الحديد ٧
ترجمه
| الحديد ٦ | آیه ٧ | الحديد ٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مُسْتَخْلَفِینَ»: نمایندگان خدا در صرف اموال و دادن آن به افراد مستحق. جانشینان دیگران در بدست گرفتن اموال. اشاره به دو چیز است: الف - در حقیقت مالک اصلی خدا است و اموال سپرده و امانتی در پیش انسان است. ب - دسته‌ای می‌روند و دسته‌ای می‌آیند و به نوبت اموال را بدست می‌گیرند و امانتدار می‌شوند (نگا: انعام / یونس / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۷ - ۱۵، سوره حديد
- بيان اينكه آيه : ((آمنوا بالله و رسوله و انفقوا...)) خطاب به مؤ منين و امر به آثارايمان است
- وجه و نكته اينكه فرمود از آنچه كه خدا شما را در آن جانشين كرده انفاق كنيد
- مراد از ميثاقى كه از مؤ منين گرفته شده است
- توبيخ شديد كسانى كه از انفاق مالى كه خدا تنها وارث آنستبخل مى ورزند
- عدم تساوى انفاق در زمان جنگ با انفاق بعد از فتح
- توضيحى درباره اجر دادن خدا به بنده و اينكه اجرى كه خدا درمقابل عمل عبد مى دهد تفضلى است از او عزوجل
- توضيحى درباره اجر دادن خدا به بنده و اينكه اجرى كه خدا درمقابل عمل عبد مى دهد تفضلى است از او عزوجل بيان حد اعلاى تشويق به انفاق در راه خدا،
- تقاضاى منافقان از مؤ منان ، در قيامت ، و جوابى كه به آنان داده مى شود: به دنيابرگرديد و نور به دست آوريد
- مقصود از ديوارى كه بين منافقان و مؤ منان زده مى شود و مفاد اين تمثيل در بيان حال منافقان
- استمداد منافقان از مؤ منان و جواب ايشان به آنها
- دنباله گفتار مؤ منان بر منافقان : شما امروز هيچ ياورى نداريد!
- (رواياتى در ذيل آيه مربوط به انفاق قبل از فتح و بعد از فتح ، گفتگوى منافقان و مؤمنان در قيامت و روايتى درباره آرزوى دراز)
تفسیر نور (محسن قرائتی)
آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ «7»
جلد 9 - صفحه 457
به خدا و پيامبرش ايمان آوريد و از آنچه شما را در (استفاده از) آن جانشين قرار داد، انفاق كنيد. پس كسانى از شما كه ايمان آورند و انفاق كنند، برايشان پاداشى بزرگ است.
نکته ها
خطاب اين آيه به مؤمنان است و مراد از فرمان به ايمان، «آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ» عمل به لوازم ايمان است، چنانكه به دنبال آن مى‌فرمايد: شما كه ادّعاى ايمان داريد، براى اثبات ادّعاى خود، بايد در راه خدا انفاق كنيد. «1»
مراد از خليفه بودن انسان در جمله «جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ» يا آن است كه خداوند، انسان را جانشين خود در زمين قرار داده است، چنانكه آيه «إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً» «2» به آن اشاره دارد كه در اين صورت معناى آيه چنين مى‌شود: اى مؤمنان! شما جانشين خداوند در زمين هستيد و آنچه در اختيار داريد، ملك خداست در نزد شما، پس از آنچه خدا به شما عطا كرده، به ديگران نيز انفاق كنيد.
معناى ديگر آن است كه شما مردمانِ امروز، جانشين پيشينيان خود هستيد و اموالى كه در دست شماست، قبلًا در دست آنها بوده است، پس از اين اموال انفاق كنيد كه روزى شما نيز نخواهيد بود و اين اموال در دستِ وارثان شما خواهدبود. «3»
پیام ها
1- ايمانى ارزشمند است كه همراه با كمك به فقرا باشد. آمِنُوا ... أَنْفِقُوا
2- انفاقى ارزشمند است كه برخاسته از ايمان و انگيزه الهى باشد. آمِنُوا ... أَنْفِقُوا
3- هر چه انسان دارد، عاريه و امانت است، مالك اصلى فقط خداست. «جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ»
4- گرچه ايمان و انفاق، تكليف و وظيفه است، ولى خداوند براى آن پاداش قرار داده است. فَالَّذِينَ آمَنُوا ... وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ آرى پاداش، كليد تشويق به
«1». تفسير الميزان.
«2». بقره، 30.
«3». تفسير الميزان.
جلد 9 - صفحه 458
عمل است.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ «7»
چون خداوند سبحان، خالق جميع اشياء و عالم و قادر بر همه آنها است، پس اى اهل كفر و عناد و انكار:
آمِنُوا بِاللَّهِ: ايمان بياوريد به خدا و تصديق كنيد به وحدانيت او، وَ رَسُولِهِ:
و ايمان بياوريد به فرستاده او كه حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و خاتم تمام انبياء، و بعد از او پيغمبرى از جانب خدا نيامده و نخواهد آمد تا روز قيامت و باب نبوت و شريعت و ديانت بر غير، بسته شد الى الابد. وَ أَنْفِقُوا مِمَّا
جلد 13 - صفحه 16
جَعَلَكُمْ: و انفاق كنيد از آنچه گردانيده است خدا شما را، مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ:
جانشين شدگان از امم سابقه، يعنى از آنچه خدا شما را خلفاى پيشينيان گردانيده در آن از اموال و زخارف دنيويه. يا از آنچه او سبحانه گردانيده است شما را خلفاى خود در تصرف كردن بدان و انفاق نمودن، يعنى از مالهائى كه خداى شما را از آن خلفاى پيشينيان گردانيده در تملك نمودن آن، و بعد از موت ايشان آن را به شما رسانيده و شما را از آن متمتع و برخوردار گردانيده، آن را انفاق كنيد در وجوهى كه به آن مأمور شده‌ايد و عبرت گيريد از آن كسانى كه آن را نخوردند و انفاق نكردند و رنج كشيدند و به آن نفع نديدند و همه را به شما واگذاشتند و رفتند، و عن قريب از شما به جماعتى كه بعد از شما آيند، منتقل خواهد شد؛ پس پيش از آنكه از شما به ديگرى رسد آن را صرف كنيد در راه خدا. يا آنكه اين مال در حقيقت مال شما نيست بلكه مال خدا از حيثيت خلق و انشاء، و شما در تصرف آن به منزله خلفا و وكلائيد از جانب حق، پس بايد كه انفاق مال بر شما آسان باشد چنانچه صرف آن آسان است بر كسى كه و كيل و نايب غير باشد.
از حضرت باقر عليه السّلام مروى است: ما من عبد يبخل بنفقة ينفقها فيما يرضى اللّه الّا ابتلى بان ينفق اضعافها فيما سخط اللّه:
نيست هيچ بنده كه بخل نمايد به نفقه كه انفاق كند آن را در آنچه رضاى خداست مگر آنكه مبتلا شود به اينكه انفاق نمايد اضعاف آن را در آنچه سخط خدا باشد.
چون جزاى ايمان و پاداش انفاق در آخرت بر خداى تعالى لازم است، لذا بعد از امر به ايمان و انفاق مى‌فرمايد: فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ: پس آنان كه ايمان آوردند به خدا و رسول، از شما، وَ أَنْفِقُوا: و انفاق نمودند مال خود را در راه خدا از وجوه واجبه خمس و زكات و خيرات و مبرات، لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ: مر ايشان راست مزدى بزرگ و ثوابى عظيم كه بهشت، با نعم آن باشد.
جلد 13 - صفحه 17
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ «7» وَ ما لَكُمْ لا تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّكُمْ وَ قَدْ أَخَذَ مِيثاقَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ «8» هُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ عَلى عَبْدِهِ آياتٍ بَيِّناتٍ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ إِنَّ اللَّهَ بِكُمْ لَرَؤُفٌ رَحِيمٌ «9» وَ ما لَكُمْ أَلاَّ تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لِلَّهِ مِيراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ كُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ «10»
ترجمه
ايمان بياوريد بخدا و پيغمبرش و انفاق كنيد از آنچه قرار داد شما را جانشينان در آن از پيشينيان پس آنانكه ايمان آوردند از شما و انفاق كردند براى ايشان پاداشى است بزرگ
و چيست شما را كه ايمان نميآوريد بخدا با آنكه پيغمبر ميخواند شما را كه ايمان بياوريد به پروردگارتان و بتحقيق گرفت پيمان از شما اگر هستيد ايمان آورندگان
او است آنكه ميفرستد بر بنده خود آيات واضح الدّلالات را تا بيرون آورد شما را از تاريكيها بروشنى و همانا خدا بشما هر آينه با رأفت و مهربان است
و چيست شما را كه انفاق نميكنيد در راه خدا و مر خدا را است ميراث آسمانها و زمين برابر نيست از شما كسى كه انفاق كرد پيش از فتح و كارزار كرد آن گروه بلند مرتبه‌ترند از آنان كه انفاق كردند بعد از آن و كارزار كردند و به تمامى خدا وعده داده است پاداش نيك را و خدا بآنچه ميكنيد آگاه است.
تفسير
خداوند متعال دعوت فرموده بندگان خود را بايمان يعنى اعتقاد قلبى و اقرار زبانى بخداى يگانه و پيغمبر خاتم و انفاق در راه خير و رواج دين حق از اموالى كه خداوند بعاريت بآنها سپرده و جانشين ديگران در آن فرموده چون تمام اموال از آن حق است و هر وقت بعنوانى از عناوين از قبيل بيع و شرى و ميراث و غنيمت و غيرها كسى را جانشين ديگرى در مالى ميفرمايد پس بايد بندگان
جلد 5 صفحه 142
بدانند اموال همانطور كه از ديگران بآنها رسيده از آنها هم بغير خواهد رسيد و بآن دلبستگى پيدا نكنند و از صرف در راه خير مضايقه ننمايند و بايد بدانند كه خداوند بكسانيكه ايمان آوردند از بندگان بآنچه بايد ايمان بياورند از توحيد و نبوت و امامت و معاد و انفاق نمودند با نيت خالص اموال خودشان را در راه رضاى او مسلّما اجر جزيل و ثواب جليل در دنيا و آخرت عنايت خواهد فرمود و ميفرمايد كه چه موجب شده كه شما مردم ايمان نميآوريد بخداى يگانه با آنكه پيغمبر او شما را دعوت ميكند بپروردگار و ولى نعمت خودتان و خدا بشما عقل داد و بآن اعطاء از شما عهد گرفت كه هر وقت پيغمبرى با ادلّه و براهين و معجزات شما را براه حق دعوت كند اجابت نمائيد اگر اهل ايمان بحق و حقيقت باشيد و بتوانيد دست از هواى نفس و تعصّب و عناد برداريد چنانچه خودتان مدّعى هستيد كه ما اگر حق را بيابيم مؤمن بآن خواهيم شد و ديگر چگونه ميشود حق را از اين آشكارتر نمود كه خداوند نازل فرمود بر بنده خود كه همه بصدق و صفا او را ميشناسيد معجزات باهرات و آيات ظاهرات قرآن را كه اعجاز آنهم نزد شما واضح است تا بيرون آورد شما را از ظلمات جهل و نادانى و حيرت و سرگردانى و وارد كند در وادى علم و معرفت كه روشن و نورانى است چون خدا بحال شما رأفت ميكند و با شما مهربان است و رأفت و رحمت اگر چه ظاهرا مرادفند و براى تأكيد ذكر شده ولى غالبا رأفت بحال مبتلا ميشود و رحمت اعمّ است و چه موجب شده كه انفاق نميكنيد مال خودتان را در راه رضاى خدا با آنكه تمام اموالى كه در آسمانها و زمين است بخدا ميرسد و همه ميميرند يا از دستشان ميرود و معطّل ميماند و كسانيكه انفاق كنند در راه خدا از قبيل بذل بفقراء اهل ايمان كه تمكّن مالى ندارند براى جهاد يا غير آن و جهاد نمايند پيش از فتح مكّه و قوّت اسلام مساوى نيستند در درجه و مقام و اجر و ثواب با كسانيكه بعد از آن انفاق نمايند بلكه درجه و مقام و مرتبه سابقين نزد خدا برتر و بالاتر و اجرشان زيادتر است چون آنها در وقت عسرت و حاجت و ضعف اسلام كمك نموده‌اند و چون مال و جان در معرض زوال و فنا است هر چه زودتر انسان آنرا در مصرف خير و باقى صرف نمايد بهتر است و مع ذالك خداوند بتمام منفقين
جلد 5 صفحه 143
و مجاهدين وعده جزاى خير و ثواب داده و همه را بپاداش و اجر كامل خودشان ميرساند و خداوند از ظاهر و باطن اعمال شما آگاه است و بحسب مراتب اخلاص نيّت و موقعيّت عمل بشما اجر عنايت خواهد فرمود.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
آمِنُوا بِاللّه‌ِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنفِقُوا مِمّا جَعَلَكُم مُستَخلَفِين‌َ فِيهِ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُم وَ أَنفَقُوا لَهُم أَجرٌ كَبِيرٌ «7»
ايمان بياوريد بخدا و رسول او و انفاق كنيد از آنچه خداوند شما را قرار داده مستخلفين بدست شما بنحو وديعه سپرده شده پس كساني که ايمان آوردند از شما و انفاق نمودند از براي آنها اجر بزرگي است.
آمِنُوا بِاللّه‌ِ وَ رَسُولِهِ ايمان بخدا و رسول و تصديق بجميع ما جاء به النبي (ص) است چه از امور اعتقاديه باشد، مثل عدل و معاد و امامت، يا احكام تكليفيه باشد واجبات و محرّمات، يا وضعيّه باشد مثل صحت و فساد، يا نفسانيّه باشد مثل اخلاقيات، و بالجملة انكار بعض يا تغيير و تبديل از مصداق ايمان باللّه و رسوله خارج ميشود و در ضلالت داخل ميشود.
وَ أَنفِقُوا مِمّا جَعَلَكُم مُستَخلَفِين‌َ فِيهِ از چيزهايي که خداوند بنحو وديعه بدست شما سپرده که در حقيقت مالك خداي متعال است و فرمان داده که از آنها بهره برداري كنيد، و يك قسمت آن را انفاق كنيد که عبارت از واجبات ماليّه باشد مثل زكاة خمس حق واجب النفقة حفظ بيضه اسلام و غير اينها، بلكه اگر تعميم دهم بجميع آنچه خداوند عنايت فرموده مثل انفاق علم بتعليم جهّال و انفاق قوي در قضاء حوائج مؤمنين و هدايت ضالين و اصلاح امور مسلمين و امر به معروف و نهي از منكر و اعلاء كلمه اسلام و امثال اينها از واجبات و مندوبات و مواعظ و نصايح و ترويج دين و غير اينها.
فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنكُم به جميع ما له دخل في الايمان.
وَ أَنفِقُوا به جميع انحاء انفاقات.
لَهُم أَجرٌ كَبِيرٌ هر چه بيشتر و بهتر باشد اجرش زيادتر و بزرگتر ميشود.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 7)- ایمان و انفاق دو سرمایه بزرگ نجات و خوشبختی! بعد از بیان قسمتی از دلائل عظمت خداوند در عالم هستی و اوصاف جمال و جلال او، اوصافی که انگیزه حرکت به سوی اللّه است، در اینجا از آنها نتیجه‌گیری کرده و همگان را دعوت به ایمان و عمل می‌نماید.
نخست می‌فرماید: «به خدا و رسولش ایمان بیاورید» (آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ).
این دعوت یک دعوت عام است که شامل همه انسانها می‌شود، مؤمنان را به ایمانی کاملتر و راسختر، و غیر مؤمنان را به اصل ایمان دعوت می‌کند، دعوتی که توأم با دلیل است و دلائلش در آیات توحیدی قبل گذشت.
سپس به یکی از آثار مهم ایمان که «انفاق فی سبیل اللّه» است دعوت کرده می‌گوید: «و از آنچه شما را جانشین و نماینده (خود) در آن قرار داده انفاق کنید» (وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفِینَ فِیهِ).
«انفاق» مفهوم وسیعی دارد که منحصر به مال نیست، بلکه علم و هدایت و آبروی اجتماعی و سرمایه‌های معنوی و مادی دیگر را نیز شامل می‌شود.
سپس برای تشویق بیشتر می‌افزاید: «کسانی که از شما ایمان بیاورند و انفاق کنند اجر بزرگی دارند» (فَالَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ کَبِیرٌ).
توصیف اجر به بزرگی، اشاره‌ای به عظمت الطاف و مواهب الهی، و ابدیت و خلوص و دوام آن است، نه تنها در آخرت که در دنیا نیز قسمتی از این اجر بزرگ عائد آنها می‌شود.
نکات آیه
۱ - ایمان آوردن به خدا و پیامبر او، توصیه الهى به عموم مردمان (ءامنوا باللّه و رسوله) در این که خطاب در «آمنوا» متوجه چه کسانى است، سه احتمال وجود دارد: الف) خطاب متوجه کافران است; ب) خطاب متوجه مؤمنان است; ج) خطاب متوجه عموم مؤمنان و کافران است. برداشت یاد شده بر پایه احتمال سوم است.
۲ - حضرت محمد(ص)، رسول و فرستاده خداوند است. (ءامنوا باللّه و رسوله)
۳ - کارساز بودن ایمان به خدا، در گرو ایمان آوردن به رسول او (حضرت محمد(ص)) است. (ءامنوا باللّه و رسوله)
۴ - ایمان، داراى درجات است. (ءامنوا باللّه و رسوله) در صورتى که خطاب «آمنوا» متوجه مؤمنان باشد، مفاد آن این است که کسانى که ایمان آورده اند، نباید به همان مرتبه از ایمان اکتفا کنند; بلکه باید خود را به مرتبه بالاتر از ایمان برسانند.
۵ - مؤمنان، موظّف به تلاش براى افزودن بر درجات ایمان خویش و بسنده نکردن به درجه اى از آن (ءامنوا باللّه و رسوله)
۶ - انفاق، وظیفه اى الهى برعهده مؤمنان (ءامنوا باللّه ... و أنفقوا)
۷ - انفاق، از ارکان عملى دین و داراى اهمیتى خاص در میان سایر تکالیف (ءامنوا باللّه ... و أنفقوا) اختصاص به ذکر یافتن تکلیف انفاق - پس از دستور ایمان - از سایر تکالیف بیانگر مطلب یاد شده است.
۸ - امکانات و دارایى هاى انسان، از آن خداوند است و به صورت عاریه در اختیار نسل ها قرار دارد. (و أنفقوا ممّا جعلکم مستخلفین فیه) «إستخلاف» به معناى جانشین قرار دادن است. مقصود از خلافت و جانشینى، یا جانشینى از نسل هاى پیشین است و یا جانشینى از خداوند. برداشت یاد شده براساس احتمال اول است.
۹ - انسان، جانشین خداوند در زمین (جعلکم مستخلفین فیه)
۱۰ - تلاش براى رفع احتیاج نیازمندان، نشانه قوّت ایمان (ءامنوا باللّه و رسوله و أنفقوا) در صورتى که خطاب در «آمنوا» متوجه مؤمنان باشد; مراد از ایمان مورد دستور، درجه اى بالاتر از ایمان خواهد بود که مؤمنان مورد خطاب بالفعل دارند. بنابراین دستور انفاق به این دسته از مؤمنان، نشان مى دهد که گذشتن از مال و خرج کردن آن، براى رفع احتیاج نیازمندان، نیاز به ایمانى قوى دارد.
۱۱ - توجه به عاریه و خدادادى بودن امکانات و دارایى ها، زمینه اى براى پیدایش روحیه انفاق گرى در انسان (و أنفقوا ممّا جعلکم مستخلفین فیه)
۱۲ - انسان، موظّف به انفاق کردن تنها بخشى از دارایى ها است; و نه همه امکانات. (و أنفقوا ممّا جعلکم مستخلفین فیه) واژه «من» در «ممّا» به معناى «بعض» است. بنابراین «أنفقوا ممّا...»; یعنى، بخشى از آنچه را... انفاق کنید.
۱۳ - وعده پاداش بزرگ از سوى خداوند به مؤمنان انفاقگر (فالذین ءامنوا منکم و أنفقوا لهم أجر کبیر)
۱۴ - انفاق، در صورتى پیش خداوند ارزش دارد که از شخص مؤمنِ به خدا و پیامبر(ص) انجام بگیرد. (فالذین ءامنوا منکم و أنفقوا لهم أجر کبیر) قید «منکم» بیانگر مطلب یاد شده است.
۱۵ - اعمال نیک شخص کافر به خدا و رسول او، در پیشگاه پروردگار فاقد ارزش مى باشد. (فالذین ءامنوا منکم و أنفقوا لهم أجر کبیر)
موضوعات مرتبط
- اسلام: ارکان اسلام ۷
- امکانات مادى: مالک امکانات مادى ۸
- انسان: فضایل انسان ۹; مسؤولیت انسان ۱۲
- انفاق: اهمیت انفاق ۶، ۷; زمینه انفاق ۱۱; محدوده انفاق ۱۲; ملاک ارزش انفاق ۱۴
- انفاقگران: پاداش انفاقگران ۱۳
- ایمان: آثار ایمان ۱۰; آثار ایمان به خدا ۱۴; آثار ایمان به محمد(ص) ۳، ۱۴; اهمیت ازدیاد ایمان ۵; اهمیت ایمان به خدا ۳; ایمان به خدا ۱; ایمان به محمد(ص) ۱; مراتب ایمان ۴، ۵
- پاداش: مراتب پاداش ۱۳; وعده پاداش ۱۳
- تکلیف: تکلیف همگانى ۱
- خدا: توصیه هاى خدا ۱; خلیفه خدا ۹; مالکیت خدا ۸; وعده هاى خدا ۱۳
- ذکر: ذکر منشأ امکانات مادى ۱۱
- رسولان خدا :۲
- فقرا: تأمین نیازهاى فقرا ۱۰
- کافران: بى ارزشى عمل صالح کافران ۱۵
- مؤمنان: پاداش مؤمنان ۱۳; تکلیف مؤمنان ۶; مسؤولیت مؤمنان ۵
- محمد(ص): مقامات محمد(ص) ۲; نبوت محمد(ص) ۲
