آل عمران ١٨١
| کپی متن آیه |
|---|
| لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِيَاءُ سَنَکْتُبُ مَا قَالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِيَاءَ بِغَيْرِ حَقٍ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ |
ترجمه
| آل عمران ١٨٠ | آیه ١٨١ | آل عمران ١٨٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِنَّ اللهَ فَقِیرٌ»: سخن یهودیانی است که قرآن را به استهزاء می‌گرفتند و با توجّه به آیه بقره (مَن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً ...) چنین بی‌ادبانه دم می‌زدند. «قَتْلَهُم»: عطف به (مَا) است. «الأنبِیَآءَ»: مفعولٌ‌به مصدر (قَتْلَ) است. «الْحَرِیقِ»: سوزاندن. سوزاننده. اسم مصدری است به معنی إحراق یا فعیل به معنی فاعل یعنی مُحْرِق است. در هر صورت مراد دوزخ است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
سدى[۳] و مقاتل[۴] و عكرمة و ابن عباس[۵] روايت كنند كه ابوبكر به يكى از مدارس يهوديان داخل گرديد و نيز گويند كه به دستور رسول خدا صلى الله عليه و آله براى تبليغ اداء صلوة و دادن زكات رفته بود، اجتماعى ديد كه گرد فنحاص بن عازورا جمع شده بودند. پس از اظهارات ابوبكر فنحاص گفت: اى ابوبكر بنابر آنچه كه تو مي‌گوئى، معلوم ميشود خداى شما فقير است ولى بدان كه ما همه از اغنياء هستيم و در عين حال خداى تو از مردم قرض مي‌خواهد و اين خود علامت فقر و نيازمندى اوست در اين جا ابوبكر به خشم آمد و سيلى محكمى به صورت فنحاص نواخت.
فنحاص به حالت اعتراض گفت: چرا چنين كردى و شكايت او را نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله برد. پيامبر از ابوبكر جريان قضيه را پرسيد. ابوبكر كه گفتار او را نسبت به خداوند توهين مي‌دانست براى پيامبر بيان نمود ولى فنحاص منكر گرديد سپس اين آيه نازل شد.[۶]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«181» لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِياءُ سَنَكْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ
همانا خداوند سخن كسانى را كه گفتند: خدا فقير است و ما توانگريم، شنيد. به زودى اين سخن آنان، و به ناحق كشتن آنان پيامبران را، خواهيم نوشت و به آنان خواهيم گفت: بچشيد عذاب آتش سوزان را.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِياءُ سَنَكْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ (181)
شأن نزول: چون آيه: مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً نازل شد، بعضى از يهود به ساحت كبريايى جسارت ورزيدند، گفتند: خداى تعالى فقير است كه از ما قرض خواسته؛ آيه شريفه نازل شد:
لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ: هر آينه بتحقيق علم الهى تعلق يافت، قَوْلَ الَّذِينَ قالُوا: به گفتار آنانكه به سوء اعتقاد و نادانى گفتند: إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ: بدرستى كه خدا محتاج است. وَ نَحْنُ أَغْنِياءُ: و ما غنى و بى‌نياز هستيم كه از ما قرض خواسته است. بعد از آن تهديد فرمايد: سَنَكْتُبُ ما قالُوا: زود باشد كه بنويسيم، يعنى حفظ فرمائيم، تا در نامه اعمال آنان بنويسيم آنچه را كه گفتند و فقر را به ما و غنا را به خود نسبت دادند تا آنها را بر آن جزا دهيم، زيرا اين قول، كلمه عظيمى است، جهت آنكه كفر به خدا و استهزاء به قرآن و رسول باشد، و لذا آن را منتظم به قتل فرمايد. وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍ: و كشتن پيغمبران را به ناحق.
اين قيد واقعى است نه احترازى، زيرا بدون شك كشتن انبياء ناحق باشد.
وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ: و انتقام در گفتار و كردار مذكور اين است كه گوئيم آنها را در وقت مرگ يا نزد حشر: بچشيد عذاب آتش سوزان را.
تنبيه: آيه شريفه را اشاراتى است: 1- عظمت نسبت اين گفتار به ساحت كبريائى. 2- اسناد قتل به آنان با صدور آن از پدران ايشان، به اعتبار رضايت آنها بود؛ و هر كه راضى به فعل جماعتى باشد، داخل است در آن جماعت.
3- ضمّ قتل انبياء به قول آنان، تنبيه است بر آنكه اسلاف نيز اين سخن را گفتند. 4- ثبت جرايم در نامه اعمال، مبالغه در زجر آن معصيت است كه
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 316
اقوال و افعال مكتوب، و روز قيامت قرائت كند تا تهديد باشد در منع از معاصى. 5- تعبير به (ذوق) نسبت به عذاب، اشعار است به ترتّب شدت نكال و عذاب بعد از آن.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِيرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِياءُ سَنَكْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ (181)
ترجمه
هر آينه بتحقيق شنيد خدا گفتار آنانرا كه گفتند همانا خدا محتاج است و ما بى‌نيازيم همانا مينويسيم آنچه را گفتند و كشتنشان پيغمبران را بناحق و گوئيم بچشيد عذاب آتش سوزان را.
تفسير
يهود وقتى شنيدند قول خداوند را كه فرمود كسيكه وام دهد خدا را
جلد 1 صفحه 541
وام نيكو خداوند چندين برابر باو عوض ميدهد گفتند معلوم ميشود خدا فقير است و ما اغنياء كه از ما وام خواسته و اين سخن را بر سبيل استهزاء ميگفتند و قمى فرموده و اللّه نديدند خدا را تا بگويند فقير است ولى ديدند اولياء اللّه را كه فقرا هستند پس گفتند اگر خدا غنى بود اولياء خود را غنى مينمود پس فخر نمودند بر خدا بغنى بودن و در مناقب از حضرت باقر (ع) روايت نموده آنها كسانى بودند كه گمان مى- كردند امام محتاج بوجوهاتى است كه براى او ميآورند در هر حال خداوند شنيد ياوه ياوه گويان را و ثبت ميفرمايد در نامه عمل آنها و ضبط ميكند در علم خود و مؤاخذه ميشوند در روز قيامت باين كفريات و اقوال قبيحه ناهنجار و نيز مكتوب است عند اللّه كشتن اسلاف آنها پيغمبران را با آنكه راضيند اينان بعمل پيشينيان خود و در كافى از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه قسم بخدا نكشتند پيغمبران را بشمشير هاى خودشان لكن كم و زياد نمودند در اوامر آنها پس كشتند آنها را حقير عرض ميكنم كشتن پيغمبر بعنوان شخصى به شمشير ممكن است ولى كشتن پيغمبر بعنوان پيغمبرى به شمشير نميشود و همان كشتن احكام او است و خداوند انتقام ميكشد از اين اشخاص در قيامت بآنكه ميفرمايد بچشيد عذاب آتش سوزنده را پس ميسوزند و سيكتب بصيغه مجهول مغايب و قتلهم برفع و يقول بصيغه معلوم مغايب نيز قرائت شده است و بمناسبت آيه قبل بايد اين هفوات نسبت بزكوة هم از آنها سر زده باشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
لَقَد سَمِعَ اللّه‌ُ قَول‌َ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللّه‌َ فَقِيرٌ وَ نَحن‌ُ أَغنِياءُ سَنَكتُب‌ُ ما قالُوا وَ قَتلَهُم‌ُ الأَنبِياءَ بِغَيرِ حَقٍّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الحَرِيق‌ِ (181)
هر آينه بتحقيق خداوند شنيد قول كساني که گفتند خداوند فقير است و ما ثروتمنديم زود باشد بنويسيم آنچه را که گفتند و كشتن آنها انبياء را بدون حق و بآنها مي‌گوييم بچشيد عذاب سوزنده را.
مفسرين گفتند که اينکه قول منشأش آيه شريفه است که فرموده مَن ذَا الَّذِي يُقرِض‌ُ اللّه‌َ قَرضاً حَسَناً الاية پس خدايي که احتياج بقرض دارد فقير است و ما که قرض ميدهيم اغنياء هستيم.
جلد 4 - صفحه 443
لكن اينکه تفسير غلط است زيرا احدي توهم نميكند که مراد از آيه قرض دادن بخدا است بلكه مراد انفاق في سبيل اللّه است مثل زكاة و خمس و ساير مصارف خيريه، بلكه اينکه قول مقاله يهود است که معتقد هستند که خداوند روز يكشنبه شروع بخلقت عالم نمود تا روز جمعه تمام شد و شنبه تعطيل نمود و كنار رفت و ديگر كاري از او صادر نميشود که قول بتفويض است و مفاد آيه شريفه قالَت‌ِ اليَهُودُ يَدُ اللّه‌ِ مَغلُولَةٌ الاية مائده آيه 64 است.
و نظير قول حكماء است که گفتند خدا فقط عقل اول را آفريد و بس زيرا الواحد لا يصدر عنه الا الواحد و لا يصدر الواحد الا عن الواحد.
و همچنين بسياري از مفوضه که گفتند امر خلقت و رزق مفوض بملائكه و انبياء و اولياء است.
و تمام اينها مزخرف است و باطل بَل يَداه‌ُ مَبسُوطَتان‌ِ يُنفِق‌ُ كَيف‌َ يَشاءُ مائده آيه 64، كُل‌َّ يَوم‌ٍ هُوَ فِي شَأن‌ٍ الرحمن آيه 29 و تفصيل اينکه بحث را مكررا متذكر شده‌ايم لذا مي‌پردازيم بشرح الفاظ آيه شريفه:
لَقَد سَمِعَ اللّه‌ُ سمع الهي علم بمسموعات است چنانچه بصر علم بمبصرات و ادراك علم بمدركات، و حكمت علم بمصالح و مفاسد و برگشت تمام بعلم است که عين ذات است.
قَول‌َ الَّذِينَ قالُوا إِنَّ اللّه‌َ فَقِيرٌ فقير دو معني دارد: يكي بمعني احتياج است که از لوازم ممكن است و ساحت قدس واجب از او بري است زيرا احتياج با وجوب وجود نميسازد. و يكي بمعني نداريست و خداوند بمجرد اراده بهرچه تعلق بگيرد موجود ميشود و خزائن الهي فناپذير نيست و كم شدني نيست.
وَ نَحن‌ُ أَغنِياءُ غني هم دو معني دارد: يكي بي‌نيازي و عدم احتياج و ممكن بذاته سر تا پا احتياج است.
جلد 4 - صفحه 444
سيه رويي ز ممكن در دو عالمبرگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 181))
شأن نزول:
این آیه و آیه بعد در باره توبیخ و سرزنش یهود نازل شده است. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله نامه‌ای به یهود «بنی قینقاع» نوشت و در طی آن، آنها را به انجام نماز و پرداخت زکات، و دادن قرض به خدا (منظور از این جمله انفاق در راه خداست که برای تحریک حد اکثر عواطف مردم از آن چنین تعبیر شده است) دعوت نمود.
فرستاده پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به خانه‌ای که مرکز تدریس مذهبی یهودیان بود و بیت المدارس نام داشت وارد شد، و نامه را به دست «فنحاص» دانشمند بزرگ یهود داد، او پس از مطالعه نامه، با لحن استهزا آمیزی گفت: اگر سخنان شما راست باشد، باید گفت: خدا فقیر است و ما غنی و بی‌نیاز! زیرا اگر او فقیر نبود، از ما قرض نمی‌خواست! به علاوه محمد صلّی اللّه علیه و آله معتقد است، خدا شما را از رباخواری نهی کرده، در
ج1، ص356
حالی که خود او در برابر انفاقها به شما وعده ربا و فزونی می‌دهد! ولی بعدا «فنحاص» انکار کرد چنین سخنانی را گفته باشد در این موقع این دو آیه نازل گشت.
تفسیر:
در این آیه می‌گوید: «خدا سخن کفرآمیز آنان (یهود) را که گفتند:
خداوند فقیر است و ما غنی هستیم شنید» (لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ فَقِیرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِیاءُ).
بنابراین، انکار آنها بیهوده است، سپس می‌گوید: نه تنها سخنان آنها را می‌شنویم «بلکه همه آنها را خواهیم نوشت و (همچنین) به قتل رسانیدن پیامبران را به ناحق» می‌نویسیم (سَنَکْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ الْأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقٍّ).
ثبت و حفظ اعمال آنها برای این است که روز رستاخیز آن را در برابر آنها قرار می‌دهیم «و می‌گوییم اکنون نتیجه اعمال خود را به صورت عذاب سوزان بچشید» (وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ).
نکات آیه
۱- پندار نارواى یهود به فقر و نیاز خداوند، و غنا و بنى نیازى خویش (لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء) به گفته بسیارى از مفسّرین، مراد از «الّذین قالوا»، یهودیان هستند.
۲- فرمان خداوند به انفاق و بخشش، مورد تمسخر و استهزاى یهودیان (الّذین یبخلون ... لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر) نقل کلام یهودیان (انّ اللّه فقیر ... )، پس از ترغیب آنان به انفاق و تهدید بخیلان، بیانگر این نکته است که یهودیان، امر خداوند مبنى بر انفاق را به تمسخر گرفته و چنین شایع کردند که خداى محمّد (ص)، فقیر است.
۳- ناروایى احساس و ابراز غنا و بى نیازى، در برابر خدا (لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء)
۴- غنا و احساس بى نیازى، زمینه سرپیچى از فرامین الهى و استهزاى آنان* (الّذین یبخلون بما اتیهم اللّه ... لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء)
۵- کوته فکرى یهود در معارف الهى و صفات خداوند (لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء)
۶- یهودیان، مردمى خودبین و مغرور (قالوا انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء)
۷- خداوند، شنواى گفتارها (لقد سمع اللّه قول)
۸- تبلیغات سوء یهود علیه احکام و دستورات اسلام (انفاق) (و لا یحسبنّ الّذین ... لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء)
۹- خداوند، غنى و بى نیاز از انفاق بندگان (انّ الّذین ... انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء سنکتب ما قالوا)
۱۰- زراندوزان بخیل، در خطر تقابل وبرخورد با انبیا و احکام الهى (و لا یحسبنّ الّذین یبخلون ... لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا ... و نحن اغنیاء) نقل کلام یهود و پندار آنان، پس از بیان شرّ بودن بخل و ترک انفاق، هشدارى به بخیلان است که بخلورزى و ترک انفاق، آدمى را به ورطه اى مى کشاند که یهودیان را به آن کشاند. (قالوا انّ اللّه فقیر).
۱۱ - ثبت اعمال و گفتار انسان و مسؤولیت وى، در برابر آنها (سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ)
۱۲- کشتار نابحق (با علم و عمد) انبیاى الهى، به دست یهود (سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ) نفى هر گونه حق در کشتن انبیا دلالت مى کند که یهود، با علم به نبوّت آنان و بدون خطا و فراموشى، پیامبران را مى کشتند. چون اگر آنان را پیامبر نمى دانستند و یا به خطا و نسیان آنان را مى کشتند، «بغیر حقّ» صدق نمى کرد.
۱۳- کثرت پیامبران شهید، در بین انبیاى الهى (و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ)
۱۴- یهود، در صدد قتل پیامبر اسلام (ص)* (و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ) برداشت فوق، توجیهى است براى نسبت دادن قتل انبیا به یهود زمان پیامبر (ص). یعنى از اینکه کشتن پیامبران به آنان نسبت داده شده، معلوم مى گردد که آنان در صدد قتل پیامبرند ; چرا که وى به منزله همه پیامبران است.
۱۵- همسنگى گناه و زشتى فقیر پنداشتن خدا و نسبتهاى ناروا به او، با گناه کشتار انبیا (سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ)
۱۶- نسبت ناروا به خداوند و کشتن پیامبران، گناهى بزرگ و موجب عذاب سوزان دوزخ (سنکتب ما قالوا و قتلهم الانبیآء بغیر حقّ و نقول ذوقوا عذاب الحریق) «حریق»، به معناى محرِق (سوزاننده) است. گفتنى است عذاب سوزان براى کشتن پیامبران و نسبت ناروا به خدا دادن، حاکى از بزرگى چنین گناهانى است.
۱۷- عذاب سوزان نسبت دهندگان فقر به خدا و قاتلان انبیا، با فرمان مستقیم خداوند (نقول ذوقوا عذاب الحریق)
روایات و احادیث
۱۸- اعتقاد به نیازمندى امام به اموالى که به ایشان پرداخت مى شود، در حکم فقیر دانستن خداوند است. (لقد سمع اللّه قول الّذین قالوا انّ اللّه فقیر) امام باقر (ع) درباره آیه فوق فرمود: هم الّذین یزعمون ان الامام یحتاج منهم الى ما یحملون الیه.[۷]
موضوعات مرتبط
- احکام: استهزاى احکام ۲، ۴
- استغنا: آثار استغنا ۴ ; سرزنش استغنا ۳
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۸، ۱۴
- اسماء و صفات: سمیع ۷ ; صفات جلال ۱، ۹، ۱۵
- افترا: به خدا ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ ; گناه افترا ۱۵، ۱۶
- انفاق:۸، ۹ ارزش انفاق ۸، ۹ ۸ ; امر به انفاق ۸، ۹ ۲
- انبیا: قتل انبیا ۱۲، ۱۳، ۱۵، ۱۶، ۱۷
- انسان: مسؤولیت انسان ۱۱
- بخیل:۱۰
- ثروتمندان: بخیل ۱۰
- خدا:۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ اوامر خدا ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ ۲، ۴ ; بیخنیازى خدا ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ ۹
- زراندوزان: بخیل ۱۰
- شهیدان:۱۳
- عذاب: مراتب عذاب ۱۶، ۱۷ ; موجبات عذاب ۱۶، ۱۷
- عصیان: زمینه عصیان ۴
- عقیده:۵ باطل ۱، ۳، ۱۸
- عمل: بقاى عمل ۱۱ ; ثبت عمل ۱۱
- قتل:۱۲، ۱۳، ۱۶، ۱۷ گناه قتل ۱۲، ۱۳، ۱۶، ۱۷ ۱۵
- کیفر:۱۶
- گناه:۱۵ کیفر گناه ۱۵ ۱۶ ; گناه ۱۵ کبیره ۱۶، ۱۷
- محمّد (ص): توطئه قتل محمّد (ص) ۱۴
- هبه: امر به هبه ۲
- یهود:۱۲ استهزاى یهود ۱۲ ۲ ; برخورد یهود ۱۲ ۸ ; توطئه یهود ۱۲ ۱۴ ; جوسازى یهود ۱۲ ۸ ; جهل یهود ۱۲ ۵ ; عقیده یهود ۱۲ ۱، ۵ ; غرور یهود ۱۲ ۶
منابع
- ↑ طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۲، ص ۶۹۳.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شيخ طوسي و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۱۶۸.
- ↑ تفسير ابن اسحق.
- ↑ تفسير ابن ابى‌حاتم.
- ↑ تفسير مجمع البيان.
- ↑ شيخ بزرگوار ما در ذيل شأن و نزول آيه ۱۸۶ همين سوره كه بعد خواهد آمد موضوع فنحاص يهودى سيد بنوقينقاع را ذكر نموده است.
- ↑ نورالثقلین، ج ۱، ص ۴۱۶، ح ۴۵۶ ; بحارالانوار، ج ۲۴، ص ۲۷۸، ح ۴.
