يوسف ٦
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ کَذٰلِکَ يَجْتَبِيکَ رَبُّکَ وَ يُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَ يُتِمُ نِعْمَتَهُ عَلَيْکَ وَ عَلَى آلِ يَعْقُوبَ کَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْحَاقَ إِنَ رَبَّکَ عَلِيمٌ حَکِيمٌ |
ترجمه
| يوسف ٥ | آیه ٦ | يوسف ٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَجْتَبِیکَ»: تو را برمی‌گزیند و برای نبوّت انتخاب می‌کند. «تَأْویلِ»: تعبیر. تفسیر. «الأحَادِیثِ»: سخنان. مراد خوابها و رؤیاها است. «أَبَوَیْکَ»: پدرانت. مراد جدّ او اسحاق و جدّ پدرش ابراهیم است.
تفسیر
- آيات ۶ - ۴، سوره يوسف
- رؤ ياى يوسف (عليه السلام ) و تعبير آن به وسيله پدرش يعقوب (عليه السلام )
- نهى يعقوب (ع ) از اينكه يوسف (ع ) خواب خود را براى برادرانش بازگو كند.
- وجه اينكه در جمله : ((و يعلمك من تاءويل الاحاديث )) از رؤ يا به ((حديث )) تعبير شدهاست
- مراد از علم يوسف (عليه السلام ) به تاءويل احاديث
- معناى ((نعمت ))، ريشه ، مشتقات و مورد استعمال آن
- مراد از اتمام نعمت
- سه نكته درباره شخصيت يعقوب (عليه السلام )، سجده براى يوسف (عليه السلام )
- يعقوب (ع ) و فرزندانش در حقيقت به خدا سجده كرده اند
- مقصود از اتمام نعمت بر آل يعقوب عليه السلام
- بحث روايتى (چند روايت درباره رؤ ياى يوسف (عليه السلام ))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «6»
و اينگونه پرودگارت تو را برمى‌گزيند و از تعبير خوابها (و سرانجام امور) تو را آگاه مى‌سازد و نعمتش را بر تو و بر خاندان يعقوب تمام مى‌كند. همان گونه كه پيش از اين بر پدرانت ابراهيم و اسحاق تمام كرد.
همانا پرودگارت داناى حكيم است.
نکته ها
تأويل خواب به معناى بيانِ باطن و نحوه‌ى تحقّق خواب است. «احاديث» جمع «حديث» به معناى نقل ماجراست. از آنجايى كه انسان رؤياى خود را براى ديگران نقل مى‌كند، به خواب نيز حديث گفته‌اند.
حضرت يعقوب در اين آيه، خواب فرزندش يوسف را براى او تعبير مى‌كند و از آينده‌اش خبر مى‌دهد.
گرچه ظاهر آيه آن است كه گوينده‌ى جمله «وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ» يا خداوند است و يا حضرت يعقوب كه چون علم او از طرف خداوند است، يك پيشگويى صحيح است و مانعى ندارد به خصوص با توجّه به اينكه در آن زمان يوسف، پيامبر نبوده با جمله‌ى «يَجْتَبِيكَ» مورد خطاب مستقيم خداوند واقع شود.
پیام ها
1- پيامبران، برگزيدگان خداوند هستند. «يَجْتَبِيكَ»
2- چون يوسف عليه السلام برگزيده و ... بود به انواع گرفتارى‌ها مبتلا شد تا گوهر وجودش در گرفتارى‌ها نمايانده شود. «يَجْتَبِيكَ» (البلاء للولاء ...)*
3- ارزش انسان به سن و سال نيست، ممكن است كسى از نظر سنى كوچكتر ولى از نظر خصلت‌ها و ارزش والاتر باشد. (چنانكه يوسف از برادران خود
جلد 4 - صفحه 158
كوچكتر بود) «يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ»*
4- اولياى خدا از يك خواب، آينده افراد را مى‌بينند. «يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ»
5- علوم مهم و دانش‌هاى كليدى و اساسى را نبايد به هر كس آموخت؛ اوّل بايد افراد لايق را گزينش كرد و سپس علوم را در اختيار آنان قرار داد. «يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ»*
6- علم، اولين هديه الهى به برگزيدگان خود است. «يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ»
7- انبيا، شاگردان بلاواسطه خداوند هستند. «يُعَلِّمُكَ»
8- تعبير خواب، از امورى است كه خداوند به انسان عطا مى‌كند. «يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ»
9- از جمله راههاى ارتباط با غيب، تعبير رؤيا و خواب است. «يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ»*
10- علم آموخته شده به يوسف عليه السلام نيز محدود بوده است. ( «من» در جمله‌ى «مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ»، به معناى بخشى از علم تعبير خواب است)*
11- مقام نبوّت و حكومت، سرآمد نعمت‌هاست. «وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ»
12- در فرهنگ قرآن، اجداد در حكم پدر هستند. «أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ»
13- علم و هدايت و لياقت يك فرد علاوه بر خود او براى خانواده و خويشاوندان او نيز نعمت و موهبت الهى است. «عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ»*
14- اتمام نعمت بر آل يعقوب نشان از عاقبت به خيرى برادران يوسف دارد.
«يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ»*
15- انتخاب انبيا، بر اساس علم و حكمت الهى است. يَجْتَبِيكَ ... عَلِيمٌ حَكِيمٌ
تفسير نور(10جلدى)، ج4، ص: 159
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «6»
وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ: و چنانچه نشان داد خوابى را كه موجب كرامت و رفعت تو است، همچنين برمى‌انگيزاند تو را پروردگار تو به نبوت و پادشاهى و فرمانفرمائى و مسند بزرگوارى. وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ: و پروردگار تو بياموزاند تو را از تعبير خوابها. از قتاده نقل شده كه «1» در عهد يوسف عليه السّلام هيچكس تعبير خواب بهتر از او نمى‌دانست، و تعبير «رؤيا» به احاديث به جهت آنست كه از احاديث ملك است اگر صادق باشد، و يا از احاديث نفس يا شيطان است اگر كاذب باشد. يا مراد از آن تأويل غوامض كتب الهى و سنن انبياء و كشف معانى و مشكلات آن و بيان كلمات حكما يا عواقب امور را به واسطه نبوت و وحى اعلام فرمايد. اكثر برآنند كه بين خواب يوسف عليه السّلام و ورود پدر و برادرانش به مصر چهل سال طول كشيد. بنا به قولى هشتاد سال بود. «2»
«1» تفسير منهج الصادقين ج 5 ص 8.
«2» تفسير مجمع البيان ج 3 ص 209.
جلد 6 - صفحه 173
علماء تعبير فرموده خواب بد اثرش بزودى ظاهر شود تا مؤمن در حزن و غم نباشد، و خواب خوب تأثيرش طول كشد تا سرور مؤمن بيشتر شود.
وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ: و تمام فرمايد خداى تعالى نعمت خود را كه نبوت و وصل نعمت دنيا به نعمت آخرت باشد بر تو. وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ: و بر فرزندان يعقوب يعنى از نسل يعقوب عليه السّلام كه انبياء از او بيرون آمدند. و يا مراد برادران اويند كه حق تعالى ايشان را به سبب اسلام و توبه مثوبات و مغفرت ارزانى داشت. نزد اكثر مفسرين آنكه رتبه نبوت يافتند، لكن اين قول مخالف مذهب اماميه است، زيرا صدوق (عليه الرحمه) در كتاب دلائل النبوة از محمد بن اسمعيل بن بزيع از حنان بن سدير روايت نموده كه از حضرت باقر عليه السّلام پرسيدم: اولاد يعقوب انبياء بودند؟ فرمود: نه؛ و لكن اسباط و اولاد انبياء بودند، از دنيا نرفتند مگر نيكان، توبه نمودند و متذكر شدند به تدارك آنچه را كه بجا آوردند. «1» كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ: چنانچه تمام فرمود نعمت را بر دو پدر تو پيش از اين وقت، يا پيش از تو. مراد جد است و پدر جد ابراهيم عليه السّلام و اسحق عليه السّلام، اما ابراهيم را به خلت و رسالت و نجات از آتش نمرود، و اعظم نعم وجود حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و آله از صلب او؛ و اما اسحق را به نبوت و اخراج يعقوب و اسباط از صلب او. إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ: بدرستى كه پروردگار تو دانا است به كسى كه صلاحيت دارد نبوت را درست كردار است، يعنى آنچه نمايد بر وفق حكمت و مصلحت باشد. يا عليم است به احوال خلق، حكيم است در احكام و فرامينش.
ابن اسحق گويد: «2» خداى تعالى هر فضلى و حالى از احوال يوسف براى غرض صحيح با رسول حكايت فرمود، و غرض از اين فضل آنست كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله تسلى داده شود از كيد و حسد قوم، چه پيش از اين برادران
«1» تفسير منهج الصادقين 5 ص 8.
«2» تفسير ابو الفتح ج 6 ص 342.
جلد 6 - صفحه 174
يوسف عليه السّلام هم حسد بردند و با او كيد نمودند. بلكه آگاهى است براى مؤمنين كه از مكايد شيطان غافل نشده دشمنى او را فراموش نكنند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِذْ قالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي ساجِدِينَ «4» قالَ يا بُنَيَّ لا تَقْصُصْ رُؤْياكَ عَلى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْداً إِنَّ الشَّيْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبِينٌ «5» وَ كَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحادِيثِ وَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ عَلى آلِ يَعْقُوبَ كَما أَتَمَّها عَلى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «6»
ترجمه
هنگاميكه گفت يوسف بپدر خود اى پدر من همانا من ديدم يازده ستاره و آفتاب و ماه را ديدمشان براى خودم سجده كنندگان
گفت اى پسرك من نقل مكن خواب خود را براى برادرانت پس مكر كنند براى تو مكر بزرگى همانا شيطان براى انسان دشمنى است آشكار
و همچنين برگزيند تو را پروردگارت و بياموزد تو را از تعبير خوابها و تمام كند نعمت خود را بر تو و بر اولاد يعقوب همچنانكه تمام كرد آنرا بر دو پدر تو از پيش ابراهيم و اسحق همانا پروردگار تو داناى درست كار است.
تفسير
يكى از بهترين قصّه‌ها كه خداوند براى پيغمبر خود بطريق وحى نقل فرموده قصّه حضرت يوسف عليه السّلام است وقتى كه بپدر خود حضرت يعقوب عليه السّلام عرض كرد اى پدر من در خواب ديدم يازده ستاره و آفتاب و ماه را كه براى من از آسمان نازل شدند و سجده كردند و از ابن عباس ره نقل شده كه اين خواب را در شب جمعه‌اى كه شب قدر بود ديد و كلمه يا ابت در اصل يا ابى بوده ياء نفس در مقام نداء حذف و بجاى آن تاء اضافه شده است و كلمه رأيت مأخوذ از رؤيت نيست بلكه مأخوذ از رؤيا است كه مخصوص بديدن در خواب است و يازده ستاره چنانچه در خصال از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده مسمّى بودند باين اسماء حوبان طارق ذيال ذو الكتفين قابس رثاب عمودان فيلق مصبح صدوح ذو الفروع بعلاوه ضياء و نور كه در اين حديث ذكر شده و قمى ره فرموده مراد بآن دو آفتاب و ماه است و تمام اين ستاره‌ها بآسمان احاطه دارند و از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه تعبير اين رؤيا سلطنت مصر و ورود پدر و مادر و برادران او بود بر او آفتاب ما در او را حيل و ماه پدرش يعقوب عليه السّلام بود و يازده ستاره برادران او بودند كه در وقت ورود چون نظر بروى او نمودند تمامى سجده شكر كردند براى خداوند يگانه و در روايت ديگرى بجاى ما در خاله او ذكر شده است چنانچه بعضى گفته‌اند كه مادر او در آن تاريخ فوت شده بود و خاله او زوجه حضرت يعقوب عليه السّلام
جلد 3 صفحه 123
بود و دو مرتبه خواب ديد و اين خواب دوّم بود و فاصله بين آن و تعبيرش چهل سال شد نكته تكرار رأيت گفته‌اند طول كلام و تأكيد مرام است و محتمل است مراد از رؤيت اوّل مجرّد ديدار آنها باشد و مراد از رؤيت دوم ديدار آنها بحال سجود و معلوم است مراد از سجود نزول آنها از آسمان بحال خضوع در مقابل قدم مبارك آنحضرت است چنانچه سجود كسان آنحضرت براى خدا بعنوان شكر در برابر او تعظيم او است و چون خواب بسمع مبارك حضرت يعقوب رسيد بحضرت يوسف كه بر حسب نقل قمّى ره از امام باقر عليه السّلام در آنوقت نه سال داشت بمناسبت صغر سن و براى تحبيب فرمود اى پسرك من اين خواب را براى برادرانت نقل مكن مبادا بشنيدن اين خواب كه دلالت بر جلالت قدر و عظمت مقام تو دارد بر تو حسد برند و در مقام هلاك يا آزار تو بر آيند بمكر و حيله چون شيطان دشمن بزرگ انسان است ممكن است بآنها وسوسه نمايد كه برادر كوچكتر از شما نبايد در شرف و عزّت و مقام فوق شما باشد و آنها را وادار نمايد بامرى كه مرضى خدا و ما نباشد و چنانچه خداوند ارائه فرمود بتو اين مقام رفيع را در خواب اختيار ميفرمايد تو را به نبوّت و مى‌آموزد بتو علم تعبير را بطريق وحى و آگاه ميكند از مئال و مرجع امور و اخبار ملك و ملكوت چون خواب راست عبارت از اتّصال روح است بعالم غيب و مشاهده اموريكه دلالت دارد بر وقوع وقايع و اخبارى در اين عالم و نيز تمام ميكند نعمت خود را بر تو و بر اولاد پدرت بدوام سلطنت و نبوّت در اين خانواده و اتّصال نعمت آنها از دنيا بآخرت چنانچه تمام فرمود نعمت و دولت و نبوّت را قبلا براى دو پدر تو حضرت ابراهيم و حضرت اسحق چون خداوند دانا است باستحقاق و قابليّت كسى كه لايق نبوّت و رياست است و اختيارش مطابق با حكمت و مصلحت است و در حديث نبوى وارد شده الكريم ابن الكريم ابن الكريم ابن الكريم يوسف بن يعقوب بن اسحق بن ابراهيم و گفته شده است شش برادر آنحضرت يهود او روبيل و شمعون و لاوى و زبالون و يشجر از خاله او ليّا عيال اول حضرت يعقوب بودند و آنحضرت و بنيامين از عيال دوم او راحيل بودند و چهار برادر ديگر دان و نفثالى و حاد و آشر از دو كنيز زلفه و بلهه و اسباط اين دوازده نفر و اولاد آنها هستند كه بنى اسرائيل مركّب از اين شعب ميباشند و اسرائيل اللّه لقب حضرت يعقوب است يعنى خالص اللّه و حضرت ابراهيم خليل اللّه و پيغمبر اولو العزم و سر سلسله اين خاندان
جلد 3 صفحه 124
و خاندان مطهّر خاتم انبياء و اشرف ممكنات است كه بحضرت اسمعيل ذبيح اللّه فرزند ارشد او منتهى ميشوند و برادران حضرت يوسف كه در باره او تقصير نمودند بالاخره توبه كردند و قبول شد و با سعادت و كرامت از دنيا رفتند چنانچه بيايد انشاء اللّه تعالى ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ كَذلِكَ يَجتَبِيك‌َ رَبُّكَ وَ يُعَلِّمُكَ مِن تَأوِيل‌ِ الأَحادِيث‌ِ وَ يُتِمُّ نِعمَتَه‌ُ عَلَيك‌َ وَ عَلي آلِ يَعقُوب‌َ كَما أَتَمَّها عَلي أَبَوَيك‌َ مِن قَبل‌ُ إِبراهِيم‌َ وَ إِسحاق‌َ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «6»
و يعقوب بيوسف فرمود همين نحو پروردگار تو برميگزيند و تعليم ميفرمايد تو را از تأويل خوابها و تمام ميفرمايد نعمت خود را بر تو و بر آل يعقوب چنانچه تمام فرمود بر دو پدر تو قبلا ابراهيم و اسحق محققا پروردگار تو عالم بجميع خصوصيات و حكيم بجميع مصالح است.
و كذلك يعني همين نحو که اينکه خواب با عظمت را ديده‌اي همين نحو يَجتَبِيك‌َ رَبُّكَ اجتباء انتخاب براي نبوت است چنانچه ميفرمايد وَ لكِن‌َّ اللّه‌َ يَجتَبِي مِن رُسُلِه‌ِ مَن يَشاءُ آل عمران آيه 174.
جلد 11 - صفحه 156
وَ يُعَلِّمُكَ مِن تَأوِيل‌ِ الأَحادِيث‌ِ که اينکه يك مرتبه ديگري است که علم تعبير خواب را خداوند بيوسف عنايت ميفرمايد چنانچه در اواخر همين سوره از قول يوسف نقل ميفرمايد که عرض كرد در پيشگاه احديت رَب‌ِّ قَد آتَيتَنِي مِن‌َ المُلك‌ِ وَ عَلَّمتَنِي مِن تَأوِيل‌ِ الأَحادِيث‌ِ آيه 102.
وَ يُتِمُّ نِعمَتَه‌ُ عَلَيك‌َ از دست برادران و از چاه و از غلامي و از زندان و از مكر زليخا نجات مي‌بخشد و بمقام سلطنت و نبوت ميرساند.
وَ عَلي آلِ يَعقُوب‌َ که بني اسرائيل باشند چون اسرائيل اسم يعقوب است و نبوت و سلطنت بلكه اولوا العزمي در بني اسرائيل تا زمان حضرت عيسي بود که تمام آل يعقوب بودند.
كَما أَتَمَّها عَلي أَبَوَيك‌َ يعني جدّ و پدر جدّ خود من قبل پيش از پدرت يعقوب ابراهيم و اسحق خداوند ابراهيم را از آتش نمرود نجات داد، مقام نبوّت، رسالت، اولوا العزمي، خلّة، امامت باو كرامت فرمود قالَ إِنِّي جاعِلُك‌َ لِلنّاس‌ِ إِماماً بقره آيه 118، که بالاترين مقامات است و اسحق با اينكه پدرش بحدّ شيخوخيت رسيد مادرش عجوزه و عقيم بوده خداوند او را بقدرت كامله خود ايجاد و در نسل او چه اندازه انبياء قرار داد.
إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ ميداند که را انتخاب كند اللّه‌ُ أَعلَم‌ُ حَيث‌ُ يَجعَل‌ُ رِسالَتَه‌ُ انعام آيه 124 حكيم عالم بحكم و مصالح است تمام كارهاي او از روي حكمت و مصلحت است عين صلاح است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 6)- ولی این خواب تنها بیانگر عظمت مقام یوسف در آینده از نظر ظاهری و مادی نبود، بلکه نشان می‌داد که او به مقام نبوت نیز خواهد رسید، چرا که سجده آسمانیان دلیل بر بالا گرفتن مقام آسمانی اوست، و لذا پدرش یعقوب اضافه کرد: «و این چنین پروردگارت تو را برمی‌گزیند» (وَ کَذلِکَ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ).
«و از تعبیر خواب به تو تعلیم می‌دهد» (وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ).
«و نعمتش را بر تو و آل یعقوب تکمیل می‌کند» (وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلی آلِ یَعْقُوبَ).
«همان گونه که پیش از این بر پدرانت ابراهیم و اسحاق آن (نعمت) را تمام کرد» (کَما أَتَمَّها عَلی أَبَوَیْکَ مِنْ قَبْلُ إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ).
ج2، ص398
آری! «پروردگارت عالم است و از روی حکمت کار می‌کند» (إِنَّ رَبَّکَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).
از درسهایی که این بخش از آیات به ما می‌دهد درس حفظ اسرار است، که گاهی حتی در مقابل برادران نیز باید عملی شود، همیشه در زندگی انسان اسراری وجود دارد که اگر فاش شود ممکن است آینده او یا جامعه‌اش را به خطر اندازد، خویشتن داری در حفظ این اسرار یکی از نشانه‌های وسعت روح و قدرت اراده است.
در حدیثی از امام صادق علیه السّلام می‌خوانیم: «اسرار تو همچون خون توست که باید تنها در عروق خودت جریان یابد».
رؤیا و خواب دیدن-
خواب و رؤیا بر چند قسم است:
1- خوابهای مربوط به گذشته زندگی و امیال و آرزوها که بخش مهمی از خوابهای انسان را تشکیل می‌دهد.
2- خوابهای پریشان و نامفهوم که معلول فعالیت توهّم و خیال است اگرچه ممکن است انگیزه‌های روانی داشته باشد.
3- خوابهایی که مربوط به آینده است و از آن گواهی می‌دهد.
جالب این که در روایتی از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله چنین می‌خوانیم: «خواب و رؤیا سه گونه است گاهی بشارتی از ناحیه خداوند است، گاه وسیله غم و اندوه از سوی شیطان، و گاه مسائلی است که انسان در فکر خود می‌پروراند و آن را در خواب می‌بیند».
روشن است که خوابهای شیطانی چیزی نیست که تعبیر داشته باشد، اما خوابهای رحمانی که جنبه بشارت دارد حتما باید خوابی باشد که از حادثه مسرت بخش در آینده پرده بردارد.
نکات آیه
۱- رؤیاى یوسف(ع) حاکى از برگزیده شدنش از ناحیه خدا و خالص شدن او براى خداوند بود. (و کذلک یجتبیک ربک) «اجتباء» به معناى گزینش کردن و براى خود خالص ساختن است. بنابراین «یجتبیک ربک» ; یعنى ، پروردگارت تو را برمى گزیند و براى خویش خالص مى گرداند ، به طورى که نصیبى در تو براى غیر او نخواهد بود.
۲- برگزیده شدن یوسف(ع) از جانب خداوند ، بشارت یعقوب(ع) به یوسف (و کذلک یجتبیک ربک)
۳- رؤیا ، دریچه اى براى آگاهى به غیب و امور نهانى (إنى رأیت أحد عشر کوکبًا ... کذلک یجتبیک ربک و یعلمک)
۴- یعقوب(ع) بهره مند از دانش تعبیر و تأویل رؤیاها (إنى رأیت أحد عشر کوکبًا ... کذلک یجتبیک)
۵- آینده یوسف(ع) و برگزیده شدنش ، بر آن منوالى بود که در خواب دیده بود. (کذلک یجتبیک ربک)
۶- گزینش انسانهاى لایق از ناحیه خداوند ، پرتوى از ربوبیت اوست. (کذلک یجتبیک ربک)
۷- دستیابى به دانش تعبیر رؤیا و تحلیل صحیح رخدادها ، از بشارتهاى یعقوب(ع) به فرزندش یوسف (و کذلک ... یعلمک من تأویل الأحادیث) «احادیث» جمع حدیث است. راغب در مفردات در معناى کلمه حدیث گفته است: هر کلامى که با شنیدن و یا از طریق وحى - چه در بیدارى و چه در خواب - به انسان برسد، به آن حدیث گفته مى شود. بنابراین مراد از «الأحادیث» هم مى تواند رؤیاها باشد و هم اخبارِ حوادث و رویدادها. «تأویل رؤیا» ; یعنى، آن واقعیت خارجى که در خواب به نحوى جلوه گر مى شود و خواب گویاى آن است. «تأویل اخبار» ; یعنى، علل تحقق حوادث و فرجام آنها.
۸- رؤیاى یوسف ، موجب آگاهى یعقوب(ع) به برگزیده شدن یوسف(ع) و دستیابى او به دانش تعبیر خواب و تحلیل صحیح حوادث شد. (إنى رأیت أحد عشر ... کذلک یجتبیک ربک و یعلمک من تأویل الأحادیث)
۹- خضوع و سجود ستارگان ، ماه و خورشید براى انسان در رؤیا ، نشان برگزیده شدن و دستیابى او به علم و دانش است. (إنى رأیت أحد عشر کوکبًا ... کذلک یجتبیک ربک و یعلمک)
۱۰- کامل شدن نعمت الهى بر یوسف و خاندان یعقوب ، از بشارتهاى یعقوب(ع) به فرزندش یوسف(ع). (و یتم نعمته علیک و على ءال یعقوب)
۱۱- یعقوب(ع) از رؤیاى یوسف دریافت که خداوند نعمت کامل خویش را بر یوسف(ع) و خاندان یعقوب ، ارزانى خواهد داشت. (إنى رأیت أحد عشر کوکبًا ... یتم نعمته علیک و على ءال یعقوب)
۱۲- خداوند به واسطه یوسف(ع) ، نعمت کامل و تمام خویش را بر خاندان یعقوب ارزانى داشت. (و کذلک ... و یتم نعمته علیک و على ءال یعقوب) یوسف(ع) از خاندان یعقوب(ع) بود و «آل یعقوب» شامل او نیز مى شد. بنابراین آوردن «علیک» و عطف کردن «آل یعقوب» بر آن، مى تواند حاکى از نکته اى باشد که در برداشت فوق آمده است. قابل ذکر است که تأویل ستارگان، ماه و خورشید بر برادران و پدر و مادر یوسف(ع) مؤید آن نکته است.
۱۳- ابراهیم و اسحاق(ع) از نعمت کامل و تمام الهى برخوردار بودند. (کما أتمّها على أبویک من قبل إبرهیم و إسحق)
۱۴- نعمتهایى که خداوند به یوسف(ع) و آل یعقوب ارزانى داشت ، مسانخ و هم طراز نعمتهایى بود که به ابراهیم و اسحاق(ع) اعطا کرده بود. (یتم نعمته علیک ... کما أتمّها على أبویک)
۱۵- یوسف(ع) آگاه به بهره مندى ابراهیم و اسحاق(ع) از نعمتهاى کامل الهى (کما أتمّها على أبویک من قبل)
۱۶- نیاکان در شایستگى نسلشان براى بهره مند شدن از نعمتهاى الهى ، نقشى بسزا دارند. (یتم نعمته علیک ... کما أتمّها على أبویک من قبل) کلمه «کما» گاهى براى تشبیه به کار مى رود و گاهى براى تعلیل برداشت فوق براساس دومین معناى یاد شده است. قابل ذکر است که در این گونه موارد مراد از علت ، علت تامه نیست بلکه مقصود اقتضا و زمینه مى باشد.
۱۷- ابراهیم و اسحاق(ع) ، پدران یعقوب و یوسف(ع) بودند. (على أبویک من قبل إبرهیم و إسحق)
۱۸- اجداد پدرى به منزله پدر از دیدگاه قرآن (کما أتمّها على أبویک من قبل إبرهیم و إسحق)
۱۹- ابراهیم و اسحاق(ع) ، به هنگام شروع داستان یوسف (خواب دیدن ستارگان ، خورشید و ماه) در حال حیات نبودند. (کما أتمّها على أبویک من قبل) برداشت فوق ، از قید «من قبل» استفاده مى شود. البته این در صورتى است که «من قبل» قید براى «أبویک» باشد ، نه متعلق به «أتمّها».
۲۰- خداوند ، علیم (بسیار دانا) و حکیم (سنجیده کار) است. (إن ربک علیم حکیم)
۲۱- فضیلتهاى یوسف(ع) و نعمتهاى عطا شده به او و حضرت ابراهیم و اسحاق(ع) و خاندان یعقوب ، جلوه هایى از ربوبیت خداوند (یجتبیک ربک ... و یتم نعمته علیک و على ءال یعقوب ... إن ربک علیم حکیم)
۲۲- حکیمانه بودن افعال خدا و آگاهى او به ویژگیهاى یوسف(ع) ، موجب شد تا او را برگزیند و تعبیر رؤیا و تحلیل حوادث را به آن حضرت بیاموزد. (یجتبیک ربک ... إن ربک علیم حکیم)
۲۳- پرورش انبیا ، تبلور حکمت و علم الهى است. (یجتبیک ربک ... إن ربک علیم حکیم)
۲۴- حکمت خدا و علم او به خصلتهاى یوسف(ع) موجب شد تا نعمت خویش را بر خاندان یعقوب کامل کند. (و یتم نعمته علیک و على ءال یعقوب ... إن ربک علیم حکیم)
۲۵- تفاوتهاى بشر در برخوردارى از نعمتهاى الهى، برخاسته از حکمت خداست. (یتم نعمته علیک و على ءال یعقوب ... إن ربک علیم حکیم)
موضوعات مرتبط
- آل یعقوب: اتمام نعمت بر آل یعقوب ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۲۴; فضایل آل یعقوب ۲۱; نعمتهاى آل یعقوب ۱۴، ۲۱
- ابراهیم(ع): ابراهیم(ع) و دوران یوسف(ع) ۱۹; ابراهیم(ع) و یعقوب(ع) ۱۷; ابراهیم(ع) و یوسف(ع) ۱۷; اتمام نعمت بر ابراهیم(ع) ۱۳، ۱۵; فرزندان ابراهیم(ع) ۱۷; فضایل ابراهیم(ع) ۲۱; نعمتهاى ابراهیم(ع) ۱۴، ۲۱
- اسحاق(ع): اتمام نعمت بر اسحاق(ع) ۱۳، ۱۵; اسحاق(ع) و دوران یوسف(ع) ۱۹; اسحاق(ع) و یعقوب(ع) ۱۷; اسحاق(ع) و یوسف(ع) ۱۷; فرزندان اسحاق(ع) ۱۷; فضایل اسحاق(ع) ۲۱; نعمتهاى اسحاق(ع) ۱۴، ۲۱
- اسماء و صفات: حکیم ۲۰; علیم ۲۰
- انبیا: تاریخ انبیا ۱۹; تربیت انبیا ۲۳; مربى انبیا ۲۳
- انسان: برگزیدگى انسان ها ۶; تفاوت اقتصادى انسان ها ۲۵; نشانه هاى برگزیدگى انسان ها ۹
- برگزیدگان خدا: ۱، ۲، ۶
- بشارت: بشارت اتمام نعمت ۱۰; بشارت تحلیل حوادث ۷; بشارت دانش تعبیر رؤیا ۷
- جدّ: پدرى جدّ ۱۸
- خدا: آثار حکمت خدا ۲۴،۲۲، ۲۵; آثار علم غیب خدا ۲۲، ۲۴; تعالیم خدا ۲۲; عطایاى خدا ۲۱; نشانه هاى حکمت خدا ۲۳; نشانه هاى ربوبیت خدا ۶، ۲۱; نشانه هاى علم خدا ۲۳; نعمتهاى خدا۱۳،۱۲، ۱۴
- رؤیا: تعبیر رؤیاى سجده خورشید ۹; تعبیر رؤیا ى سجده ستارگان ۹; تعبیر رؤیاى سجده ماه ۹; نقش رؤیا ۳
- صفات: نقش صفات اخلاقى ۲۲، ۲۴
- علم: زمینه علم غیب ۳
- نعمت: زمینه نعمت ۱۶; مشمولان نعمت ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴
- نیاکان: نقش نیاکان ۱۶
- یعقوب(ع): بشارتهاى یعقوب(ع) ۲، ۷، ۱۰; دانش تعبیر رؤیاى یعقوب(ع) ۴; زمینه آگاهى یعقوب(ع) ۸;فضایل یعقوب(ع) ۴; نیاکان یعقوب(ع) ۱۷; یعقوب(ع) و برگزیدگى یوسف(ع) ۸; یعقوب(ع) و رؤیاى یوسف(ع) ۱۱
- یوسف(ع): آثار رؤیاى یوسف(ع) ۸; اتمام نعمت بر یوسف(ع) ۱۰، ۱۱; برگزیدگى یوسف(ع) ۱، ۲، ۵; بشارت به یوسف(ع) ۲، ۷، ۱۰; تعبیر رؤیاى یوسف(ع) ۱، ۵; تعلم یوسف(ع) ۲۲; دانش تحلیل حوادث یوسف(ع) ۷، ۸، ۲۲; دانش تعبیر رؤیاى یوسف(ع) ۷، ۸، ۲۲; علم یوسف(ع) ۱۵; فضایل یوسف(ع) ۲۱; قصه یوسف(ع) ۱; معلم یوسف(ع) ۲۲; مقامات یوسف(ع) ۱، ۱۲; منشأ برگزیدگى یوسف(ع) ۲۲; نعمتهاى یوسف(ع) ۱۴، ۲۱; نقش یوسف(ع) ۱۲; نیاکان یوسف(ع) ۱۷; ویژگیهاى یوسف(ع) ۲۴
منابع
