ص ٣٤
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمَانَ وَ أَلْقَيْنَا عَلَى کُرْسِيِّهِ جَسَداً ثُمَ أَنَابَ |
ترجمه
| ص ٣٣ | آیه ٣٤ | ص ٣٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«فَتَنَّا»: مبتلا و گرفتار ساختیم. دچار بیماری نمودیم. «أَلْقَیْنَا»: در اینجا ضمیر (ه) محذوف است و در اصل چنین است: أَلْقَیْنَاهُ. «جَسَداً»: پیکر. تن. حال مفعول محذوف است و برای تشبیه آمده است. یعنی همچون جسم بی‌روح. «أَنَابَ»: توبه و انابه سر داد. استغفار نمود. عبدالکریم خطیب در تفسیر «التفسیر القرآنی للقرآن» با استفاده از تقریرات استاد محمّد شاهین حمزه، سخنی بدین مفهوم دارد که: چه بسا روح سلیمان در حال بیداری از پیکر او جدا شده و دورادور ناظر لاشه بی‌روان خود بوده است. این عمل را امروزه «أَلطَّرْحُ الرُّوحِیُّ»: یعنی تجرید روح یا فرافکنی روح می‌نامند (نگا: جزء ، صفحه ).
تفسیر
- آيات ۳۰ - ۴۰ سوره ص
- معناى الصافنات الجيادكه دوزاند بر سليمان ع عرضه مى شده است
- چند وجه در معناى سخن سليمان عليه السلام : انى احببت حب الخير عن ذكر ربى ...
- و توضيحى درباره علاقه آن جناب به اسب ها و بازماندنش از عبادت خدا
- نقل گفتار مفسرين در معناى آيه ردوها على فطفق مسحا بالسوق و الاعناق
- جسدى كه بر تخت سليمان عليه السلام افكنده شد جنازه فرزند او بوده كه براىآزمايش و تنبيه او ميرانده شد و...
- معناى اينكه فرمود: فسخرنا الريح تجرى بامره رخاء...
- شياطين جن در تسخير و خدمت سليمان (ع )
- رواياتى در ذيل آيه ! فقال انى احببت حب الخير عن ذكر ربى ... و درباره افتادن جسدىبر تخت او
- رد كلام فخر رازى در اشكال به رد شمس در قضيه سليمان ع
- سخنان عجيب و غريبى كه درباره سليمان ع گفته اند
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمانَ وَ أَلْقَيْنا عَلى كُرْسِيِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنابَ «34»
و به راستى ما سليمان را آزموديم و بر تخت او جسدى افكنديم پس به درگاه خدا انابه و توبه كرد.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمانَ وَ أَلْقَيْنا عَلى كُرْسِيِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنابَ (34)
وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمانَ: و هر آينه بتحقيق آزمايش نموده سليمان را،
«1» مجمع البيان ج 4 ص 475.
«2» تنزيه الانبياء، ص 93.
«3» بحار الانوار، ج 14، ص 101- 102.
«4» ينابيع المودة، باب 47 ص 137 تا 139، و روضة الواعظين (چ قم) ج 1 ص 157.
جلد 11 - صفحه 197
وَ أَلْقَيْنا عَلى كُرْسِيِّهِ جَسَداً: و انداختيم بر بالاى تخت او جسد بى‌روحى را، ثُمَّ أَنابَ: پس بازگشت نمود به خدا بر وجه انقطاع و به دعا و نماز مشغول شد.
شرح واقعه:
علامه مجلسى (رحمه اللّه) از حضرت صادق عليه السلام روايت نموده كه: پسرى براى سليمان متولد شد، جنيان و شياطين گفتند كه اگر پسر او بماند ما نيز از پسر او محنت كشيم. پس آن حضرت ترسيد كه آسيبى به او رسانند، او را در ميان ابر گذاشت كه در آنجا شير خورد و تربيت يابد. پس ناگاه ديد آن پسر مرده به روى تختش افتاد، و اين تنبيهى بود آن حضرت را كه حذر كردن براى دفع قدر فايده نمى‌بخشد و تأديبى بود كه بر حق تعالى اعتماد ننمود و از شياطين ترسيد، «1» و به تدبير خود اطمينان نمود، و اين امر نسبت به مقام نبوى و پادشاهى او شايسته نبود، لذا ترك اولى شد. بنابراين آنچه بعضى نقل نموده از قضيه حضرت سليمان و انگشتر پادشاه دينه و محاربه او، تمام خلاف و از درجه اعتبار ساقط است و با مقام عصمت انبياى عظام شايسته نخواهد بود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ وَهَبْنا لِداوُدَ سُلَيْمانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ (30) إِذْ عُرِضَ عَلَيْهِ بِالْعَشِيِّ الصَّافِناتُ الْجِيادُ (31) فَقالَ إِنِّي أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَيْرِ عَنْ ذِكْرِ رَبِّي حَتَّى تَوارَتْ بِالْحِجابِ (32) رُدُّوها عَلَيَّ فَطَفِقَ مَسْحاً بِالسُّوقِ وَ الْأَعْناقِ (33) وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَيْمانَ وَ أَلْقَيْنا عَلى كُرْسِيِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنابَ (34)
قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ هَبْ لِي مُلْكاً لا يَنْبَغِي لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ (35) فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخاءً حَيْثُ أَصابَ (36) وَ الشَّياطِينَ كُلَّ بَنَّاءٍ وَ غَوَّاصٍ (37) وَ آخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِي الْأَصْفادِ (38) هذا عَطاؤُنا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسابٍ (39)
وَ إِنَّ لَهُ عِنْدَنا لَزُلْفى وَ حُسْنَ مَآبٍ (40)
ترجمه
و بخشيديم بداود سليمان را خوب بنده‌ئى بود همانا او بود بازگشت كننده
هنگاميكه نمايش داده شد باو در آخر روز اسبهائى كه يكدست را از زمين بلند نگاه ميداشتند و تندرو بودند
پس گفت همانا من بازماندم براى دوستى اسبان خوب از ذكر پروردگارم تا پنهان شد آفتاب به پرده شب
برگردانيد آنها
جلد 4 صفحه 468
را نزد من پس شروع كرد بدست كشيدن بر ساقها و گردنهاشان
و بتحقيق آزموديم سليمان را و انداختيم بر تختش بدنى را پس بازگشت بما نمود
گفت پروردگارا بيامرز مر او ببخش بمن سلطنتى كه سزاوار نباشد براى كسى بعد از من همانا تو بسيار بخشنده‌اى
پس مسخّر كرديم براى او باد را كه روان ميشد بفرمان او بآرامى هر جا كه ميخواست
و از ديوان هر سازنده بنا و فرو رونده در دريا را
و دسته ديگرى كه بهم بسته شده بودند در زنجيرها
اينست بخشش ما پس ببخش يا نگاه دار بدون شمار
و همانا براى او نزد ما هر آينه تقرّب و خوبى بازگشت است.
تفسير
خداوند متعال بحضرت داود پسرى موهبت فرمود كه او حضرت سليمان است بنده خوب خدا و بسيار رجوع كننده بود باو در امر دين و دعا و ذكر و يكى از خوبيهايش اين بود روز كه عازم جهاد بود و اسبان عربى تندرو خوب را كه وقت ايستادن يكدست را بلند كرده و بسرسم بر زمين ميگذاردند بر او عرضه داشتند بعد از نماز ظهر و مشغول بتماشاى آنها شد تا پوشيده شد قرص آفتاب بحجابى از اجسام مانند كوه و غيره و وقت فضيلت نماز عصر گذشت چنانچه بنظر حقير رسيده يا پوشيده شد آفتاب بتاريكى شب و وقت نماز عصر فوت شد چنانچه فرموده‌اند بسيار متأثر و ملول شد از اين پيش‌آمد و گفت مرا محبّت اين اسبها بازداشت از ياد پروردگارم برويد آنها را بياوريد نزد من پس آوردند و حضرت بساقها و يالهاى آنها دست كشيد براى تنظيف و تبرّك و همه را در راه خداوند صدقه داد چنانچه ظاهر است ولى از روايات مختلفه و اقوال مفسّرين معانى ديگرى مستفاد ميشود كه چون متعارض و مخالف با ظاهر قرآن و اعتبار بود حقير ذكر ننمودم و بنابراين ضمير توارت راجع بشمس است بدلالت عشى و قرينه مقام و محتمل است راجع باسبان باشد براى مستور شدن آنها از نظر حضرت بدور شدن و تاريكى هوا و در هر حال خداوند او را در معرض امتحان در آورد بآنكه باو پسرى مرحمت فرمود و اجنّه و شياطين براى آنكه مبادا او بماند و جاى پدر خود را بگيرد در صدد قتل او برآمدند و حضرت سليمان ترسيد و آن طفل را با بر سپرد كه نگهدارى كند و روزى جسد مرده او را روى تخت خود ديد و دانست كه حذر جلوگيرى از قدر نميكند و نبايد مانند او پيغمبرى از اجنّه و شياطين
جلد 4 صفحه 469
بترسد و از شرّ آنها بخدا پناه نبرد و با بر متوسّل شود چنانچه از امام صادق عليه السّلام و بعضى از مفسّرين نقل شده و در اينجا هم اقوال و روايات مختلفه ديگرى است كه بعضى بى‌اعتبار و بعضى منافى با اعتبار است لذا حقير ذكر ننمودم در هر حال آنحضرت از اين مقدار ترك توكّل و رضاى بقضاى الهى نادم و پشيمان شد و مشغول بتضرع و زارى و توبه و انا به بدرگاه خدا گرديد و بعد از طلب مغفرت از خداوند خواست كه باو سلطنتى ببخشد كه سزاوار نباشد براى احدى بعد از او يعنى كسى لايق آنمقام نباشد بعد از او و به بيان ديگر از خدا خواست او را لايق مقامى گرداند كه فوق مقامات آتيه باشد چنانچه بنظر حقير رسيده يا از خدا خواست باو سلطنت حقه الهيه مرحمت كند كه سزاوار نباشد براى احدى بعد از او كه آن سلطنت را نسبت بقهر و غلبه و جور و اجبار خلق دهد و خداوند همچنان سلطنتى باو عنايت فرمود بر جن و انس و حشمت و جلاليكه همه در زمان او و بعد از او دانستند كه سلطنت حقّه الهيّه است و شباهتى بسلطنت سلاطين جور ندارد چنانچه از امام كاظم عليه السّلام در جواب كسيكه سؤال نمود از معناى اين آيه و آنكه آيا ممكن است پيغمبر بخيل باشد نقل شده است خلاصه آنچه بنظر حقير رسيده در جواب از اين اشكال و شايد روايت هم ناظر بآن باشد آنستكه بخل در صورتى است كه شخص نخواهد كسى بمقام و رتبه او برسد نه آنكه بخواهد خودش بمقامى برسد كه فوق همه باشد و خواهش حضرت سليمان اين بود نه آن و اينكه گفته‌اند پيغمبر نبايد خواهش دنيوى كند جوابش آنستكه اولا خوب است انسان هر چه ميخواهد از خدا بخواهد چه در دنيا چه در آخرت ثانيا اين در صورتى است كه دنيا را براى خودش بخواهد نه براى آخرت و حضرت سليمان كه پادشاهى ميخواست مسلّما براى عدل و داد و نشر دين حق و امر بمعروف و نهى از منكر بود كه بدون سلطنت و نفوذ و قوّه و قدرت ميسور نميشود و خداوند دعاى او را مستجاب فرمود و باد را بفرمان او قرار داد كه جارى ميشد بامر او بملايمت و آرامى هر جا و هر وقت ميخواست و اگر ميخواست تند برود ميرفت چنانچه در سوره انبيا فرموده و لسليمان الرّبح عاصفة و شياطين را هم مسخّر او فرمود كه يكدسته از آنها در خشكى براى او عمارات رفيعه بنا مينمودند و يكدسته در دريا غوص نموده مرواريد و جواهر براى او
جلد 4 صفحه 470
بيرون مى‌آوردند و بعضى از آنها را هم اسير نموده در زنجير و غلهاى آهنين بهم بسته بود كه مردم از شرّ آنها مأمون باشند و آنها كفّار و متمرّدين بودند و شمه‌اى از اين معانى در سوره سبا ذكر شد و بعد از اين سلطنت و قدرت بى‌سابقه و لاحقه خداوند باو فرموده كه اين عطا و موهبت الهيه است ميخواهى ببخش ميخواهى نگهدار با تو است اختيار ما از تو حساب آنرا نخواهيم كشيد و عوضى از تو نميخواهيم يا هر چه ميخواهى صرف كن بدون حساب كه تمامى ندارد در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه خداوند به پيغمبر ما عطا فرمود زيادتر از آنچه بحضرت سليمان عطا فرموده بود و باو اختيار داده بود كه بهر كس هر چه بخواهد بدهد و بهر كس نخواهد ندهد و با پيغمبر خاتم هم اينمعامله را فرمود كه دستور داد بمسلمانان كه آنچه پيغمبر بشما داد بگيريد آنرا و آنچه بازداشت شما را از آن بپذيريد و جياد ظاهرا جمع جواد بمعناى اسب خوب تندرو است و بعضى آنرا جمع جوديا جيّد دانسته‌اند و شيطان هر بد ذات خبيث سركش را گويند و بر جن و انس و ستور اطلاق ميشود مانند ديو در فارسى كه ظاهرا آنرا در اينمعنى استعمال مينمايند و احببت گفته‌اند بمعناى آثرت است يعنى اختيار نمودم و متعدّى بعلى ميشود ولى چون اينجا نائب مناب انبت گشته متعدى بعن شده و بنظر حقير متضمّن معناى رجوع است يعنى من اختيار نمودم حبّ خير را با آنكه رجوع كننده بودم از ذكر پروردگارم و محتمل است بمعناى تقاعدت باشد و حبّ الخير مفعول‌له آن و انبت يعنى قائم مقام نمودم
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَقَد فَتَنّا سُلَيمان‌َ وَ أَلقَينا عَلي كُرسِيِّه‌ِ جَسَداً ثُمَّ أَنابَ (34)
و هر آينه بتحقيق ما آزمايش كرديم سليمان را و القاء كرديم بر كرسي او جسدي را پس از آن رجوع نمود.
اينکه آيه شريفه را بانحاء مختلف تفسير كردند بعضي گفتند سليمان فرمود من از هر يك زوجات خود فرزندي پيدا ميكنم که مجاهد في سبيل اللّه باشد و چون نگفت ان شاء اللّه از هيچ كدام آنها فرزند پيدا نكرد مگر يك از آنها آنهم سقط شد و مرده بدنيا آمد او را گذاردند روي تخت جسد بي روح. بعضي گفتند فرزندي داشت بسيار باو علاقه داشت روزي ملك الموت بر سليمان وارد شد و بسيار باين فرزند نگاه ميكرد سليمان خائف شد او را سپرد بدست شياطين او را بردند در ابرها آنجا قبض روح او شد آوردند روي تخت سليمان انداختند بعضي گفتند سلطنت سليمان در اثر خاتم او بود و موقعي که براي قضاء حاجت ميرفت به دست يكي از زوجات مي‌سپرد يك روز شيطاني از آن زوجه ربود و در دريا انداخت و چند روزي سليمان مخفي بود
جلد 15 - صفحه 244
تا از صيادي ماهي گرفت و چون شكم او را پاره كرد انگشتر در شكم او بود تمام اينها كذب است زيرا پيغمبر اگر خبر از آينده بدهد و واقع نشود كذب گفته و از تقدير الهي بعد از بلوغ اجل هر جا باشد نميتوان جلوگيري كرد و دستگاه نبوت و رسالت و سلطنت موهبت الهي است منوط و مربوط به انگشتر نيست و شياطين هم همچه قدرتي ندارند و آنچه بنظر اقرب ميآيد و بر طبقش هم خبر داريم اينكه امتحان حضرت سليمان اينکه بود که مريض شد باندازه‌اي که بدن از حس و حركت افتاد و توهم كردند که از دنيا رفته و روي تخت افتاد سپس خداوند شفا عنايت فرمود و سليمان دانست که اينکه مرض، و كسالت در اثر آن ترك اولي بود:
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 34)- آزمایش سخت سلیمان و حکومت گسترده او قرآن همچنان قسمت دیگری از سرگذشت سلیمان را بازگو می‌کند، و نشان می‌دهد که انسان به هر پایه‌ای از قدرت برسد باز از خود چیزی ندارد، و هر چه هست از ناحیه خداست، مطلبی که توجه به آن پرده‌های غرور و غفلت را از مقابل چشم انسان کنار می‌زند.
نخست در باره یکی از آزمایشهائی سخن می‌گوید که خدا در باره سلیمان کرد، آزمایشی که با «ترک اولی» همراه بود، و به دنبال آن سلیمان به درگاه خدا روی آورد و از این «ترک اولی» توبه کرد.
قرآن می‌گوید: «ما سلیمان را آزمودیم و بر کرسی او جسدی افکندیم، سپس به درگاه خداوند توبه کرد، و به سوی او بازگشت» (وَ لَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمانَ وَ أَلْقَیْنا عَلی کُرْسِیِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنابَ).
توضیح این که: «سلیمان» آرزو داشت فرزندان برومند شجاعی نصیبش شود که در اداره کشور و مخصوصا جهاد با دشمنان به او کمک کنند، او دارای همسران متعدد بود با خود گفت: من با آنها همبستر می‌شوم تا فرزندان متعددی نصیبم گردد، و به هدفهای من کمک کنند، ولی چون در اینجا غفلت کرد و «انشاء اللّه»- همان جمله‌ای که بیانگر اتکای انسان به خدا در همه حال است- نگفت در آن زمان هیچ فرزندی از همسرانش تولد نیافت، جز فرزندی ناقص الخلقه، همچون جسدی بی‌روح که آن را آوردند و بر کرسی او افکندند! سلیمان سخت در فکر فرو رفت، و ناراحت شد که چرا یک لحظه از خدا غفلت کرده، و بر نیروی خودش تکیه کرده است، توبه کرد و به درگاه خدا بازگشت.
نکات آیه
۱ - سلیمان(ع)، مورد آزمایش خداوند قرار گرفت. (و لقد فتّنا سلیمن)
۲ - افکندن جسم بى جان انسانى بر تخت سلیمان، وسیله آزمایش ایشان از سوى خداوند بود. (و لقد فتّنا سلیمن و ألقینا على کرسیّه جسدًا) «جسد» به جسم بى جان انسان گفته مى شود و «کرسىّ» به معناى تخت و سریر است.
۳ - همه انسان ها، حتى پیامبران، در معرض آزمایش خدا هستند. (و لقد فتّنا سلیمن)
۴ - سلیمان(ع)، داراى حکومت و تخت فرمانروایى (و لقد فتّنا سلیمن و ألقینا على کرسیّه جسدًا)
۵ - توبه و انابه سلیمان(ع) به درگاه خدا پس از آزمایش الهى (و لقد فتّنا سلیمن ... ثمّ أناب)
۶ - افکنده شدن جسدى بى جان بر تخت سلیمان(ع)، زمینه توجه ایشان به خدا و توبه و انابه به درگاه الهى شد. (و ألقینا على کرسیّه جسدًا ثمّ أناب) از ارتباط میان افکنده شدن جسد بر تخت سلیمان و توبه و انابه او پس از آن، مى توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
۷ - جسم بى جان افکنده شده بر تخت سلیمان، پس از مدتى زنده شد و جان گرفت. (و ألقینا على کرسیّه جسدًا ثمّ أناب) برداشت یاد شده مبتنى بر این دیدگاه است که «أناب» در معناى اصلى خود («رجع»; یعنى، رجوع کرد و بازگشت) باشد. بر این اساس مقصود از رجوع و بازگشت در آیه شریفه، مى تواند رجوع جسد بى روح به حالت قبلى و بازگشت جان به این جسد باشد که بدین وسیله سلیمان(ع) مورد آزمایش الهى قرار گرفت.
موضوعات مرتبط
- امتحان: ابزار امتحان ۲; امتحان با مرده ۲
- انبیا: امتحان انبیا ۳
- خدا: امتحانهاى خدا ۱، ۲; عمومیت امتحانهاى خدا ۳
- سلیمان(ع): افکندن مرده بر تخت سلیمان(ع) ۶; امتحان سلیمان(ع) ۱، ۲، ۵; تخت سلیمان(ع) ۲، ۴; توبه سلیمان(ع) ۵; حکومت سلیمان(ع) ۴; زمینه توبه سلیمان(ع) ۶; قصه سلیمان(ع) ۲، ۵، ۶، ۷
- مردگان: احیاى مردگان ۷
منابع
