مريم ١١

فَخَرَجَ‌ عَلَى‌ قَوْمِهِ‌ مِنَ‌ الْمِحْرَابِ‌ فَأَوْحَى‌ إِلَيْهِمْ‌ أَنْ‌ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِيّاً

گسترشکپی متن آیه
فَخَرَجَ‌ عَلَى‌ قَوْمِهِ‌ مِنَ‌ الْمِحْرَابِ‌ فَأَوْحَى‌ إِلَيْهِمْ‌ أَنْ‌ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِيّاً

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

او از محراب عبادتش به سوی مردم بیرون آمد؛ و با اشاره به آنها گفت: «(بشکرانه این موهبت،) صبح و شام خدا را تسبیح گویید!»

|پس زكريا از محراب به ميان قوم خويش بيرون آمد و به آنها اشاره كرد كه صبح و شام خدا را تسبيح گوييد

پس، از محراب بر قوم خويش درآمد و ايشان را آگاه گردانيد كه روز و شب به نيايش بپردازيد.

پس زکریا در حالی که از محراب (عبادت) بر قومش بیرون آمد به آنان اشاره کرد که صبح و شام به تسبیح و نماز قیام کنید.

پس [به دنبال ناتوانی از سخن گفتن] از عبادتگاهش بر قومش درآمد و به آنان اشاره کرد که صبح و شام خدا را تسبیح گویید.

از محراب به ميان قوم خود بيرون آمد و به آنان اعلام كرد كه: صبح و شام تسبيح گوييد.

[زکریا] از محراب به نزد قومش بیرون آمد، و به آنان اشاره کرد که بامدادان و شامگاهان [او را] نیایش کنید

پس، از نمازگاه به ميان قوم خويش بيرون آمد، و به آنان اشارت كرد كه بامداد و شبانگاه [خداى را] به پاكى ياد كنيد.

بعد (از این بشارت، زکریّا) از محراب (عبادت) بیرون آمد و به پیش قوم خود رفت و با رمز و اشاره بدیشان گفت: بامدادان و شامگاهان (به شکرانه‌ی این نعمت که در سرنوشت آینده‌ی همه‌ی شما تأثیر بسزا دارد) به تسبیح و تقدیس (خدا) بپردازید.

پس، از محراب بر قوم خویش در آمد، و ایشان را رمز داد که: «صبح و شام به نیایش (خدا) بپردازید.»

پس برون آمد بر قوم خود از محراب پس رساند بدانان که تسبیح کنید بامداد و شب‌هنگام‌

And he came out to his people, from the sanctuary, and signaled to them to praise morning and evening.

ترتیل:

ترجمه:

مريم ١٠	آیه ١١	مريم ١٢
سوره : سوره مريم نزول : ٦ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الْمِحْرَابِ»: خلوتکده عبادت که معمولاً در صدر منزل و بالاتر از نقاط دیگر است (نگا: ص / ). حجره‌ای در اوّل معبد. «بُکْرَةً»: بامدادان. صبحگاهان. «عَشِیّاً»: شامگاهان. شبانگاهان.

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• آيات ۱۵ - ۱ سوره مريم
• غرض كلى سوره «مريم»
• اشاره اى درباره حروف مقطعه
• سخن جناب زكريا «ع» با خداى تعالى، و ظرائف آن سخنان
• فرزند خواستن زكريا «ع» از خداوند
• ردّ ادعاى برخى مفسران كه مراد از «ارث» را «وراثت نبوت»، يا «علم» دانسته اند
• شگفتی زكريا «ع»، از بشارت به پسردار شدنش
• درخواست آيت و نشانه ای توسط زكريا «ع» و استجابت آن
• معنای «اخذ كتاب به قوت»، در خطاب به حضرت یحیی«ع»
• ویژگی های اخلاقی يحيى «ع»، در پیشگاه پروردگار و پدر و مادرش
• بحث روايتى
• احتجاج حضرت زهرا «س» در غصب فدك، به آیه: «يَرِثُنِى وَ يَرِثُ مِن آل يعقوب»
• پاسخ به استدلال مغرضانه صاحب روح المعانى در توجيه غضب فدك
• رواياتى كه درباره روزه سكوت زكريا «ع» و...
• داستان حضرت زكريا «ع»، در قرآن
• داستان حضرت يحيى «ع»، در قرآن
• داستان حضرت زكريا و حضرت يحيى«ع»، در انجيل
• حكايت شهادت يحيى «ع» در قسمت ديگرى از انجيل

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فَخَرَجَ عَلى‌ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا «11»

پس (زكريّا) از محراب عبادت به سوى مردم خارج شد، آنگاه به آنان اشاره كرد كه در صبح و شام خدا را تسبيح گوييد.

نکته ها

«بُكْرَةً» به زمان ميان طلوع فجر تا طلوع خورشيد گفته مى‌شود و «عَشِيًّا» يا به فاصله ظهر تا غروب و يا به آخر روز گفته مى‌شود.

«محراب» را محراب گويند، چون محل جنگ با شيطان و وسوسه‌هايى است كه مانع تمركز فكر انسان مى‌شود. شايد محراب‌هاى بنى‌اسرائيل همان مسجدهايى بوده است كه مردم آنجا را براى عبادت انتخاب كرده و در آن عبادت مى‌كردند.

به گفته طبرسى و فخررازى، مراد از تسبيح در اين آيه، نماز است، زيرا نماز مشتمل بر تسبيح است.

پیام ها

1- در تبليغ، هموطن بودن مبلّغ اولويّت دارد. «فَخَرَجَ عَلى‌ قَوْمِهِ»

2- مردان خدا، مكان خاصّى را براى عبادات خود قرار مى‌دهند. «الْمِحْرابِ»

3- كسى كه مردم را به عبادت دعوت مى‌كند، بايد خود نيز اهل عبادت باشد.

«فَخَرَجَ عَلى‌ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ»

4- با هر وسيله‌اى بايد تبليغ كرد. (آنجا كه زبان زكريّا بند مى‌آيد، با اشاره به مردم سفارش مى‌كند كه خدا را تسبيح كنيد.) «فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ»

5- وظيفه‌ى انبيا، دعوت مردم به عبادت است. «فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا»

6- فرزنددار شدن پيرمرد از همسر نازا، نشانه‌ى منزّه بودن خداوند از هرگونه كاستى و ناتوانى است. «سَبِّحُوا»

7- عبادت زمانى ارزش دارد كه دائمى باشد، نه مقطعى و موسمى. «بُكْرَةً وَ عَشِيًّا»

تفسير نور(10جلدى)، ج‌5، ص: 250

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَخَرَجَ عَلى‌ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا «11»

---

«1» مجمع البيان ج 3 ص 505.

«2» مجمع البيان ج 3 ص 505.

جلد 8 - صفحه 150

خلاصه مردمان بنابر عادت خود، در مسجد منتظر بودند كه زكريا بيرون آيد و در مسجد بگشايد تا با او نماز كنند:

فَخَرَجَ عَلى‌ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ‌: پس بيرون آمد بر قوم خود از مصلى صبح آن روز كه شبش زوجه او حامله شده بود.

نكته: تسميه مصلى به محراب، به جهت آنست كه كسى كه متوجه است به آن در نماز، مانند كسى است كه محارب شيطان باشد در نماز خود. مفسرين نقل نموده‌اند چون زكريا نزد قوم آمد، ايشان بر عدم قدرت او بر تكلم علم پيدا نموده، دانستند اثر اجابت دعاى او ظاهر گشته، مسرور و خوشحال گشتند.

فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ‌: پس اشاره نمود زكريا به سوى ايشان. مجاهد از ابن عباس نقل نموده كه بر زمين نوشت. أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا: اينكه نماز گذاريد يا تسبيح گوئيد خداى را و به وظايف شكر او قيام نمائيد بامداد كه پيش از طلوع آفتاب است و شب كه بعد از غروب آفتاب است.

از ابن جريح نقل شده كه: زكريا بر بالاى غرفه‌اى نماز گزاردى و عبادت نمودى كه بدون نردبان به آنجا نتوانستى رفت، و قوم او بامداد و شبانگاه پائين آن آمدى و زكريا بر بام غرفه برآمدى و ايشان را رخصت دخول دادى تا نماز صبح و شام با او گزاردى. و چون زبانش از تكلم با قوم بسته شد، بنابر عادت خود به بام برآمدى و ايشان را اذن دادى، ايشان دانستند كه وقت امر موعود است، و زكريا سه روز با قوم نتوانستى سخن نمايد، اما بر تسبيح و تهليل و ذكر لسانى قادر بود. بعد از سه روز به حال خود آمد و يحيى بعد از ششماه متولد شد، و در كودكى پلاس پوشيده و با احبار به عبادت مشغول تا وحى به او نازل شد.

(قصّه دوم، حضرت يحيى).

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ اسْمُهُ يَحْيى‌ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا «7» قالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي غُلامٌ وَ كانَتِ امْرَأَتِي عاقِراً وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْكِبَرِ عِتِيًّا «8» قالَ كَذلِكَ قالَ رَبُّكَ هُوَ عَلَيَّ هَيِّنٌ وَ قَدْ خَلَقْتُكَ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ تَكُ شَيْئاً «9» قالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَيالٍ سَوِيًّا «10» فَخَرَجَ عَلى‌ قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحى‌ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا «11»

ترجمه‌

اى زكريا ما مژده ميدهيم تو را به پسرى كه نام او يحيى است قرار نداديم از براى او پيش از اين همنامى‌

گفت پروردگار من از كجا ميباشد براى من پسرى با آنكه بوده است زنم نازا و بتحقيق رسيده‌ام من از پيرى به نهايت ناتوانى‌

گفت اينچنين گفت پروردگار تو آن بر من آسان است و بتحقيق آفريدم تو را پيش از اين با آنكه نبودى چيزى‌

گفت پروردگار من قرار ده براى من علامتى گفت علامت تو آنستكه سخن نميگوئى با مردم سه شب با آنكه سالم باشى‌

پس بيرون آمد بر قومش از محراب پس اشاره كرد بآنها كه تسبيح گوئيد بامداد و شبانگاه.

تفسير

- دعاى حضرت زكريّا باجابت رسيد و خطاب از جانب رب الارباب بتوسط ملائكه باو شد كه ما بشارت ميدهيم تو را بوجود پسرى كه خودمان قبلا اسم او را يحيى گذارديم براى آنكه دلش بمحبّت و اطاعت خدا زنده است و كسى را موسوم باين اسم تاكنون ننموديم و اين موجب مزيد افتخار او است كه خداوند خودش براى او اسم گذارده آنهم اسمى كه دلالت بر فضل او ميكند و سابقه ندارد حضرت زكريّا از شدّت فرح و خوشحالى از اين بشارت استبعاد عادى نمود و عرضه داشت از كجا و كى چنين پسرى براى من بوجود ميآيد با آنكه زن من نازا است و خودم بمنتهاى پيرى و ضعف و ناتوانى رسيده‌ام خداوند فرمود امر از قرارى است كه گفت پروردگارت چنين فرزندى دادن بچنين پدر و مادرى براى من آسان است مگر نه اين بود كه تو را از كتم عدم بعرصه وجود آوردم حال نميتوانم قوّت تو را زياد كنم و نقص رحم زوجه‌ات را بر طرف نمايم در مجمع از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه خداوند پنج سال بعد از بشارت يحيى را بزكريّا عطا فرمود و اين دلالت دارد بر آنكه اسباب و وسائل و وسائط ظاهريّه در قدرت خداوند مدخليّتى ندارد خدا هر وقت هر كار بخواهد ميكند ولى بايد مصلحت باشد و حضرت زكريا

---

جلد 3 صفحه 463

هم ميدانست كه اين امور براى خدا اهميّتى ندارد ولى اين سؤال تعجّب آميز را نمود براى آنكه بمذاق عامّه مشى نموده باشد و جوابى كه آنها را قانع نمايد بشنود و بگويد در هر حال چون وقت اين عطا معلوم نبود و حضرت زكريا كمال اشتياق را بوجود چنين پسرى داشت عرض كرد پروردگارا علامتى براى من قرار بده كه بدانم وقت آن شده كه چنين موهبتى بمن بفرمائى خداوند فرمود علامتش آنستكه سه شبانه روز نميتوانى با مردم سخن بگوئى با آنكه سالم باشى و مرضى بخودت و زبانت عارض نشده باشد گفته‌اند شبى با عيالش هم بستر شد صبح كه خواست صحبت كند ديد زبانش بند آمده ولى ميتواند ذكر بگويد و دعا كند و زبور بخواند فهميد وعده خداوند انجاز شده از معبد خود بيرون آمد و به بنى اسرائيل كه منتظر اقامه جماعت بودند با سر و دست اشاره نمود كه نماز را فرادى بخوانيد در صبح و شام كه معمولا بجماعت ميخوانديد يا آنكه مانند من تسبيح بگوئيد و بنابر معناى اوّل مراد از تسبيح نماز است براى اشتمال نماز بر تسبيح و ذكر و بنابر احتمال دوم مراد متابعت قوم است با او در ذكر براى آنكه مأمور باين امر بوده و اينكه اينجا از سه شبانه روز بليالى تعبير شده و در سوره آل عمران بايام براى آنستكه معلوم شود مراد شبانه روز است نه روز تنها يا شب تنها چنانچه متعارف است كه ميگويند فلانى سه روز آنجا ماند يا سه شب آنجا ماند با آنكه سه شبانه روز مانده است و كلمه عتيّا مصدر است بمعناى عتوّ كه از حد در گذشتن است و محراب بر جايگاه عبادت اطلاق ميشود اعمّ از مسجد و محراب آن و مصلّى براى آنكه جايگاه حرب با شيطان است ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَخَرَج‌َ عَلي‌ قَومِه‌ِ مِن‌َ المِحراب‌ِ فَأَوحي‌ إِلَيهِم‌ أَن‌ سَبِّحُوا بُكرَةً وَ عَشِيًّا «11»

‌پس‌ بيرون‌ رفت‌ زكريّا ‌از‌ محراب‌ عبادتش‌ بسوي‌ قومش‌ و بنحو اشاره‌ بآنها وحي‌ نمود و بآنها رسانيد اينكه‌ تسبيح‌ پروردگار كنيد ‌هر‌ صبح‌ و شام‌ فَخَرَج‌َ عَلي‌ قَومِه‌ِ بزرگترين‌ تكليف‌ انبياء هدايت‌ و ارشاد و موعظه‌ و تبليغ‌ ‌است‌ ‌پس‌ زكريا آمد ‌براي‌ موعظه‌ قوم‌ ‌من‌ المحراب‌ ‌پس‌ ‌از‌ اداء تكاليف‌ شخصيه‌ ‌از‌ نماز و اذكار و دعاء و عبادت‌ ‌که‌ ‌در‌ محراب‌ بجا ميآورد ‌از‌ محراب‌ خارج‌ شد ‌بر‌ قوم‌ ‌خود‌ و نتوانست‌ تلفّظ و تكلّم‌ كند ‌با‌ قوم‌ فَأَوحي‌ إِلَيهِم‌ اقسام‌ وحي‌ ‌را‌ قبلا متذكر شديم‌ و ‌در‌ اينجا بالقاء بقلب‌ ‌است‌ باشاره‌ بيد و سر ‌بر‌ ‌آنها‌ اعلام‌ و ابلاغ‌ كرد أَن‌ سَبِّحُوا بُكرَةً وَ عَشِيًّا و مراد ‌از‌ تسبيح‌ بمعناي‌ اعم‌ ‌است‌ شامل‌ نماز و دعاء و ذكر ميشود ‌از‌ تهليل‌ و تحميد و تكبير و تسبيح‌ و ساير اذكار ميشود و مراد ‌از‌ بكرة اول‌ صبح‌ ‌است‌ و مراد ‌از‌ عشي‌ّ اوّل‌ شب‌ ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 11)- «بعد از این (بشارت و این آیت روشن) زکریا از محراب عبادتش به سراغ مردم آمد و با اشاره به آنها چنین گفت: صبح و شام تسبیح پروردگار بگویید» (فَخَرَجَ عَلی قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرابِ فَأَوْحی إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیًّا).

چرا که نعمت بزرگی که خدا به زکریا ارزانی داشته دامنه آن همه قوم را فرا می‌گرفت و در سر نوشت آینده همه آنها تأثیر داشت.

ج3، ص81

از این گذشته این موهبت که اعجازی محسوب می‌شد می‌توانست پایه‌های ایمان را در دلهای افراد محکم کند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- زکریا(ع)، در زمان فرا رسیدن نشانه وعده داده شده براى پیدایش فرزندش یحیى، در عبادت گاه بود. (فخرج على قومه من المحراب) محراب هاى بنى اسرائیل همان مسجدهاى آنها بود که براى نماز در آن اجتماع مى کردند(کتاب «العین»). فاء در «فخرج» فصیحه است ; یعنى از جملاتى محذوف حکایت مى کند. به قرینه آیه قیل، آن محذوف، سخن نگفتن زکریا به مدت سه روز است که چه به اعجاز و چه با اراده خود و به فرمان خداوند در آن سه روز سخن نگفت. تعبیر «فخرج ...; آنگاه از عبادتگاه خود بیرون آمد»، حاکى از این است که در آن سه روز در عبادتگاه بود.

۲- زکریا(ع) پس از سکوت سه روزه و ناتوانى از سخن گفتن با مردم، از عبادتگاه بیرون آمد و نزد مردم حاضر شد. (فخرج على قومه من المحراب)

۳- زکریا(ع)، در مدت سکوت سه روزه، دخول وقت عبادت را در صبح و عصر، با اشاره به مردم اعلام مى کرد. (فخرج على قومه من المحراب فأوحى إلیهم أن سبّحوا بکرة و عشیًّا) احتمال مى رود جمله «فخرج ...» در باره خروج زکریا(ع) در مدت سه روز باشد. در این صورت، «بکرة و عشیّاً» ظرف براى فعل هاى «خرج» و «أوحى» خواهد بود و مفاد آیه چنین مى شود: چون زکریا(ع) وظیفه اعلام دخول وقت عبادت را برعهده داشت، در صبح و عصر آن سه روز که نمى توانست با مردم سخن بگوید، دستور «سبّحوا» را با اشاره به آنان تفهیم مى کرد.

۴- مردم در عصر زکریا، مکانى مشخص را براى عبادت اختصاص مى دادند. (فخرج على قومه من المحراب)

۵- برگزیدن مکانى خاص براى عبادت، امرى پسندیده و سابقه دار در ادیان گذشته (فخرج على قومه من المحراب)

۶ - نام معبد هم کیشان حضرت زکریا، «محراب» بود.* (فخرج على قومه من المحراب)

۷- جایگاه عبادت و راز و نیاز با خدا، میدان نبرد با شیطان و دیگر موانع راه خدا* (المحراب) در وجه نام گذارى «محراب» گفته شده است که نمازگزار در آن جا، با شیطان محاربه مى کند. هم چنین با پیداکردن حضور قلب با نفس خود مى جنگد (مصباح).

۸- زکریا(ع) پس از خروج از عبادتگاه، فرا رسیدن زمان تحقق بشارت فرزند را به قوم خویش فهماند. (أن سبّحوا) ظاهر این است که آنچه زکریا(ع) از قوم خود خواسته است، با حادثه پیش آمده در ارتباط باشد; یعنى، زکریا(ع)، قضیه را به آنان تفهیم کرده و ضرورت تسبیح و تنزیه خداوند را در چنین مواردى یادآور شده است.

۹- زکریا(ع) پس از آغاز روزه سکوت، براى تفهیم دستور العمل هاى عبادى به قوم خویش، از اشاره و رمز استفاده مى کرد. (فأوحى إلیهم أن سبّحوا) فاعل «أوحى» زکریا و ضمیر «إلیهم» به «قوم»بازمى گردد. هرچیزى که به قصد آموختن به هر شکلى به دیگرى القا شود، «وحى» نامیده مى شود (مصباح) و در این آیه مراد «اشاره» است. آیه چهل و یکم آل عمران نیز شاهد این معنا است.

۱۰- قوم زکریا براى عبادت، به دستورالعمل هاى ارائه شده از سوى او عمل مى کردند. (فأوحى إلیهم أن سبّحوا)

۱۱- قوم زکریا، براى دریافت دستورالعمل هاى عبادى او، بیرون عبادتگاه در انتظار وى مى ماندند. (فخرج على قومه ... أن سبّحوا) «خرج علیه» و «دخل علیه»، هنگامى گفته مى شود که شخص به هنگام خروج یا ورود، با دیگرى مواجه شده باشد. فرمان تسبیح گفتن - که از زکریا(ع) صادر شده است - نشان مى دهد که اجتماع قوم او بیرون عبادتگاه، به منظور شنیدن فرمان وى بوده است.

۱۲- زکریا(ع) با اشاره از قوم خویش خواست، سپیده دم و پسین گاه به تسبیح خداوند بپردازند. (فأوحى إلیهم أن سبّحوا بکرة و عشیًّا) «بکرة» به فاصله بین نماز صبح و طلوع خورشید گفته مى شود (لسان العرب). «عشیّاً» یا به معناى «ظهر تا غروب» است و یا «آخر روز» و از برخى اهل لغت معانى دیگرى نیز نقل شده است (لسان العرب).

۱۳- قوم زکریا، مردمى خداپرست و اهل تسبیح و عبادت بودند. (فخرج على قومه ... أن سبّحوا)

۱۴- باور به وجود خداوند، پرستش و تسبیح او، داراى گذشته اى دیرین در تاریخ بشر است. (قومه ... أن سبّحوا بکرة و عشیًّا)

۱۵- سپیده دم و پسین گاه، زمان هاى مناسب براى تسبیح خداوند (أن سبّحوا بکرة و عشیًّا)

۱۶- خداوند، پاک و منزه از ناتوانى در برابر اعطاى فرزند به پدرى کهن سال و مادرى عقیم (أن سبّحوا)

۱۷- برخوردارى زکریا(ع) از فرزند در کهن سالى، نشانگر منزه بودن خداوند از هرگونه کاستى و ناتوانى است. (أن سبّحوا)

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: صفات جلال ۱۶
• بشارت: اعلام بشارت ولادت یحیى(ع) ۸
• پیرى: فرزنددارى در پیرى ۱۶
• تسبیح: آداب تسبیح خدا ۱۵; تسبیح خدا ۱۴; تسبیح خدا در شب ۱۲، ۱۵; تسبیح خدا در صبح ۱۲، ۱۵; تسبیح در عصر ۱۲، ۱۵; وقت تسبیح خدا ۱۵
• خدا: تاریخ خدا پرستى ۱۳، ۱۴; تنزیه خدا ۱۶; خدا و عجز ۱۷; خدا و نقص ۱۷; نشانه هاى تنزیه خدا ۱۷
• زکریا(ع): آثار فرزنددارى زکریا(ع) ۱۷; اشاره زکریا(ع) ۳، ۹; تعالیم زکریا(ع) ۱۰، ۱۲; دریافت تعالیم زکریا(ع) ۱۱; روزه سکوت زکریا(ع) ۲، ۳، ۹; زکریا(ع) هنگام ولادت یحیى(ع) ۱، ۲، ۸; عبادتگاه زکریا(ع) ۱، ۱۱; عبادتگاه مردم دوران زکریا(ع) ۴; عجز زکریا(ع) از تکلم ۲; قصه زکریا(ع) ۱، ۲، ۸، ۹، ۱۱، ۱۲; محراب زکریا(ع) ۶; نام عبادتگاه زکریا(ع) ۶
• شیطان: مکان مبارزه با شیطان ۷
• عبادت: اِعلام وقت عبادت ۳; عبادت خدا ۱۴; عبادت در صبح ۳; عبادت در عصر ۳
• عبادتگاه: اهمیت عبادتگاه ۵; تاریخ عبادتگاه ۵; عبادتگاه در ادیان آسمانى ۵; نقش عبادتگاه ۷
• عقیده: تاریخ عقیده ۱۳، ۱۴; عقیده به خدا ۱۴
• عقیم: فرزنددارى عقیم ۱۶
• قوم زکریا: تسبیحات قوم زکریا ۱۲; خداپرستى قوم زکریا ۱۳; عبادات قوم زکریا ۱۱، ۱۳; کیفیت عبادت قوم زکریا ۱۰