التوبة ١٠٢

وَ آخَرُونَ‌ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ‌ خَلَطُوا عَمَلاً صَالِحاً وَ آخَرَ سَيِّئاً عَسَى‌ اللَّهُ‌ أَنْ‌ يَتُوبَ‌ عَلَيْهِمْ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌

ترجمه

و گروهی دیگر، به گناهان خود اعتراف کردند؛ و کار خوب و بد را به هم آمیختند؛ امید می‌رود که خداوند توبه آنها را بپذیرد؛ به یقین، خداوند آمرزنده و مهربان است!

و ديگرانى هستند كه به گناهان خود معترفند، [آنان‌] كار شايسته و ناشايسته را به هم آميختند اميد است خدا توبه آنها را بپذيرد، كه بى‌ترديد خدا بخشنده‌ى مهربان است

و ديگرانى هستند كه به گناهان خود اعتراف كرده و كار شايسته را با [كارى‌] ديگر كه بد است درآميخته‌اند. اميد است خدا توبه آنان را بپذيرد، كه خدا آمرزنده مهربان است.

و بعضی دیگر از آنها به گناهان خود اعتراف کردند که عمل صالح و فعل قبیح هر دو به جای آوردند، امید باشد که خداوند توبه آنان بپذیرد که البته خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

و دیگرانی هستند که به گناهانشان اعتراف کردند، [و] اعمال شایسته را با اعمال بد درآمیختند، امید است خدا توبه آنان را بپذیرد زیرا خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

و گروهى ديگر به گناه خود اعتراف كردند كه اعمال نيكو را با كارهاى زشت آميخته‌اند. شايد خدا توبه‌شان را بپذيرد، زيرا خدا آمرزنده و مهربان است.

و دیگرانی هستند که به گناهان خویش اعتراف کرده‌اند و کارشایسته را با ناشایسته آمیخته‌اند، باشد که خداوند از آنان درگذرد، چرا که خداوند آمرزگار مهربان است‌

و گروهى ديگر به گناهان خود اعتراف كرده و كارى نيك و شايسته را با كارى بد و ناشايست آميخته‌اند اميد است كه خداوند [به بخشايش خويش‌] بر آنان بازگردد و توبه آنان را بپذيرد، كه خدا آمرزگار و مهربان است.

مردمان دیگری هم هستند که (نه از پیشگامان نخستین، و نه از منافقین بشمارند و) به گناهان خود اعتراف می‌کنند، و کار خوبی را با کار بدی می‌آمیزند (و گاهی به حسنات و زمانی به سیّئات دست می‌یازند) امید است که خداوند توبه‌ی آنان را بپذیرد (و احساس شرمندگی چنین کسانی از گناه، و هراس آنان از عقاب و عذاب، و تصمیم ایشان بر این که به سوی گناه نروند، سبب گردد که دیگر دچار معصیت نشوند و مشمول مغفرت و مرحمت خدا شوند. چرا که) بیگمان خداوند دارای مغفرت فراوان و رحمت بیکران است.

و دیگرانی هستند که به گناهان خود اعتراف کردند (که‌) کاری شایسته را با کار بد دیگری درآمیخته‌اند. امید است خدا بر آنان بازگشت کند (و) خدا بی‌گمان بسی پوشنده‌ی رحمتگر بر ویژگان است.

و دیگران که اقرار کردند به گناهان خویش بیامیختند کرداری شایسته با دیگری ناشایسته امید است خدا بپذیرد توبه ایشان را همانا خداوند است آمرزنده مهربان‌

التوبة ١٠١	آیه ١٠٢	التوبة ١٠٣
سوره : سوره التوبة نزول : اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«آخَرُونَ»: دیگران. مراد گروه سومی غیر از دو گروه پیشین یعنی پیشگامان نخستین و منافقان داخل و خارج مدینه است.

تفسیر

• آيات ۱۰۶ - ۹۷، سوره توبه
• بيان آيات شريفه مربوط به وضع اعراب از لحاظ كفر و نفاق و ايمان
• معناى كلمه (( اعراب )) و بيان اينكه باديه نشينان به سبب دروى از تمدن و علم و ادب از معارف دينى دورتر بوده اند
• تقسيم مؤ منين به سه گروه : سابقون اولون از مهاجرين و انصار و تابعين آنان به احسان . و بيان مراد از هر كدام
• معناى اتباع به احسان در جمله : (( والذين اببعوهم باحسان )) كه وصف طبقه سوم از مؤمنين است
• حكم به فضيلت سابقون اولون از مهاجرين و انصار مقيد است به ايمان وعمل صالح
• معناى رضايت مؤ منين از خدا و رضايت خدا از مؤ منين و بيان اينكه رضايت خدا از اوصاف فعل او است نه از اوصاف ذاتش
• مقصود از عذاب كردن منافقين در دو نوبت (سنعذبهم مرتين ) چيست ؟
• امر به اخذ زكات از اموال مردم
• گيرنده زكات خداست و تصدق و اداء زكات نوعى توبه است چنانچه توبه هم صدقه اعمال است
• توضيح درباره معناى آيه : (( و قلاعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله والمؤ منون )) و اينكه مخاطبين آن چه كسانى هستند ورؤ يت در آن به چه معنا است ؟
• رواياتى در ذيل آيه شريفه : (( و السابقون الاولون من المهاجرين و الانصار... ))
• سخن (( قرظى )) مبنى بر اينكه تمامى اصحاب پيامبر (ص ) آمرزيده اند و خوب و بدشان اهل بهشتند و نقد و رد آن سخن
• رواياتى در ذيل آيه : (( و آخرون اعترفوا بذنوبهم ... )) و اينكه در مورد چه كسانى نازل شده است
• چند روايت در ذيل آيه مربوط به زكات
• چند روايت در ذيل آيه شريفه : (( و آخرون مرجون لامرالله ))
• گفتارى پيرامون زكات و ساير صدقات (نظر اسلام درباره اجتماع و حقوق مالى آن و مزايا و ويژگيهاى نظام ماليه عمومى در اسلام )

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - اعتراف برخى از گنهکاران و متخلفان از جنگ تبوک به زشتى عمل خویش (و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم) با توجّه به اینکه فرازهاى پیشین، مربوط به جنگ تبوک و تخلف عده اى از شرکت در آن جنگ است مى توان گفت که این آیه نیز مربوط به برخى از همان متخلفان مى باشد.

۲ - اعتراف به گناه و انتقاد از خویش، وسیله جلبِ غفران و رحمت الهى و از ارکان توبه است. (و ءاخرون اعترفوا ... عسى اللّه یتوب علیهم إن اللّه غفور رحیم)

۳ - وجود عمل صالح در میان اعمال انسان، زمینه ساز توبه وى از خطاها* (اعترفوا بذنوبهم خلطوا عملاً صلحاً) ممکن است بیان «خلطوا عملاً صالحاً ...» بدین منظور باشد که وجود عمل صالح در روى آوردن آنان به توبه تأثیر داشته باشد.

۴ - خداوند، خواهان خارج نشدن انسان از حالت خوف و رجا (عسى اللّه یتوب علیهم) خداوند، به طور قطع نفرموده است که توبه آنان پذیرفته مى شود; بلکه فرموده: امید است که پذیرفته شود.

۵ - توجّه گنهکار به زشتى عمل خویش و اعتراف به آن و نیز ندامت از آن، به منزله توبه و زمینه بخشش گناه از سوى خدا (اعترفوا بذنوبهم ... عسى اللّه أن یتوب علیهم) از اینکه خداوند در مقابل «اعترفوا» وعده «عسى اللّه أن یتوب» را داده است و بعد از اعتراف، مسأله دیگرى را به عنوان توبه مطرح نکرده است، مى توان مطلب فوق را استفاده کرد.

۶ - خطاکار نادم و پشیمان، نیازمند روحیه امید براى خودسازى و تربیت (عسى اللّه یتوب علیهم إن اللّه غفور رحیم)

۷ - باز بودن آغوش اسلام، بر روى خطاکاران نادم و معترف (عسى اللّه یتوب علیهم إن اللّه غفور رحیم)

۸ - پذیرش توبه، تفضلى از جانب خدا بر بندگان است نه امرى لازم و ضرورى بر او. (عسى اللّه یتوب علیهم) احتمال مى رود که به کار رفتن واژه «عسى» به منظور افاده نکته فوق باشد; یعنى، توبه کننده هیچ گونه حقى بر خدا ندارد.

۹ - پذیرفته شدن توبه گنهکاران معترف و نادم، جلوه اى از غفران و رحمت الهى (عسى اللّه أن یتوب علیهم إن اللّه غفور رحیم)

۱۰ - خداوند، غفور (آمرزنده) و رحیم (مهربان) است. (إن اللّه غفور رحیم)

روایات و احادیث

۱۱ - راوى گوید امام باقر (ع) فرمود: «الذین خلطوا عملاً صالحاً و آخر سیّئاً»: فأولئک قوم مؤمنون یحدثون فى ایمانهم من الذّنوب التى یعیبها المؤمنون و یکرهونها فأولئک عسى اللّه أن یتوب علیهم; «آنان که عمل خوب و بد را در هم آمیختند» گروهى از مؤمنانند که در عین داشتن ایمان، مرتکب بعضى گناهان مى شوند که مؤمنان آنها را عیب مى دانند و ناخوش دارند اینانند که امید مى رود خداوند توبه آنان را بپذیرد».

۱۲ - «عن ابى جعفر (ع) فى قول اللّه: «... عسى اللّه أن یتوب علیهم» و العسى من اللّه واجب ... ; از امام باقر (ع) درباره قول خدا «عسى اللّه ...» روایت شده: «عسى» را که خدا مى فرماید واجب و حتمى است [و به معناى احتمال و امیدنیست]».

۱۳ - ابى بکر حضر مى گوید: «قال محمّد بن سعید: أسئل ابا عبداللّه (ع) فاعرض علیه کلامى و قل له: انى اتوَلّاکم و ابرء من عدوّکم و اقول بالقدر ... قال: فعرضت کلامه على ابى عبداللّه فحرّک یده ثمّ قال: «خلطوا عملاً صالحاً و آخر سیّئاً ...»; محمّد بن سعید گفت: از امام صادق (ع) سؤال کن و سخن مرا بر ایشان عرضه کن و بگو: من ولایت شما را پذیرفته و از دشمنان شما بیزارم ... و نیز قائل به «قدر» هستم. حضر مى گوید کلام او را بر امام عرضه کردم، حضرت دست خود را [به علامت انتقاد] حرکت داد و فرمود: عمل خوب و بد را در هم آمیختند ... ».

موضوعات مرتبط

• آمرزش: زمینه آمرزش ۲، ۵
• اسلام: اسلام و گناهکاران پشیمان ۷; توبه پذیرى اسلام ۷; جاذبه اسلام ۷
• اسماء و صفات: رحیم ۱۰; غفور ۱۰
• اقرار: آثار اقرار به گناه ۲، ۵; اقرار به عمل ناپسند ۱; اقرار به گناه ۱
• تربیت: امیدوارى در تربیت ۶
• ترس: ترس و امید ۴
• تزکیه: امیدوارى در تزکیه ۶
• توبه: ارکان توبه ۲; زمینه قبول توبه ۳; قبول توبه ۸; موارد توبه ۵
• خدا: خواسته هاى خدا ۴; زمینه رحمت خدا ۲; عسى در کلام خدا ۱۲; فضل خدا ۸; نشانه هاى آمرزش خدا ۹; نشانه هاى رحمت خدا ۹
• عمل صالح: آثار عمل صالح ۳; خلط عمل صالح و عمل ناپسند ۱۳
• غزوه تبوک: اقرار متخلفان غزوه تبوک ۱
• گناه: آثار پشیمانى از گناه ۵
• گناهکاران: اقرار گناهکاران ۱; اهمیّت امیدوارى گناهکاران ۶; قبول توبه گناهکاران ۹; نیازهاى معنوى گناهکاران پشیمان ۶
• مؤمنان: توبه مؤمنان ۱۱; مؤمنان گناهکار ۱۱