البقرة ١٨٧
ترجمه
| البقرة ١٨٦ | آیه ١٨٧ | البقرة ١٨٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الرَّفَثُ»: جِماع. «بَاشِرُوهُنَّ»: با ایشان آمیزش و زناشوئی کنید. «إِبْتَغُوا»: بخواهید. بطلبید. «مَا کَتَبَ اللهُ»: چیزی که خدا مقرّر کرده است که زناشوئی است. «الْخَیْطُ الأَبْیَضُ»: رشته و تار سفید. مراد سپیده فجر است که در کنار سیاهی شب نمایان می‌شود. «الْفَجْرِ»: بامدادان. پگاه. «أَتِمُّوا»: به تمام و کمال اداء کنید. تکمیل کنید. «عَاکِفُونَ»: اعتکاف‌کنندگان. ماندگاران. «حُدُود»: جمع حدّ، مرزها. مراد احکام و قوانین خدا است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا... (۲) أَيَّاماً مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ کَانَ... (۴) هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلَى... (۳) الْحَجُ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ... (۵) فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَ... (۲)
تفسیر
- آيه ۱۸۷ ، سوره بقره
- رعايت ادب در قرآن و استعاره اى لطيف در باره زوجين
- ناسخ بودن آيه شريفه حكم قبلى را مبنى بر حرمت عمل زناشوئى در شبهاى ماه رمضان
- طرح يك اشكال در ارتباط با مسئله نسخ در آيه و پاسخ به آن
- نتيجه گرى مطالب و بيان معناى آيه شريفه
- معناى ((فجر)) و بيان ابتداء فرمان روزه در ضمن يك استعاره زيبا
- معناى اعتكاف و اشاره آيه شريفه به يكى از شروط آن
- بحث روايتى در زيل آيه كريمه : احل لكم ليله الصيام ، و شاءن نزول آن
- دو روايت در شاءن نزول : احل لكم ليله الصيام
نکات آیه
۱ - آمیزش با همسران در برهه اى از عصر بعثت، حتى در شبهاى ماه رمضان، بر روزه داران حرام بود. (أحل لکم لیلة الصیام الرفث إلى نسائکم) «رفث» به سخنى که در معناى آمیزش و ترغیب به آن صراحت دارد گفته مى شود و در آیه شریفه کنایه از خود آمیزش است (اقتباس از مفردات راغب). متعدّى شدن آن به «إلى» و نیز جمله «فالآن باشروهن» قرینه بر این معناى کنایى است. جمله «کنتم تختانون» که حکایت از تحقق تمرد دارد و نیز مفهوم «فالآن باشروهن» دلالت بر این دارند که آمیزش در شبهاى رمضان حرام بوده است.
۲ - حرمت آمیزش با همسران در شبهاى رمضان پس از مدتى نسخ شده و این عمل حلال گشت. (أحل لکم لیلة الصیام الرفث إلى نسائکم ... فالن بشروهن)
۳ - زن و شوهر، لباس عفاف یکدیگرند و هر کدام مایه پرهیز دیگرى از گناهان جنسى است. (هن لباس لکم و أنتم لباس لهن)
۴ - نیاز مداوم زن و شوهر به یکدیگر (هن لباس لکم و أنتم لباس لهن) در جمله «هن لباس لکم ...» زن براى شوهر و شوهر براى زن، به لباس براى انسان، تشبیه شده اند. «نیاز مداوم» وجه شبه روشنى است که تشبیه مذکور گویاى آن مى باشد.
۵ - نیاز جنسى زن و شوهر به یکدیگر از حکمتهاى حلیت آمیزش جنسى در شبهاى رمضان (أحل لکم لیلة الصیام الرفث إلى نسائکم هن لباس لکم و أنتم لباس لهن) جمله «هن لباس لکم ...» بیانگر حکمت و دلیل اعلام حلیت (أحل لکم ...) است.
۶ - توجّه اسلام به نیازهاى جنسى و طبیعى، در تشریع احکام و قوانین دین (أحل لکم لیلة الصیام الرفث إلى نسائکم)
۷ - بسیارى از مسلمانان صدر اسلام به حرمت آمیزش در شبهاى ماه رمضان اعتنا نکرده و نافرمانى مى کردند. (علم اللّه أنکم کنتم تختانون أنفسکم) بدیهى است که همه مسلمانان مرتکب خلاف نشدند. بنابراین، مخاطب قرار دادن همه آنان با جمله «کنتم تختانون ...» گویاى این است که تعداد متخلفان اندک نبوده است.
۸ - غریزه جنسى، غریزه اى نیرومند و کنترل آن براى عموم مردم امرى دشوار است. (علم اللّه أنکم کنتم تختانون أنفسکم فتاب علیکم)
۹ - نافرمانى از دستورات خدا و نادیده گرفتن احکام دین، خیانت به خویشتن است. (کنتم تختانون أنفسکم)
۱۰ - خداوند، به اعمال نهانى انسانها آگاه است. (علم اللّه أنکم کنتم تختانون أنفسکم)
۱۱ - نافرمانى مسلمانان و نادیده گرفتن حرمت آمیزش در شبهاى رمضان، از زمینه هاى نسخ آن حکم بود. (أحل لکم ... علم اللّه أنکم کنتم تختانون أنفسکم فتاب علیکم و عفا عنکم) جمله «علم اللّه ...» نیز همانند «هن لباس لکم ...» بیان حکمت و دلیل جعل حلیت آمیزش در شبهاى ماه رمضان (أحل لکم ...) است.
۱۲ - خداوند، با بازگرداندن رحمت خویش بر متخلفان از حکم الهى (حرمت آمیزش در شبهاى ماه رمضان) گناه آنان را مورد عفو قرار داد. (فتاب علیکم و عفا عنکم)
۱۳ - تحقق عینى و ملموس شدن دشوارى پرهیز از آمیزش جنسى، از علل حکم الهى به حلیت آن در شبهاى رمضان (علم اللّه أنکم کنتم تختانون أنفسکم فتاب علیکم و عفا عنکم) چنانچه گذشت، جمله «علم اللّه ...» (خدا دانست که شما به خود خیانت کردید) از علل نسخ حرمت آمیزش است و از آن جا که خداوند پیش از تحقق وقایع و حوادث، بدآنها علم دارد; مقصود از «علم اللّه ...» تحقق معلوم در خارج است. بنابراین علت نسخ حرمت، تحقق تمرد و خیانت است نه علم و آگاهى پیشین خداوند به آن.
۱۴ - توالد و تناسل از حکمتهاى حلیت آمیزش و ترغیب نمودن خداوند به آن (فالن بشروهن و ابتغوا ما کتب اللّه لکم) مفسّران بر آنند که مقصود از «ما کتب ...» فرزند است. بنابراین جمله «فالآن ...»; یعنى، با همسران خویش آمیزش کنید و در پى چیزى (فرزندانى) باشید که خداوند براى شما مقرر کرده است.
۱۵ - در صورت مباشرت با همسران، در شبهاى رمضان، باید پیش از طلوع فجر غسل کرد. * (فالن بشروهن و ابتغوا ما کتب اللّه لکم ... حتّى یتبیّن لکم الخیط الأبیض) برخى از مفسّران بر آنند که مراد از «ما کتب اللّه» تحصیل طهارت است; چنانچه در سوره مائده (آیه ۶) آمده است: «و إن کنتم جنباً فاطهروا ... أو لامستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیداً طیباً».
۱۶ - مباشرت با همسران و استفاده از مباحات، سفارش خداوند به مسلمانان (فالن بشروهن ... کلوا و اشربوا) جمله «فالآن باشروهن» - چنانچه همگان بر آنند - حاکى از اباحه آمیزش است نه وجوب آن. به کارگیرى فعل امر (باشروهن ...) براى بیان اباحه، مى تواند گویاى ترغیب به آن فعل مباح باشد.
۱۷ - تقدیر امور به دست خداوند است. (ما کتب اللّه لکم)
۱۸ - انسان و انتخاب او داراى نقشى بسزا در تحقق مقدرات الهى است. (و ابتغوا ما کتب اللّه لکم) فرمان الهى به انسانها، مبنى بر اینکه در پى دست یافتن به مقدرات الهى باشند (و ابتغوا ما کتب اللّه لکم) گویاى این است که: تحقق برخى از آنچه که خداوند براى انسان مقدر کرده، مشروط به انتخاب و عملکرد او نیز هست; یعنى، انسان در تحقق آنها نقش دارد.
۱۹ - جواز مباشرت جنسى با همسران در شبهاى رمضان، از ابتداى شب تا طلوع فجر است. (فالن بشروهن ... حتى یتبیّن لکم الخیط الأبیض) قید «از ابتداى شب تا طلوع فجر» در این برداشت، مبتنى بر این است که «حتى یتبین» غایت براى «باشروهن» نیز باشد.
۲۰ - خوردن و آشامیدن در شبهاى رمضان تا طلوع فجر جایز است. (کلوا و اشربوا حتى یتبیّن لکم الخیط الأبیض من الخیط الأسود من الفجر)
۲۱ - زمان روزه از طلوع فجر تا شب است. (ثم أتموا الصیام إلى الیل)
۲۲ - آن هنگام که رشته سفیدِ ظاهر شده در افق از رشته سیاهِ شب تمییز داده شود، هنگام فجر است. (حتى یتبیّن لکم الخیط الأبیض من الخیط الأسود من الفجر) حرف «من» در «من الفجر» بیان براى «الخیط الأبیض» است; یعنى، آن رشته سفید همان فجر است.
۲۳ - طلوع فجر حد فاصل شب و روز (أحل لکم لیلة الصیام ... کلوا و اشربوا حتى یتبیّن لکم الخیط الأبیض) «ایّاماً معدودات» در آیه ۱۸۴، روزه را مخصوص روز مى داند و «حتى یتبین ...» شروع روزه را از طلوع فجر قرار داده است. بنابراین، روز در دیدگاه شرع از طلوع فجر آغاز مى شود.
۲۴ - خوردن، آشامیدن و آمیزش جنسى از مبطلات روزه است. (فالن بشروهن ... کلوا و اشربوا حتى یتبیّن لکم الخیط الأبیض)
۲۵ - اعتکاف کنندگان در مساجد حتى در شبهاى اعتکاف نیز از آمیزش جنسى باید پرهیز کنند. (فالن بشروهن ... و لاتبشروهن و أنتم عکفون فى المسجد) جمله «و لاتباشروهن» به منزله تبصره اى است براى «فالآن باشروهن»; یعنى، توهّم نشود که حلیت آمیزش در شبهاى روزه، شامل حال اعتکاف نیز مى شود.
۲۶ - محل اعتکاف مساجد است. (و أنتم عکفون فى المسجد) قید «فى المساجد» توضیحى و براى بیان محل اعتکاف است. بنابراین معناى جمله «و لاتباشروهن و أنتم ...» این نیست که اگر در مسجد اعتکاف کردید آمیزش حرام است و در غیر آن حرام نیست; زیرا در این صورت ظاهر آن بود که عبارت به این گونه بیان مى شد: و أنتم فى المساجد عاکفین.
۲۷ - اعتکاف عبادتى است مشروط به روزه گرفتن (و لاتبشروهن و أنتم عکفون فى المسجد) مطرح کردن مسأله اعتکاف پس از بیان احکام روزه، گویاى این است که اعتکاف، عبادتى است مشروط به روزه گرفتن.
۲۸ - لزوم احترام به مساجد و حفظ قداست آنها * (و لاتبشروهن و أنتم عکفون فى المسجد)
۲۹ - لزوم حفظ و مراقبت از حدود الهى و پاس داشتن آنها (تلک حدود اللّه فلاتقربوها)
۳۰ - روزه و اعتکاف و احکام آن دو، حدود الهى است که هرگز نباید نقض شود. (تلک حدود اللّه فلاتقربوها)
۳۱ - احکام قصاص و وصیت، حدود الهى است که هرگز نباید شکسته شود. (کتب علیکم القصاص ... کتب علیکم ... الوصیة ... تلک حدود اللّه فلاتقربوها) مشارالیه «تلک» علاوه بر روزه و احکام آن، مى تواند قصاص و وصیت و احکام آنها نیز باشد.
۳۲ - خداوند احکام خود را به گونه اى روشن براى مردم بیان مى کند. (کذلک یبین اللّه ءایته للناس)
۳۳ - همه انسانها مخاطبان قرآن هستند. (یبین اللّه ءایته للناس)
۳۴ - روزه و اعتکاف و احکام آن دو و نیز احکام قصاص و وصیت، از آیات الهى است. (کذلک یبین اللّه ءایته للناس)
۳۵ - ضرورت تحصیل تقوا و پرهیزگارى (لعلهم یتقون)
۳۶ - عمل به احکام دین و پایبندى به حدود الهى، زمینه ساز نایل شدن به تقواپیشگى است. (تلک حدود اللّه فلاتقربوها کذلک یبین اللّه ءایته للناس لعلهم یتقون)
روایات و احادیث
۳۷ - «عن على بن مهزیار قال: کتب ابوالحسن بن الحصین إلى أبى جعفر الثانى(ع) معى جعلت فداک، قد اختلفت موالوک فى صلاة الفجر فمنهم من یصلى إذا طلع الفجر الأول المستطیل فى السماء و منهم من یصلى إذا اعترض فى أسفل الأفق و استبان ... فکتب(ع) بخطه و قرأته: الفجر - یرحمک اللّه - هو الخیط الأبیض المتعرض لیس هو الأبیض صعداً ... فقال: کلوا واشربوا حتى یتبین لکم الخیط الأبیض من الخیط الأسود من الفجر ...;[۱] على بن مهزیار مى گوید: ابوالحسن بن حصین در نامه اى که توسط من به امام جواد(ع) فرستاد، نوشت: فدایت شوم، دوستان و شیعیان شما در وقت نماز صبح اختلاف دارند; گروهى از آنان، وقتى سپیده اول (فجر کاذب) که در آسمان کشیده مى شود طلوع نمود، نماز صبح مى خوانند و بعضى نیز وقتى سپیده در پایین افق پخش و آشکار شد نماز مى خوانند. امام (ع) با خط خود نوشت و من آن را خواندم که فجر همان نوار سفیدى است که در عرض افق ظاهر مى شود و آن سفیدى که به طرف بالا مى رود نیست; خداوند فرموده: کلوا و اشربوا حتى یتبین لکم الخیط الأبیض من الخیط الأسود من الفجر».
موضوعات مرتبط
- پ نوشت ها: ۱. کافى، ج ۳، ص ۲۸۲، ح ۱; وسایل الشیعه، ج ۴، ص ۲۱۰، ح ۴. چاپ آل البیت.
منابع
- ↑ «عن ابى عبداللّه(ع) فى قوله تعالى «أتموا الصیام إلى اللیل» قال: سقوط الشفق;(۱) از امام صادق(ع) در معناى «لیل» در آیه «أتموا الصیام إلى اللیل» روایت شده که شب با زائل شدن شفق شروع مى شود».
