الأنعام ١٥٨
ترجمه
| الأنعام ١٥٧ | آیه ١٥٨ | الأنعام ١٥٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَنظُرُونَ»: انتظار می‌کشند. «أَن تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ»: مراد آمدن فرشتگان قبض ارواح (نگا: انعام / )، یا آمدن فرشتگان به عنوان پیغمبرانی برای مردم (نگا: مؤمنون / ) یا برای شهادت بر صدق رسالت پیغمبر است (نگا: حجر / . «یَأْتِیَ رَبُّکَ»: مراد صدور فرمان خدا درباره عذاب کافران (نگا: توبه / ، نحل / ) یا حضور پیداکردن خدا - بنا به عقیده ایشان - برای گواهی بر صدق رسالت پیغمبر یا برای دیدن ذات ذوالجلال (نگا: بقره / ، اسراء / ) یا فرا رسیدن رستاخیز و حضور خدا در آن برای دادگاهی بندگان است (نگا: یونس / ). «بَعْضُ آیَاتِ ...»: از جمله چنین علاماتی که ایمان و عمل صالح با ظهور آنها پذیرفته نیست: دم احتضار و هنگام خروج روح از بدن، یا زمانی که انسان به مجازات و قصاص و عذاب عظیم خدا گرفتار می‌آید و در انتخابِ راهِ خوبی یا بدی از او سلب اختیار می‌شود، یا هنگام پدیدار شدن علائم تخریب جهان و به هم‌خوردن شیرازه کون و مکان است. چرا که در همه این اوقات ایمان اضطراری و اجباری است. در صورتی که زمان پذیرش ایمان و توبه و طاعت وقتی است که انسان دارای اراده و اختیار بوده و فرصت انتخابِ کفر یا دین، و انجام اعمالِ خیر یا شر را داشته باشد. «أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْراً»: این جمله عطف بر (آمَنَتْ) است و نفی متوجّه آن می‌گردد و معنی چنین است: یا مؤمن باشد و اعمال نیک انجام نداده باشد و کارهای خداپسندانه نکرده باشد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ... (۳) وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ... (۱) فَلَمْ يَکُ يَنْفَعُهُمْ... (۵) فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ... (۷)
تفسیر
- آيات ۱۶۰ - ۱۵۸، سوره انعام
- مراد از آمدن خدا و آمدن بعض آيات خدا در آيه شريفه : (( هل ينظرون ... )) .
- ايمان و عمل در موقع روبرو شدن با عذاب الهى يا هنگام مرگ ، سودى ندارد.
- امت اسلام هم مانند ساير امم روزى دچار عذاب گشته ومشمول قضاى به قسط و حكم خداوند مى شود.
- بيزارى رسول خدا (ص ) از مشركين و كفار و بدعت گزاران و مذهب تراشان امت خود.
- (درباره آيات الهى قبل از قيامت ، تفرقه در دين و پاداش مضاعف حسنات .
نکات آیه
۱- آمدن فرشتگان و یا آشکار شدن خداوند، از شرایط مشرکان تکذیب کننده قرآن براى ایمان به آن (هل ینظرون إلا أن تأتیهم الملئکة أو یأتى ربک) «نظر»، مصدر «ینظرون»، در اینجا به معناى انتظار و توقع است. استفهام به دلیل «إلا» استفهام انکارى مى باشد و بنابراین «هل ینظرون» یعنى «ما ینتظرون». انتظارهایى که در آیه شریفه مطرح شده هم مى تواند توقعاتى باشد که از سوى مشرکان مطرح شده و هم مى تواند بیان حالت آنان باشد. یعنى اگر کسى قرآن را، که دلیلى روشن است، نپذیرد، تنها در صورتى که فرشتگان بر او حاضر شوند و یا ... ایمان مى آورد. برداشت فوق ناظر به احتمال اول است.
۲- تحقق برخى از آیات الهى (برخى از حقایق مطرح شده در قرآن، مانند قیامت) از شرایط مشرکان تکذیب کننده قرآن براى ایمان به آن (هل ینظرون إلا أن ... یأتى بعض ءایت ربک) مراد از «بعض آیات ربک»، به دلیل «لا ینفع نفساً إیمانها»، آیتى است که مشاهده آن، حتى منکران قرآن را به ایمان وامى دارد. بنابراین مى توان گفت مقصود، قیامت و مانند آن است. گفتنى است تکرار فعل «إتیان» (تأتیهم، یأتى ربک و یأتى بعض آیات) در آیه شریفه حکایت از تفاوت معناى اراده شده از هر یک دارد. «إتیان» در «یأتى بعض آیات» به معناى تحقق یافتن است.
۳- آمدن فرشتگان به عنوان پیامبر و یا تصدیق کننده قرآن امرى ناشدنى (هل ینظرون إلا أن تأتیهم الملئکة) با توجه به اینکه آیه مورد بحث ناظر به آیه قبل است و در آن آیه سخن از قرآن و منکران آن بود، معلوم مى شود انتظارات مطرح شده در این آیه شرایطى است که براى ایمان به قرآن مطرح شده است. بیان نکردن پیامد نزول ملائکه، در مقابل تحلیل سومین پیشنهاد و بیان نتایج آن، اشاره به ناممکن بودن نزول ملائکه بر عموم مردم دارد.
۴- ظهور خداوند براى تصدیق قرآن و بیان پیامهاى خویش به طور مستقیم، ناممکن است. (هل ینظرون إلا أن ... یأتى ربک) «إتیان» در جمله «یأتى ربک» به معناى ظاهر شدن و آشکار گشتن است.
۵- ایمان آوردن انسانها در زمان تحقق برخى از آیات الهى (آیات ملجئه، مانند قیامت)، براى آنان سودبخش نخواهد بود. (یوم یأتى بعض ءایت ربک لا ینفع نفساً إیمنها لم تکن ءامنت من قبل)
۶- کسانى که با وجود قرآن ایمان نمى آورند، جز با آمدن فرشتگان به سوى آنان و یا ظهور خداوند و یا تحقق آیات ملجئه، ایمان نخواهند آورد. (هل ینظرون إلا أن تأتیهم الملئکة أو یأتى ربک أو یأتى بعض ءایت ربک) برداشت فوق بر این اساس است که امور بیان شده (آمدن فرشتگان و ... ) پیشنهاد مشرکان منکر قرآن نباشد، بلکه بیان حالتى باشد که انکار قرآن که آیتى بزرگ است آن را ایجاب مى کند. یعنى اگر به قرآن ایمان نمى آورید، راهى براى ایمان شما جز تحقق این امور نیست که برخى از اینها ناشدنى و برخى از میان برنده فرصت ایمان کارساز است.
۷- ایمان بدون انجام عمل صالح سودمند نیست. (لا ینفع نفساً إیمنها لم تکن ... أو کسبت فى إیمنها خیراً) «کسبت» عطف بر «آمنت» است ; یعنى: «لا ینفع نفساً إیمانها لم تکن کسبت فى إیمانها خیراً». (کسى که در ایمان خویش عمل نیکى را به دست نیاورده، ایمانش براى او سودى ندارد.)
۸- عمل صالح بدون ایمان سودبخش نخواهد بود. (لا ینفع نفساً إیمنها لم تکن ءامنت من قبل أو کسبت فى إیمنها خیراً) قید «فى إیمانها» در جمله «أو کسبت فى إیمانها خیرا» بیانگر برداشت فوق است.
۹- نجات انسانها در قیامت در گرو ایمان توأم با عمل صالح است. (لا ینفع نفساً إیمنها لم تکن ءامنت من قبل أو کسبت فى إیمنها خیراً)
۱۰- تهدید مشرکان به آمدن قیامت و عذابهاى آن (قل انتظروا إنا منتظرون)
روایات و احادیث
۱۱- عن أبى الحسن الرضا (ع): ... و الإیمان عند رؤیة البأس غیر مقبول و ذلک حکم الله تعالى ذکره فى السلف و الخلف قال الله عز و جل: ... یوم یأتى بعض آیات ربک لا ینفع نفسا إیمانها لم تکن آمنت من قبل أو کسبت فى إیمانها خیرا ... .[۱] از امام رضا (ع) روایت شده است: ... ایمان آوردن به هنگام دیدن عذاب پذیرفته نیست و این حکم خدا در مورد گذشتگان و آیندگان است. خداوند عز و جل مى فرماید: ... آن روز که بعضى از آیات پروردگارت تحقق پذیرد، ایمان آوردن افرادى که قبلاً ایمان نیاوردند یا در ایمانشان عمل نیکى انجام نداده اند، سودى به حالشان نخواهد داشت ... .
۱۲- عن أبى جعفر و أبى عبداللّه علیهما السلام فى قوله: «یوم یأتى بعض آیات ربک لا ینفع نفسا إیمانها» قال: طلوع الشمس من المغرب و خروج الدابة و الدجال ... .[۲] از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت شده است: مراد از «بعض آیات ربک» در آیه، طلوع خورشید از مغرب و خروج دابه و دجال است ... .
۱۳- عن احدهما علیهما السلام فى قوله: «أو کسبت فى إیمانها خیرا» قال: المؤمن العاصى حالت بینه و بین إیمانه کثرة ذنوبه و قلة حسناته، فلم یکسب فى إیمانه خیرا.[۳] از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام درباره آیه «او کسبت فى ایمانها خیرا» روایت شده است: فراوانى گناه و کمى نیکیهاى مؤمن گناهکار، بین او و ایمانش جدایى مى اندازد و او با آن که مؤمن بوده خیرى به دست نیاورده است.
موضوعات مرتبط
- آخرالزمان: نشانه هاى آخرالزمان ۱۲
- آیات ملجئه:۵ نقش آیات ملجئه ۵ ۶
- ایمان: اهمیت ایمان ۸ ; ایمان بیخعمل ۷ ; ایمان غیر مفید ۵ ; ایمان و عمل ۷، ۹ ; شرایط قبول ایمان ۱۱
- خدا: استحاله ظهور خدا ۴ ; درخواست رؤیت خدا ۱ ; درخواست ظهور خدا ۶ ; عمومیت حکم خدا ۱۱
- خورشید: طلوع خورشید از مغرب ۱۲
- دابة خالارض: خروج دابة خالارض ۱۲
- دجّال: خروج دجّال ۱۲
- عذاب: تهدید به عذاب اخروى ۱۰
- عمل صالح: اهمیت عمل صالح ۷ ; عمل صالح بى ایمان ۸ ; عمل صالح و ایمان ۸
- قرآن: خواسته هاى مکذّبان قرآن ۱، ۲ ; شرایط ایمان مکذّبان قرآن ۲ ; گواهى بر حقانیت قرآن ۳، ۴
- قیامت: درخواست برپایى قیامت ۲
- کافران: شرایط ایمان کافران ۶
- گناه: آثار اصرار بر گناه ۱۳
- مشرکان: تهدید مشرکان ۱۰ ; خواسته هاى مشرکان ۱، ۲ ; شرایط ایمان مشرکان ۱، ۲
- ملائکه: استحاله نبوت ملائکه ۳ ; درخواست نزول ملائکه ۱، ۶
- نجات: عوامل نجات اخروى ۹
