الإسراء ٧٨
ترجمه
| الإسراء ٧٧ | آیه ٧٨ | الإسراء ٧٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«دُلُوکِ»: زوال خورشید از نصف‌النهار. «غَسَقِ»: ظلمت. تاریکی. «غَسَقِ الَّیْلِ»: تاریکی شب. مراد از آن از اوّل شب تا پایان آن است (نگا: طه / ِ / ). «قُرْآنَ»: مراد نماز صبح است. از آنجا که خواندن قرآن یعنی فاتحه رکن مهمّ نماز و در آن تصریح شده است، از راه تسمیه کلّ به اسم جزء، قرآن نامیده شده است. نصب آن به خاطر عطف بر (الصَّلاةَ) بوده یا این که اغراء است و تقدیر چنین است: إِلْزَمْ قُرْآنَ الْفَجْرِ. «مَشْهُوداً»: دیده شدنی است. مورد بازدید قرار می‌گیرد. یعنی فرشتگان مأمور بر انسان آن را می‌بینند و به هنگام تعویض کشیک در دیوان الهی بر آن گواهی می‌دهند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۷۳ - ۸۱ سوره اسرى
- نيرنگ مشركين براى حفظ حرمت خود وخدايان شان
- جلوه اى ديگر از آثار عصمت وحفظ الهى
- معناى ((دلوك شمس (( و((غسق الليل (( در آيه : ((اقم الصلوة لدلوك الشمس ...((
- امر به رسول (ص ) به تهجد نيمه شب ودعا واستمداد از خداوند
- مقصود از ((دخول وخروج به صدق (( در ((رب ادخلنىمدخل صدق ...((
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل آيه : ((وان كادوا ليفتنونك ...(( كه خدعه مشركين بارسول اللّه (ص ) را حكايت مى كند
- رواياتى درباره واجب شدن نمازهاى پنجگانه ومراد از مشهود بودن قرآن فجر (نمازصبح ) در ذيل آيه : ((اقم الصلوة ...((
- رواياتى درباره شفاعت نمودن پيغمبر اسلام (ص ) در قيامت ، درذيل جمله : ((عسى ان يبعثك ربك مقاما محمودا((
نکات آیه
۱- فرمان الهى به پیامبر(ص) براى اقامه نمازهایى، از هنگام زوال خورشید تا نیمه شب و نیز در سپیده صبح (أقم الصلوة لدلوک الشمس إلى غسق الّیل و قرءان الفجر) «دلوک» به معناى رفتن خورشید به سوى غروب، «غسق» به معناى شدت ظلمت است (مفردات راغب). با توجه به معناهاى لغوى، برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که مراد از «لدلوک الشمس» زوال خورشید و «غسق اللیل» نیمه شب باشد.
۲- نماز، از تکالیفى است که داراى وقت و ساعات تعیین شده و مخصوص مى باشد. (أقم الصلوة لدلوک الشمس إلى غسق الّیل و قرءان الفجر)
۳- نماز ظهر، اولین نماز از نمازهاى واجب است. (أقم الصلوة لدلوک الشمس) از اینکه در بیان اوقات نمازهاى پنجگانه، ابتدا زوال خورشید مطرح شد، مى تواند گویاى این حقیقت باشد که اولین نماز واجب، نماز ظهر است.
۴- آخرین وقت نماز عشا، نیمه شب است. (إلى غسق الّیل) برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که مراد از «غسق اللیل» - چنان که مفسّران نیز گفته اند - نصف شب باشد.
۵- قراءت قرآن و بازخوانى پیام وحى، عمده ترین رکن و مهمترین بُعد نماز (أقم الصلوة ... و قرءان الفجر) مراد از «قرآن الفجر» نماز صبح است و آوردن «قرآن» (تلاوت آیات الهى) به جاى «صلاة» مى تواند مشعر به مطلب فوق باشد.
۶- اهمیت و جایگاه ویژه نماز صبح نسبت به سایر نمازها (أقم الصلوة ... و قرءان الفجر إن قرءان الفجر کان مشهودًا)
۷- وقت نمازهاى پنجگانه، موسّع (وسعت داده شده) است. (أقم الصلوة لدلوک الشمس إلى غسق الّیل و قرءان الفجر)
۸- مطلوبیت و فضیلت اقامه نماز صبح در اول وقت (طلوع فجر) (و قرءان الفجر) با اینکه وقت نماز صبح نیز موسع است و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب مجال دارد، اضافه شدن نماز به «فجر» اهمیت و فضیلت اول وقت را مى رساند.
۹- نماز صبح در اول فجر، مورد شهود و نظاره اى ویژه (إن قرءان الفجر کان مشهودًا) چنان که از روایات استفاده مى شود «شهود ویژه» عبارت است از شهود ملائکه شب و ملائکه روز که هر دوى آنان، شاهد نماز صبح نمازگزارند.
۱۰- لزوم اهتمام به اقامه نماز صبح، در منظر همگان و همراه با جماعت * (إن قرءان الفجر کان مشهودًا) احتمال دارد که ذکر صفت «مشهود» براى نماز صبح، نوعى تشویق به این باشد که شایسته است انجام آن در معرض شهود و دید همگان باشد. لازم به ذکر است که فعل «کان» در آیه براى تثبیت است.
روایات و احادیث
۱۱- «عن زرارة قال: سألت أباعبدالله(ع) عن هده الأیة «أقم الصلاة لدلوک الشمس إلى غسق اللیل» قال: دلوک الشمس زوالها عند کبد السماء «إلى غسق اللیل» إلى انتصاف اللیل فرض الله فیما بینهما أربع صلوات الظهر و العصر و المغرب و العشاء ... و «قرآن الفجر» قال: رکعتا الفجر...;[۱] زراره گوید از امام صادق(ع) از این آیه «أقم الصلاة لدلوک الشمس إلى غسق اللیل» سؤال کردم، حضرت فرمود: «دلوک الشمس»[ یعنى] میل پیدا کردن خورشید از میان آسمان و «إلى غسق اللیل»[ یعنى] تا نصف شب که خدا میان این دو (ظهر و نصف شب) چهار نماز را واجب کرده است: ظهر، عصر، مغرب و عشا و درباره «قرآن الفجر» [حضرت ]فرمود: [آن] دو رکعت نماز صبح است...».
۱۲- «عن أمیرالمؤمنین(ع) قال: ... دلالة الصلاة ... الشمس یقول الله جلّوعزّ «أقم الصلاة لدلوک الشمس إلى غسق اللیل و قرآن الفجر...» فلاتعرف مواقیت الصلاة إلاّ بالشمس...;[۲] از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمود: راهنماى [وقت] نماز ... خورشید است. خداى - عزّوجلّ - مى فرماید: «أقم الصلاة لدلوک الشمس إلى غسق اللیل و قرآن الفجر...» پس اوقات نماز شناخته نمى شود مگر به وسیله خورشید...».
۱۳- «عن أبى عبدالله(ع) انه سئل عن قول الله عزّوجلّ: «و قرآن الفجر إن قرآن الفجر کان مشهوداً» قال: هو الرکعتان قبل صلاة الفجر;[۳] از امام صادق(ع) درباره سخن خداى عزّوجلّ «و قرآن الفجر إن قرآن الفجر کان مشهوداً» سؤال شد، حضرت در جواب فرمود: آن دو رکعت (نماز نافله)، قبل از نماز صبح است».
۱۴- «عن یزیدبن خلیفة قال: قلت لأبى عبدالله(ع) ... إنک قلت: إن أوّل صلاة افترضها الله على نبیه(ص) الظهر و هو قول الله عزّوجلّ: «أقم الصلاة لدلوک الشمس» ... قال: صدق;[۴] ...شما فرموده اید اولین نمازى که خداوند بر پیامبرش واجب کرد، نماز ظهر بود و این همان سخن خداوند است که فرمود: «أقم الصلاة لدلوک الشمس»؟ ... حضرت فرمود: راوى راست گفته است».
۱۵- «عن إسحاق بن عمار قال: قلت لأبى عبدالله(ع): أخبرنى بأفضل المواقیت فى صلاة الفجر؟ فقال: مع طلوع الفجر ان الله عزّوجلّ یقول: «و قرآن الفجر إن قرآن الفجر کان مشهوداً» یعنى صلاة الفجر تشهده ملائکة اللیل و ملائکة النهار فإذا صلّى العبد الصبح مع طلوع الفجر ثبتت له مرّتین اثبتها ملائکة اللیل و ملائکة النهار;[۵] اسحاق بن عمار گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: مرا از با فضیلت ترین اوقات نماز صبح خبر ده، حضرت فرمود: نمازى است که همگام با طلوع فجر باشد. همانا خداوند - عزّوجلّ - مى فرماید:« و قرآن الفجر إن قرآن الفجر کان مشهوداً» مقصود نماز طلوع فجر است که فرشتگان مأمور شب و فرشتگان مأمور روز همگى با هم در آن هنگام حضور دارند و بر آن شهادت مى دهند. پس زمانى که بنده نماز صبح را همگام با طلوع فجر به جا مى آورد، نماز صبح او دو بار ثبت مى شود: یک بار [توسط] فرشتگان مأمور شب و بار دیگر [به وسیله ]فرشتگان مأمور روز».
موضوعات مرتبط
- احکام ۱، ۲، ۴، ۷، ۸، ۱۱:
- خدا: اوامر خدا ۱
- خورشید: فواید خورشید ۱۲
- صبح: اهمیت نافله صبح ۱۳
- قرآن: اهمیت تلاوت قرآن ۵
- محمد(ص): تکلیف محمد(ص) ۱
- نماز: احکام نماز ۲، ۳، ۴، ۷، ۸، ۱۱; اوّلین نماز واجب ۳، ۱۴; اهمیت نماز صبح ۶، ۱۰; تشریع نماز هاى یومیه ۱، ۱۱; تظاهر به نماز صبح ۱۰; تلاوت قرآن در نماز ۵; فضیلت نماز اول وقت ۹; قرائت در نماز ۵; گواهان نماز صبح ۱۵; نظارت بر نماز صبح ۹; نماز صبح با جماعت ۱۰; وجوب نماز ظهر ۳، ۱۴; وقت فضیلت نماز صبح ۸، ۱۵; وقت نماز عشا ۴; وقت نماز هاى یومیه ۱، ۷، ۱۱، ۱۲
- واجبات ۳: واجب موقّت ۲
