الفتح ١٥

سَيَقُولُ‌ الْمُخَلَّفُونَ‌ إِذَا انْطَلَقْتُمْ‌ إِلَى‌ مَغَانِمَ‌ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْکُمْ‌ يُرِيدُونَ‌ أَنْ‌ يُبَدِّلُوا کَلاَمَ‌ اللَّهِ‌ قُلْ‌ لَنْ‌ تَتَّبِعُونَا کَذٰلِکُمْ‌ قَالَ‌ اللَّهُ‌ مِنْ‌ قَبْلُ‌ فَسَيَقُولُونَ‌ بَلْ‌ تَحْسُدُونَنَا بَلْ‌ کَانُوا لاَ يَفْقَهُونَ‌ إِلاَّ قَلِيلاً

ترجمه

هنگامی که شما برای به دست آوردن غنایمی حرکت کنید، متخلّفان (حدیبیّه) می‌گویند: «بگذارید ما هم در پی شما بیائیم، آنها می‌خواهند کلام خدا را تغییر دهند؛ بگو: «هرگز نباید بدنبال ما بیایید؛ این گونه خداوند از قبل گفته است!» آنها به زودی می‌گویند: «شما نسبت به ما حسد می‌ورزید!» ولی آنها جز اندکی نمی‌فهمند!

|به زودى واماندگان، هنگامى كه شما به طرف غنايم [خيبر] حركت كنيد تا آن را به تصرف در آوريد، به شما خواهند گفت: بگذاريد ما [هم‌] به دنبال شما بياييم. [اين گونه‌] مى‌خواهند سخن خدا را تغيير دهند. بگو: هرگز از پى ما نخواهيد آمد. خدا از پيش چنين گفته است.

چون به [قصد] گرفتن غنايم روانه شديد، به زودى برجاى‌ماندگان خواهند گفت: «بگذاريد ما [هم‌] به دنبال شما بياييم.» [اين گونه‌] مى‌خواهند دستور خدا را دگرگون كنند. بگو: «هرگز از پى ما نخواهيد آمد. آرى، خدا از پيش در باره شما چنين فرموده.» پس به زودى خواهند گفت: «[نه،] بلكه بر ما رشگ مى‌بريد.» [نه چنين است‌] بلكه جز اندكى درنمى‌يابند.

کسانی که (در حدیبیّه تخلّف کردند و) باز نهاده شدند و همراهی با شما ننمودند باز چون برای (فتح خیبر و) گرفتن غنایم حرکت کنید خواهند گفت: بگذارید تا ما هم از شما تبعیت کنیم (و همراه شما بیاییم). غرضشان این است که سخن خدا را (که فرمود غنایم خیبر را تنها حاضران حدیبیّه خواهند گرفت) تغییر دهند. بگو: شما به حقیقت هرگز ما را پیروی نمی‌کنید، خدا از این پیش درباره شما چنین خبر داده. باز (آن مردم بی وفای بد عهد) خواهند گفت: (چنین نیست) بلکه شما با ما حسد می‌ورزید. بلکه ایشان جز عدّه قلیلی همه جاهل و نادانند.

هنگامی که شما برای به دست آوردن غنایمی روانه [میدان جنگی] می شوید، متخلفان [از جنگ حدیبیه] به زودی خواهند گفت: بگذارید ما هم به دنبال شما بیاییم. [این سبک مغزان سودجو] می خواهند وعده خدا را [که به مؤمنان وعده پیروزی و غنیمت داد و به منافقان وعده محرومیت از غنیمت و رحمت داده است] تغییر دهند. بگو: هرگز دنبال ما نخواهید آمد؛ این گونه خدا پیش از این [درباره شما] فرموده است. اما [این گروه بی شرم] به زودی خواهند گفت: شما نسبت به ما حسد می ورزید، [چنین نیست] بلکه آنان جز اندکی نمی فهمند.

چون براى گرفتن غنايم به راه بيفتيد، آنان كه از جنگ تخلف ورزيده‌اند خواهند گفت: بگذاريد تا ما هم از پى شما بياييم. مى‌خواهند سخن خدا را ديگرگون كنند. بگو: شما هرگز از پى ما نخواهيد آمد. خدا از پيش چنين گفته است. سپس خواهند گفت: بلكه بر ما حسد مى‌بريد؟ نه، اينان جز اندكى نمى‌فهمند.

چون به سوی غنایم راه برید که آن را به دست آورید، زودا که واپس ماندگان گویند ما را بگذارید که از شما پیروی کنیم می‌خواهند حکم الهی را دگرگون کنند، بگو هرگز از ما پیروی نخواهید کرد، خداوند پیشاپیش درباره شما چنین گفته است، زودا که [در پاسخ شما] گویند خیر، شما به ما رشک می‌برید، حق این است جز اندکی در نمی‌یابند

واپس‌ماندگان، چون به سوى غنيمتها برويد تا آنها را بگيريد- در جنگ خيبر-، خواهند گفت: بگذاريد تا از پى شما بياييم. مى‌خواهند سخن خداى را دگرگون سازند. بگو: هرگز از پى ما نخواهيد آمد، خدا از پيش [درباره شما] چنين فرموده است. پس خواهند گفت: بلكه بر ما حسد مى‌بريد. [نه،] بلكه جز اندكى نمى‌فهمند.

بازپس‌ماندگان، هنگامی که برای به دست آوردن غنائمی (که خدا به شما داده است) بیرون رفتید، خواهند گفت: بگذارید ما هم همراه شما شویم (و در این جهاد شرکت کنیم). آنان می‌خواهند سخن خدا را دگرگون کنند! (خدا وعده‌ی غنائم خیبر را تنها به شرکت‌کنندگان سفر حدیبیّه اختصاص داده است و بس). بگو: شما هرگز همراه ما نخواهید شد. خدایتان پیش از این (مراجعت به مدینه) چنین فرموده است. خواهند گفت: (این را خدا نگفته است و) بلکه شما نسبت به ما حسد می‌ورزید (و نمی‌گذارید از چنین غنائم نفیس و بی‌دردسری بهره ببریم. چنین نیست که گمان می‌برند) بلکه (از قانونگذاری خدا) جز مقدار اندکی را فهم نکرده‌اند.

هنگامی که به (قصد) گرفتن غنایم روانه شدید، به زودی بر جای‌ماندگان متخلف خواهند گفت: «بگذارید ما (هم) به دنبال شما بیاییم‌.» (این‌گونه) می‌خواهند کلام خدا را تبدیل کنند. بگو: «هرگز از پی ما نخواهید آمد. خدا از پیش درباره‌ی شما چنین فرمود.» پس به زودی خواهند گفت: « (نه،) بلکه بر ما رشک می‌برید.» (نه چنین است.) بلکه جز اندکی در نمی‌یابند.

زود است گویند بازنشستگان گاهی که روان شوید بسوی برده‌هائی که به چنگ زرید بگذارید از پی شما آئیم خواهند دگرگون کنند سخن خدا را بگو از پی ما نیائید هرگز بدینسان گفته است خدا از پیش زود است گویند بلکه شما به ما حسادت ورزید بلکه آنان درنیابند جز اندکی را

الفتح ١٤	آیه ١٥	الفتح ١٦
سوره : سوره الفتح نزول : اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣١ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«إِذا»: ظرف ماقبل خود است؛ نه شرط مابعد (نگا: روح المعانی). «مَغَانِمَ»: مراد غنائم جنگ خیبر است که قبل از مراجعت به مدینه به مؤمنان وعده داده شده بود. «کَلامَ اللهِ»: مراد وعده مذکور در آیه‌های و است. «بَلْ کَانُوا لا یَفْقَهُونَ إِلاّ قَلِیلاً»: درباره امور دین چندان نمی‌فهمند. بلکه معلومات ایشان مربوط به ظواهری از امور دنیوی است (نگا: روم / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

فَإِنْ‌ رَجَعَکَ‌ اللَّهُ‌ إِلَى‌... (۲) فَإِنْ‌ رَجَعَکَ‌ اللَّهُ‌ إِلَى‌... (۵)

تفسیر

• آيات ۱۱ - ۱۷ سوره فتح
• عذرى كه تخلف كنندگان از همراهى با پيامبر (ص ) آوردند و گفتند:اشتغال به سرپرستى اموال و خانواده هايمان ما را باز داشت و جواب به آنها كه سببواقعى تخلفشان سوء ظن و ترس از كشته شدن بوده است
• مقصود از اينكه درباره متخلفانى كه در خواستشان در مورد پيوستن به مجاهدان براىغنيمت گرفتن ردّ شد فرمود: جز اندكى نمى فهمند

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - اخبار خداوند، از مواضع بعدى متخلّفان از سفر حدیبیه، در قبال مسؤولیت هاى جهادى (سیقول المخلّفون)

۲ - تمایل متخلّفان از سفر حدیبیه، به شرکت در جنگ خیبر براى دستیابى به غنایم و یا پوشاندن گذشته خود (سیقول المخلّفون إذا انطلقتم إلى مغانم ... ذرونا نتّبعکم) هدف متخلّفان از شرکت در جنگ خیبر، یا رسیدن به غنایم و یا توجیه گذشته تاریک خود بود. تعبیر «إلى مغانم»، بیانگر نکته اول و «یریدون أن یبدلّوا...» حاکى از نکته دوم است.

۳ - وعده الهى به مسلمانان، در دستیابى به فتح خیبر و غنایم آن، پس از صلح حدیبیه (سیقول المخلّفون إذا انطلقتم إلى مغانم لتأخذوها ذرونا نتّبعکم) آیه شریفه، در زمینه جنگ خیبر است و خداوند از حرکت مسلمانان به این جنگ به عنوان حرکت به سوى غنایم یاد کرده است. از این نکته استفاده مى شود که خداوند به طور ضمنى، نوید فتح خیبر و غنایم آن را به جبران مشکلات سفر حدیبیه، به مسلمانان داده است.

۴ - غنایم خیبر، ارمغان الهى به مسلمانان، در پى اقدام به سفر پر خطر حدیبیه * (سیقول المخلّفون إذا انطلقتم إلى مغانم لتأخذوها ) سفر حدیبیه، در آغاز چنین مى نمود که فرجامى بس مبهم و آمیخته با خطر دارد و مؤمنان واقعى با این همه بدان اقدام کردند و در پى آن خداوند نوید غنایم خیبر را به ایشان داد. با توجه به این مطالب، احتمال مى رود که میان تن دادن به آن مشکلات و دست یابى به این غنایم ارتباطى باشد.

۵ - تشویق مسلمانان از سوى خدا، براى شرکت در جنگ خیبر (إذا انطلقتم إلى مغانم لتأخذوها ) خداوند، حرکت به سوى جنگ خیبر را حرکت به سوى غنایم دریافتى دانسته است و بدین وسیله دو نکته را به مسلمانان یادآور شده است: ۱- پیروزى حتمى، ۲- دستیابى به غنایم. این دو پیام بى تردید در روحیه دادن به سپاه اسلام و تهییج آنان، نقش داشته است.

۶ - متخلفان از سفر حدیبیه، در صدد تغییر کلام خدا با شرکت در جنگ خیبر (ذرونا نتّبعکم یریدون أن یبدّلوا کلم اللّه) در برداشت هاى آتى، چگونگى و شیوه تصمیم متخلفان و احتمال هایى که در آیه وجود دارد، بیان شده است.

۷ - اعراب متخلّف از سفر حدیبیه، درصدد توجیه تخلف گذشته خود با شرکت در جنگ خیبر* (ذرونا نتّبعکم یریدون أن یبدّلوا کلم اللّه) از آیات پیشین استفاده مى شود که انگیزه اصلى متخلفان از حدیبیه، بى ایمانى بوده است; ولى آنان با اعلام آمادگى براى شرکت در جنگ خیبر، مى خواستند خود رامؤمن جلوه داده و گذشته خود را توجیه کنند و سخن الهى را در مورد خود نفى نمایند.

۸ - تلاش متخلّفان حدیبیه براى حضور در جنگ خیبر، به منظور شکستن نهى الهى از شریک شدن آنان در غنایم خیبر * (یریدون أن یبدّلوا کلم اللّه قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل) برداشت بالا بدان احتمال است که به قرینه«قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل»، خداوند از قبل، پربار بودن جنگ خیبر را یادآور شده و از حضور متخلفان، در آن جنگ نهى کرده است; تا آنان به غنایم دست نیابند. ولى متخلفان، به خاطر شکستن این نهى الهى، درصدد شرکت در جنگ و سهیم شدن در غنایم بودند.

۹ - فرمان خدا به پیامبر(ص)، در رد پیشنهاد غایبان از حدیبیه، براى شرکت در جنگ خبیر (ذرونا نتّبعکم ... قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل) «لن تتّبعونا» مى تواند اخبار در مقام انشا باشد.

۱۰ - فاصله زمانى نزدیک میان صلح حدیبیه و فتح خبیر (سیقول المخلّفون) با توجه به «سین» در «سیقول» و پیوستگى آیات صلح حدیبیه با جنگ خیبر، برداشت بالا قابل استفاده است.

۱۱ - اخبار خداوند، از محرومیت حتمى غایبان در حدیبیه از شرکت در جنگ خیبر (ذرونا نتّبعکم ... قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل) «لن تتّبعونا» ممکن است در مقام انشا نباشد; بلکه اخبار باشد.

۱۲ - اختصاص غنایم خیبر به شرکت کنندگان سفر حدیبیه، براساس وعده قبلى خداوند * (إذا انطلقتم إلى مغانم لتأخذوها ... قال اللّه من قبل) برداشت بالا بدان احتمال است که آنچه از قبل گفته شده، اختصاص غنایم، به حاضران صلح حدیبیه باشد; چه این که این نکته از نظر تاریخى نیز تأیید شده است.

۱۳ - منع شدگان از شرکت در فتح خیبر، متهم کننده مؤمنان به حسدورزى (فسیقولون بل تحسدوننا)

۱۴ - ناباورى عمیق متخلّفان از حدیبیه، نسبت به سخنان پیامبر(ص) و مؤمنان (کذلکم قال اللّه من قبل فسیقولون بل تحسدوننا) پس از ابلاغ کلام خداوند بهوسیله پیامبر(ص) به متخلفان، مبنى بر عدم شرکت ایشان در فتح خیبر، آنان پیامبر(ص) و مؤمنان را به حسادت متهم کردند و این بیانگر مطلب بالا است.

۱۵ - متخلّفان از سفر حدیبیه، مردمى سطحى نگر و ظاهربین بودند. (بل کانوا لایفقهون إلاّ قلیلاً)

۱۶ - تخلّف از دستور پیامبر(ص) و ناباورى نسبت به وحى، ناشى از سطحى نگرى است. (کذلکم قال اللّه من قبل فسیقولون بل تحسدوننا بل کانوا لایفقهون إلاّ قلیلاً) با توجّه به ارتباط صدر و ذیل آیه، مطلب بالا استفاده مى شود.

۱۷ - سطحى نگرى و عدم درک عمیق واقعیت ها، زمینه ساز ناهنجارى کردار و نادرستى مواضع انسان (فسیقولون بل تحسدوننا بل کانوا لایفقهون إلاّ قلیلاً) خداوند، پس از این که انحراف ها و کاستى هاى عمیق اعراب متخلف از حدیبیه را یادآور شده، در یک نتیجه گیرى و تحلیل کلى، آنان را فاقد درک عمیق معرفى کرده است و راز رفتار نادرست آنان را برملا مى سازد.

موضوعات مرتبط

• حدیبیه: انگیزه متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۸; بى ایمانى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۱۴; تحریفگرى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۶; تلاش متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۸; توجیه گرى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۷; تهمتهاى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۱۳; پاداش مسافرت به حدیبیه ۴; خواسته هاى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۲; دنیاطلبى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۲، ۸; رد پیشنهاد متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۹; سطحى نگرى متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۱۵; متخلفان از مسافرت به حدیبیه و جهاد ۱; متخلفان از مسافرت به حدیبیه و غزوه خیبر ۶، ۷، ۸، ۱۱; محرومیت متخلفان از مسافرت به حدیبیه ۱۱; وعده به مسافران به حدیبیه ۱۲
• خدا: اوامر خدا ۹; پاداشهاى خدا ۴; تشویقهاى خدا ۵; نواهى خدا ۸; وعده هاى خدا ۳، ۱۲
• سطحى نگرى: آثار سطحى نگرى ۱۶، ۱۷
• صلح حدیبیه: آثار صلح حدیبیه ۳; زمان صلح حدیبیه ۱۰
• عصیان: عوامل عصیان از محمد(ص) ۱۶
• عمل: زمینه عمل ناپسند ۱۷
• غزوه خیبر: تشویق به غزوه خیبر ۵; تهمتهاى محرومان از غزوه خیبر ۱۳; زمان غزوه خیبر ۱۰; غنایم غزوه خیبر ۳، ۴; قصه غزوه خیبر ۲، ۴، ۶، ۷، ۹، ۱۱; محرومان از غزوه خیبر ۱۱; نهى از شرکت در غزوه خیبر ۸; وعده پیروزى در غزوه خیبر ۳; وعده غنایم غزوه خیبر ۱۲
• غنیمت: وعده غنیمت ۳
• قرآن: پیشگوییهاى قرآن ۱، ۱۱; تحریف قرآن ۶
• مؤمنان: تهمت حسد به مؤمنان ۱۳
• محمد(ص): مکذبان محمد(ص) ۱۴
• مسلمانان: تشویق مسلمانان ۵; وعده به مسلمانان ۳
• وحى: عوامل تکذیب وحى ۱۶