التوبة ٩١
ترجمه
| التوبة ٩٠ | آیه ٩١ | التوبة ٩٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الْمَرْضَی»: جمع مریض، بیماران. «حَرَجٌ»: گناه. ایراد. «نَصَحُوا»: خالص و مخلص شدند. از مصدر (نصح) به معنی خلوص. «مَا عَلَی الْمُحْسِنِینَ مِن سَبِیلٍ»: این جمله جنبه ضرب‌المثل را دارد. حرف (مِنْ) زائد و برای تأکید است. یعنی: سرزنشگران راهی برای سرزنش محسنان ندارند.و ...
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۹۶ - ۸۱، سوره توبه
- ادامه آيات مربوط به كسانى كه از رفتن به جنگ سرباز زدند و نكوهش و تهديد آنان به عذاب آخرت
- نهى از نمازگزاردن بر جنازه منافقين و ايستادن در كنار گور آنان
- بر خلاف منافقين ، مؤ منين به ماندن در خانه و شهر راضى نشدند بلكه بااموال و انفس خود به جهاد برخاستند
- نكته موجود در جمله : (( اعدّ الله لهم جنات ... )) و اينكه ورود به جنت براى مؤ منين مجاهد مشروط به باقى ماندن آنان به صفاى ايمان و اصلاحاعمال است
- مقايسه بين فقراء و تهيدستان كه آمادگى خود را براى جهاد اعلام نمودند، و دروغگويان منافق
- كسانى كه حكم وجوب جهاد از آنها برداشته شده و معذور مى باشند
- عذرخواهى منافقين از شما بعد از جنگ مسموع و مقبول نيست و نبايد از آنها راضى شويد
- روايتى در ذيل آيه شريفه : (( فرح المخلفون ... ))
- رواياتى در ذيل آيه اى كه از نمازگزاردن بر جنازه ميت منافق و حضور در كنار قبر او نهى مى كند (و لا تصل احد منهم )
- بيان ضعف و جعلى بودن رواياتى كه حاكى از نمازگزاردن پيامبر (ص ) بر جنازه عبدالله بن ابى و حضور او در كنار قبر او و... مى باشد
- چند روايت در مورد خوالف (كسانى كه با پيامبر به قصد تبوك نرفتند)
- چند روايت در مورد بكائين (چند نفرى كه به سبب نداشتن مركب براى حضور يافتن در جنگ بسيار گريستند)
نکات آیه
۱ - افراد ضعیف و مریض و فاقد هزینه و امکانات جنگى، از شرکت در جنگ معافند و گناهى بر آنان نیست. (لیس على الضعفاء ... حرج)
۲ - قدرت، شرط تکلیف است. (لیس على الضعفاء ... حرج)
۳ - عدم قدرت بر تأمین نیازهاى ضرورى خانواده، در صورت رفتن به جهاد، سبب معافیت از جنگ است. (و لا على الذین لا یجدون ما ینفقون حرج) منظور از انفاق در «ینفقون» مى تواند انفاق بر افراد تحت تکفل و واجب النفقه باشد.
۴ - در میان مجموعه احکام اسلام، حکم حرجى (مشقت آفرین) وجود ندارد. (لیس على الضعفاء ... حرج)
۵ - افراد تهیدست، معاف از جهاد مالى (و لا على الذین لا یجدون ما ینفقون حرج) در آیات قبل، سخن از جهاد با مال و جان بود و در این آیه، ممکن است استثناى ضعیفان و مریضان از جهاد جانى و استثناى تهیدستان، از جهاد مالى باشد.
۶ - اسلام دین آسان و انعطاف پذیر در برابر ناتوانیها، دشواریها و مشکلات گوناگون زندگى (لیس على الضعفاء و لا على المرضى و لا على الذین لا یجدون ما ینفقون حرج)
۷ - معاف شدگان از جنگ، باید در پشت جبهه حمایتگر رزمندگان و خیرخواه خدا و رسولش باشند. (لیس على الضعفاء ... إذا نصحوا للّه و رسوله)
۸ - پذیرفته شدن عذر مکلف از سوى خداوند، مشروط به خلوص و حسن نیت است. (لیس على ... حرج إذا نصحوا للّه و رسوله)
۹ - لزوم خیرخواهى مؤمنان براى دین و پیامبر(ص) و رهبر الهى (إذا نصحوا للّه و رسوله)
۱۰ - خیرخواهى براى دین و رهبر الهى، تکلیفى همگانى و ساقط نشدنى (لیس على الضعفاء ... إذا نصحوا للّه و رسوله) برداشت فوق بدان دلیل است که جهاد در موارد ضعف، بیمارى و تهیدستى ساقط مى شود ولى «نصح» (خیرخواهى) ساقط نمى شود.
۱۱ - خیرخواهان براى خدا و رسول، از محسنانند. (إذا نصحوا للّه و رسوله ما على المحسنین من سبیل)
۱۲ - اشخاص معذور و معاف شده از جهاد، در صورت داشتن حسن نیت و خیرخواه بودن، از محسنان به حساب مى آیند. (لیس على الضعفاء ... إذا نصحوا للّه و رسوله ما على المحسنین من سبیل)
۱۳ - اشخاص معذور از جهاد، در صورت خیرخواهى براى دین و رهبر جامعه اسلامى، مصون از عذاب و کیفر تخلف از جنگ (الذین کفروا منهم عذاب ألیم ... ما على المحسنین من سبیل)
۱۴ - معاف شدگان از جهاد، در صورت داشتن حسن نیت و خیرخواه بودن، باید از هر گونه تعرض در جامعه مصون باشند. (لیس على الضعفاء ... إذا نصحوا للّه و رسوله ما على المحسنین من سبیل)
۱۵ - نقش انگیزه و هدف انسان در حسن و قبح عملش و ارزش گذارى آن (إذا نصحوا ... ما على المحسنین من سبیل)
۱۶ - پذیرش عذر مؤمنان براى معافیت از جهاد، تبلور غفران و رحمت الهى (لیس على الضعفاء ... و اللّه غفور رحیم)
۱۷ - رفع تکلیف حرجى (مشقت بار) و نیز جعل قاعده احسان، جلوه غفران و رحمت الهى براى بندگان (ما على المحسنین من سبیل و اللّه غفور رحیم)
۱۸ - معاف شدگان از جهاد، در عین معذور بودن، نیازمند غفران و رحمت خدایند. (لیس على الضعفاء ... و اللّه غفور رحیم)
۱۹ - خدا، غفور (آمرزنده) و رحیم (مهربان) است. (و اللّه غفور رحیم)
روایات و احادیث
۲۰ - از امام صادق (ع) روایت شده: «شفاعتنا لأهل الکبائر من شیعتنا و اما التائبون فإن اللّه عزّ و جلّ یقول: «ما على المحسنین من سبیل» ;[۱] شفاعت ما براى شیعیانى است که گناهان کبیره مرتکب شده باشند اما توبه کنندگان، پس خداى عز و جل مى فرماید: بر محسنین راهى [براى محکومیت]نیست ».
۲۱ - از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: « ... إن اللّه یحتج على العباد بما آتاهم و عرّفهم ... و ما امروا إلا بدون سعتهم ... و کل شیئى لا یسعون له فهو موضوع عنهم ... ثم تلا «لیس على الضعفاء و لا على المرضى و لا على الذین لا یجدون ما ینفقون حرج» ... ;[۲] ... به تحقیق خداوند بر بندگان احتجاج مى کند به چیزى که به آنها عطا فرموده و شناختى که به آنها داده است ... و آنان م-أمور نشده اند مگر به تکلیفى که پایین تر از سعه و توانشان باشد ... و هر تکلیفى که در وسع بندگان نباشد، از آنها برداشته شده ... سپس امام آیه شریفه را تلاوت فرمود: «بر ضعیفان و بیماران و آنان که چیزى نمى یابند که (در راه جهاد) هزینه کنند، باکى نیست» ... .
موضوعات مرتبط
- ائمه(ع): شفاعت ائمه(ع) ۲۰
- احکام: ۱، ۳، ۵
- اخلاص: آثار اخلاص ۸
- ارزشگذارى: ملاک ارزشگذارى ۱۵
- اسلام: انعطاف پذیرى اسلام ۶ ; سهولت اسلام ۶ ; ویژگیهاى اسلام ۴، ۶
- اسماء و صفات: رحیم ۱۹ ; غفور ۱۹
- انگیزه: آثار انگیزه ۱۵
- بیماران: معذوریت بیماران ۱
- تکلیف: تکلیف همگانى ۱۰ ; رفع تکلیف حرجى ۱۷ ; شرایط تکلیف ۲ ; عوامل رفع تکلیف ۳ ; قدرت در تکلیف ۲، ۲۱
- جهاد: آمرزش معذوران از جهاد ۱۸ ; احکام جهاد ۱، ۳، ۵، ۲۱ ; حسن نیت معذوران از جهاد ۱۲ ; خیرخواهى معذوران از جهاد ۱۲، ۱۳ ; عوامل معذوریت از جهاد ۳ ; مجازات تخلف از جهاد ۱۳ ; مسؤولیت معذوران از جهاد ۷ ; مصونیت معذوران از جهاد ۱۴ ; معذوران از جهاد ۱، ۲۱ ; معذوران از جهاد مالى ۵
- حسن نیت: آثار حسن نیت ۱۲، ۱۴
- خانواده: عجز از تأمین خانواده ۳
- خدا: آمرزشهاى خدا ۱۸ ; نشانه هاى آمرزش خدا ۱۶، ۱۷ ; نشانه هاى رحمت خدا ۱۶، ۱۷
- خیرخواهان: خیرخواهان براى خدا ۱۱
- خیرخواهى: آثار خیرخواهى ۱۲، ۱۳، ۱۴ ; خیرخواهى براى خدا ۷
- دین: خیرخواهى براى دین ۹، ۱۰، ۱۳
- رهبران دینى: خیرخواهى براى رهبران دینى ۹، ۱۰، ۱۳
- شفاعت: شرایط شفاعت ۲۰
- ضعیفان: معذوریت ضعیفان ۱
- عمل: ملاک عمل پسندیده ۱۵ ; ملاک عمل ناپسند ۱۵
- فقر: آثار فقر ۵
- فقرا: معذوریت فقرا ۱
- قواعد فقهى: قاعده احسان ۱۷ ; قاعده نفى عسر و حرج ۴، ۱۷، ۲۱
- مؤمنان: قبول عذر مؤمنان ۱۶ ; مسؤولیت مؤمنان ۹
- مجازات: موارد عفو از مجازات ۱۳
- مجاهدان: حمایت از مجاهدان ۷
- محسنان: ۱۱، ۱۲ آمرزش محسنان ۲۰
- محمّد(ص): خیرخواهان محمّد(ص) ۱۱ ; خیرخواهى براى محمّد(ص) ۷، ۹
- مکلف: شرایط قبول عذر مکلف ۸
- نیازها: نیاز به آمرزش ۱۸ ; نیاز به رحمت ۱۸
- نیت: آثار نیت ۱۵
