النجم ٦
| کپی متن آیه |
|---|
| ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى |
ترجمه
| النجم ٥ | آیه ٦ | النجم ٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مِرَّةٍ»: تیزهوشی. خرد استوار. پختگی اندیشه. دقت و وارستگی. «ذُومِرَّةٍ»: تیزهوش و خردمند. دقیق و تیزبین. «إِسْتَوی»: به پا خاست. راست ایستاد. در مأموریت خود چیره و توانا شد. مراد نمایان شدن جبرئیل در آغاز وحی است به شکل اصلی فرشتگی و با قیافه واقعی و با بالهائی که افق کوههای دور و بر غار حراء را پر کرده بود (نگا: فاطر / تکویر / - ). حرف (ف) یا سببیه است. یعنی: به سبب قوّت و قدرتی که داشت، خویشتن را نمودار کرد. و یا عاطفه است. یعنی: بعد از ابلاغ و تعلیم وحی، به صورت اصلی خود ظاهر شد (نگا: قاسمی).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۸، سوره نجم
- اشاره به غرض ومحتويات سوره مباركه نجم و مكى بودن آن
- چند قول درباره مراد از ((نجم )) در آيه : ((و النجم اذا هوى ))
- مقصود از اينكه فرمود: ((و ما ينطق عن الهوى ...))
- وجوه مختلف در معناى آيات : ((ذو مرة فاستوى و هو بالافق الا على ثم دنا فتدلى ...))
- شرح مفاد آيه : ((ما كذب الفؤ اد ما راءى ))
- گفتار بعضى مفسرين در تفسير (ماكذب الفواد ما راى )
- مقصود از ((نزلة اخرى )) و رؤ يت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم )) در آيه :((و لقد رآه نزلة اخرى ))
- ((سدرة المنتهى )) چيست ؟
- معناى (ما زاع البصر و ما طغنى )
- چند روايت درباره مراد از نجم در ((و النجم اذا هوى ))، و رواياتى درذيل آيات مربوط به معراج پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) ۵۱
- رواياتى در ذيل (قاب قوسين ) و(ثم دنى فتدلى ) در نزديكى پيامبر با خداوند در شبمعراج
- رواياتى درباره رؤ يت قلبى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم ) خداوند سبحانرا
- اشاره به اختلاف درباره اينكه معراج پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) جسمانى وروحانى يا فقط روحانى بوده .
تفسیر نور (محسن قرائتی)
عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى «5» ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوى «6»
(وحى را خداوندِ) قوى قدرت به او آموخت. (خداوندِ) صاحب صلابت كه سلطه يافت.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوى «6»
ذُو مِرَّةٍ: 1- صاحب محكمى عقل و استقامت. 2- صاحب متانت ديانت و امانت. 3- صاحب صورت نيكو. 4- سليم الجسم از آفات عيوب. 5- مرور كننده در آسمان به رفتن و برگشتن و صعود و نزول.
فَاسْتَوى: پس راست بايستاد بر صورت حقيقيه خود كه به آن خلق شده بود بدون صورتى كه به آن ممثل مى‌شد در وقت انزال وحى به پيغمبر صلى الله
«1» منهج الصادقين، ج 9، ص 72.
جلد 12 - صفحه 325
عليه و آله مثل صورت دحيه كلبى و غير آن. و استقامت او بر هيئت اصلى خود به جهت اراده حضرت رسالت بود در آنكه او را ببيند به صورتى كه به آن مخلوق بود.
در روايت است كه هيچ پيغمبرى جبرئيل را به صورت اصلى نديده الا پيغمبر ما صلّى اللّه عليه و آله، كه او را دو نوبت به صورت اصلى مشاهده فرمود:
يكى در شب معراج نزد سدرة المنتهى كه مقام جبرئيل است، و ديگر در كوه حرا كه حضرت خواست او را مشاهده نمايد «1».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
وَ النَّجْمِ إِذا هَوى «1» ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى «2» وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى «3» إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى «4»
عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوى «5» ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوى «6» وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلى «7» ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى «8» فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى «9»
فَأَوْحى إِلى عَبْدِهِ ما أَوْحى «10»
ترجمه
سوگند به ستاره وقتى كه فرود آيد
گمراه نشد مصاحب شما و خطا نكرد
و سخن نميگويد از روى دلخواه
نيست آن سخن مگر وحى الهى كه باو فرود آورده ميشود
تعليم داد باو آنكه شديد و استوار است قواى او
صاحب عقل كامل و توانائى است پس استقامت و استقرار يافت
با آنكه در جانب بالاتر بود
پس نزديك شد پس نزديكتر گرديد
پس بود بمقدار نيمى از دو كمان بلكه نزديكتر
پس وحى كرد و خبر داد به بنده‌اش آنچه را كه وحى كرد.
تفسير
خداوند متعال در اينسوره مباركه قسم ياد فرموده بستاره ثريّا كه گفته‌اند عرب از ستاره مطلق آنرا اراده ميكند چون راهنماى آشكار خالى از اشتباه است يا بمطلق ستاره و جنس آن چون همه راهنمايان خلقند بمقاصدشان در دريا و صحرا در وقتى كه افول و غروب نمايد ستاره چون بآن استدلال ميشود بر نفى ستاره پرستى و اثبات خداوند ثابت باقى چنانچه حضرت ابراهيم فرمود لا احبّ الآفلين يا چون آن وقت طلوع فجر و نافله صبح و افضل اوقات شبانه روز است و در ذيل سوره قبل اشاره بآن شده بود يا در وقتى كه بكلّى آنها زائل و فانى شوند كه علامت قيامت است چنانچه خداوند فرموده فاذا النّجوم طمست اين بر حسب ظاهر آيه و اقوال مفسّرين است ولى در مجالس از ابن عبّاس نقل نموده كه ما يك شب نماز عشا را با پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بجا آورديم پس چون آنحضرت سلام نماز
جلد 5 صفحه 83
را داد روى بما نمود و فرمود امشب وقت طلوع فجر ستاره‌اى از آسمان فرود ميآيد و در خانه يكى از شما مى‌افتد هر كس آن ستاره در خانه‌اش افتد او وصى من و جانشين من و امام بعد از من است و چون نزديك طلوع فجر شد هر يك از ما در خانه خود نشسته منتظر افتادن ستاره بوديم و طمع پدر من عبّاس از همه بيشتر بود پس چون فجر طالع شد ستاره‌اى از آسمان فرود آمد و در خانه على بن أبي طالب افتاد پس پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود بامير المؤمنين يا على قسم بخداونديكه مرا به نبوت مبعوث فرمود واجب شد براى تو وصايت و خلافت و امامت بعد از من پس منافقين از قبيل عبد اللّه بن ابىّ و يارانش گفتند گمراه شد محمّد در محبّت پسر عمّش و خطا كرد و سخن نگفت در شأن او مگر بدلخواه خود پس خداوند نازل فرمود و النّجم اذا هوى يعنى قسم بخالق ستاره وقتى كه فرود آيد گمراه نشد مصاحب و معاشر شما در محبّت على بن ابى طالب و خطا نكرد و سخن نميگويد در شأن او بدلخواه خود نيست آن مگر وحى الهى كه باو ميرسد و از امام صادق عليه السّلام نيز قريب به اين معنى نقل شده و علّامه حلّى ره خلاصه اين روايت را باهل سنّت نسبت داده و در چند روايت معتبر نفى ضلالت و غوايت و سخن بدلخواه از مقام رسالت راجع بذكر فضائل امير المؤمنين و اهل بيت اطهار شده و شأن نزول آيه را باين تقريب بيان فرموده‌اند و ظاهرا غوايت گمراهى مقرون بنااميدى است و غالبا در گمراهى معنوى استعمال ميشود نه صورى ظاهرى و مسلّم است كه ساحت مقدّس نبوى منزه از اين امور است در كلّيه نصوص و احكام و معارفيكه از آنحضرت رسيده است تعليم نموده او را در ظاهر جبرئيل كه قواء او در نهايت شدّت است و لذا قراء قوم لوط را از زمين كند و بآسمان برد و وارونه نمود چنانچه جمعى از مفسّرين فرموده‌اند و در واقع خداوند عليم كه قواء او بينهايت است در شدّت چنانچه قمّى ره فرموده چون جبرئيل واسطه ابلاغ معارف و احكام از طرف خداوند در عالم ظاهر بوده و در عالم معنى او خوشه چين خرمن اينخاندان است پس معلّم حقيقى حقّ است كه معطى علم است نه حامل آن كه جبرئيل است در ظاهر و حضرت ختمى مرتبت داراى قوّت و قدرت و عقل سليم و رأى ثابت مستقيم است پس مستولى و
جلد 5 صفحه 84
مستقرّ و مستقيم شد با آنكه در افق و جانب اعلاى آسمان جاى داشت پس از آن نزديك شد بحق پس نزديكتر شد پس بود فاصله ما بين او و خداوند بمقدار دو طرف كمان وقتى نزديك بيكديگر شوند كه شبيه بدائره گردد و منقسم بدو قوس شود كه آنرا قوس حلقه نامند چون قاب در لغت اگر چه بمعناى مقدار شى‌ء آمده ولى اصل معناى لغوى آن از اعلاى كمان تا يكى از دو طرف آنست و اينمعنى را قمّى ره از امام نقل نموده و فاصله بين حبيب و محبوب را بآن تقدير فرموده و نيز در كافى از امام صادق عليه السّلام در تفسير قاب قوسين او ادنى به اين معنى تصريح شده و بنابراين محتمل است مراد قابى قوس بوده و در كلام قلب شده براى آنكه دو قاب از يك قوس مساوى است در صورت حلقه شدن با دو قوس تا اشاره باشد بحلقه هستى و تقسيم آن بدو قوس نزول و صعود كه سايرين من اللّه الى اللّه في اللّه و باللّه و مع اللّه بايد آنرا بپيمايند چنانچه فيض ره تحقيق فرموده و بعضى از لغويّون هم تصريح به قلب نموده‌اند و حقير در اوائل سوره بقره ذيل آيه الّذين يؤمنون بالغيب اشاره بمراتب اين دو قوس نموده‌ام و اسفار اربعه صدر المتألّهين ره كه مهمّ‌ترين كتب حكمت متعاليه است راجع بمراتب اين سير است خداوند ميفرمايد حبيب من سفر خود را بجانب من بپايان رساند پس فاصله ميان من و او همان دو قوس بود بلكه كمتر چون بپايان رسيد ولى مفسّرين ذو مرّة فاستوى را از اوصاف جبرئيل قرار داده‌اند و گفته‌اند استقامت نمود او بر صورت اصليّه خود براى مشاهده پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم دو مرتبه بخواهش او يكمرتبه در افق اعلاى از زمين كه جانب مشرق است پس مسدود نمود تمام افق را تا مغرب و ديگر در آسمان و براى هيچ پيغمبرى اين مشاهده روى نداده بود و در بقيّه مفاد آيات اختلاف نموده‌اند كه راجع بجبرئيل است كه نزديك به پيغمبر شده يا راجع بآنحضرت است كه نزديك بخدا گشته با آنكه در آسمان جاى داشته در شب معراج و در معناى قاب قوسين او ادنى اختلاف را زيادتر نموده بعضى آنرا بمقدار دو كمان متّصل بهم يا كمتر در نظر بيننده چنانچه بدوا بنظر ميرسد تفسير نموده‌اند و بعضى بمقدار دو ذراع يا كمتر و بعضى بمقدار فاصله زه كمان و كمان بلكه نزديكتر و اقوال ديگرى كه حاجت
جلد 5 صفحه 85
بذكر آنها نيست و در هر حال مسلّم است كه مقصود تمثيل و تشبيه قرب روحانى و معنوى است بقرب جسمانى و صورى براى تصوير و تمثّل معنى در خارج و اذهان ساده مأنوس بامور حسّيّه تعالى اللّه عمّا يقول المشبّهون علوّا كبيرا و مؤيّد مختار حقير در مفاد آيات شريفه علاوه بر اخبار مستفيضه معراجيّه آنستكه آيات اوليّه اين سوره مسلّما راجع بپيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم است و اسمى از جبرئيل در ميان نيست و در آيه اخيره كه نتيجه آيات سابقه است خداوند فرموده پس وحى فرمود خدا به بنده خود آنچه را وحى فرمود و از اينجا معلوم ميشود آنچه بوده ميان حبيب و محبوب بوده و واسطه‌اى در بين نبوده از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه اوّل كسيكه سبقت به بلى نمود در جواب خدا پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم بود و اين براى آن بود كه نزديكتر بحق بود از تمام خلق و بود در مكانيكه گفت باو جبرئيل چون سير داد او را بآسمان مقدّم شو اى محمّد صلى اللّه عليه و آله و سلّم بتحقيق گام نهادى در موضعيكه گام ننهاده است در آن هيچ ملك مقرّب و نه نبى مرسلى و اگر نبود روح و جانش از آنمكان قادر نميشد كه برسد بآنمقام و باشد از خدا چنانچه فرموده قاب قوسين او أدنى يعنى بل أدنى و از امام سجّاد عليه السّلام نقل شده كه پرسيدند آيا خدا بمكان توصيف ميشود فرمود خداوند اجلّ از آنست گفتند پس چرا پيغمبر خود را بآسمان سير داد فرمود براى آنكه بنماياند باو حقايق آسمانها و عجائب صنع و بدايع خلق خود را كه در آنها است و از روايت كافى از امام صادق عليه السّلام كه در تفسير قاب قوسين او أدنى اشاره بآنشد استفاده ميشود كه بعد از رسيدن حضرت بآن مقام و بازماندن جبرئيل از رفتار پيغمبر مشاهده نمود از پس پرده درخشانى مانند زبرجد از روزنه‌اى مانند ته سوزن نور عظمت الهى را بقدريكه خدا خواست پس خدا فرمود يا محمد پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم عرض كرد لبّيك ربى خدا فرمود اختيار امّت تو بعد از تو با كيست حضرت عرض كرد خدا بهتر ميداند خداوند فرمود على بن ابى طالب امير المؤمنين و سيّد المسلمين و قائد الغرّ المحجّلين پس حضرت صادق عليه السّلام فرمود و اللّه ولايت على عليه السّلام از زمين نبود ولى از آسمان بمشافهه آمد و قمّى ره در ذيل فأوحى الى عبده ما أوحى نقل فرموده كه وحى مشافهة بود و از ابهام وحى شده كه دلالت بر اهميّت
جلد 5 صفحه 86
آن دارد و ساير روايات باب كه در بعضى تصريح و در بعضى اشاره شده معلوم ميشود كه مراد از ما أوحى امر ولايت است كه اهمّ امور دينى است و بايد از طرف خداوند اعلام شود و مفسّرين باز در اينمقام اختلاف نموده‌اند و ما بحمد اللّه تعالى مؤيّد بنصوص ائمه اطهار و منزّه از فسوس مخالفين و اغياريم.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
عَلَّمَهُ شَدِيدُ القُوي «5» ذُو مِرَّةٍ فَاستَوي «6» وَ هُوَ بِالأُفُق‌ِ الأَعلي «7»
تعليم كرد او را شديد القوي که صاحب قوّه شديده بود صاحب مرّه پس استوي نمود.
عَلَّمَهُ شَدِيدُ القُوي نوع مفسّرين شديد القوي را جبرئيل گفتند: چنانچه آيات بعد را هم بر جبرئيل حمل كردند که او.
ذُو مِرَّةٍ فَاستَوي بوده و هم چنين آيات بعد را که شرحش ميآيد و اينکه تفسير خلاف ظاهر آيه بلكه نص‌ّ آيه و خلاف صريح اخبار بسياري از ائمه اطهار است، بلكه خلاف ضرورة مذهب، بلكه ضرورة دين است.
توضيح ذلک اينكه اگر شديد القوي جبرئيل باشد که بيان ميكنند که هفت شهر لوط را از جا كند و روي بال خود قرار داد و بيك صيحه ثمود را هلاك كرد ما مي‌گوييم:
لازمه اينکه قول اينکه است که جبرئيل افضل از حضرت رسول باشد، زيرا معلم افضل از متعلم است بالضرورة که عالم افضل از جاهل است و اينکه با صريح قرآن مخالف
جلد 16 - صفحه 324
است که خداوند امر فرمود بجميع ملائكه که سجده كنند بآدم و ميفرمايد فَسَجَدَ المَلائِكَةُ كُلُّهُم أَجمَعُون‌َ حجر آيه 30 با سه تأكيد جمع محلي بالف و لام كلمه كلهم كلمه اجمعون، و اينکه البته دلالت دارد که آدم افضل از جميع ملائكه بوده و جبرئيل هم جزو ملائكه است و از اينکه جهة شيطان زير بار نرفت و گفت: أَنَا خَيرٌ مِنه‌ُ خَلَقتَنِي مِن نارٍ وَ خَلَقتَه‌ُ مِن طِين‌ٍ اعراف آيه 11 و البته پيغمبر اكرم افضل از آدم بلكه همه انبياء بوده جبرئيل بزرگترين مقامش امين وحي الهي است قاصديست و پستي است که که وحي ميآورد بين خدا و انبياء جايي که ميفرمايند
الملائكة خدّام شيعتنا
پس مي‌گوييم شديد القوي ذات اقدس ربوبي است چنانچه ميفرمايد: إِن‌َّ اللّه‌َ هُوَ الرَّزّاق‌ُ ذُو القُوَّةِ المَتِين‌ُ ذاريات آيه 58 و صريح اخبار است.
ذُو مِرَّةٍ فَاستَوي مرّة در لغت بمعني قوة في عقله و رايه و متانة في دينه و صحة في جسمه مفسّرين صفت جبرئيل گفتند: که بقول آنها صفت شديد القوي است و لكن چون ما شديد القوي را ذات اقدس حق گفتيم ذو مرّة صفت صاحبكم است است که پيغمبر اكرم باشد و استوي بمعني استقامت است بر دين و عقل و رأي و نيز مفسّرين مرجع هو را جبرئيل گفتند: که در افق اعلي است و لكن همان وجود مقدّس نبويست که در ليلة المعراج رفت بجايي که هيچ ملك مقرّبي و نبي مرسلي راه ندارد که گفتيم: ما فوق العرش، زيرا در عرش حمله عرش هستند و در خبر داريم که جبرئيل عرض كرد
(لو دنوت انملة لاحترقت)
و پيغمبر تنها رفت باندازه‌اي که قرب بمقام ربوبي و عنايات او از همه بيشتر و بالاتر شد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 6)- باز برای تأکید بیشتر می‌افزاید: «همان کسی که توانائی فوق العاده دارد او سلطه یافت» (ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوی).
نکات آیه
۱ - جبرئیل، فرشته اى صاحب کمال عقل و درایت (ذو مرّة فاستوى) یکى از معانیى که واژه «مرّة» بر آن اطلاق مى شود، «عقل» است. نکره آمدن «مرّة» نیز براى تفخیم و به تقدیر «ذو مرّة کاملة» است.
۲ - روى آوردن جبرئیل به سوى پیامبر(ص)، جهت تعلیم قرآن به آن حضرت (علّمه شدید القوى ... فاستوى) برداشت یاد شده بر این اساس است که متعلق «استوى» حذف شده و تقدیر آن «فاستوى إلیه» مى باشد (آهنگ پیامبر کرد).
۳ - تجلى جبرئیل، براى پیامبر(ص) در سیماى واقعى خویش به هنگام تعلیم وحى (ذو مرّة فاستوى) برخى از مفسران درباره معناى «فاستوى» گفته اند: مراد، ظاهر شدن فرشته وحى به شکل اصلى آن، براى پیامبر(ص) مى باشد.
موضوعات مرتبط
- جبرئیل: تجسم جبرئیل ۳; تدبیر جبرئیل ۱; تعالیم جبرئیل ۲; عقل جبرئیل ۱; فضایل جبرئیل ۱
- محمد(ص): تعلیم قرآن به محمد(ص) ۲; معلم محمد(ص) ۲، ۳
منابع
