الفاتحة ١
ترجمه
| سوره الفاتحة | آیه ١ | الفاتحة ٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بِسْمِ»: فراهم آمده است از (بِ) و (اِسْمِ). یعنی: کارم را با نام خدا آغاز می‌کنم؛ نه به نام چیز دیگری، و نه به فرمان دل یا کس دیگری. واژه (اِسْم) از ماده (سُمُوّ) به معنی عُلُوّ، یا (وسم) به معنی علامت و نشانه است. «اللهِ»: اسم خاصّ است برای خدا. اصل آن (إِلاه) بوده و مصدری است بر وزن (فِعال) به معنی مفعول، یعنی (مَأْلُوه) به معنی معبود می‌باشد. همان گونه که مصدر (خَلْق) به معنی مخلوق است (نگا: لقمان / ). «الرَّحْمنِ»: دارای مهر فراوان (نگا: أعراف / . «الرَّحِیمِ»: دارای مهر همیشگی.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِ الْعَالَمِينَ (۰) وَ قَالَ ارْکَبُوا فِيهَا بِسْمِ... (۳) خَلَقَ (۱)
الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ (۲) وَ لِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى... (۱) قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا... (۳) الرَّحْمٰنُ عَلَى الْعَرْشِ... (۲) وَ إِذَا قِيلَ لَهُمُ اسْجُدُوا... (۲) وَ اسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ... (۲) تَبَارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِي... (۱) فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ... (۱) هُوَ اللَّهُ الَّذِي لاَ إِلٰهَ... (۰) هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ... (۱) مَالِکِ يَوْمِ الدِّينِ (۰) الم (۰) اللَّهُ لاَ إِلٰهَ إِلاَّ هُوَ... (۰) أَيْنَمَا تَکُونُوا يُدْرِکْکُمُ... (۰) وَ هُوَ اللَّهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَ... (۱) قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَتَّخِذُ... (۱) لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ... (۲) الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُ... (۰) لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ... (۰) اللَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي... (۱) وَ مَا بِکُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ... (۰) لٰکِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَ لاَ... (۰) رَبُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ... (۱) قُلْ مَنْ بِيَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِ... (۰) الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ... (۳) هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْکُمْ وَ... (۲) وَ هُوَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ إِلٰهٌ... (۱) هُوَ اللَّهُ الَّذِي لاَ إِلٰهَ... (۲) إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ... (۰)
تفسیر
- آيات ۱ - ۵
- سبب ابتداء به ((بسم الله ))
- آغاز با نام خدا ادب و عمل را خدائى و نيك فرجام مى كند
- علت ابتداء هر سوره با بسم الله
- معنى و موارد استعمال لفظ ((اسم ))
- فرق بين اسم و اسم اسم و علت تفكيك بين آندو
- توضيح لفظ جلاله ((الله ))
- معنى رحمن و رحيم و فرق آن دو
- معنى حمد و فرق آن با مدح
- استشهاد بر اينكه جنس حمد و همه حمد از آن خدا است
- بيان اينكه خدا از حمد حامدان منزه است و دليل آن
- معنى ربّ ((مالك مدبر))
- معنى مالكيت و تقسيم آن به حقيقى و اعتبارى
- مالكيت خدا حقيقى است و ملك حقيقى جدا از تدبير متصور نيست
- معنى ((عالمين ))
- فرق بين مالك و ملك و اينكه قرائت ((مالك يوم الدين )) بنظر بهتر مى رسد
- بحث روايتى
- دو روايت درباره ((رحمان )) و ((رحيم )) و سخنى پيرامون آندو
- دو روايت در ارتباط با ((الحمدلله )) از معصومين عليهم السلام
- بحث فلسفى
- بيان عقلى اينكه هر ثناء و حمدى به حمد خدا منتهى مى شود
- معنى عبادت
- فرق بين عبوديت عبد در برابر مولى و عبوديت بندگان نسبت به خدا
- وجه تقدم مفعول در ((اياك نعبد و اياك نستعين ))
- وجه التفات و تغيير سياق آيه (اياك نعبد) از سياق غيبت به سياق حضور
- شرائط كمال عبادت و اوصاف عبادت حقيقى
- دو جمله اياك نعبد و اياك نستعين روى هم يك معنا را افاده مى كند و آن عبادت خالصانه است
نکات آیه
۱ - قرآن، کتابى تحقق یافته و نشأت گرفته از اسم «اللّه» است. (بسم اللّه) «بسم اللّه» در آغاز قرآن را به دو گونه مى توان لحاظ کرد: ۱ - سخنى باشد که خداوند آن را براى تعلیم به مردم بیان کرده است. در این لحاظ «بسم اللّه» دستورى به مردم است که چگونه کارهاى خویش را آغاز کنند. ۲ - خداوند خود گوینده این سخن باشد. در این صورت «بسم اللّه» در آغاز قرآن اشاره به آن است که خداوند قرآن را با اسم «اللّه» تحقق بخشیده و به ظهور رسانده است; یعنى، قرآن مظهر اسم «اللّه» است.
۲ - قرآن ، کتابى است آغاز شده با نام خدا و همراه با اعلام رحمت بر بندگان. (بسم اللّه الرحمن الرحیم)
۳ - لزوم آغاز کردن کارها با نام خدا و گفتن «بسم اللّه» (بسم اللّه) از آنجا که قرآن کتاب هدایت است و سخن خویش را با «بسم اللّه» آغاز کرده این نکته را به مخاطبانش القا مى کند که کارهاى خود را با «بسم اللّه» شروع کنند.
۴ - خداوند، رحمان (داراى رحمتى گسترده) و رحیم (مهربان) است. (بسم اللّه الرحمن الرحیم)
۵ - همه موجودات و مخلوقات، بهره مند از رحمت گسترده الهى هستند. (بسم اللّه الرحمن) کلمه «رحمان» صیغه مبالغه است و دلالت بر شدت رحمت و گستردگى آن دارد.
۶ - خداوند به بندگان خویش مهربان است. (بسم اللّه ... الرحیم) در این که چرا دو صفت رحمانیت و رحیمیت در پى یکدیگر آمده اند - در حالى که هر دو حکایت از رحمت الهى دارند - چند نظر ابراز شده است. آنچه از کاربرد آن دو صفت در قرآن به دست مى آید این است که رحمانیت در رابطه با همه مخلوقات است و رحیمیت تنها در ارتباط با انسان و دیگر مکلفان مى باشد. بنابراین رحیمیت خدا به رحمت ویژه الهى به انسانها و سایر مکلفان اشاره دارد.
۷ - رحمت گسترده خداوند و مهربانى او به بندگان، دلیل لزوم انجام کارها با نام او (بسم اللّه الرحمن الرحیم) توصیف «اللّه» به رحمان و رحیم پس از اشاره به لزوم انجام کارها با نام خدا، گویاى حکمت این دستور است ; یعنى، چون خدا رحمان و رحیم است، کارها را با نام او آغاز کنید.
۸ - انجام کارها با نام خدا، مایه جلب رحمت اوست. (بسم اللّه الرحمن الرحیم) توصیه به انجام دادن کارها با نام خدا و تذکر به رحمانیت و رحیمیت او به عنوان حکمت این توصیه، گویاى این است که نام خدا در کارها، موجب جلب رحمت الهى و در نتیجه به کمال رسیدن آن کارهاست.
۹ - قرآن جلوه اى از رحمانیت و رحیمیت خداست. (بسم اللّه الرحمن الرحیم) از آنجا که غالباً گوینده در آغاز سخن به اهداف کلى برنامه خویش اشاره مى کند، مى توان گفت که از اهداف انتخاب دو صفت رحمانیت و رحیمیت خدا در آغاز قرآن، رساندن این حقیقت است که قرآن جلوه اى از رحمت الهى براى بشر است.
روایات و احادیث
۱۰ - عبداللّه بن سنان مى گوید از امام صادق (ع) از معناى «بسم اللّه الرحمن الرحیم» سؤال کردم، آن حضرت فرمود: «الباء بهاء اللّه و السین سناء اللّه و المیم مجد اللّه - و روى بعضهم ملک اللّه - واللّه إله کل شىء [و] الرحمن لجمیع العالم و الرحیم بالمؤمنین خاصة;[۱] «باى» بسم اللّه، نشانگر خوبى و حسن خداوند و «سین» اشاره به رفعت او و «میم» اشاره به مجد و عظمت اوست. و بعضى روایت کرده اند که: [میم] اشاره به ملک و سلطنت خداوند است و «اللّه» معبود همه چیز است [و] «رحمان» نظر به رحمت او در باره همه عالم و «رحیم» نظر به رحمت او فقط درباره مؤمنان دارد.
۱۱ - اسماعیل بن مهران گوید: امام رضا (ع) فرمود: «ان بسم اللّه الرحمن الرحیم أقرب إلى إسم اللّه الأعظم من سواد العین إلى بیاضها;[۲] «بسم الله الرحمن الرحیم» به اسم اعظم خدا نزدیکتر از سیاهى چشم به سفیدى آن است.
۱۲ - حسن بن فضال گوید: «سألت الرضا (ع) على بن موسى (ع) عن «بسم اللّه»، فقال: معنى قول القائل «بسم اللّه» اسم على نفسى سمة من سمات اللّه عز و جل و هى العبادة ... ;[۳] امام رضا(ع) در پاسخ سؤال از معناى «بسم اللّه» فرمود: معناى سخن کسى که مى گوید «بسم اللّه» این است که یکى از نشانه هاى بندگى خداى عز و جل را بر خود مى نهم ...».
۱۳ - ابو سعید خدرى روایت مى کند که رسول خدا (ص) فرمود: «... قال عیسى (ع) ... «الرحمان» رحمان الدنیا و الآخرة و «الرحیم» رحیم الآخرة;[۴] ... حضرت عیسى (ع) فرمود: ... «رحمان» نظر به رحمت واسعه خدا در دنیا و آخرت و «رحیم» نظر به رحمت ویژه او در آخرت دارد».
موضوعات مرتبط
- اسماء و صفات: رحمان ۴، ۱۰; رحیم ۴، ۱۰
- اللّه: ویژگیهاى اللّه ۱
- بسمله: آثار بسمله در کار ۸ ; اهمیّت بسمله ۳; باى بسمله ۱۰; سین بسمله ۱۰; فضیلت بسمله ۱۱، ۱۲; میم بسمله ۱۰
- خدا: آثار رحمت خدا ۵، ۷; اسم اعظم خدا ۱۱; اهمیّت نام خدا ۷، ۸; حُسن خدا ۱۰; رحمانیت خدا ۹، ۱۰، ۱۳; رحمت عام خدا ۵، ۷; رحیمیت خدا ۹، ۱۰، ۱۳; رفعت خدا ۱۰; سلطنت خدا ۱۰; مجد خدا ۱۰; مظاهر رحمت خدا ۹; موجبات رحمت خدا ۸; مهربانى خدا ۶; نام خدا ۲، ۳، ۱۰ ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳
- عبودیت: نشانه هاى عبودیت ۱۲
- قرآن: رحمت بودن قرآن ۲; شروع قرآن ۲; منشأ قرآن ۱; ویژگیهاى قرآن ۲، ۹
- کار: آداب کار ۳; بسمله در کار ۳; فلسفه بسمله در کار ۷
- مؤمنان: مقامات مؤمنان۱۰
