تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۲: تفاوت میان نسخه‌ها

وَ إِذْ قَالَ مُوسى لِقَوْمِهِ اذْكرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكمْ إِذْ أَنجَاكُم مِّنْ ءَالِ فِرْعَوْنَ يَسومُونَكُمْ سوءَ الْعَذَابِ وَ يُذَبحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَ يَستَحْيُونَ نِساءَكمْ وَ فى ذَلِكم بَلاءٌ مِّن رَّبِّكمْ عَظِيمٌ(۶)

وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئن شكرْتُمْ لاَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئن كفَرْتمْ إِنَّ عَذَابى لَشدِيدٌ(۷)

وَ قَالَ مُوسى إِن تَكْفُرُوا أَنتُمْ وَ مَن فى الاَرْضِ جَمِيعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنىُّ حَمِيدٌ(۸)

أَ لَمْ يَأْتِكُمْ نَبَؤُا الَّذِينَ مِن قَبْلِكمْ قَوْمِ نُوحٍ وَ عَادٍ وَ ثَمُودَ وَ الَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ لا يَعْلَمُهُمْ إِلا اللَّهُ جَاءَتْهُمْ رُسلُهُم بِالْبَيِّنَتِ فَرَدُّوا أَيْدِيَهُمْ فى أَفْوَهِهِمْ وَ قَالُوا إِنَّا كَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ وَ إِنَّا لَفِى شكٍ مِّمَّا تَدْعُونَنَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ(۹)

قَالَت رُسلُهُمْ أَ فى اللَّهِ شكُّ فَاطِرِ السمَوَتِ وَ الاَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَ يُؤَخِّرَكمْ إِلى أَجَلٍ مُّسمًّى قَالُوا إِنْ أَنتُمْ إِلا بَشرٌ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصدُّونَا عَمَّا كانَ يَعْبُدُ ءَابَاؤُنَا فَأْتُونَا بِسلْطنٍ مُّبِينٍ(۱۰)

قَالَت لَهُمْ رُسلُهُمْ إِن نحْنُ إِلا بَشرٌ مِّثْلُكمْ وَ لَكِنَّ اللَّهَ يَمُنُّ عَلى مَن يَشاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ مَا كانَ لَنَا أَن نَّأْتِيَكُم بِسلْطنٍ إِلا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلى اللَّهِ فَلْيَتَوَكلِ الْمُؤْمِنُونَ(۱۱)

وَ مَا لَنَا أَلا نَتَوَكلَ عَلى اللَّهِ وَ قَدْ هَدَانَا سبُلَنَا وَ لَنَصبرَنَّ عَلى مَا ءَاذَيْتُمُونَا وَ عَلى اللَّهِ فَلْيَتَوَكلِ الْمُتَوَكلُونَ(۱۲)

وَ قَالَ الَّذِينَ كفَرُوا لِرُسلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكم مِّنْ أَرْضِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فى مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَيهِمْ رَبهُمْ لَنهْلِكَنَّ الظلِمِينَ(۱۳)

وَ استَفْتَحُوا وَ خَاب كلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ(۱۵)

مِّن وَرَائهِ جَهَنَّمُ وَ يُسقَى مِن مَّاءٍ صدِيدٍ(۱۶)

يَتَجَرَّعُهُ وَ لا يَكادُ يُسِيغُهُ وَ يَأْتِيهِ الْمَوْت مِن كلِّ مَكانٍ وَ مَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَ مِن وَرَائهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ(۱۷)

مَّثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمَلُهُمْ كَرَمَادٍ اشتَدَّت بِهِ الرِّيحُ فى يَوْمٍ عَاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمَّا كسبُوا عَلى شىْءٍ ذَلِك هُوَ الضلَلُ الْبَعِيدُ

و به ياد بياور آن زمانى را كه - موسى به قوم خود گفت نعمت هاى خدا را بر خود به ياد آوريد، زمانى كه (گروهى از) فرعونيان به سختى عذابتان مى كردند و پسرانتان را سر مى بريدند و زنانتان را (براى خدمتكارى) زنده نگه مى داشتند، نجاتتان داد و در اينها از جانب پروردگارتان آزمايش بزرگى بود (۶)

- و به ياد بياوريد آن زمانى را كه - پروردگارتان اعلام كرد كه اگر سپاسگزارى كنيد، حتما افزونتان دهم و اگر كفران كنيد، عذاب من بسيار سخت است (۷)

موسى (به بنى اسرائيل) گفت: اگر شما و هر كه در زمين هست همگى كافر شويد، خدا بى نياز و ستوده است (۸)

مگر خبر كسانى كه پيش از شما بوده اند از قوم نوح و عاد و ثمود و كسانى كه پس از آنها بوده اند به شما نرسيده؟ كه جز خداى آنها كسى نمى داند، پيغمبرانشان با دليل هاى روشن بسويشان آمدند و آنها دست هايشان را (از حيرت) به دهان هايشان بردند و گفتند: ما آئينى را كه به ابلاغ آن فرستاده شده ايد منكريم و درباره آن چيرهائى كه ما را به آنها مى خوانيد به سختى در شك هستيم (۹)

پيغمبرانشان گفتند: مگر در خداى يكتا و ايجاد كننده آسمانها و زمين ، شكى هست؟! او شما را دعوت مى كند تا گناهانتان را بيامرزد، و تا مدتى معين، نگاهتان دارد. آنها گفتند: شما نيز جز بشرهايى مثل ما نيستيد، كه مى خواهيد ما را از خدايانى كه پدرانمان مى پرستيده اند منصرفمان كنيد، پس براى ما دليلى روشن بياوريد (۱۰)

پيغمبرانشان به آنها گفتند درست است كه ما نيز جز بشرهائى مثل شما نيستيم، ولى خدا بهر كس از بندگان خويش بخواهد منت مى نهد، و ما حق نداريم جز به اذن خدا براى شما دليل بياوريم، و مومنان بايد به خدا توكل كنند (۱۱)

چرا ما به خدا توكل نكنيم، در صورتى كه او ما را به راههايى كه مى رويم هدايت نمود.و ما حتما به اين آزارهايى كه شما به ما مى كنيد صبر خواهيم كرد، و توكل كنندگان بايد به خدا توكل كنند (۱۲)

كسانى كه كافر بودند به پيغمبرانشان گفتند: ما قطعا شما را از سرزمين خودمان بيرون مى كنيم مگر اينكه به آيين ما بازگرديد، در اين حال پروردگارشان به آنها وحى كرد كه: اين ستمگران را هلاك خواهيم كرد(۱۳)

و شما را بعد از ايشان در اين سرزمين سكونت خواهيم داد، اين موهبت مخصوص كسانى است كه از عظمت من بترسند و از تهديد من بيمناك باشند (۱۴)

آنها (از خدا) تقاضاى فتح و پيروزى و گشايش كردند، و هر گردنكش ‍ ستيره جو نوميد و نابود شد (۱۵)

جهنم در انتظار او است ، و آب چرك و خون به او نوشانده مى شود (۱۶)

به زحمت ، جرعه جرعه آن را سر مى كشد ولى هرگز به ميل خود حاضر نيست آن را بياشامد، و مرگ از هر طرفى به سراغ او مى آيد، اما مردنى در كار نيست و عذابى سخت در انتظار او است (۱۷)

كسانى كه به پروردگارشان كافر شدند، اعمالشان همانند خاكسترى است كه در روز طوفانى باد سختى بر آن بوزد، آنها توانى ندارند كمترين چيزى از آنچه را كه انجام داده اند به دست آورند، و اين همان گمراهى دور و دراز است (۱۸)

اين آيات، مشتمل بر ذكر پاره اى از نعمت ها و نقمت هاى خدا است كه هر كدام در روز معينى رخ داده است.

از ظاهر سياق اين آيات برمى آيد كه همه اين آيات غير از آيه «و اذ تاذن ربكم...»، نقل كلام حضرت موسى (عليه السلام) است، كه موسى بن عمران (عليهما السلام) در اين آيات، مردم خود را به پاره اى از ايام خداى سبحان كه به مقتضاى عزت مطلقه اش، نعمت ها و يا عذاب هايى فرستاده و هر كدام را به مقتضاى حكمت بالغه اش در جاى خود فرستاده تذكر مى دهد، و به يادشان مى آورد.

«'''وَ إِذْ قَالَ مُوسى لِقَوْمِهِ اذْكرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكمْ ...'''»:

كلمه «يسومونكم» از «سوم» است و «سوم» - به طورى كه راغب گفته - به معناى رفتن به طلب چيزى است. در اين صورت، اين كلمه هم رفتن را مى رساند و هم طلب كردن را. ولى گويا در آيه شريفه به معناى چشاندن عذاب است، و كلمه «'''استحياء'''» به معناى زنده نگه داشتن است.

و معناى آيه اين است كه: اى رسول ما! به ياد بياور - و با يادآوريت، ايستادگى و ايمانت را به عزيز و حميد بودن خدا زيادتر كن - آن زمانى را كه موسى به قوم خود (بنى اسرائيل) گفت: اى بنى اسرائيل! نعمت هاى خدا را به ياد آوريد، آن روز كه از آل - فرعون و مخصوصا از قبطيان نجاتتان داد، قبطيانى كه دائما شما را شكنجه مى دادند و عذاب مى چشاندند، و اغلب، پسرانتان را مى كشتند و دخترانتان را براى كلفتى و رختشوئى خود، زنده نگه مى داشتند، كه در اين وقايع ، بلا و محنت (امتحان) بزرگى از ناحيه پروردگارتان بود.

«'''وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئن شكرْتُمْ لاَزِيدَنَّكُمْ وَ لَئن كفَرْتمْ إِنَّ عَذَابى لَشدِيدٌ'''»:

در مجمع البيان گفته است: «تاذن» به معناى اعلام است: و «آذن» و «تاذن» معنايشان يكى است، نظير «اوعد» و «توعد».

جمله «و اذتاذن ربكم...»، عطف است بر جمله «اذ قال موسى لقومه» و نسبتى كه آيه بعدى قال موسى...، با اين آيه دارد همان نسبتى است كه آيه و «لقد ارسلنا موسى...»، با آيه «كتاب انزلناه اليك لتخرج الناس من الظلمات الى النور» دارد. (دقت بفرماييد) و تناسبى كه گفتيم، با سياق كلام سازگارتر از نسبتى است كه ديگر مفسران گفته اند.