الأنفال ٤٧
ترجمه
| الأنفال ٤٦ | آیه ٤٧ | الأنفال ٤٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَطَراً»: سرمستی نعمت و قدرت. غرور حاصل از اموال و اولاد و جاه و جلال. فخر. «رِئاءَ»: برای ریا و خودنمائی. واژه‌های (بَطَراً) و (رِئاءَ) مصدر و مفعول‌له بوده و یا این که حال بشمارند و به جای (بَطِرینَ) و (مُرائینَ) یعنی سرمستانه و ریاکارانه به کار رفته‌اند. «مُحِیطٌ»: کاملاً آگاه و از هر جهت توانا.
نزول
محمد بن کعب القرظى گوید: وقتى که قریش از مکه براى جنگ بدر بیرون آمده بودند با دف و ساز و آواز خارج شدند و خداوند این آیه را نازل فرمود.[۱]
شیخ بزرگوار نیز به این موضوع اشاره نموده ولى به عنوان شأن و نزول نیاورده است.
تفسیر
- آيات ۵۴ - ۴۱، سوره انفال
- توضيح و تفسير مفردات و جملات آيه شريفه مربوط به خمس : (( واعملوا انما غنمتم منشى ء فان لله خمسه و للرسول ... ))
- ياد آورى امدادهاى غيبى الهى در جنگ بدر كه موجب پيروزى مسلمين گرديد
- شش دستور جنگى به سربازان اسلام
- توضيح در مورد زينت دادن شيطان ، اعمال مشركين راو تحريك آنها به جنگ با مسلمين و سپس تنها گذاشتن آنانرا
- سخن منافقين و بيمار دلانى كه در ميان اصحاب بدر بودند، درباره مسلمان مجاهد
- تبدل نعمت به نقمت و عذاب هنگامى است كه صاحبان نعمت استعداد درونى خود را از دست داده مستعد عقاب شده باشند.
- رواياتى در مورد خمس و مستحقيقن آن در ذيل آيه شريفه : (( واعملوا انما غنمتم من ... ))
- رواياتى در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر
- اشاره به اينكه تجسم شيطان در صورتهاى انسانى ، امر محالى نيست تا استعباد شود
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ «47»
و مثل كسانى نباشيد كه از روى سرمستى و خودنمايى و غرور و ريا در برابر مردم، از خانه‌هاى خود (به سوى جبهه) خارج شدند و مردم را از راه خدا بازمى‌داشتند وحال آنكه خداوند، به آنچه انجام مى‌دهند احاطه دارد.
نکته ها
چون كاروان تجارتى ابوسفيان- از دست مسلمانان- سالم به مكّه رسيد، ابوسفيان به ابوجهل پيغام داد كه ما به سلامت به مكّه رسيديم، شما كه براى يارى ما رفته‌ايد، برگرديد.
ابوجهل مغرورانه گفت: تا مسلمانان را سركوب نكنيم و به افتخار پيروزى شراب ننوشيم و قدرت خود را نشان ندهيم، برنمى‌گرديم. امّا سرانجام شكست خوردند و ابوجهل در آن جنگ، جام مرگ را نوشيد.
در اين آيه و دو آيه‌ى قبل، عوامل موفقيّت چنين بيان شده است: ثبات قدم، ياد خدا، اطاعت از رهبرى، پرهيز از اختلاف، صبر، پرهيز از غرور، ريا و دنياطلبى.
پیام ها
1- غرور و ريا، از آفات قدرت در جبهه‌ى جنگ است. «خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ»
2- تفاوت اصولى جنگ‌هاى اسلامى و غير اسلامى در هدف است. هدف مسلمانان از جنگ، رفع فتنه است (آيه‌ى 39 اين سوره)، امّا هدف ديگران، سلطه‌جويى و قدرت‌نمايى است. «بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ»
3- هنگام عزيمت به جبهه، نيّت خود را خالص سازيد و به فكر خودنمايى نباشيد. «رِئاءَ النَّاسِ» (گرچه سياق آيات، به جنگ بدر مربوط مى‌شود، امّا شامل منافقان كه رياكارانه و براى خودنمايى و ياشايعه‌پراكنى و تضعيف روحيه به جبهه مى‌روند نيز مى‌شود.)
جلد 3 - صفحه 332
4- جبهه‌ى باطل براى بستن راه حقّ و جلوگيرى از حركت معنوى و الهى جامعه، تلاش مى‌كند. «وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ»
5- دشمنان بدانند با همه تلاشى كه در برابر خدا مى‌كنند، امّا هرگز از تحت قدرت الهى خارج نمى‌شوند. «وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (47)
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ: و نباشيد مانند كسانى كه بيرون شدند از شهرها و منازل خود، بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ: از روى سركشى و فخر و نمايش مردم. مراد اهل مكه‌اند كه به جماعت كاروان بيرون آمدند در جحفه.
سفير أبو سفيان رسيد كه باز گرديد، ما كاروان را به سلامت آورديم. پس مردم
جلد 4 صفحه 353
برگشتند. أبو جهل گفت: به بدر مى‌رويم مى‌رويم به شرب خمر مشغول، و مغنيان سرود كنند، و دف زنيم، و مردم را طعام دهيم تا آوازه ابهت و كرم ما در عرب منتشر، و از شجاعت ما حساب برند. پس حق تعالى فرمايد: اى مؤمنان شما بايد مثل كفار از شهر خود بيرون نرويد، زيرا آنها ياغى و مرائيند.
وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ: و منع مى‌كنند و باز مى‌دارند مردم را از دين خدا كه راه حق است، وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ: و خداى تعالى به آنچه آنها مى‌كنند دانا است به نحوى كه احاطه كلى دارد به تمام جزئيات، پس بر آنها جزا خواهد داد. خلاصه أبو جهل و تابعان او كه به قصد سر كشى و تعيش به بدر آمدند، بجاى ميهمانى و كشتن شتر، خود را به كشتن دادند، و بجاى خمر، كاس مرگ چشيدند، و بجاى تغنى، بر آنها نوحه نمودند و مقابل طمع عزت، ذلت يافتند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (45) وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ (46) وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (47)
ترجمه
اى آنكسانيكه ايمان آورديد چون ملاقات كنيد گروهى را پس ثابت باشيد و ياد كنيد خدا را بسيار اميد است كه شما رستگار شويد
و اطاعت كنيد خدا و پيغمبرش را و نزاع ننمائيد پس سستى كنيد و برود شوكت شما و صبر كنيد همانا خداوند با صابران است
و مباشيد مانند آنانكه بيرون آمدند از منزلهاشان با تكبّر و نشاط و براى وانمود بمردم و باز ميدارند از راه خدا و خدا بآنچه ميكنند احاطه دارد.
تفسير
امر است به ثبات قدم در مقابل لشگر مخالف با توسّل بدعا و توجّه بخدا و طلب نصرت از او كه موجب ظفر و رستگارى است و ارشاد است بوجوب اطاعت خدا و پيغمبر و امام و نهى است از نزاع و اختلاف داخلى كه موجب بد دلى بيكديگر و ضعف و سستى و كسر صولت و نقص دولت است چون ريح در كلام عرب كنايه از شوكت و دولت است براى مشابهت در نفوذ امر چنانچه باد در فارسى كنايه از تكبّر و نخوت است و گفته شده است كه هميشه فتح بعد از وزيدن نسيمى است كه بامر خدا مى‌وزد و باين جهت پيغمبر (ص) فرموده من نصرت يافتم بصبا و قوم عاد هلاك شدند بدبور كه بادى است از مغرب ميوزد مقابل صبا و بنابر اين ريح در معنى حقيقى خود استعمال شده است و مراد آنستكه كارى نكنيد كه نسيم فتح بر شما نوزد و صبر كنيد كه خداوند حافظ و ناصر صبر كنندگان است صبر و ظفر هر دو دوستان قديمند بر اثر صبر نوبت ظفر آيد و آنانكه بيرون آمدند از ديار خودشان اهل مكه بودند كه براى حمايت از كاروانشان و جنگ با مسلمانان حركت كردند با تمام لوازم عشرت و نشاط و نخوت و غرور و چون بجحفه كه يكى از مواقيت حجّ است در سه منزلى مكه رسيدند قاصد ابو سفيان رسيد و آنها را از سلامتى كاروان آگاه نمود و دستور مراجعت داد ولى أبو جهل ابا كرد و گفت ممكن نيست مگر آنكه ببدر رويم و شراب بنوشيم و زنان مغنّيه براى ما سرود بخوانند و اطعام نمائيم عرب را تا معروف
جلد 2 صفحه 540
بشجاعت و سماحت شويم و نگذاريم امر محمد (ص) نفوذ پيدا كند ولى تدبير آنها با تقدير الهى موافق نبود لذا بجاى شراب شربت ناگوار مرگ را چشيدند و بجاى تغنّى زنان بر آنها نوحه‌سرائى كردند و موّفق باطعام نشدند ولى طعمه شمشير مسلمانان شدند و نفوذ اسلام در جزيرة العرب منتشر گرديد و خداوند احاطه علمى دارد به نيّات و افعال آنها و بر طبق آن پاداش داده و خواهد داد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيارِهِم بَطَراً وَ رِئاءَ النّاس‌ِ وَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّه‌ِ وَ اللّه‌ُ بِما يَعمَلُون‌َ مُحِيطٌ (47)
و نباشيد شما مسلمين مثل كفار قريش که از مكه و مركز خود خارج شدند با زنهاي مغنيّه و شرب خمر و ساز و آواز و ميخواستند بسائر ناس عظمت و شوكت خود را بنمايند با اينكه قلبا و باطنا بيم و خوف داشتند و ديگران را منع ميكردند از راه حق و دين مقدس اسلام و حال آنكه خداوند بتمام كارهاي آنها احاطه علمي و قدرتي دارد.
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيارِهِم راجع بمشركين قريش است که
جلد 8 - صفحه 136
از مكه خارج شدند براي حرب مسلمين و بطرف بدر که مركز قافله‌هاي اطراف بود براي آنكه ديگران را هم با خود همراه كنند بطرا بطر خوش‌گذراني و مشتهيات نفساني و اشتغال بملاهي است چنانچه از إبن عباس نقل ميكنند که گفت «نقيم بها اي ببدر ثلاثا و ننحر الجرز و نطعم الطعام و نسقي الخمور و تغرف علينا الغنان (يعني زنهاي مغنيه) و تسمع بها العرب» که سايرين هم بهواي ما بيايند وَ رِئاءَ النّاس‌ِ که بجميع قبائل نشان دهند و ظاهر كنند که ما هيچ بيم و خوفي از مسلمين نداريم و آنها يك لقمه ما هستند با اينكه باطنا خوف و بيم داشتند که يكي از نصرتهاي الهي القاء رعب بود در قلوب كفار و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم فرمود
نصرت بالرعب
و معني رياء همين است که ظاهر بر خلاف باطن باشد وَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّه‌ِ جمله مستقله است تا لازم نيايد عطف مضارع بماضي که اينها جلوگيري ميكردند از تشرف سايرين بدين مقدس اسلام وَ اللّه‌ُ بِما يَعمَلُون‌َ مُحِيطٌ معني واضح است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 47)- ششم: در این آیه مسلمانان را از پیروی کارهای ابلهانه و اعمال غرورآمیز و بی‌محتوا و سر و صداهای توخالی و بی‌معنی باز می‌دارد، و با اشاره به جریان کار ابو جهل و طرز افکار او و ادیانش می‌فرماید: «و مانند کسانی نباشید که از سرزمین خود از روی غرور و هوی پرستی و خود نمایی در برابر مردم (بسوی میدان بدر) خارج شدند» (وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ).
«همانها که (مردم را) از راه خدا باز می‌داشتند» و سر انجام شکست خوردند (وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ). هم هدفشان نامقدّس بود و هم وسایل رسیدنشان به این هدف.
«خداوند به کارهایی که این گونه افراد انجام می‌دهند محیط است و از اعمالشان باخبر» (وَ اللَّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ).
نکات آیه
۱- مجاهدان و نیروهاى رزمى، نباید مانند سرمستان و ریاکاران رهسپار میدانهاى نبرد شوند. (و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا و رئاء الناس و یصدون) «بَطرْ» به معناى نشاط و شادمانى بیش از حد و اندازه است که مى توان از آن به سرمستى تعبیر کرد. این کلمه مصدر است و حال براى فاعلِ «خرجوا» مى باشد ; یعنى خرجوا من دیارهم بطرین. کلمه «رئاء» نیز مصدر و به معناى اسم فاعل (مرائین) یعنى ریاکاران) است.
۲- کفرپیشگان مکه با سرمستى و خودنمایى، از دیار مکه رهسپار منطقه بدر شدند. (و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم بطرا)
۳- اطمینان کفار مکه به پیروزى خویش هنگام خروج براى جنگ بدر (و لاتکونوا کالذین خرجوا)
۴- گرایش به خصلتهاى کفرپیشگان، امرى نکوهیده براى اهل ایمان (و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم)
۵- کفرپیشگان مکه در عصر بعثت، همواره در تلاش براى بازداشتن مردم از پیوستن به راه خدا (و یصدون عن سبیل اللّه)
۶- خروج کافران مکه به سوى بدر، در راستاى تلاششان براى بازدارى مردم از راه خدا (و لاتکونوا کالذین خرجوا من دیرهم ... و یصدون عن سبیل اللّه)
۷- خداوند، کفرپیشگان را به سبب رفتار ناپسندشان (سرمستیها، ریاکاریها، بازدارى مردم از راه خدا)، مجازات خواهد کرد. (و لاتکونوا کالذین ... و اللّه بمایعملون محیط)
۸- خداوند به تمامى جوانب و زوایاى اعمال کفرپیشگان آگاه است. (و اللّه بمایعملون محیط) احاطه خداوند به اعمال بندگان به معناى تسلط کامل او بر اعمال ایشان است و از مصادیق این سلطه و حاکمیت، علم و آگاهى است.
۹- همه اعمال و رفتار آدمیان در حیطه سلطنت خداوند است. (و اللّه بمایعملون محیط)
۱۰- توجه به احاطه علمى خداوند بر کردار آدمى، عامل اجتناب وى از سرمستى و ریاکارى و جلوگیرى از راه خدا (و لاتکونوا ... و اللّه بمایعملون محیط)
۱۱- کردار آدمیان، خارج از مشیت خداوند تحقق نخواهد پذیرفت. (و اللّه بمایعملون محیط)
موضوعات مرتبط
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۲، ۳، ۵، ۶
- انسان: رفتار انسان ۹ ; عمل انسان ۹، ۱۱
- تکبر: اجتناب از تکبر ۱۱ ; عوامل ترک تکبر ۱۰
- جبر و اختیار:۱۱
- جنگ: آداب جنگ ۱
- خدا: احاطه خدا ۹، ۱۰ ; علم خدا ۸، ۱۰ ; کیفرهاى خدا ۷ ; مشیت خدا ۱۱
- ذکر: آثار ذکر خدا ۱۰
- ریا: اجتناب از ریا ۱ ; عوامل ترک ریا ۱۰
- سبیل اللّه: ممانعت از سبیل اللّه ۵، ۶، ۷ ; موانع ممانعت از سبیل اللّه ۱۰
- غزوه بدر: قصه غزوه بدر ۳ ; کافران در غزوه بدر ۲، ۳ ; کافران مکه در غزوه بدر ۶
- کافران: تکبر کافران ۷ ; رفتار ناپسند کافران ۷ ; ریاکارى کافران ۷ ; سرزنش گرایش به کافران ۴ ; عمل کافران ۸ ; کافران صدر اسلام ۵ ; کیفر کافران ۷
- کافران مکه: اخلاق کافران مکه ۲ ; اطمینان کافران مکه ۳ ; تکبر کافران مکه ۲ ; تلاش کافران مکه ۵، ۶
- کنترل اجتماعى: عوامل کنترل اجتماعى ۱۰
- گرایش: ناپسند ۴
- مؤمنان: مسؤولیت مؤمنان ۴
- مجاهدان: مسؤولیت مجاهدان ۱
منابع
- ↑ تفسیر جامع البیان.
