دَکّا
«دَکّ» در اصل، چنان که «راغب» در «مفردات» مى گوید: به معناى زمین صاف و مستوى است، بنابراین، منظور از جمله «جَعَلَهُ دَکّاً» این است که کوه را آنچنان متلاشى و نرم کرد، که همانند زمین صاف و مستوى شد. حتى در پاره اى از روایات وارد شده که کوه به چندین قسمت تقسیم و هر کدام به گوشه اى پرتاب شد! و یا به کلّى در زمین فرو رفت. و از آنجا که براى صاف کردن یک زمین ناهموار باید آن را درهم بکوبند، در بسیارى از موارد، این واژه به معناى کوبیدن شدید به کار رفته است. ولى، از بعضى از منابع لغت، استفاده مى شود که اصل معنا «دَکّ» همان کوبیدن و ویران کردن است، و چون لازمه کوبیدن و ویران کردن، صاف و هموار شدن است، این واژه در این معنا نیز به کار مى رود. به هر حال، این کلمه در سوره «حاقّه» به معناى کوبیدن شدید کوه ها و زمین هاى ناهموار به یکدیگر است، به گونه اى که یک باره از هم متلاشى و هموار گردند! و تکرار «دَکّ» در سوره «فجر» براى تأکید است.
ریشه کلمه
- دکک (۷ بار)
قاموس قرآن
(بر وزن فلس) كوبيدن. زمين نرم. در صحاح مىگويد: دكّ به معنى كوبيدن است و «دَكَكْتُ الشَّىْءَ دَكّاً» آن وقت گويند كه آن را بكوبى و با زمين يكسان كنى. راغب مىگويد: دكّ به معنى زمين نرم و هموار است. قاموس آن را كوبيدن و منهدم كردن گفته و گويد: دكّة و دكّان بنائى است كه سطح زمين آن را براى نشستن هموار كنند. در نهج البلاغه خطبه 107 درباره قيامت فرموده «وَدَكَّ بَعْضُها بَعْضاً مِنْ هَيْبَةِ جَلالَتِهِ» يعنى بعضى از زمين بعض ديگر را كوبيده و هموار كرد از ترس جلالت خدا. على هذا دكّ هم مصدر آمده و هم اسم، اقرب الموارد نيز چنين گفته است. [فجر:21]، [حاقة:14]. در اين دو آيه دكّ مصدر استعمال شده است يعنى آنگاه كه زمين به سختى كوبيده و نرم شد. ممكن است هموار شدن نيز منظور باشد زيرا در آيه «يَنْسِفُها رَبّى نَسْفاً فَيَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً. لا تَرى فيها عِوَجاً و لا اَمْتاً» كه در «امت» گذشت دلالت بر هموارى زمين دارد. اين آيات از تحوّل عجيب زمين در آينده قيامت حكايت مىكنند كه در «ارض» گذشت. [كهف:98] آيه درباره سدّ ذوالقرنين است كه در «قرن» انشاءاللّه خواهد آمد يعنى چون وعده پروردگارم آيد آن را كوبيده و نرم مىكند وعده پروردگارم حقّ و حتمى است. در الميزان ج 13 ص 428 فرموده: آنچه مىبينيم... دكّاء از دكّ به معنى ذلّت است در لسان العرب گفته: «جبل دكّ: ذليل» مراد از دكّ سدّ ذلت آن است كه اعتنائى به آن نشود. زيرا وسائل ارتباط آن را بى اثر كرده است. دكّ و دكّاء هر دو به يك معنى است و به قصر و مدّ هر دو خوانده شده است طبرسى رحمةاللّه ذيل آيه [اعراف:143] كه توضيح آن در «جلو» گذشت گفته است دكّاً در اين آيه و در سوره كهف هم با مدّ و هم با قصر خوانده شده. دكّاً و دكّآء در هر دو آيه اسم و به معنى كوبيده شده و نرم شده است و شايد دكآء بر مدّت نرم شدن دلالت داشته باشد چنانكه دكّاً در آيه 21 فجر حاكى از شدّت است.
