فاطر ٣
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْکُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لاَ إِلٰهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ |
ترجمه
| فاطر ٢ | آیه ٣ | فاطر ٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَآءِ وَ الأرْضِ»: این جمله، اگر صفت (خالق) باشد، معنی آن در بالا گذشت. و اگر حال (الله) باشد، معنی چنین است: آیا آفریننده‌ای جز خدا، که شما را از آسمان و زمین روزی می‌رساند، وجود دارد؟. «فَأَنّی تُؤْفَکُونَ»: (نگا: انعام / ، یونس / ).
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ «3»
اى مردم! نعمت‌هايى را كه خداوند به شما عطا كرده ياد كنيد، آيا جز خداوند، آفريدگارى است كه از آسمان و زمين به شما روزى دهد؟ جز او معبودى نيست.
پس چگونه از حقّ به سوى باطل بازگردانده مى‌شويد.
پیام ها
1- همه را به انديشه در نعمتهاى الهى دعوت كنيم. «يا أَيُّهَا النَّاسُ»
2- بهترين راه شناخت خداوند، توجّه به نعمتهاى اوست. «اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ»
جلد 7 - صفحه 473
3- سؤال، كليد بيدار كردن و هشدار دادن است. هَلْ مِنْ خالِقٍ ...
4- هم آغاز و پيدايش هستى از اوست و هم بقا و تداوم آن. «خالِقٍ- يَرْزُقُكُمْ»
5- رازق اوست، ولى از طريق اسباب طبيعى رزق مى‌دهد. «يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»
6- قبل از هشدار، توبيخ معنا ندارد. هَلْ مِنْ خالِقٍ ... فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ
7- هر راهى غير توحيد، بى راهه است. «فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ»
8- مبادا رزق خدا را بخوريم و به غير او رو كنيم. «يَرْزُقُكُمْ- فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ»
9- فطرت انسان خداگر است، عوامل بيرونى، اسباب انحراف او مى‌شود.
«تُؤْفَكُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ «3»
«1» نهج البلاغه، ترجمه فيض الاسلام، ص 28. جملات معترضه در متن خطبه نيست.
«2» از جمله بحار الانوار، كتاب السماء و العالم، ابواب الملائكه ج 59 ص 144- 326.
جلد 11 - صفحه 12
بعد از آن مردمان را به شكر گزارى امر فرمايد:
يا أَيُّهَا النَّاسُ: اى گروه مردمان، اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ: ياد كنيد نعمتهاى خدا را كه انعام فرموده بر شما، يعنى محافظت آن كنيد به معرفت خود و اعتراف به آن و اطاعت منعم. هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ: (استفهام انكارى) آيا هست، يعنى نيست هيچ آفريننده‌اى غير از خداى به حق، يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ: كه روزى دهد شما را از آسمان به باران و از زمين به نباتات و حبوبات و ميوجات؛ و لذا در عقب آن فرمايد: لا إِلهَ إِلَّا هُوَ: نيست هيچ معبودى قابل و سزاوار پرستش مگر ذات يگانه او، فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ: پس به كجا گردانيده مى‌شويد از راه توحيد، يعنى به چه جهت منصرف مى‌شويد از توحيد به شرك.
تنبيه:
خداوند رحمان از راه لطف و مرحمت براى ارشاد بندگان، به طريق استفهام انكارى فرمايش فرمايد به خطاب عام نسبت به تمام مكلفين در هر عصر و زمان كه: اى گروه مردمان ياد آوريد نعمتهاى خدا را كه به شما انعام فرموده، زيرا تذكر نعم مشهوره برهانى است عقلا بر شكر گزارى و سپاسدارى منعم؛ بعد مادّه و منشأ قوام وجوديه كه رزق است ذكر نمايد كه: تأمل كنيد آيا آفريننده‌اى در عالم هست كه روزى دهد شما را از آسمان و زمين غير از ذات يگانه الهى، و البته اگر عناد و لجاج نباشد هر عاقلى حكم نمايد كه نيست در عالم، ذاتى كه قوام وجوديه اشياء مربوط به او باشد غير ذات «اللّه»، لذا ارشاد فرمايد به حكم ارتكازى كه (لا اله الا هو). بعد از اين مقدمات كه برهان توحيد و حق شناسى را ثابت نمايد فرمايد: پس به چه جهت و براى چه منصرف مى‌شويد از توحيد به شرك و از سپاسدارى به ناسپاسى.
جلد 11 - صفحه 13
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «1» ما يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِكَ لَها وَ ما يُمْسِكْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «2» يا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ «3» وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ «4»
يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ «5»
ترجمه
ستايش مر خدايرا است كه آفريننده آسمانها و زمين است قرار دهنده فرشتگان را پيامبرانى صاحبان بالها دو دو و سه سه و چهار چهار مى‌افزايد در آفرينش آنچه ميخواهد همانا خدا بر همه چيز توانا است
آنچه بگشايد خدا براى مردمان از رحمت پس نيست باز گيرنده‌ئى براى آن و آنچه را باز گيرد پس نيست رها كننده‌ئى برايش پس از او و او است قالب درست كردار
ايمردمان ياد كنيد نعمت خدا را بر شما آيا هست آفريننده‌ئى بجز خدا كه روزى دهد شما را از آسمان و زمين نيست خدائى مگر او پس بكجا برگردانيده ميشويد
و اگر تكذيب ميكنند ترا پس بتحقيق تكذيب كرده شدند پيغمبرانى پيش از تو و بسوى خدا بازگردانده ميشود كارها
ايمردمان همانا وعده خدا راست است پس نبايد مغرور كند شما را زندگانى دنيا و نبايد مغرور كند شما را بخدا آن فريب دهنده.
تفسير
خداوند متعال تعليم فرموده بندگان خود را كه حمد و ثناى او را بجا آورند چنانچه او بجا آورده چون نو پديد آورنده آسمانها و زمين و هر چه در آنها است او است پس مخصوص است بسپاس و ستايش و قرار دهنده است فرشتگان را
جلد 4 صفحه 375
وسائط بين خود و انبياء و اولياء و صلحاء به نازل نمودن وحى و الهام و خواب راست و آنها بحسب مراتب استعدادشان براى وساطت و جهات مأموريّتشان و بعد مسافت صعود و نزولشان داراى دو بال و سه بال و چهار بال الى ما شاء اللّه ميباشند و زياد ميكند خدا در خلق بال براى آنها هر قدر بخواهد چون او بر هر امرى قادر است هر قدر بخواهد بآنها قوّه و قدرت انجام خدمت را ميدهد ولى قدر متيقّن دو بال است كه بيكى اخذ و بديگرى اعطاء نمايند از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه خداوند ملائكه را مختلف آفريده پيغمبر صلى اللّه عليه و اله جبرئيل را ديد كه ششصد بال داشت و در اكمال از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم روايت نموده كه خدا فرشته‌ئى دارد كه نامش دردائيل است و او شانزده هزار بال دارد كه فاصله ميان هر دو بالش بقدر فاصله ميان آسمان و زمين است و اخبار در بيان كثرت ملائكه و بزرگى جسم و اوصاف كمال و عجائب صنع الهى در آنها بقدرى است كه نميتوان احصاء نمود و منافات ندارد با اين معنى آنكه خداوند بمقتضاى حكمت در ساير مخلوقات خود هم چيزى افزوده فرمايد چنانچه در توحيد از امام صادق عليه السّلام به اين معنى اشاره شده و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه آن روى خوب و موى خوب و آواز خوب است و خداوند در رحمت خود را بر هر فرد و جماعتى كه بگشايد از نعمت صحّت و امنيّت و رفاهيت و علم و تقوى و نبوّت و ولايت كسى نميتواند از آن جلوگيرى نمايد و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه متعه هم از اين قبيل است و هرگاه به بندد آندر را كسى نميتواند بگشايد بعد از بستن او مگر با اجازه او و او است توانائى كه كسى نميتواند با اراده او مخالفت كند و حكيمى كه بهيچ كس و قوم بى‌جهت نميدهد و نميگيرد و بعدا متذكر فرموده است مردم را بمراعات حقّ نعمت خود كه شكر آن واجب است و براى اخذ اقرار از آنها سؤال فرموده كه آيا آفريننده ديگرى غير از خدا هست كه شما را از آسمان بتوسط باران و ساير معدّات و از زمين بوسيله پرورش نباتات روزى شما را برساند و براى وضوح جوابش فرموده نيست خدائى غير از او شما هم خودتان ميدانيد كه روزى دهنده فقط خدا است پس چرا برگردانده ميشويد از حقّ به باطل و قائل باستحقاق عبادت كسانى ميشويد كه روزى دهنده و منعم شما نيستند و براى تسليت خاطر پيغمبر صلى اللّه عليه و اله فرموده اين
جلد 4 صفحه 376
تكذيب اختصاص بتو ندارد انبياء سابق را هم مانند تو تكذيب كردند و ايشان صبر نمودند و اجر بردند چون بازگشت امور بحكم الهى است و هر كس را بسزاى اعمالش خواهد رسانيد اينها را هم مانند آنها بكيفر خواهد رسانيد و مردم بايد بدانند كه وعده ثواب و عقاب الهى حق و محقّق است و مغرور بزر و زيور و لذائذ دانيه فانيه دو روز زندگانى دنياى دنى نشوند و مغرور نكند و فريب ندهد آنها را شيطان فريب دهنده بوعده مغفرت و كرم خداوند و اصرار بمعصيت نمايند چون اصرار بگناه بتدريج قلب را تيره و سر از گريبان كفر بيرون ميآورد و كافر مغفور نميگردد و خداوند چنانچه ارحم الراحمين است اشدّ المعاقبين هم هست و از مكرش نميشود ايمن شد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا النّاس‌ُ اذكُرُوا نِعمَت‌َ اللّه‌ِ عَلَيكُم هَل مِن خالِقٍ غَيرُ اللّه‌ِ يَرزُقُكُم مِنَ السَّماءِ وَ الأَرض‌ِ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ فَأَنّي تُؤفَكُون‌َ «3»
اي گروه ناس ياد كنيد و متذكر شويد نعمت خداوند را بر شما آيا خالقي غير از خداوند هست که روزي دهد شما را از آسمان و زمين الهي نيست جز او پس براي چه دروغ ميبنديد.
يا أَيُّهَا النّاس‌ُ خطاب بجميع افراد بشر از مؤمن و كافر و موحد و مشرك مهدي و ضال متقي و عاصي كلا تماما.
اذكُرُوا نِعمَت‌َ اللّه‌ِ عَلَيكُم نعم ظاهريه و باطنيه دنيويه و دينيه شما را از كتم عدم بعرصه وجود آورد و تمام اسباب معيشت را در دسترس شما گذارده قوه و قدرت و عقل و شعور و ادراك عنايت فرمود انبياء فرستاد كتابها نازل فرمود راه هدايت را بشما نشان داد ادله و براهين محكم بيان فرمود شما را از خطرات ارضي و سماوي حفظ فرمود.
هَل مِن خالِقٍ غَيرُ اللّه‌ِ يَرزُقُكُم مِنَ السَّماءِ و بانزال باران و تابش خورشيد و ارسال رياح و تلطيف هوا.
وَ الأَرض‌ِ باخراج حبوب و فواكه و نباتات و حيوانات براي اكل و ركوب و مياه و غير اينها.
لا إِلهَ إِلّا هُوَ پرستش و الوهيت مختص باو است.
فَأَنّي تُؤفَكُون‌َ انبياء را كذاب ميشماريد قرآن را افترا ميپنداريد قيامت را منكر ميشويد حق را باطل مي‌گوييد و امثال اينها.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 3)- در این آیه به مسأله «توحید عبادت» بر اساس «توحید خالقیت و رازقیت» اشاره کرده، می‌فرماید: «ای مردم! نعمت خداوند را بر خودتان به یاد آورید» (یا أَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ).
درست فکر کنید: این همه مواهب و برکات، و این همه امکانات حیاتی که در اختیار شما قرار گرفته و در آن غوطه‌ورید منشأ اصلی و سر چشمه آنها کیست؟! «آیا خالقی غیر از خدا، از آسمان و زمین به شما روزی می‌دهد»؟ (هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ).
اکنون که می‌دانید سر چشمه همه این برکات اوست، پس بدانید «معبودی جز او وجود ندارد» و عبادت و پرستش تنها شایسته ذات پاک اوست (لا إِلهَ إِلَّا هُوَ).
«با این حال چگونه (از طریق حق) به سوی باطل منحرف می‌شوید» و به جای اللّه در برابر بتها سجده می‌کنید! (فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ).
ج4، ص58
نکات آیه
۱ - توصیه خداوند به همه مردم، مبنى بر یادآوردن نعمت هایش (یأیّها الناس اذکروا نعمت اللّه علیکم)
۲ - لزوم به یادآوردن نعمت هاى اعطایى خداوند به انسان ها (یأیّها الناس اذکروا نعمت اللّه علیکم)
۳ - همه انسان ها (کافران و مؤمنان)، از نعمت ها و روزى هاى خداوند برخورداراند. (یأیّها الناس اذکروا نعمت اللّه علیکم) برداشت یاد شده، به خاطر آمدن واژه «ناس» (مردم) و نزول آیه شریفه در مکه و در آغاز بعثت - که بیشتر مردم کافر و مشرک بودند - به دست مى آید.
۴ - تنها خداوند، خالق جهان و روزى دهنده انسان ها است. (هل من خلق غیر اللّه یرزقکم من السماء و الأرض)
۵ - خالقیت و رازقیت، دو صفت جداناپذیر خداوند (هل من خلق غیر اللّه یرزقکم من السماء و الأرض) از این که در آیه شریفه، خالقى که روزى دهنده نباشد، نفى شده است; به دست مى آید که میان دو صفت «خالقیت» و «رازقیت» ارتباط ناگسستنى وجود دارد و ممکن نیست خدایى خالق باشد; ولى رازق نباشد.
۶ - به یادآوردن نعمت هاى خداوند، موجب درک یگانگى خالقیت و رازقیت و اعتراف به آن است. (اذکروا نعمت اللّه علیکم هل من خلق غیر اللّه یرزقکم) برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که آیه شریفه، پیش از طرح مسأله خالقیت و رازقیت انحصارى خداوند، به یاد آوردن نعمت هاى الهى را توصیه کرده است.
۷ - آسمان و زمین، از منابع ارتزاق انسان ها و تأثیر گذارد در حیات آنان (یرزقکم من السماء و الأرض)
۸ - در جهان هستى معبودى جز اللّه، حقیقتاً وجود ندارد. (لا إله إلاّ هو)
۹ - خالقیت، رازقیت و الوهیت، از اوصاف و ویژگى هاى خداوند (هل من خلق غیر اللّه یرزقکم من السماء و الأرض لا إله إلاّ هو)
۱۰ - توانایى خداوند بر آفرینش هرچیزى و انجام هر کارى و انحصار خالقیت و رازقیت به او، نشانه یکتایى خدا و انحصار الوهیت به او است. (یزید فى الخلق ما یشاء إنّ اللّه على کلّ شىء قدیر... لا إله إلاّ هو) جمله «لا إله إلاّ هو» به منزله نتیجه براى مطالبى است که در این آیه و آیه قبل آمده است. گفتنى است که محور آن، مسأله خالقیت و قدرت مطلق خداوند مى باشد.
۱۱ - روى گردانى از عبادت خداوند و گرویدن به شرک و بت پرستى، در عین مشاهده نشانه هاى قدرت و یگانگى خداوند، عملى شگفت آور و بدون توجیه است. (یزید فى الخلق ما یشاء ... هل من خلق غیر اللّه... لا إله إلاّ هو ... فأنّى تؤفکون) «أنّى» اسم استفهام و به معناى کجاو چگونه است و در این آیه براى تعجب مى باشد. «إفک» (مصدر «تؤفکون») به معناى «صرف» (برگرداندن) است; یعنى، «فأنّى تصرفون». گفتنى است که به قرینه مقام معناى این جمله چنین مى شود: پس به کدامین سو برده مى شوید و چگونه از حق و توحید ربوبى برگردانده مى شوید؟
موضوعات مرتبط
- آسمان: نقش آسمان ۷
- آفرینش: خالق آفرینش ۴
- انسان: عوامل مؤثر در زندگى انسان ۷
- بت پرستى: شگفتى بت پرستى ۱۱
- توحید: آثار توحید در خالقیت ۱۰; آثار توحید در رازقیت ۱۰; توحید افعالى ۴; توحید در خالقیت ۴، ۶; توحید در رازقیت ۴، ۶; توحید عبادى ۸; دلایل توحید ذاتى ۱۰; زمینه فهم توحید ۶
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۴، ۸
- خدا: آثار قدرت خدا ۱۰; اختصاصات خدا ۴; الوهیت خدا ۸، ۹; توصیه هاى خدا ۱; خالقیت خدا ۴، ۵، ۹; رازقیت خدا ۴، ۵، ۹; صفات خدا ۵; عمومیت نعمتهاى خدا ۳
- ذکر: آثار ذکر نعمت ۶; اهمیت ذکر نعمت ۱، ۲
- روزى: منابع روزى ۷; منشأ روزى ۴
- زمین: نقش زمین ۷
- شرک: شگفتى شرک ۱۱
- عبادت: اعراض از عبادت خدا ۱۱
- نعمت: مشمولان نعمت ۳
منابع
