البقرة ١١٤
ترجمه
| البقرة ١١٣ | آیه ١١٤ | البقرة ١١٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَظْلَمُ»: ظالم‌تر، ستمکارتر. «مَنَعَ»: مانع شد. بازداشت. «مَسَاجِدَ»: معابد. پرستشگاهها. «خَآئِفِینَ»: حال ضمیر (و) در فعل (یَدْخُلُوها) است. «خِزْیٌ»: خواری. رسوائی.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ مَا لَهُمْ أَلاَّ يُعَذِّبَهُمُ... (۳) مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِينَ أَنْ... (۲) إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ... (۳) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا... (۲) هُمُ الَّذِينَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ... (۳)
تفسیر
نکات آیه
۱ - کفر پیشگان عصر بعثت، مسلمانان را از حضور در مساجد باز مى داشتند و در صدد تخریب آنها بودند. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه ... و سعى فى خرابها) فعل «منع» نیازمند دو مفعول است: یک مفعول آن «مساجد اللّه» است و مفعول دیگر «المسلمین» مى باشد که به خاطر وضوحش بیان نشده است; یعنى: «منع المسلمین مساجد اللّه» ماضى آوردن فعل «منع» حکایت از آن دارد که: ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد تحقق یافته بوده; یعنى، آیه شریفه ضمن بیان ناروا بودن ممانعت از ورود به مساجد، اشاره دارد به قضایاى بازدارى از ورود مسلمانان صدر اسلام، به مسجد الحرام و ...
۲ - ترک پرستش و یاد خدا، انگیزه کفرپیشگان دربازدارى مسلمانان از ورود به مساجد و تلاش براى تخریب آنها (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها) «أن یذکر» به تقدیر «لا»ى نافیه، مفعولٌ له براى «منع» است; یعنى، از ورود به مساجد جلوگیرى مى کردند تا نام خدا در آنها برده نشود.
۳ - ممانعت از ورود مسلمانان به مساجد و تلاش براى تخریب آنها، از روشهاى مبارزاتى کفرپیشگان علیه اسلام و مسلمین (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها)
۴ - کسانى که مردم را از حضور در مساجد، به انگیزه یاد نشدن نام خدا، بازدارند، ستمکارترین مردمند. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه)
۵ - کسانى که در پى تخریب مساجد برآیند از ستمکارترین مردمند. (و من أظلم ممن ... سعى فى خرابها)
۶ - مساجد، از آن خدا و داراى قداست و احترامى خاص است. (مسجد اللّه) انتساب مساجد به خدا، با اضافه کردن کلمه «مساجد» به «اللّه» براى رساندن شرافت و حرمت ویژه آنهاست.
۷ - مساجد، جایگاه عبادت خدا و یاد کردن نام اوست. (مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه) سجده، بارزترین نمود پرستش است و تعبیر از پایگاههاى دینى اهل ایمان به مسجد (جایگاه سجده) بیانگر این است که: آن پایگاهها محل عبادت و پرستش مى باشد.
۸ - مساجدى که مردم در آن حضور نیابند و در آنها ذکر خدا نگویند، در حقیقت مساجدى ویرانه اند. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها) برداشت فوق، مبتنى بر این احتمال است که جمله «سعى فى خرابها» (در تلاش براى تخریب مساجد هستند) تفسیر و توضیح جمله «منع مساجد اللّه أن یذکر فیها اسمه» باشد.
۹ - آبادانى مساجد، به یادکردن نام خدا در آنهاست. (أن یذکر فیها اسمه و سعى فى خرابها)
۱۰ - غفلت از یاد خدا در جایگاه عبادت (مسجد و ...) امرى نکوهیده و نارواست. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه) عبارت «أن یذکر فیها اسمه» بیانگر این است که: دلیل ناروا بودن و ستمکار شمردن بازدارندگان مردم از حضور در مساجد، یاد نشدن نام خداست. بنابراین جمله «من أظلم ...» شامل کسانى که در جایگاههاى عبادت از یاد خدا غافلند نیز، مى شود.
۱۱ - تعطیلى مساجد و حضور نیافتن در آنها، به انگیزه یاد نکردن نام خدا، امرى نکوهیده و نارواست. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه)
۱۲ - مساجد، باید از هر آنچه مانع یاد خداست، پیراسته باشد. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه)
۱۳ - تلاش یهود و نصارا براى تخریب مساجد و بازداشتن مردم از حضور یافتن در آنها* (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه) از مصداقهاى «من أظلم ...» به دلیل آیه قبل، یهود و نصارا هستند.
۱۴ - کفرپیشگان، حق حضور در مساجد را ندارند. ( أولئک ما کان لهم أن یدخلوها)
۱۵ - کفرپیشگان، در صورت حضور در مساجد، مجرم اند و باید به دست مسلمانان عقوبت شوند. (أولئک ما کان لهم أن یدخلوها إلا خائفین) برداشت فوق، مبتنى بر این است که «إلا خائفین» استثنا از عدم ورود به مساجد باشد، نه از عدم جواز ورود. بر این مبنا، جمله «ما کان لهم ...» بیانگر این معناست که: کافران حق ندارند به مساجد وارد شوند و در صورت تخلف، باید عقوبت شوند; زیرا ترس کافران از ورود به مساجد، در صورتى است که بدانند ورودشان در پى دارنده مجازات است.
۱۶ - کفرپیشگانى که در سیطره حکومت اسلامى به سر مى برند، حق ورود به مساجد دارند. (أولئک ما کان لهم أن یدخلوها إلا خائفین) برداشت فوق، بر این اساس است که «إلا خائفین» استثنا از عدم جواز ورود باشد; یعنى، کافران نباید داخل مسجد شوند، مگر آن گاه که از مسلمانان هراسان باشند و در آن صورت ورودشان به مساجد جایز است. این معنا شامل کفرپیشگانى مى شود که در سیطره حکومت اسلامى به سر مى برند.
۱۷ - خوارى و ذلت در دنیا، سزاى بازدارندگان مردم از ورود به مساجد (و من أظلم ممّن منع مسجد اللّه ... لهم فى الدنیا خزى)
۱۸ - خفت و خوارى در دنیا، جزاى کسانى است که مردم را از یاد خدا باز مى دارند. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه ... لهم فى الدنیا خزى)
۱۹ - سرکوبى کفرپیشگان مسلط بر مساجد عصر بعثت و گرفتار شدنشان به خوارى و ذلت، از اخبار غیبى قرآن و از نویدهاى خدا به مسلمانان (لهم فى الدنیا خزى) چنانچه گذشت، آیه شریفه اشاره به قضایاى صدر اسلام و بازدارى مسلمانان از ورود به مسجد الحرام و مانند آن دارد . با توجّه به این حقیقت، جمله «لهم فى الدنیا خزى» نویدى است به مسلمانان که کفرپیشگان مانع از ورود به مساجد، به خوارى و ذلت گرفتار خواهند شد، که به مناسبت مورد، مقصود از خوارى و ذلت، کوتاه شدن دست آنان از مساجد اسلامى و سیطره مسلمانان بر آنان است.
۲۰ - عذاب بزرگ قیامت، فرجام بازدارندگان مردم از ورود به مساجد براى یاد خدا (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه ... و لهم فى الأخرة عذاب عظیم)
۲۱ - تخریب مساجد به انگیزه یاد نکردن خدا در آنها، گناهى بزرگ و در پى دارنده خوارى در دنیا و عذابى بزرگ در قیامت است. (و سعى فى خرابها ... لهم فى الدنیا خزى و لهم فى الأخرة عذاب عظیم) از اینکه بازدارندگانِ مردم از ورود به مساجد و تخریب کنندگانِ آن ها، ظالمترین مردم شمرده شده اند و نیز به عذاب عظیم قیامت تهدید شده اند، بزرگى گناه آنان به دست مى آید.
۲۲ - بستن مساجد به روى مردم و بازداشتن آنان از یاد خدا، از گناهان بزرگ است. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه أن یذکر فیها اسمه ... لهم فى الأخرة عذاب عظیم)
۲۳ - گنهکاران علاوه بر عذاب اخروى، در خطر گرفتار شدن به عقوبتهاى دنیوى نیز هستند. (لهم فى الدنیا خزى و لهم فى الأخرة عذاب عظیم)
روایات و احادیث
۲۴ - از امام صادق(ع) درباره آیه فوق روایت شده که: «انهم قریش حین منعوا رسول اللّه دخول مکة و المسجد الحرام;[۱] آنان قریش بودند آن هنگام که مانع ورود رسول خدا(ص) به مکّه و مسجد الحرام شدند».
۲۵ - از على(ع) روایت شده که: «انه اراد جمیع الارض لقول النبى (ص) جعلت لى الارض مسجداً ...;[۲] مراد از مساجد اللّه در آیه فوق، تمامى زمین است; به خاطر سخن پیامبر که فرمود: زمین براى من جایگاه سجده قرار داده شد ... ».
موضوعات مرتبط
- احکام: ۶، ۱۲، ۱۴، ۱۵، ۱۶
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱، ۲، ۱۹; دشمنان اسلام ۳; مبارزه با اسلام ۳
- اهل ذمه: احکام اهل ذمه ۱۶
- خدا: بشارتهاى خدا ۱۹
- ذکر: آثار ممانعت از ذکر خدا ۱۸; اهمیّت ذکر خدا ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۲۲; ذکر در مسجد ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲; ذلت مانعان از ذکر خدا ۱۸; عوامل ترک ذکر خدا ۲; گناه ممانعت از ذکر خدا ۲۲; مکان ذکر خدا ۷; ممانعت از ذکر خدا ۴، ۲۱; موانع ذکر خدا ۱۲
- ذلت: ذلت دنیوى ۱۹; عوامل ذلت دنیوى ۱۷، ۱۸، ۲۱
- سجده: مکان سجده ۲۵
- ظالمان: ظالمترین مردم ۴، ۵
- ظلم: موارد ظلم ۴
- عبادت: عوامل ترک عبادت ۲; مکان عبادت ۷، ۱۰
- عذاب: مراتب عذاب اخروى ۲۰; موجبات عذاب اخروى ۲۱
- غفلت: سرزنش غفلت از خدا ۱۰
- قرآن: پیشگویى قرآن ۱۹
- قریش: قریش و محمّد(ص) ۲۴
- کافران: روش مبارزه کافران ۳; کافران صدر اسلام و مسلمانان ۱
- کیفر: کیفر دنیوى ۲۳; موجبات کیفر ۱۵
- گناهان کبیره: ۲۱، ۲۲
- گناهکاران: عذاب اخروى گناهکاران کبیره ۲۳; کیفر دنیوى گناهکاران ۲۳; هشدار به گناهکاران ۲۳
- مجرمان: ۱۵
- مسجد: آثار تخریب مسجد ۲۱; آثار ممانعت از مسجد ۱۷; احترام مسجد ۶; احکام مسجد ۶، ۱۲، ۱۴، ۱۵، ۱۶; تخریب مسجد ۱، ۳; ذلت تخریب کنندگان مسجد ۲۱; ذلت مانعان از مسجد ۱۷، ۱۹; سرزنش تعطیلى مسجد ۱۱; ظلم تخریب مسجد ۵; فرجام مانعان از مسجد ۲۰; فلسفه تخریب مسجد ۲; فلسفه ممانعت از مسجد ۲; قداست مسجد ۶، ۱۴، ۱۵، ۲۲; کیفر اخروى مانعان از مسجد ۲۰; کیفر مانعان از مسجد ۱۷; گناه تخریب مسجد ۲۱; گناه ممانعت از مسجد ۲۲; مانعان از مسجد ۱، ۲، ۳، ۴، ۱۳; مسجد متروک ۸; ملاک آبادانى مسجد ۹; ملاک ویرانى مسجد ۸; مکان مسجد ۲۵; ممانعت از مسجد ۱، ۳، ۴، ۱۳; نقش مسجد ۷، ۹; ورود کافران به مسجد ۱۴، ۱۵، ۱۶
- مسجد الحرام: ممانعت از مسجد الحرام ۲۴
- مسلمانان: بشارت به مسلمانان ۱۹; مبارزه با مسلمانان ۳
- مسیحیان: مسیحیان و تخریب مسجد ۱۳
- یهود: یهود و تخریب مسجد ۱۳
