آل عمران ١٦٤
ترجمه
| آل عمران ١٦٣ | آیه ١٦٤ | آل عمران ١٦٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَعَثَ»: برانگیخت. فرستاد. «یَتْلُو»: می‌خواند. در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد. «یُزَکِّیهِمْ»: از عقائد تباه و رفتارهای نابهنجار پاکشان می‌دارد. «الْکِتَاب»: قرآن مجید. «الْحِکْمَة»: سنّت مطهّره.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
کَمَا أَرْسَلْنَا فِيکُمْ رَسُولاً... (۱۱) وَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلاَّ... (۳) قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ... (۱) لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ... (۳) وَ مَا مَنَعَ النَّاسَ أَنْ... (۳)
يَا مَعْشَرَ الْجِنِ وَ الْإِنْسِ أَ... (۴) وَ مَا أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ... (۳) وَ لَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَکاً... (۰) وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً... (۴) وَ لِکُلٍ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ... (۰) وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ... (۳)
تفسیر
نکات آیه
۱- بعثت پیامبر (ص)، نعمتى بزرگ براى مؤمنان (لقد منّ اللّه على المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا) فعل «منّ» از مصدر «منّة» به معناى نعمت بزرگ است.
۲- بهره جستن از نعمت بزرگ بعثت انبیا، در گرو ایمان به آنهاست. (لقد منّ اللّه على المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا) بعثت رسول اکرم (ص) نعمتى بزرگ براى همه انسانهاست ; بنابراین ذکر خصوص مؤمنان بدان جهت است که بهره گیرى از آن نعمت بزرگ، مشروط به ایمان به اوست.
۳- رسیدن به مقام رضاى الهى، رهایى از دوزخ و نیل به درجات عالى، در پرتو بعثت پیامبر (ص) و ایمان به اوست. (افمن اتّبع رضوان اللّه ... هم درجات عند اللّه ... لقد منّ اللّه على المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا) با توجّه به آیه قبل که سخن از نیل به درجات و رضاى الهى بود، گویا در این آیه راه وصول به آن را بیان مى کند.
۴- پیامبران، برانگیختگان الهى در میان انسانها و از جنس ایشان (اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم) کلمه «من» مى تواند براى تبعیض باشد، در این صورت «رسولا من انفسهم» به این معناست که پیامبر (ص)، فردى از افراد بشر و از جنس ایشان است ; نه فردى از ملائکه و یا جنس و نوعى دیگر.
۵- برخاستن انبیا از میان مردم و از جنس آنان بودن، نعمتى براى انسانها (لقد منّ اللّه على المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم) جمله «منّ اللّه» علاوه بر بیان نعمت بودن اصل بعثت، بر نعمت بودن هر یک از قیدهاى مذکور در آیه نیز دلالت دارد که از جمله آنها، از میان مردم و از جنس آنان بودن است.
۶- مردمى بودن از شرایط رهبران و مسؤولین جامعه (لقد منّ اللّه على المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم)
۷- تلاوت آیات الهى، تزکیه نفوس و تعلیم کتاب و حکمت، سرلوحه برنامه ها و مسؤولیتهاى پیامبر (ص) (اذا بعث فیهم رسولا ... یتلوا علیهم ءایته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتب و الحکمة)
۸- تلاوت آیات قرآن (ارائه نشانه هاى خدا و حقانیّت اسلام) زمینه ساز تربیت و تزکیه انسانها (یتلوا علیهم ءایته و یزکّیهم) تقدّم ذکرى تلاوت قرآن بر تزکیه، دلالت بر تقدّم رتبه اى آن دارد.
۹- طهارت و پاکى نفس، زمینه فراگیرى دانشِ کتاب الهى و حکمت (یتلوا علیهم ءایته و یزکّیهم و یعلّمهم الکتب و الحکمة) تقدّم ذکرى «تزکیه» بر «تعلیم کتاب»، بیانگر این نکته است که بدون تزکیه، فراگیرى دانش کتاب الهى، به گونه اى که مقصود انبیاست، ممکن نیست.
۱۰- هدایت بشر، بدون حضور تعالیم دین، امرى ناممکن (و یزکّیهم و یعلّمهم الکتب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین) خداوند جامعه بشرى را تا قبل از آموزش تعالیم و معارف دین، فرو رفته در گمراهى مى داند و تنها راهى که براى خارج ساختن آنان از گمراهى به کار گرفته بعثت انبیا همراه با تزکیه و تعلیم معارف دینى است. بنابراین هدایت بشر در گرو تعالیم دین خواهد بود.
۱۱- پاکسازى جانها و آموزش تعالیم دین، دو مرحله از هدایت انسانها (یزکّیهم و یعلّمهم الکتب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین) هدایت انسانها، که مفهوم جمله «و ان کانوا ... » دلالت بر آن دارد، بیانگر هدف کلّى بعثت است. بنابراین تلاوت و تزکیه و تعلیم مى تواند مراحلى براى تحقق این هدف، یعنى هدایت انسانها باشد.
۱۲- گمراهى آشکار مردم، پیش از بعثت پیامبر (ص) (و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین)
۱۳- هواپرستى و رواج ضدارزشها، جهل و محرومیّت از تعالیم دین، از جلوه هاى گمراهى مردم، پیش از ظهور پیامبر (ص) (یزکّیهم و یعلّمهم الکتب و الحکمة و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین)
۱۴- یادآورى گمراهى مؤمنان پیش از بعثت و هدایتشان در پرتو تعالیم پیامبر (ص)، عامل تقویت اراده آنان در تحمّل دشواریهاى مولود جنگ (اذ تصعدون و لا تلون ... و لئن قتلتم فى سبیل اللّه ... لقد منّ اللّه على المؤمنین ... و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین) با توجّه به ارتباط این آیه و آیات مربوط به جنگ احد.
۱۵- یادآورى وضعیّت نابهنجار (گمراهى آشکار) مردم پیش از بعثت، برانگیزنده توجّه و قدردانى از نعمت بزرگ رسالت پیامبر (ص) (لقد منّ اللّه ... و ان کانوا من قبل لفى ضلال مبین) جمله «ان کانوا ... » به منزله دلیل است براى بزرگى نعمتِ رسالت. یعنى روشن است که پیش از بعثت پیامبر (ص) در چه منجلابى از گمراهى و ضلالت فرو رفته بودید و این پیامبر (ص) و تعالیم قرآنى بود که شما را هدایت کرد.
موضوعات مرتبط
- آیات خدا:۸ تلاوت آیات خدا ۸ ۷
- ارزش: ضد ارزش ۱۳
- ارزیابى: ملاک ارزیابى ۶
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱۴
- انبیا:۳ بعثت انبیا ۳ ۲، ۴ ; خاستگاه انبیا ۳ ۴، ۵
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۵
- ایمان: آثار ایمان ۲، ۳ ; ایمان به انبیا ۲، ۳
- پاکى:۹
- تاریخ: ذکر حوادث تاریخ ۱۴، ۱۵ ; تاریخ مقارن بعثت ۱۲، ۱۳
- تذکر: آثار تذکر ۱۵
- تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۸
- تعلیم:۷، ۱۱ زمینه تعلیم ۷، ۱۱ ۹
- تقویت روحیه: عوامل تقویت روحیه ۱۴
- جاهلیت:۱۲، ۱۳، ۱۵
- جنگ: سختى جنگ ۱۴
- جهل: در جاهلیت ۱۳
- حکمت: تعلیم حکمت ۷، ۹
- خدا: رضاى خدا ۳ ; نعمتهاى خدا ۱، ۲، ۵
- خودسازى:۷، ۱۱ زمینه خودسازى ۷، ۱۱ ۸
- دین:۱۰ تعلیم دین ۱۰ ۱۱
- رشد: زمینه رشد ۳
- رهبرى: شرایط رهبرى ۶
- سختى: روش تسهیل سختى ۱۴
- شکر:۱۵
- عذاب: عوامل نجات از عذاب ۳
- قرآن: تعلیم قرآن ۹ ; تلاوت قرآن ۸
- قلب: پاکى قلب ۹
- کتاب: تعلیم کتاب ۷
- گمراهى: در جاهلیت ۱۲، ۱۳، ۱۵
- محمّد (ص): بعثت محمّد (ص) ۱، ۳، ۱۲، ۱۵ ; مسؤولیت محمّد (ص) ۷
- مدیریت: ملاک مدیریت ۶
- مؤمنان: فضایل مؤمنان ۱
- نبوت: نعمت نبوت ۱، ۲، ۵، ۱۵
- نعمت:۱، ۲، ۵ شکر نعمت ۱، ۲، ۵ ۱۵
- هدایت: عوامل هدایت ۱۰، ۱۴ ; مراحل هدایت ۱۱
- هواپرستى: در جاهلیت ۱۳
