللّه، ما را از طواف خانه و نشستن در مسجد الحرام چاره نيست، و كفار نيز در مسجد و همواره سخريه مى‌كنند به قرآن و اهل ايمان. ما نمى‌توانيم ترك مجلس ايشان كنيم و آنها را از خوض نيز منع نمى‌توانيم كرد. در باب ما انديشه فرما؛ آيه شريفه نازل شد.
وَ ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ: و نيست بر آنانكه بپرهيزند از خوض كردن مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ: از حساب جرايم و آثام اهل خوض چيزى. مراد آنكه قبايح اعمال و اقوال آنها بر متقيان نباشد، بلكه وزر و وبال و حساب آن با اهل خوض است وَ لكِنْ ذِكْرى: و لكن بر مؤمنان است كه پند دهند آنها را پند دادنى و مانع شوند از خوض و ساير قبايح و يا اظهار كراهت كنند از اقوال و افعال ايشان
«1» تفسير قمىّ، جلد اوّل، صفحه 204.
«2» مجمع البيان ج 2 ص 316.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 303
لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ: براى آنكه پرهيز كنند از اين عمل به جهت حيا يا كراهت اهل تقوى.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ ما عَلَى الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ لكِنْ ذِكْرى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (69)
ترجمه
و واگذار آنانرا كه گرفتند دين خودشان را ببازى و سرگرمى و فريب داد آنها را زندگانى دنيا و پند ده بآن مبادا كه گرفتار شود نفسى بآنچه كسب كرده است نيست مر او را غير از خدا ناصرى و نه شفيعى و اگر فدا دهد هر فدائى گرفته نشود از آن آنگروه آنانند كه گرفتار شدند بآنچه كسب كردند مر آنانرا است آشاميدنى‌ء از آب جوشان و عذابى دردناك براى آنكه بودند كه كافر مى‌شدند.
تفسير
كفار مكّه كارشان استهزاء و ياوه سرائى در اطراف آيات الهى بود چنانچه در دو آيه قبل بيان شد و دينشان بت‌پرستى بود كه مانند بازى كودكان و سرگرمى شهوت را نان فائده نداشت و ضرر داشت و عيدشان كه وقت عبادتشان بود مشغول بلهو و لعب ميشدند و پيغمبر (ص) مأمور شد كه آنها را بحال خودشان واگذارد تا اسلام شوكت و قدرت بر دفاع از اعمال ناشايسته آنها پيدا كند و زخارف دنيا آنها را فريب داد و مشغول نمود بخود بطوريكه از آخرت باز ماندند و نيز مأمور شد پيغمبر اكرم كه پند دهد و موعظه فرمايد آنها را بقرآن مبادا گرفتار هلاك و رهين سوء اعمال خودشان شوند در روز كه از براى احدى جز خداوند ناصرى نيست كه بقوه خود بتواند عذاب
جلد 2 صفحه 335
را از كسى دفع نمايد و شفيعى نيست كه بدون اذن خداوند بتواند از كسى شفاعت كند و هر فدائى كه براى خودشان بخواهند در آنروز بدهند كه از عذاب خلاص شوند قبول نمى‌شود چون عدل بمعنى فديه است باعتبار آنكه معادل با مفدى است و ضمير در تعدل راجع بنفس است و آنگروه كسانى هستند كه گرفتار عذاب شدند براى اعمال قبيحه و عقائد فاسده و اصل بسل بمعنى منع است و در اين مقامات استعمال مى‌شود بمناسبت ممنوعيّت از خلاص و مشروب آنها حميم است و عذاب آنها اليم و ميان آب و آتش معذبند در باطنشان آب جوشان است و از ظاهرشان آتش شعله‌ور و اوصاف حميم در آيات سابقه بيان شده است ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ ما عَلَي الَّذِينَ يَتَّقُونَ مِن حِسابِهِم مِن شَي‌ءٍ وَ لكِن ذِكري لَعَلَّهُم يَتَّقُونَ (69)
و نيست بر كساني که پرهيز ميكنند از حساب خائضين و ظالمين چيزي و لكن اينکه تذكر است باشد که آنها هم پرهيزگار شوند.
از اينکه آيه شريفه استفاده ميشود كساني که در مجالس فسق و فجور حاضر ميشوند عقوبت آنها را دارند و لو اينها اهل فسق و فجور نباشند.
جلد 7 - صفحه 108
وَ ما عَلَي الَّذِينَ يَتَّقُونَ ظاهر تقواي از حضور در اينکه نوع مجالس است و ممكن است تقواي از كليه معاصي باشد که بر آنها عقوبتي نيست مِن حِسابِهِم مِن شَي‌ءٍ يعني مسئول عمل اينها نيستند اگر ممكن است نهي از منكر و ارشاد جاهل بايد نهي و ارشاد كنند و الّا هيچ مسئوليتي ندارند وَ لكِن ذِكري و اينکه تحديدات براي هدايت و يادآوري است لعلّهم ضمير هم ممكن است باهل معصيت برگردد که اينکه نوع مجالس را تشكيل ندهند و ممكن است بديگران برگردد که از اينکه نوع مجالس احتراز كنند، و كلمه لعل‌ّ بمعني بايد است يعني بايد آنها از اينکه مجالس پرهيزگار شوند يَتَّقُونَ در قرآن ميفرمايد در مورد يهود و نصاري لا تَتَّخِذُوا اليَهُودَ وَ النَّصاري أَولِياءَ بَعضُهُم أَولِياءُ بَعض‌ٍ وَ مَن يَتَوَلَّهُم مِنكُم فَإِنَّه‌ُ مِنهُم مائده آيه 56، و در اخبار دارد
(الراضي بفعل قوم كالداخل فيهم)
(من احب‌ّ عمل قوم كالداخل فيهم)
(من احب‌ّ عمل قوم حشره اللّه معهم)
و غير اينها
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- بر کسانى که از همنشینى با بیهوده گویان درباره قرآن و اسلام پرهیز مى کنند، ولى بناچار سخنان آنها را مى شنوند، گناهى نیست. (و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء و لکن ذکرى لعلهم یتقون) در این برداشت، «یتقون» به معناى لغوى آن گرفته شده است.
۲- بیهوده سخن راندن و مغالطه گرى و استهزا در مورد قرآن و اسلام گناهى بزرگ است. (فلاتقعد بعد الذکرى مع القوم الظلمین. و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء) ظالم خواندن خوض کنندگان در آیات و تأکید بر تحریم همنشینى مسلمانان با آنان و همچنین جمله «من حسابهم»، مجموعاً بیانگر بزرگى گناه خوض در آیات است.
۳- بر کسانى که در همنشینى با مغالطه گران درباره قرآن و اسلام از بحث پرهیز نموده و سعى در بازداشتن دیگران کنند، گناهى نیست. (و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء و لکن ذکرى) در این برداشت، «یتقون» به معناى لغوى آن و متعلق آن «خوض» گرفته شده است. علاوه بر این که «ذکرى» نیز مفعول مطلق براى فعل محذوف «یذکرونهم» فرض شده است; یعنى: «یتقون الخوض و لکن یذکرونهم ذکرى».
۴- بر مؤمنانى که از همنشینى با مغالطه گران و یاوه گویان در مورد قرآن و اسلام پرهیز کنند، گناهى نیست، هر چند مغالطه و استهزاى آنان ادامه یابد. (و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء) ممکن است این آیه در صدد پاسخ به سؤال برخى مؤمنان باشد. بدین گونه که آنان فکر کنند که اگر ما مجالس کافران را تحریم کنیم، آنان زمینه مساعد بیشترى براى مغلطه و استهزا دارند. این آیه مى فرماید شما پرهیز کنید، گناه کار آنان به شما تسرّى نمى کند.
۵- فلسفه تحریم همنشینى با یاوه گویان مغالطه گر در آیات الهى، بازداشتن آنها از این عمل ناپسند است. (فلاتقعد بعد الذکرى ...و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء و لکن ذکرى لعلهم یتقون)
۶- همنشینى با کافران و مشرکانى که به استهزا و مغالطه در قرآن و اسلام نپردازند، حرام نیست. * (و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء) در این آیه فاعل «یتقون» کافران، و مرجع ضمیر «حسابهم» خوض کنندگان فرض شده است; یعنى حساب کافرانى که از خوض پرهیز مى کنند، از حساب خوض کنندگان جدا و همنشینى با آنان بى اشکال است.
۷- مسلمانان در همنشینى با کافران و مشرکان بى طرف باید با تذکر آنان را از مغلطه و استهزاى در اسلام و قرآن بر حذر دارند. * (و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء و لکن ذکرى لعلهم یتقون)
۸- حفظ قداست قرآن و اسلام و بازداشتن دیگران از یاوه سرایى و تخطئه و استهزاى آن، وظیفه مسلمانان است. (و ما على الذین یتقون ... و لکن ذکرى لعلهم یتقون)
روایات و احادیث
۹- قال أبو جعفر (ع): لما نزلت «فلاتقعد بعد الذکرى مع القوم الظالمین» قال المسلمون: کیف نصنع إن کان کلما استهزء المشرکون بالقرآن قمنا و ترکناهم فلاندخل إذا المسجد الحرام و لانطوف بالبیت الحرام فأنزل الله تعالى «و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء» و أمرهم بتذکیرهم و تبصیرهم ما استطاعوا.[۳] امام باقر (ع) فرمود: چون آیه «فلاتقعد بعد الذکرى مع القوم الظالمین» نازل شد، مسلمانان گفتند: حال که هرگاه مشرکان، قرآن را مسخره کنند، باید برخیزیم و از آنان دورى کنیم، در نتیجه هیچگاه نباید وارد مسجدالحرام شده و طواف خانه خدا را بجا آوریم، پس چه کنیم؟ در این هنگام خداوند آیه «و ما على الذین یتقون من حسابهم من شىء و لکن ذکرى» را نازل کرد و در آن به مسلمانان دستور داد که، کافران را متذکر نموده و در حد توان، آنان را با موعظه بیدار کنند.
موضوعات مرتبط
- اسلام: اجتناب از استهزاى اسلام ۷، ۸ ; پاسدارى از اسلام ۳ ; حفظ قداست اسلام ۸ ; گناه استهزاى اسلام ۲
- احکام: فلسفه احکام ۵
- دین: پاسدارى از دین ۵، ۷، ۸
- عذر: مقبول ۱، ۳
- قرآن: اجتناب از استهزاى قرآن ۷، ۸ ; حفظ قداست قرآن ۸ ; گناه استهزاى قرآن ۲
- کافران: موعظه کافران ۹
- گناهان: کبیره ۲
- مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان ۷، ۸
- معاشرت: احکام معاشرت ۱، ۳، ۶ ; معاشرت با بیگانگان ۶
- مغالطه: اعراض از مغالطه‌گران در آیات خدا ۵ ; اعراض از مغالطه‌گران در اسلام ۳ ; اعراض از مغالطه‌گران در قرآن ۴ ; گناه مغالطه‌گران در اسلام ۲ ; گناه مغالطه‌گران در قرآن ۲
- نهى از منکر: اهمیت نهى از منکر ۷، ۸ ; مراتب نهى از منکر ۵ ; موارد نهى از منکر ۵، ۹
- همنشینى: با استهزاگران اسلام ۱، ۳، ۴، ۶ ; همنشینى با استهزاگران قرآن ۶ ; همنشینى با کافران ۶، ۷ ; همنشینى با مشرکان ۶، ۷ ; همنشینى با مغالطه‌گران در آیات خدا ۵ ; همنشینى با مغالطه‌گران در قرآن ۱، ۳، ۴، ۶ ; همنشینى جایز ۱، ۳، ۶
منابع
