تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۱۲: تفاوت میان نسخه‌ها

==منظور از رفع سماء و وضع ميزان ==

وَ السمَاءَ رَفَعَهَا وَ وَضعَ الْمِيزَانَ

در صورتى كه مراد از كلمه «'''سماء'''» جهت بلندى و بالا باشد معناى رفع آن عبارت مى شود از اين كه سماء را در اصل بلند و بالا آفريد، نه اين كه بعد از خلقت آن را بلند كرد و به بالا برد، و در صورتى كه مراد از آن خودبالا نباشد، بلكه اجرامى باشد كه در جهت بالا قرار دارند، آن وقت معناى رفع آن تقدير محلهاى آنها خواهد بود، و معناى جمله اين خواهد بود كه : خداى تعالى محل ستارگان را نسبت به زمين بلند قرار داد، و اين تقدير را آن روز كرد كه زمين و آسمان همه يكپارچه بود، بعدا آنها را فتق و جداى از هم كرد، همچنان كه فرمود: «'''اولم ير الذين كفروا ان السموات و الارض كانتا رتقا ففتقناهما'''» و به هر تقدير چه آن باشد و چه اين ، منظور از رفع ، رفع حسى نه معنوى .

و اگر منظور از رفع سماء، منازل ملائكه و مصادر امر الهى و از آن جمله وحى بوده باشد، در اين صورت مراد از رفع ، رفع معنوى خواهد بود، البته ممكن هم هست منظور از رفع را اعم از حسى و معنوى بگيريم .

و اما اين كه فرمود: «'''و وضع الميزان '''» مراد از ميزان همان چيزى است كه وسيله آن هر چيزى را مى سنجند و اندازه گيرى مى كنند اعم از اين كه ميزان براى عقيده باشد يا فعل و يا قول و از مصاديق آن ميزانى است كه اشياى سنگين را به وسيله آن وزن مى كنند، چيزى كه هست ميزان هر چيزى حسب خود آن چيز است ، (مثلا ميزان حرارت ، چيزى است و ميزان طول چيزى ديگر، ميزان كاه چيزى است و ميزان طلا چيزى ديگر و ميزانى كه با آن عقايد و اخلاق و گفتار و كردارها را مى سنجند چيزى ديگر است ) و در آيه مورد بحث منظور از ميزان همان معنايى است كه در آيه «'''لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط'''» منظور است .

و از ظاهر آن بر مى آيد كه منظور از آن هر چيزى است كه به وسيله آن حق از باطل و راست از دروغ و عدل از ظلم و فضيلت از رذيلت تميز داده شود، چون شاءن رسول همين است كه از ناحيه پروردگارش چنين ميزانى بياورد.

بعضى گفته اند: مراد از ميزان ، عدالت است ، و معناى جمله اين است كه : خداوند عدالت را در بين شما برقرار كرد تا مساوات را ميان اشياء برقرار سازيد، و هر چيزى را در جاى خودش بكار بسته ، حق هر چيزى را به آن بدهيد.

بعضى ديگر گفته اند: مراد از ميزان همين ترازوى معمولى است كه وزن ها با آن معين مى كنند، ولى معناى اول وسيع تر و عمومى تر است .

مراد از «'''ميزان '''» در آيه (الا تطغوا فى الميزان و...)

أَلا تَطغَوْا فى الْمِيزَانِ وَ أَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسطِ وَ لا تخْسِرُوا الْمِيزَانَ

ظاهرا مراد از «'''ميزان '''» در اين آيه غير از ميزان در آيه قبلى است ، در آنجا گفتيم منظور مطلق هر چيزى است كه وسيله سنجش باشد، ولى در اين آيه منظور خصوص ترازوهاى معمولى است ، كه سنگينى ها را با آن مى سنجند، و بنابر اين اين كه فرمود: «'''الا تطغوا...'''» در حقيقت خواسته است از يك حكم كلى يعنى حكم «'''و وضع الميزان '''» حكمى جزئى بيرون بكشد

و معانيش اين است كه لازمه اينكه ما با وضع ميزان حق و عدل را در بين شما تقدير كرديم ، و اين است كه در سنجش اجناس خود نيز رعايت درستى ترازو و سنجش را بكنيد.

و اما بنابر آن تفسيرى كه در جمله قبلى مى گفت : منظور از وضع ميزان همان ترازوى معمولى است ، اين آيه شريفه بيانگر همان وضع ميزان مى شود، و چنين معنا مى دهد: اين كه در آيه قبلى گفتيم خداوند ميان شما ميزان وضع كرده معنايش اين است كه شما بايد در كشيدن و سنجيدن سنگينى ها رعايت عدالت را بكنيد، و در آن طغيان روا مداريد، (كه وقتى جنسى را مى خريد با سنگى سنگين تر بكشيد، و چون مى فروشيد با سنگى سبك بفروشيد) و به هر حال چه آن معنا منظور باشد، و چه اين ، ظاهر كلمه «'''ان '''» در جمله «'''ان لا تطغوا'''» اين است كه تفسيرى باشد، و جمله «'''لا تطغوا'''» نهى از طغيان در وزن كردن است ، و جمله «'''و اقيموا الوزن بالقسط'''» امرى است كه به آن نهى عطف شده ، و كلمه «'''قسط'''» به معناى عدل است ، و جمله «'''و لا تخسروا الميزان '''» نيز نهى ديگرى كه به آن امر عطف شده ، و نهى قبلى يعنى جمله «'''لا تطغوا'''» را بيان ومى كند، و كلمه «'''اخسار'''» كه مصدر فعل «'''لا تخسروا'''» است در مورد سنجيدن به معناى كم فروختن و زياد خريدن است ، به نحوى كه باعث خسارت فروشنده يا خريدار شود.

بعضى از مفسرين حرف «'''لا'''» را در جمله «'''لا تطغوا'''» نافيه ، و حرف «'''ان '''» را ناصبه گرفته اند، و تقدير كلام را «'''لئلا تطغوا - براى اين كه طغيان نكنيد'''» دانسته اند. آنگاه به ايشان اشكال شده كه چگونه ممكن است جمله انشايى عطف بر جمله خبرى شود و با اين كه در اينجا خبر مى دهد از اين كه خداى تعالى چنين و چنان كرد تا شما طغيان نكنيد، چگونه ممكن است يكباره بگويد: وزن را به عدالت بپا داريد؟ در پاسخ از اين اشكال دچار زحمت و تكلف شده اند.

كلمه «'''انام '''» به معناى كلمه «'''مردم '''» است .

ولى بعضى گفته اند: به معناى جن و انس است .

و اگر از خلقت زمين تعبير كرده به وضع ، براى اين بود كه درباره آسمان تعبير كرده

بود به رفع ، خواست تا بفهماند زمين پايين و آسمان بالا است ، چون در عرب هر افتاده و پست را وضيع مى گويند، و اين خود لطافتى در تعبير است .

فِيهَا فَكِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذَات الاَكْمَامِ

مراد از «'''فاكهة '''» ميوه هاى غير خرما است ، و كلمه «'''اكمام '''» جمع «'''كم '''» - به ضمه كاف و كسره آن و تشديد ميم - است كه منظور از آن غلاف خرما است ، كه آن را طلع نيز مى گويند، و اما آستين پيراهن و هر جامه ديگر كه آن را نيز كم مى گويند تنها به ضمه كاف و تشديد ميم تلفظ مى شود، و به كسره كاف به اين معنا نمى آيد - اينطور گفته اند.

وَ الحَْب ذُو الْعَصفِ وَ الرَّيحَانُ

كلمه «'''حب - دانه '''» عطف است بر كلمه «'''فاكهة '''» و تقدير كلام «'''و فيها الحب و الريحان '''» است ، يعنى در زمين دانه و ريحان نيز هست ، و منظور از دانه هر چيزى است كه قوت و غذا از آن درست شود، مانند گندم و جو و برنج و غيره ، و كلمه «'''عصف '''» به معناى غلاف و پوسته دانه هاى مذكور است ، كه فارسى آن را سبوس گويند. البته بعضى آن را به برگ مطلق زراعت و بعضى ديگر به برگ خشك زراعت تفسير كرده اند، و كلمه «'''ريحان '''» به معناى همه گياهان معطر (چون نعناء و مرزه و ريحان فارسى و آويشن و پونه و امثال اينها) است .

مخاطب در آيه : «'''فباءى الاء ربكما تكذبان '''» جن و انس است

فَبِأَى ءَالاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ

كلمه «'''آلاء'''» جمع الى (بر وزن شنى ) است ، كه به معناى نعمت است ، و خطاب در آيه متوجه عموم جن و انس است ، به دليل اين كه در آيات بعد كه مى فرمايد: «'''سنفرغ لكم ايّها الثّقلان '''» و «'''يا معشر الجنّ و الانس ...'''»، و «'''يرسل عليكما شواظ...'''»، صريحا خطاب را متوجه جن و انس كرده .

پس نبايد به گفته بعضى از مفسرين گوش داد كه گفته اند: خطاب در آيه متوجه مرد و زن از بنى آدم است . و يا بعضى ديگر گفته اند: خطاب در «'''ربكما'''» در حقيقت دو خطاب به يك طايفه است ، و دو بار انسان را خطاب كرده فرموده «'''ربّك ربّك '''» يعنى اى انسان به كدام يك از نعمت پروردگارت پروردگارت تكذيب مى كنى . مثل اين كه به دو پليس ‍ دستور دهند: «'''اضربا عنقه - بزنيد گردنش را'''» كه در حقيقت به منزله آنكه گفته باشى : «'''اضرب عنقه اضرب عنقه '''».