الأعراف ١٣٠
ترجمه
| الأعراف ١٢٩ | آیه ١٣٠ | الأعراف ١٣١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«آلَ»: اهل. بستگان و نزدیکان. در اینجا مراد اطرافیان و همفکران است. «السِّنِینَ»: جمع سَنَة، خشکسالی و قحطی. شدائد و سختیها.
تفسیر
- آيات ۱۲۷ - ۱۳۷، سوره اعراف
- فرعون هم مدعى خدايى بوده و هم خدايانى را مى پرستيده است
- سخن فخر رازى درباره معتقدات فرعون و اشكالى كه بر آن وارد است
- تحريك و تشويق موسى (ع ) بنى اسرائيل را به قيام عليه فرعون و استعانت از خدا وصبر در برابر شدائد مبارزه
- شكوه بنى اسرائيل نزد موسى (ع ) و جواب موسى (ع ) به ايشان
- مبتلا نمودن خداوند فرعونيان را به قحطى وتفّاءل بدآنان درباره موسى (ع )
- نزول عذابهاى متعدد بر قوم فرعون ، به تفصيل و در زمانهاى مناسب
- عهدشكنى قوم فرعون بعد از برداشته شدن عذاب از آنان
- بحث روايتى (درباره مبتلا گشتن فرعونيان به عذابهاى متعدد و عهدشكنى ايشان )
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ «130»
و همانا ما طرفداران فرعون را به قحطى و خشكسالى و كمبود محصولات گرفتار كرديم، باشد كه متذكّر شوند (و از راه انحرافى خود دست بردارند).
جلد 3 - صفحه 150
نکته ها
«سنين» جمع «سنة»، به معناى سال است، امّا وقتى با كلمه «أَخَذَ» به كار مى‌رود، اغلب به معناى قحطى وخشكسالى است. لذا ذكر «نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ»، شايد براى بيان مصداق بارز قحطى باشد.
گاهى بلاها و سختى‌ها، در مسير بيدارى و امتحان انسان و زمينه‌ى هلاكت اوست. «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ» «1»
حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد: خداوند با كم شدن محصولات و بازداشتن بركات و بستن درِ خزانه‌هاى خيرات، گناهكاران را مى‌آزمايد تا آنان متنبّه و متذكّر شده و توبه كنند و گناهان را ترك كنند. «2»
پیام ها
1- در تربيت، گاهى بايد از اهرم سختى و تنگنا نيز استفاده كرد. «وَ لَقَدْ أَخَذْنا»
2- اراده‌ى خداوند، بر عوامل طبيعى حاكم است. أَخَذْنا ... بِالسِّنِينَ
3- قحطى و خشكسالى، يا كيفر الهى است و يا هشدار و زنگ بيدارباش. «بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ» آرى، تحوّلات هستى هدفدار است.
4- زمينه‌هاى هدايت و سعادت، در خانواده‌ى مستكبرترين افراد نيز وجود دارد.
آلَ فِرْعَوْنَ ... لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ
5- ممكن است على‌رغم تلاش براى ارشاد مردم، هيچ وسيله وطرحى در بعضى كارساز نباشد، چون انسان در پذيرش آزاد است نه مجبور. أَخَذْنا ... لَعَلَّهُمْ
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ (130)
وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ: و هر آينه بتحقيق گرفتيم تابعين و خدم فرعون را براى تنبه، بِالسِّنِينَ: به قحط و تنگى و خشكسالى، وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ: و نقصان بعضى ميوه‌جات. از ابن عباس نقل است كه قحطى قريه‌ها و نقصان ميوه‌جات در شهرها بود. لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ: براى اينكه متذكر و متنبه شوند كه اين حوادثات به جهت كفر و معاصى ايشان است پس متعظ شوند. يا قلوبشان نرم شود به آفات و عاهات، متوجه درگاه الهى شده، جزع و فزع نمايند، و راغب گردند به نعماء سبحانى، لكن ايشان تذكر و تنبهى نيافتند.
تنبيه: آيه شريفه دليل است بر بطلان قوم جبريه به وجوهى: 1- حق تعالى بيان فرموده كه اراده سبحانى از كفار اراده تذكر و تنبه و رجوع به درگاه او است. 2- ذات احديت به لسان رسل، عموم مكلفين را دعوت به ايمان نموده، اگر اراده كفر نمايد هر آينه مناقض خواهد بود. 3- آيه شريفه: يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَ يَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ الخ، صريح است بر آنكه اراده الهى بر بندگان تبيين و هدايت و ارشاد و رجوع مى‌باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
سوره الأعراف «7»: آيات 130 تا 132
وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ (130) فَإِذا جاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قالُوا لَنا هذِهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسى وَ مَنْ مَعَهُ أَلا إِنَّما طائِرُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ (131) وَ قالُوا مَهْما تَأْتِنا بِهِ مِنْ آيَةٍ لِتَسْحَرَنا بِها فَما نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ (132)
ترجمه
و بتحقيق گرفتيم اتباع فرعون را بسالهاى قحطى و كمى از ميوه‌ها باشد كه آنها متنبّه شوند
پس چون مى‌آمد آنها را خوبى ميگفتند مر ما را است اين و اگر ميرسيد آنها را بدى تشأم مينمودند بموسى و كسانيكه با او بودند آگاه باش منشاء امر شوم آنها نزد خدا است ولى بيشتر آنها نميدانند
و گفتند هر چيزيكه بياورى براى ما آنرا از نشانه نبوّت تا سحر كنى ما را به آن پس نيستيم ما مر تو را گروندگان.
تفسير
خداوند قبطيان و اتباع فرعون را كه معمولا آل بر آنها اطلاق ميشود در سنواتى مبتلا بقحط و غلا فرمود براى آنكه شايد در آن ازمنه بياد خدا بيفتند و دست از اعمال ناشايسته خودشان بردارند چون در اين مواقع انسان بيشتر متوجه بمبدء غيبى ميشود و چون سنوات قحطى بيشتر مورد مذاكره ميشود و غالبا مبدء تاريخ ميگردد عرب سنه را بر سال قحط اطلاق مى‌نمايد و سنين جمع سنه است و يكى از آثار خبث طينت اتباع فرعون آن بود كه هر وقت خير و بركت و نعمتى به آنها ميرسيد ميگفتند اين براى استحقاق و قابليت و هنرمندى ما است و هر وقت آفت و بلا و محنتى بآنها روى مى‌آورد ميگفتند اين از نحوست و شومى موسى و اتباع او است و قمى ره فرموده حسنه در اينجا صحّت و سلامت و امنيّت و وسعت است و سيّئه در اينجا جوع و خوف
جلد 2 صفحه 465
و مرض است در هر حال سبب خير و شرّ و ميمنت و شئامت آنها يا حكم و مشيت الهى بود كه از جانب خدا و نزد او بود يا عمل خودشان بود كه در دفتر ثبت الهى محفوظ و مضبوط بود چون طائر شخص بر عمل او اطلاق ميشود و كلمه مهما بعضى گفته‌اند مركّب است از ماء شرطيّه و ماء زائده براى تاكيد و الف آن قلب بها شده است و اخيرا بر طغيان و كفر خودشان افزودند و صريحا بحضرت موسى گفتند كه هر نيرنگى بكار زنى بعنوان اعجاز براى فريب دادن ما بآن ما بتو ايمان نخواهيم آورد و باب رحمت را بر خودشان مسدود نمودند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَقَد أَخَذنا آلَ فِرعَون‌َ بِالسِّنِينَ وَ نَقص‌ٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُم يَذَّكَّرُونَ (130)
و هراينه البته گرفتيم آل فرعون و اصحاب و قوم او را بقحطي و خشكسالي
جلد 7 - صفحه 432
و كمي ميوه‌جات بلكه آنها متذكر شوند.
انسان بالطبيعه اگر در وسعت و ثروت باشد طغيان ميكند و غافل ميشود كَلّا إِن‌َّ الإِنسان‌َ لَيَطغي أَن رَآه‌ُ استَغني علق آيه 6، و اما در مورد بلاء و اضطرار بسا متوجه و متذكر شود وَ إِذا مَس‌َّ الإِنسان‌َ الضُّرُّ دَعانا لِجَنبِه‌ِ أَو قاعِداً أَو قائِماً فَلَمّا كَشَفنا عَنه‌ُ ضُرَّه‌ُ مَرَّ كَأَن لَم يَدعُنا إِلي ضُرٍّ مَسَّه‌ُ يونس آيه 12، فَإِذا مَس‌َّ الإِنسان‌َ ضُرٌّ دَعانا ثُم‌َّ إِذا خَوَّلناه‌ُ نِعمَةً مِنّا قال‌َ إِنَّما أُوتِيتُه‌ُ عَلي عِلم‌ٍ زمر آيه 50، از اينکه جهت ميفرمايد وَ لَقَد أَخَذنا آلَ فِرعَون‌َ مراد از اخذ يعني مبتلا كرديم و در شكنجه بلاء انداختيم، و آل منسوبون بشخص است که در امور موافق رأي و مسلك او رفتار كنند چنانچه آل محمّد صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ائمه طاهرين عليهم السّلام که موافق طريقه محمّد صلّي اللّه عليه و آله و سلّم رفتار ميكردند که معناي عصمت است و آل فرعون فرعون پرستان هستند.
بالسنين سال قحطي و خشكسالي را گويند که حاصل دست نيايد و اشجار ميوه خشك شود که وَ نَقص‌ٍ مِنَ الثَّمَراتِ است بلكه اينها بفهمند که فرعون قدرت بر دفع بلاء ندارد و متوجه خدا شوند و ايمان آورند.
لَعَلَّهُم يَذَّكَّرُونَ مكرر گفته‌ايم که لعل‌ّ نسبت بخداوند ترديد نيست بمعني شايد نيست بلكه بمعني بايد است و سزاوار است که متذكر شوند لكن قلب که سياه شد و قساوت پيدا كرد بهيچ صراطي مستقيم نخواهد شد و در هيچ حالي متوجه نميشود.
بر سيه دل چه سود خواندن وعظبرگزیده تفسیر نمونه
(آیه 130)- مجازاتهای بیدار کننده! همانطور که در تفسیر آیه 94 از همین سوره گذشت، یک قانون کلی الهی در مورد تمام پیامبران این بوده است، که به هنگامی که با مخالفتها رو برو می‌شدند، خداوند برای تنبه و بیداری اقوام سرکش، آنها را گرفتار مشکلات و ناراحتیها می‌ساخته تا در خود احساس نیاز کنند.
در آیه مورد بحث، اشاره به همین مطلب در مورد پیروان فرعون می‌کند
ج2، ص84
و می‌گوید: «ما آل فرعون را به قحطی و خشکسالیهای متوالی و کمبود میوه‌ها گرفتار ساختیم، شاید متذکر گردند و بیدار شوند» (وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ).
نکات آیه
۱- خداوند، فرعونیان زمان موسى را براى پذیرش رسالتهاى او، به قحطیهاى متعدد و کم محصولى فاحشى مبتلا ساخت. (و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت لعلهم یذّکّرون) «سنة» به معناى قحطى و خشکسالى است و جمع آوردن آن (السنین) حکایت از تعدد قحطى و خشکسالى دارد. این تعدد یا به اعتبار شهرهاى زیادى است که قحطى در آنجاها به وجود آمده و یا به لحاظ سالهاى متعدد است. نکرده آوردن «نقص» اشاره به کمبود فاحش دارد.
۲- کم محصولى فاحش، بارزترین اثر خشکسالیها و قحطیهاى تحمیل شده به فرعونیان (و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت) خشکسالى و قحطى در پى دارنده مشکلات فراوانى است که از جمله آنها کم محصولى است. بنابراین ذکر بخصوص آن مى تواند اشاره به برداشت فوق داشته باشد.
۳- دست کشیدن از انحرافهاى عقیدتى، پذیرش دعوت پیامبران و روى آورى به خدا، فلسفه بلاها و مشکلات (و لقد أخذنا ... لعلهم یذّکّرون) با توجه به آیات قبل که سخن از ربوبیت خدا و رسالت موسى(ع) بود، معلوم مى شود متعلق «یذکرون» همان توحید ربوبى و پیامبرى موسى(ع) و رسالتهاى اوست.
۴- باور به توحید ربوبى و پذیرش دعوت پیامبران، امرى لازم بر عهده بندگان (لعلهم یذّکّرون)
۵- هدفدارى تحولات جهان (و لقد أخذنا ... لعلهم یذّکّرون)
۶- اراده خداوند حاکم بر طبیعت و عوامل آن (و لقد أخذنا ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت)
موضوعات مرتبط
- آفرینش: قانونمندى آفرینش ۵ ; هدفدارى تحولات آفرینش ۵
- انبیا: قبول دعوت انبیا ۳، ۴
- انسان: مسؤولیت انسان ۴
- ایمان: به توحید ربوبى ۴ ; ایمان به خدا ۳
- بلا: فلسفه بلا ۳
- خدا: اراده خدا ۶ ; امتحان خدا ۱ ; حاکمیت خدا ۶
- خشکسالى: آثار خشکسالى ۲
- سختى: فلسفه سختى ۳
- طبیعت: منشأ تحولات طبیعت ۶
- عقیده: ترک عقیده انحرافى ۳
- عوامل طبیعى: منشأ عمل عوامل طبیعى ۶
- فرعونیان: ابتلاى فرعونیان به قحطى ۱ ; فرعونیان و موسى(ع) ۱ ; قحطى در فرعونیان ۲
- قحطى: موارد قحطى ۲
- موسى(ع): تاریخ دوران موسى(ع) ۱، ۲
