الأنعام ٣٦
ترجمه
| الأنعام ٣٥ | آیه ٣٦ | الأنعام ٣٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَسْتَجِیبُ»: اجابت می‌کند. می‌پذیرد. «یَسْمَعُونَ»: می‌شنوند. می‌فهمند. «الْمَوْتَی»: جمع میّت، مردگان. مراد مردگان معنوی است؛ نه مردگان جسمانی. «یَبْعَثُهُمْ»: آنان را زنده می‌کند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۳۶ - ۳۳، سوره انعام
- معناى جمله : (( فانهم لا يكذبونك و لكن الظالمين باياتنا يجحدون )) .
- مراد از: (( كلمة الله )) ، (( قول الله )) و (( وعد الله )) در عرف قرآن مجيد.
- دعوت به حق و قبول آن بايد در مجراى اختيار جريان يابد گو اينكه خداوند بر هدايت اجبارى و اضطرارى مردم قادر است .
- چرا مشيت خداى تعالى بر هدايت همگانى انسانها با حفظ اختيار آنها، تعلق نگرفته است ؟
- توصيف مؤ منين به وصف حيات و شنوايى و توصيف مشركين و معرضين به وصف مردگى ،كرى و كورى .
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ «36»
تنها كسانى (دعوت تو را) مى‌پذيرند كه گوش شنوا دارند و (كافران كه نمى‌گروند،) مردگانى هستند كه روز قيامت خداوند آنان را برمى‌انگيزد و سپس همه به سوى او بازگردانده مى‌شوند.
نکته ها
قرآن، بارها با تعبير مرده و كر، از ناباوران ياد كرده است. در آيه‌ى 80 سوره‌ى نمل و 52 سوره‌ى روم مى‌خوانيم: «فَإِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ»
پیام ها
1- انسان در انتخاب راه، آزاد است. إِنَّما يَسْتَجِيبُ ...
2- شنيدن و پذيرفتن حقّ، نشانه‌ى حيات معنوى و زنده دلى است.
(آرى؛ كسى‌كه حيات معنوى ندارد و حقّ پذير نيست، مرده است. چون حيات به معناى خوردن و خوابيدن حيوانات هم دارند.) وَ الْمَوْتى ...
جلد 2 - صفحه 448
3- دل‌هاى حقجو به عهده‌ى تو و كفّار به عهده‌ى من تا پس از رستاخيز به حسابشان برسيم. «وَ الْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ (36)
إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ: اينست و جز اين نيست اجابت مى‌كند دعوت تو را آنكه مى‌شنود به سمع قبول و بر وجه فهم و تأمل استماع كند، يعنى جواب دعوت را آنكس دهد كه خود را بر شنيدن آن دارد و نظر و تأمل نمايد و به وعظ و زجر آن منتفع شود، نه اين جماعت مشركان كه مانند مردگانند در عدم استماع و انتفاع و عدم اجابت دعوت و عدم تأمل و تفكر در آيات وَ الْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ: و مردگان را مبعوث فرمايد خداى تعالى از قبر آنگاه بدانند دين حق را و ايمان آرند، لكن آن دانستن و ايمان فايده و نتيجه نخواهد داشت ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ: پس به سوى جز او مكافات او بازگردانيده شوند. حاصل آيه آنكه اجابت دعوت تو نمى‌كند مگر مؤمنى كه سامع حق باشد و بر وجه تعمق و تفكر در آن نظر نمايد، اما كافر به منزله ميّت است و اجابت دعوت تو نمى‌كند تا آنكه حق تعالى او را در قيامت مبعوث سازد و بسبب مشاهده عذاب، ملجأ شود به ايمان.
تذكره- دائر مدار حيات و ترقيات انسانى، قلب آگاه و گوش شنوا
«1» تفسير عياشى، جلد اوّل، صفحه 10، حديث 4.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 260
مى‌باشد؛ زيرا اگر بسبب غبار معاصى، قلب محجوب، و سامعه حقيقى معيوب گردد، مانند ميّت، اثرى بر او مترتب نخواهد شد اگرچه تمام آيات و مواعظ سبحانى بر او بخوانى؛ لكن بعكس، اگر قلب صافى، و سامعه وافى شد، به كلام، شخصى متنبه شود؛ چنانچه مسلمه از بزرگان و صاحب ثروت بود.
گويد: رفتم نزد عمر عبد العزيز بعد از نماز صبح، وقت طلوع آفتاب، كنيزكى براى او به عنوان ناشتا خرمائى آورد. قبضه‌اى (سر انگشت) برداشت به من داد.
گفت: سير مى‌شوى؟ ساكت شدم، دو مرتبه قبضه‌اى (مشت) برداشت داد گفت: اين را تناول و آبى بياشامى، كفايت كند تو را؟ گفتم: بلى. گفت:
كسى كه يك قبضه خرما و شربت آبى او را كافى باشد، انصاف نيست بدن خود را به زحمت مال و منال دنيا گروگان آتش كند. اين كلام چنان مؤثر شد كه بكلى ترك عقار و ضياع نمودم و زاهد شدم. فتامل ايّها العاقل.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ ثُمَّ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ (36)
ترجمه
اجابت نمى‌كنند مگر آنانكه ميشنوند و مردگان برانگيزدشان خدا پس بسوى او بازگشت داده ميشوند.
تفسير
كسى نداى الهى را لبيك ميگويد و دعوت پيغمبر را اجابت مى‌كند كه گوش شنوا و قلب بينا داشته باشد و زنده باشد بروح علم و معرفت و آراسته باشد بكمال فكر و فهم و فراست ولى مردگان در اين ميدان كه فاقد اين اوصاف كمالند در دنيا دعوت الهى را اجابت نمى‌كنند و باختيار رو بحق نميروند تا وقتى كه باجبار آنها را در صفحه محشر حاضر نمايند و بمجازات كردارشان برسانند ولى افسوس كه در آنوقت ايمان فائده ندارد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِنَّما يَستَجِيب‌ُ الَّذِينَ يَسمَعُون‌َ وَ المَوتي يَبعَثُهُم‌ُ اللّه‌ُ ثُمَّ إِلَيه‌ِ يُرجَعُون‌َ (36)
منحصرا كساني اجابت ميكنند دعوت تو را که ميشنوند فرمايشات تو را (يعني بقلب آنها اثر ميكند) و مرده‌ها را خداوند مبعوث ميفرمايد پس از بعثت بسوي خدا رجوع ميكنند.
اينکه آيه شريفه مشتمل بر سه جمله است: جمله اولي إِنَّما يَستَجِيب‌ُ الَّذِينَ يَسمَعُون‌َ مكرر گفته‌ايم که سميع دو معني دارد يكي مقابل صمم که كري باشد و ديگر بمعني ترتيب اثر مي‌گويي فلاني حرف‌شنو است که در نماز مي‌گويي (سمع اللّه لمن حمده) يا در صفات الهي سميع الدعاء است و اينجا باين معني است که كساني که اجابت دعوت تو را ميكنند و ايمان ميآورند كساني هستند که معجزات را درك ميكنند و آيات شريفه قرآن در قلب آنها اثر ميگذارد مقابل كفار و مشركين که اعراض ميكنند و اينکه جمله براي تسليت خاطر رسول اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم است که محزون نباشد مؤمنين اجابت دعوت تو را ميكنند و همين اندازه براي تو كافيست چنانچه در جاي ديگر ميفرمايد يا أَيُّهَا النَّبِي‌ُّ حَسبُك‌َ اللّه‌ُ وَ مَن‌ِ اتَّبَعَك‌َ مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ انفال آيه 66، و اينکه جمله مربوط بآيه قبل است.
جمله دوم وَ المَوتي يَبعَثُهُم‌ُ اللّه‌ُ مفسرين توهم كردند که اينکه جمله هم مربوط بما سبق است و گفتند مراد از موتي كفار هستند که اعراض كردند در حكم موتي هستند و اينکه تفسير مناسب با كلمه يبعثهم اللّه نيست بلكه مناسب با اينکه معني بود
جلد 7 - صفحه 58
که بفرمايد و الموتي لا يسمعون و لا يستجيبون بلكه راجع بامر بعثت است و مراد از موتي جميع اموات است از مؤمن و كافر که فرداي قيامت مبعوث خواهند شد جمله سوم ثُمَّ إِلَيه‌ِ يُرجَعُون‌َ که پس از بعثت در محكمه عدل الهي وارد ميشوند و هر که جزاي خود را مي‌بيند از ثواب و عقاب، بهشت و جهنم، خير و شرّ و اينکه هم يك نوع تسليت قلب مبارك رسالت است و خلاصه كلام اينكه خداوند اولا براي تسليت قلب رسول ميفرمايد اينها قابل هدايت نيستند و ثانيا خداوند تو را ياري ميكند و بر آنها چيره و غالب خواهي شد و آنها بكيفر خود ميرسند.
و ثالثا تو را كفايت ميكند كساني که ايمان آوردند و بايمان كفار نيازمند نيستي و رابعا بر فرض که در دنيا گرفتار نشدند و مردند مبعوث خواهند شد و در شكنجه و عذاب الهي دچار خواهند شد.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- تنها کسانى به دعوت خدا و رسول او پاسخ مى دهند که به سخنان پیامبر (ص) گوش فرادهند و آن را دریابند. (إنما یستجیب الذین یسمعون)
۲- لزوم گوش فرادادن به سخن پیامبر (ص) و درک آن، براى هدایت یافتن (إنما یستجیب الذین یسمعون)
۳- کسانى که آیات الهى و دعوت پیامبر (ص) را ناشنیده مى انگارند، مردگانى متحرکند. (إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتى یبعثهم اللّه) به کار رفتن کلمه «الموتى» در برابر «الذین یسمعون» حاکى از آن است که آن دسته که در برابر دعوت پیامبر (ص) به گونه اى رفتار مى کنند که گویا اصلاً چیزى نشنیده اند، مرده دلانى هستند که کلمه «الموتى» در خور آنان است.
۴- اجابت کنندگان دعوت پیامبر (ص) و مؤمنان به او، زندگانند. (إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتى یبعثهم اللّه)
۵- جامعه اى از حیات واقعى برخوردار است که به دعوت پیامبران پاسخ مثبت دهد. (إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتى یبعثهم اللّه)
۶- برخى مردم در مرحله اى از گمراهى قرار مى گیرند که دیگر امیدى به هدایت آنان نیست. (إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتى یبعثهم اللّه) در این آیه گویا مردم به دو بخش تقسیم شده اند: یک دسته به دعوت پیامبر (ص) پاسخ مثبت مى دهند و دسته اى دیگر به تعبیر آیه «الموتى» هستند. و همان گونه که امید به زنده شدن مرده در این جهان واهى است، نمى توان به هدایت این گونه افراد امیدى داشت.
۷- خداوند مردگان را در قیامت برخواهد انگیخت. (و الموتى یبعثهم اللّه)
۸- تکذیب کنندگان پیامبر (ص)، حقانیت آن حضرت و دعوت او را در قیامت درمى یابند. (إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتى یبعثهم اللّه) مراد از «الموتى» در آیه، به قرینه جملات قبل، کسانى هستند که به دعوت پیامبر (ص)، پاسخ مثبت نمى دهند، جمله «یبعثهم اللّه»، گذشته از اینکه خبر بعثت قیامت است، کنایه از این مطلب است که خداوند این مرده دلان را برخواهد انگیخت تا حقانیت دعوت پیامبر (ص) و وعده هاى آن حضرت را دریابند.
۹- بازگشت تمامى انسانها به سوى خداوند است. (ثم إلیه یرجعون)
۱۰- قیامت روز رسیدگى به کار حق پذیران و حق ناپذیران و پاداش و مجازات آنهاست. (إنما یستجیب الذین یسمعون و الموتى یبعثهم اللّه ثم إلیه یرجعون) جمله «ثمّ إلیه یرجعون» ظاهراً تذلیلى براى تمامى آیه است. یعنى هم پاسخ دهندگان و هم مرده دلان جملگى در قیامت مبعوث شده و به نتایج اعمال خود مى رسند.
موضوعات مرتبط
- آیات خدا: بیخاعتنایى به آیات خدا ۳
- انبیا: اجابت دعوت انبیا ۵
- انسان: ها در قیامت ۷ ; حشر اخروى انسان ها ۷ ; فرجام انسان ها ۹
- بازگشت به خدا:۹
- تشبیهات: تشبیه به مردگان ۳
- جامعه: زنده ۵ ; حیات جامعه ۵
- حق: پاداش حق پذیران ۱۰ ; کیفر حق ناپذیران ۱۰
- دعوت: اجابت دعوت خدا ۱
- زندگان: واقعى ۴
- قرآن: تشبیهات قرآن ۳
- قیامت: حسابرسى در قیامت ۱۰ ; ظهور حقایق در قیامت ۸ ; ویژگى قیامت ۱۰
- گمراهان: هدایتخناپذیر ۶
- گمراهى: مراتب گمراهى ۶
- مؤمنان:۴
- محمّد (ص): اجابت دعوت محمّد (ص) ۱، ۴ ; استماع سخنان محمّد (ص) ۱، ۲ ; بیخاعتنایى به دعوت محمّد (ص) ۳ ; پیروان محمّد (ص) ۴ ; حقانیت محمّد (ص) ۸ ; دعوت محمّد (ص) ۸ ; فهم سخنان محمّد (ص) ۱، ۲ ; مکذّبان محمّد (ص) در قیامت ۸
- مردگان: احیاى مردگان ۷
- مردم: گمراه ۶
- معاد: منشأ معاد ۷
- هدایت: زمینه هدایت ۲ ; یأس از هدایت ۶
