العنكبوت ٥٥

يَوْمَ‌ يَغْشَاهُمُ‌ الْعَذَابُ‌ مِنْ‌ فَوْقِهِمْ‌ وَ مِنْ‌ تَحْتِ‌ أَرْجُلِهِمْ‌ وَ يَقُولُ‌ ذُوقُوا مَا کُنْتُمْ‌ تَعْمَلُونَ‌

کپی متن آیه
يَوْمَ‌ يَغْشَاهُمُ‌ الْعَذَابُ‌ مِنْ‌ فَوْقِهِمْ‌ وَ مِنْ‌ تَحْتِ‌ أَرْجُلِهِمْ‌ وَ يَقُولُ‌ ذُوقُوا مَا کُنْتُمْ‌ تَعْمَلُونَ‌

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

آن روز که عذاب (الهی) آنها را از بالای سر و پایین پایشان فرامی‌گیرد و به آنها می‌گوید: «بچشید آنچه را عمل می‌کردید» (روز سخت و دردناکی برای آنهاست!)

|آن روز كه عذاب از بالاى سرشان و از زير پاهايشان آنها را فرا مى‌گيرد و [خدا] مى‌فرمايد: بچشيد [نتيجه‌] آنچه را كه مى‌كرديد

آن روز كه عذاب از بالاى [سر] آنها و از زير پاهايشان آنها را فرو گيرد، و [خدا] مى‌فرمايد: « [نتيجه‌] آنچه را مى‌كرديد بچشيد.»

(اینان را متذکر ساز به آن) روزی که عذاب خدا از بالا و زیر پا آنها را فرو گیرد، و (خدا یا منادی حق) گوید: (امروز) بچشید کیفر آنچه (در دنیا) عمل می‌کردید.

آنان را متوجه روزی کن که عذاب از بالای سرشان و از زیر پایشان آنان را فرو پوشاند و [خدا به آنان] می گوید: آنچه را همواره انجام می دادید [اکنون به صورت سخت ترین عذاب] بچشید.

روزى كه عذاب از فراز سر و زير پاى، آنها را در بر گيرد و خدا بگويد: به خاطر اعمالى كه مى‌كرده‌ايد اينك عذاب را بچشيد.

روزی که عذاب از فراز و فرودشان فراگیردشان و گوید [حاصل‌] عملکرد خود را بچشید

روزى كه عذاب از بالاى سر و از زير پايشان فروگيردشان و [خداى‌] گويد: اينك بچشيد آنچه [در دنيا] مى‌كرديد.

روزی عذاب دوزخ از بالای سرشان و از زیر پاهایشان (و به طور کلّی از هر سو) ایشان را فرا خواهد گرفت و خداوند بدیشان خواهد فرمود: بچشید (جزای) کارهائی را که (در دنیا) می‌کردید.

روزی را که عذاب -از بالای (سر)شان و از زیر پاهایشان - آنها را فراگیرد و (خدا) فرماید: «(پیامد) آنچه را می‌کرده‌اید بچشید.»

روزی که فراگیردشان عذاب از فرازشان و از زیر پایهایشان و گوید بچشید آنچه را بودید می‌کردید

On the Day when the punishment will envelop them, from above them, and from beneath their feet, He will say, “Taste what you used to do!”

ترتیل:

ترجمه:

العنكبوت ٥٤	آیه ٥٥	العنكبوت ٥٦
سوره : سوره العنكبوت نزول : ١٠ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«یَوْمَ»: در روزی که. روزی. این واژه می‌تواند ظرف فعل مقدّری باشد که معنی آن در بالا گذشت، و یا این که متعلّق به (مُحِیطَة) بوده و معنی آن چنین می‌شود: دوزخ در روزی ایشان را فرا خواهد گرفت که.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

لَهُمْ‌ مِنْ‌ جَهَنَّمَ‌ مِهَادٌ وَ... (۱) لَوْ يَعْلَمُ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا... (۰) لَهُمْ‌ مِنْ‌ فَوْقِهِمْ‌ ظُلَلٌ‌ مِنَ‌... (۲) يَوْمَ‌ يُسْحَبُونَ‌ فِي‌ النَّارِ... (۲) لَهُمْ‌ مِنْ‌ فَوْقِهِمْ‌ ظُلَلٌ‌ مِنَ‌... (۲)

يَوْمَ‌ يُدَعُّونَ‌ إِلَى‌ نَارِ... (۱) هٰذِهِ‌ النَّارُ الَّتِي‌ کُنْتُمْ‌... (۱) أَ فَسِحْرٌ هٰذَا أَمْ‌ أَنْتُمْ‌ لاَ... (۰) اصْلَوْهَا فَاصْبِرُوا أَوْ لاَ... (۲) إِنَّا کُلَ‌ شَيْ‌ءٍ خَلَقْنَاهُ‌... (۰)

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• آيات ۴۱ - ۵۵، سوره عنكبوت
• تمثيل اتخاذ ارباب و آلهه و روى آوردن به غير خدا به اتخاذ سست ترين خانه ها، خانهعنكبوت
• معنى و مفااد آيه شريفه : ((ان الله يعلم ما يدعون من دونه من شى ء...))
• خلقت ، تدبير و ولايت ملازم يكديگرند و هر سه مختص به خداى تعالى است
• چگونه نماز ايستادن را از فحشا و منكر باز مى دارد
• جواب به اين اشكال كه چرا بسيارى از نمازگزاران مرتكب كبائر و منكرات مى شوند؟
• حق مطلب در پاسخ اشكال فوق
• معناى ((ذكر)) و مقصود از اينكه درباره نماز فرمود: ((و لذكر الله اكبر))
• وجوه مختلفى كه مفسرين در معناى (ولذكر الله اكبر) گفته اند
• مقصود از مجادله نيكو با اهل كتاب كه بدان امر فرموده است
• احتجاج بر اثبات اينكه قرآن نازل از ناحيه خداى سبحان است
• بحث روايتى
• رواياتى در ذيل آيه : ((ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنكر و لذكر الله اكبر))
• رواياتى درباره ياد خدا و در ذيل (ولذكر الله اكبر)
• چند روايت حاكى از اينكه مراد از ((الذين اوتوا العلم )) ائمه (عليهم السلام ) هستند ودرباره شاءن نزول آيه : ((اولم يكفهم انا انزلنا عليك ...))

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

يَوْمَ يَغْشاهُمُ الْعَذابُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ يَقُولُ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «55»

روزى (فرا رسد) كه عذاب از بالاى سرشان و از زير پاهايشان آنان را فرا گيرد؛ (در آن روز خداوند) مى‌فرمايد: بچشيد (جزاى) كارهايى را كه (در دنيا) انجام داده‌ايد.

پیام ها

1- عذاب دوزخ، فراگير است. فَوْقِهِمْ‌ ... تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ‌

2- عذاب دوزخ، تجسّم عملكرد خود ماست. «ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

3- انسان مسئول سرنوشت خود است. «ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

4- عذاب فراگير دوزخ، به خاطر تداوم اعمال نارواى ماست. «ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

يَوْمَ يَغْشاهُمُ الْعَذابُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ يَقُولُ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (55)

بعد از آن بيان فرمايد روز عذاب و كيفيت آن را:

يَوْمَ يَغْشاهُمُ الْعَذابُ‌: روزى كه فرا گيرد همه ايشان را آن عذاب، يا چنين و چنان بليّه و محنت و مصيبت و حسرت واقع شود در وقتى كه فرو گيرد ايشان را عذاب جهنم، مِنْ فَوْقِهِمْ‌: از بالاى سر ايشان، وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ‌:

و از زير پاهاى ايشان، يعنى از جميع جوانب و اطراف ايشان بر وجهى كه هيچ عضو ايشان از آن سالم نماند، يعنى سر تا پاى آنها را عذاب فرا گيرد چنانكه در آيه ديگر فرمايد: «لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ» «1» و در آيه ديگر فرمايد: «لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ» «2» اين آيات اشاره است به اينكه عذاب قهر سبحانى تمام سراسر ايشان را احاطه نمايد. وَ يَقُولُ ذُوقُوا: و گويد ملائكه به فرمان خدا جهنميان را: بچشيد، ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌: جزاى آنچه بوديد كه بجا مى‌آوريد در دنيا از كفر و انكار و عناد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ قالُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آياتٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّمَا الْآياتُ عِنْدَ اللَّهِ وَ إِنَّما أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ (50) أَ وَ لَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ يُتْلى‌ عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَرَحْمَةً وَ ذِكْرى‌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (51) قُلْ كَفى‌ بِاللَّهِ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ شَهِيداً يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْباطِلِ وَ كَفَرُوا بِاللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (52) وَ يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ لَوْ لا أَجَلٌ مُسَمًّى لَجاءَهُمُ الْعَذابُ وَ لَيَأْتِيَنَّهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ (53) يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِينَ (54)

يَوْمَ يَغْشاهُمُ الْعَذابُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ يَقُولُ ذُوقُوا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (55)

ترجمه‌

و گفتند چرا فرستاده نميشود بر او نشانه‌هائى از پروردگارش بگو جز اين نيست كه نشانه‌ها نزد خدا است و نيستم من مگر بيم دهنده‌اى آشكار

آيا كافى نباشد آنانرا اينكه فرستاديم بر تو كتابرا كه خوانده ميشود

---

جلد 4 صفحه 236

بر آنها همانا در اين هر آينه رحمت و نصيحتى است از براى گروهى كه ميگروند

بگو كافى است خدا ميان من و ميان شما كه گواه باشد ميداند آنچه در آسمانها و زمين است و آنانكه ايمان آوردند بباطل و كافر شدند بخدا آنگروه آنان زيانكارانند

و بشتاب ميخواهند از تو عذاب را و اگر نبود وقتى نامبرده شده هر آينه آمده بود آنها را عذاب و هر آينه خواهد آمد البته آنها را ناگهان و آنها نميدانند

بشتاب ميخواهند از تو عذاب را و همانا دوزخ هر آينه احاطه دارد بكسانيكه كافر شدند

روز كه فراگيرد آنها را عذاب از بالاى سرشان و از زير پاهاشان و گويد بچشيد آنچه را بوديد كه ميكرديد.

تفسير

يكى از توقعات بيجاى كفار مكه از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله آن بود كه هر روز تقاضاى معجزه‌اى مينمودند بدلخواه خودشان از قبيل احياء موتى و اژدها شدن عصا و طلا گشتن كوه صفا غافل از آنكه امور عالم بر طبق نظام اتمّ و احسن منظّم و مرتّب شده و بدون حاجت قوى نبايد بر خلاف آن تقديرى شود لذا اولا خداوند متعال به پيغمبر اكرم دستور فرموده كه در جواب كسانيكه براى تشكيك در عقائد مسلمانان و اضلال مردم ضعيف الايمان بر سبيل اعتراض ميگويند چرا معجزات يا معجزه‌اى مانند معجزات انبياء سابق بر اين پيغمبر از طرف خدا نازل نميگردد تا ما معتقد بصدق او شويم بفرمايد امر از اين قرار است كه اختيار نزول معجزات با خداوند است هر وقت و براى هر كس صلاح باشد هر چه بخواهد ظاهر خواهد فرمود من فقط موظّفم كه احكامى را از طرف خداوند بشما ابلاغ نمايم و در صورت مخالفت از عذاب او بترسانم با آنكه انبياء سابق كتابيكه بخودى خود معجزه باشد نداشتند و خداوند نازل فرموده بر من كتابيكه معجزه باقيه است تا روز قيامت و بعدا فرموده آيا كفايت نميكند آنها را چنين كتابى در اثبات صدق تو با آنكه پيوسته بر آنها قرائت ميشود و موجب دوام نعمت و رحمت و تذكر و پند و نصيحت است براى كسانيكه بآن ايمان مى‌آورند و بمفادش عمل مينمايند نه كسانيكه از آن اعراض و بتقليد اجانب اقبال ميكنند از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله روايت شده كه بعضى از مسلمانان مكتوباتى از مقالات يهود را نزد آنحضرت آوردند و او فرمود كافى است براى گمراهى قومى آنكه از آورده پيغمبر خودشان اعراض‌

---

جلد 4 صفحه 237

و بآورده غير اقبال نمايند و باز دستور داده كه بفرمايد كافى است خدا كه شاهد باشد ميان من و شما كه آنچه آورده‌ام از جانب او است و ميداند آنچه در آسمانها و زمين است و حال من و حال شما را از معجزاتيكه آوردم و حمل بر سحر و شعبده و چشم بندى نموديد و آنكسانيكه معتقد شدند باين امور باطله در آيات الهى و منكر توحيد خدا شدند و عبادت نمودند بتها و شياطين را آنها زيان كارانند در دنيا و آخرت براى از دست دادن عزّت و رسيدن بذلّت و فروختن بهشت و خريدن جهنم و مبادله نمودن ايمان بكفر و نيز فرموده كه بعضى از اين قوم لجوج عنود بعد از اخبار نمودن تو آنها را بخسران در دنيا و انذار نمودن تو آنانرا بعذاب آخرت تعجيل مينمايند در وعده عذاب و ميگويند ببار بر ما سنگ از آسمان غافل از آنكه امور الهى بر طبق حكمت و مصلحت باقتضاء وقت و مقام مقدّر شده و اگر اين ملاحظه نبود البته عذاب بر آنها نازل ميشد ولى آسوده خاطر نباشند كه در آتيه نزديكى ناگهان عذاب الهى بر آنها نازل خواهد شد بطوريكه از انتظار و ترقّب آنها خارج باشد و ندانند وقت و كيفيّت آنرا چنانچه در وقعه بدر مشهودشان شد و در وقت مرگ ديدند و در قيامت خواهند ديد و عجب در آنستكه الآن موجبات جهنم بر آنها احاطه دارد و بعدا خودش و باز از تو بعجله عذاب را طلب مينمايند چون روز قيامت عذاب از زير پا و بالاى سر و ساير جوانب و اطراف بر اهل جهنم احاطه دارد و خدا و ملائكه ميگويند بچشيد جزاى اعمال و كردار زشت خودتان را و نقول بصيغه متكلّم مع الغير نيز قرائت شده است و در آيه اولى بجاى آيات اولى آيه بصيغه مفرد نيز قرائت نموده‌اند.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

يَوم‌َ يَغشاهُم‌ُ العَذاب‌ُ مِن‌ فَوقِهِم‌ وَ مِن‌ تَحت‌ِ أَرجُلِهِم‌ وَ يَقُول‌ُ ذُوقُوا ما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ (55)

روزي‌ ‌که‌ ميپوشاند ‌آنها‌ ‌را‌ عذاب‌ ‌از‌ بالاي‌ سر ‌آنها‌ و ‌از‌ زير پاي‌ ‌آنها‌ و ميگويد بچشيد آنچه‌ ‌را‌ ‌که‌ بوديد عمل‌ ميكرديد.

يَوم‌َ يَغشاهُم‌ُ العَذاب‌ُ غشي‌ بمعني‌ پوشش‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ اعضاء بدن‌ ‌آنها‌ ‌از‌ فرق‌ سر ‌تا‌ كف‌ پا ‌را‌ ميگيرد ‌که‌ هيچ‌ عضوي‌ ‌از‌ اعضاء ‌آنها‌ نيست‌ ‌که‌ خالي‌ ‌از‌ عذاب‌ ‌باشد‌ و ‌در‌ قرآن‌ اطلاقات‌ زيادي‌ دارد مثل‌ فَأَغشَيناهُم‌ فَهُم‌ لا يُبصِرُون‌َ (يس‌ ‌آيه‌ 9) وَ عَلي‌ أَبصارِهِم‌ غِشاوَةٌ.

(بقره‌ ‌آيه‌ 7) ‌که‌ پرده‌ روي‌ چشم‌ كشيده‌ ميشود ‌که‌ ديگر چشمش‌ نميبيند و مثل‌ جَعَلُوا أَصابِعَهُم‌ فِي‌ آذانِهِم‌ وَ استَغشَوا ثِيابَهُم‌ (نوح‌ ‌آيه‌ 7) ‌که‌ لباس‌ ‌بر‌ سر مي‌كشيدند ‌که‌ نوح‌ ‌را‌ نبينند و مثل‌ فَغَشّاها ما غَشّي‌ (نجم‌ آيه 54) ‌که‌ عذاب‌ گرفت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ و مثل‌ أَ فَأَمِنُوا أَن‌ تَأتِيَهُم‌ غاشِيَةٌ مِن‌ عَذاب‌ِ اللّه‌ِ (يوسف‌ ‌آيه‌ 107) و مثل‌ هَل‌ أَتاك‌َ حَدِيث‌ُ الغاشِيَةِ (غاشيه‌ ‌آيه‌ 1) و مثل‌ لَهُم‌ مِن‌ جَهَنَّم‌َ مِهادٌ وَ مِن‌ فَوقِهِم‌ غَواش‌ٍ وَ كَذلِك‌َ نَجزِي‌ الظّالِمِين‌َ (اعراف‌ 41) و ‌غير‌ ‌ذلک‌ ‌از‌ آيات‌ بسيار.

مِن‌ فَوقِهِم‌ وَ مِن‌ تَحت‌ِ أَرجُلِهِم‌ ‌از‌ بالاي‌ سر آتش‌ ميبارد و ‌از‌ زير پا آتش‌ ميجوشد.

‌در‌ خبر دارد ‌که‌ آتش‌ جهنم‌ ‌از‌ قعر جهنم‌ ‌از‌ چاه‌ ويل‌ ميجوشد ‌که‌ اسفل‌ درك‌ جهنم‌ ‌است‌ و جاي‌ منافقين‌ ‌است‌ و ‌در‌ چاه‌ ويل‌ صندوق‌ و تابوتيست‌ ‌در‌ ‌او‌ چهارده‌ نفر هستند هفت‌ ‌از‌ پيشينيان‌ و هفت‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ امت‌، و دارد چون‌ شعله‌ ميكشد اهل‌ جهنم‌ ‌را‌ ميآورد بالا ‌تا‌ سطح‌ جهنم‌ ملائكه‌ عذاب‌ چنان‌ عمودي‌ ‌بر‌ فرق‌ ‌آنها‌ ميزنند ‌که‌ فرو ميروند ‌تا‌ قعر جهنم‌ و همين‌ ‌است‌ حال‌ ‌آنها‌ ‌اينکه‌ عذاب‌ بدني‌ ‌آنها‌ ‌است‌ و عذاب‌ روحي‌ ‌آنها‌ و زخم‌ زبان‌ بآنها اينست‌ ‌که‌:

وَ يَقُول‌ُ ذُوقُوا ما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ قائل‌ ذكر نشده‌ آيا خداوند ‌است‌ ‌ يا ‌ مالك‌ خازن‌ جهنم‌ ‌ يا ‌ ملائكه‌ عذاب‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌هر‌ يك‌ فرد ملكي‌ موكل‌ ‌است‌ بعلاوه‌ عذابهاي‌ ديگر مثل‌ حميم‌ غساق‌ زقوم‌ تازيانه‌ عمود لباس‌ قطران‌ و ‌غير‌ اينها.

342

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 55)- سپس می‌افزاید: «آن روز که عذاب الهی از بالای سر و از پایین پا، آنها را فرا می‌گیرد، و به آنها می‌گوید: بچشید آنچه را که عمل می‌کردید» روز سخت و دردناکی است (یَوْمَ یَغْشاهُمُ الْعَذابُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ یَقُولُ ذُوقُوا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - عذاب جهنم، چنان بر کافران احاطه خواهد داشت که از بالا و پایین پا، آنها را فرا خواهد گرفت. (یوم یغشیهم العذاب من فوقهم و من تحت أرجلهم)

۲ - حضور جهنمیان در جهنم، جسمانى است. (یغشیهم العذاب من فوقهم و من تحت أرجلهم)

۳ - ملائکه موکّل، با تهکّم تحقیرآمیز، به کافران، براى ورود به جهنم، فرمان مى دهند. (یغشیهم العذاب ... و یقول ذوقوا ما کنتم تعملون) ضمیر فاعلى «یقول» احتمال دارد به خداوند برگردد و احتمال دارد، منظور ملائکه باشد. برداشت بالا بنابر احتمال دوم است.

۴ - عذاب فراگیر دوزخ، سزاى اعمال نارواى خود کافران است. (ذوقوا ما کنتم تعملون) برداشت بالا، بنابر تقدیر «جزا» به عنوان معناى «ما»ى موصول است.

۵ - عذاب جهنم، تجسم کردارهاى خود بدکاران است. (ذوقوا ما کنتم تعملون)

۶ - تداوم بر اَعمال ناروا، در پى دارنده عذاب فراگیر جهنم است. (ذوقوا ما کنتم تعملون)

۷ - انسان ها، در سرنوشت اخروى، خود نقش اساسى دارند. (ذوقوا ما کنتم تعملون)

موضوعات مرتبط

• انسان: نقش انسان ۷
• جهنم: جسمانیت عذاب جهنم ۲; عذاب جهنم ۱، ۴، ۵، ۶
• جهنمیان: تحقیر جهنمیان ۳
• سرنوشت: عوامل مؤثر در سرنوشت ۷
• عذاب: موجبات عذاب ۶
• کافران: احاطه جهنم بر کافران ۱; تحقیر کافران ۳; عمل کافران ۴; کیفر کافران ۴
• گناه: آثار اصرار بر گناه ۶; تجسم گناه ۵
• ملائکه: ملائکه جهنم ۳