غافر ٦١
ترجمه
| غافر ٦٠ | آیه ٦١ | غافر ٦٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لِتَسْکُنُوا فِیهِ»: (نگا: یونس / ، قصص / ). «مُبْصِراً»: روشن. تابان (نگا: یونس / نمل / ).
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ «61»
خداوند كسى است كه شب را براى شما قرار داد تا در آن آرام گيريد و روز را روشنى بخش ساخت؛ همانا خداوند نسبت به مردم لطفِ بسيار دارد ولى بيشتر مردم شكرگزارى نمى‌كنند.
نکته ها
در آيه‌ى قبل، به دعا و عبادت دعوت شديم، در اين آيه، خداوند گوشه‌اى از نعمتهاى خود را بيان مى‌كند تا روح معرفت و عشق و پرستش و دعا را در ما زنده كند.
در قرآن چند چيز وسيله‌ى آرامش معرّفى شده است كه نمونه‌هايى از آن را مى‌آوريم:
الف) ياد خدا. «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» «1» آگاه باشيد تنها با ياد خدا دلها آرام مى‌گيرد.
ب) دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله. «إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ» «2» درود ودعاى تو براى مردم آرام‌بخش است.
ج) امدادهاى غيبى. «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ» «3» او كسى است كه آرامش را در دل‌هاى مؤمنان نازل كرد.
همسر. «لِتَسْكُنُوا إِلَيْها» «4» خداوند براى شما همسر قرار داد تا به نزد او آرامش يابيد.
«1». رعد، 28.
«2». توبه، 103.
«3». فتح، 4.
«4». روم، 21.
جلد 8 - صفحه 282
ه) خانه. «اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً» «1» كسى كه براى شما از خانه‌هايتان محل آرامش قرار داد.
و) شب، كه زمانى مناسب براى آرميدن و آسايش است. «جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ»
پیام ها
1- عبادت و دعا به درگاه كسى رواست كه آفريننده شب و روز و تأمين كننده نيازهاى ماست. ادْعُونِي ... اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ ...
2- شب براى آرامش و روز براى نشاط و تلاش است. «اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً»
3- استراحت مقدّمه‌ى كار است. ( «لِتَسْكُنُوا» قبل از و «النَّهارِ مُبْصِرَةً» آمده است).
4- شب و روز در كنار هم نعمت است. «اللَّيْلَ- النَّهارَ»
5- فضل خداوند در دنيا شامل مؤمن و كافر مى‌شود. «لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ»
6- كسى از خداوند طلبى ندارد، آن چه مى‌دهد لطف اوست. «لَذُو فَضْلٍ»
7- نشانه‌ى فضل او آن است كه با اين كه مى‌داند اكثر مردم ناسپاسند، باز هم لطف خود را دريغ نمى‌كند. «لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ»
8- اكثريّت، نشانه‌ى حقّانيّت نيست. «أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ»
9- خداوند منتظر شكر و سپاس ما نيست. ما وظيفه داريم او را سپاس گوييم.
«لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ»
10- شب و روز دو نعمتى است كه سزاوار شكر هستند. جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ ... وَ النَّهارَ ...
وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ
«1». نحل، 80.
تفسير نور(10جلدى)، ج8، ص: 283
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ (61)
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ: خداى به حق آن ذاتى است كه بيافريد براى شما شب تاريك را، لِتَسْكُنُوا فِيهِ: تا ساكن شويد در آن و استراحت و آسايش نمائيد از تعب يوميه و ضعف بدن و كلال حواس كه از آن حاصل شده. وَ النَّهارَ مُبْصِراً: و خلق فرمود روز را در حالتى كه نيّر است در كمال نورانيت تا ببينيد چيزها را و مواضع حاجات خود را به سهولت بشناسيد و از آن اكتساب وجوه معاش كنيد. إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ: بدرستى كه خداى تعالى هر آينه با فضل و بخشايش است، عَلَى النَّاسِ: بر مردمان به آفريدن شب و روز، يا بترتيب امورى كه قوام مصالح انفس و اموال به آنست، وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ: و لكن بيشتر مردمان، لا يَشْكُرُونَ: شكر گزارى و سپاسدارى منعم ننمايند؛ و حال آنكه عقل و وجدان حاكم است به اينكه حق شناسى و سپاس گزارى منعم، واجب، و ناسپاسى و حق ناشناسى مذموم و صاحبش ملوم است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَشْكُرُونَ (61) ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ (62) كَذلِكَ يُؤْفَكُ الَّذِينَ كانُوا بِآياتِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ (63) اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَراراً وَ السَّماءَ بِناءً وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَتَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ (64) هُوَ الْحَيُّ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ (65)
ترجمه
خدا است آنكه قرار داد براى شما شب را تا آرام گيريد در آن و روز را بينا كننده همانا خدا هر آينه صاحب تفضّل است بر مردم ولى بيشتر مردم شكر نميكنند
آنكس خدا است پروردگار شما آفريننده هر چيز نيست خدائى مگر او پس بكجا برگردانده مى‌شويد
همچنين برگردانده مى‌شوند آنانكه بودند چنانكه آيت‌هاى خدا را انكار مينمودند
خدا است آنكه قرار داد براى شما زمين را قرارگاه و آسمان را بناى بلندى و مصوّر نمود شما را پس نيكو كرد صورت‌هاى شما را و روزى داد شما را از پاكيزه‌ها آنكس خداى شما است پروردگار شما پس برتر و بالاتر است خدا پروردگار جهانيان
او است زنده نيست خدائى جز او پس بخوانيد او را با آنكه خالص كنندگان باشيد براى او دين را ستايش مر خدايرا است كه پروردگار جهانيان است.
تفسير
خداوند متعال شب را تاريك قرار داده براى آنكه بندگان در آن از كار بركنار شده آرام گيرند و آسايش نمايند و روز را روشن فرموده كه مردم بوسيله آن بينا شوند و حوائج خودشان را بسهولت انجام دهند و از ديدن جمال عالم بهره‌مند گردند اگر هميشه شب بود يا هميشه روز بود مفاسد زيادى داشت و مصالحى از دست ميرفت خداوند براى تفضّل بر بندگان آن دو را آفريده ولى بيشتر مردم متوجه نعمتهاى خدا نيستند و حكمت‌هاى آن را نميدانند و شكر گزارى نميكنند اين چنين خداوند قادر داراى فضل و احسانى پروردگار شما و آفريننده هر موجودى است خدائى جز او نيست پس چگونه شما از حق و حقيقت برگردانده مى‌شويد و بباطل رو ميآوريد پيشينيان شما هم كه از حق بباطل برگردانده ميشدند براى انكار دلائل توحيد همين طور بودند كه رؤساء و بزرگانشان باغراض شخصى آنها را گمراه نموده بودند خداوند زمين را قرارگاه شما قرار داد و آسمان را مانند سقف مرتفعى مبنى بر بالاى سر شما نمود و شما را در ارحام مادران مصوّر و نقش‌بندى فرمود و مزيّت داد شما را بر ساير حيوانات
جلد 4 صفحه 537
بزيبائى نقش صورت و استقامت قامت و قابليّت علم و صنعت كه با دست خود تمام ارزاق پاكيزه و لذيذ و نافع را ميخوريد و بميل خودتان آنها را باقسام مختلفه طبخ نموده و مناسب بامزاج و ملائم با ذائقه كرده تناول مينمائيد اين چنين خداوندى پروردگار شما است كه برتر و پر خير و بركت است و پروردگار تمام جهانيان است و همه محتاج بتربيت و نگهدارى اويند و در معرض زوال و او زنده و پاينده بذات و صفات خود است نيست خدا و معبود بحقى جز او پس بخوانيد او را بيگانگى و عبادت كنيد او را بدون شركت و دخالت غير و در مقام شكرگزارى بگوئيد الحمد للّه رب العالمين و قمى ره از امام سجاد عليه السّلام روايت نموده است كه هر كس بگويد لا اله الا اللّه بايد بگويد الحمد للّه رب العالمين چنانچه خداوند در اين آيه فرموده است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
اللّه‌ُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيل‌َ لِتَسكُنُوا فِيهِ وَ النَّهارَ مُبصِراً إِنَّ اللّه‌َ لَذُو فَضل‌ٍ عَلَي النّاس‌ِ وَ لكِنَّ أَكثَرَ النّاس‌ِ لا يَشكُرُون‌َ (61)
اللّه آن خدائيست که قرار داد و جعل فرمود براي شما شبرا براي اينكه سكونت و استراحت در او كنيد و روز را بينا كننده بدرستي که خداوند هر آينه صاحب فضل است بر ناس و لكن اكثر ناس شكر نميكنند.
خداوند متعال چنين مقرّر فرموده که كره زمين در بيست و چهار ساعت تقريبا دور خود بچرخد و هميشه در اينکه گردش نصف اينکه كره مقابل خورشيد است روز ميشود و نصف آن بر خلاف آن است شب ميگردد و اگر اينکه گردش
جلد 15 - صفحه 393
زمين نبود آن قسمت که مقابل خورشيد بود دائما روز بود و انسان و حيوانات، و نباتات كلا از حرارت هلاك ميشدند و آن قسمت که بر خلاف بود هميشه شب بود و تمام از برودت و سردي تلف ميشدند لذا بحكمة بالغة:
اللّه‌ُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيل‌َ شب را قرار داد.
لِتَسكُنُوا فِيهِ سكونت و استراحت و رفع خستگي روز.
وَ النَّهارَ و روز را.
مُبصِراً که بامور زندگاني خود بپردازيد و اينکه دو نعمت بزرگ اقتضاء شكرگزاري دارد زيرا تفضل بزرگيست براي ابقاء حيات و تنظيم امور و فوائد ديگر که بسيار است إِنَّ اللّه‌َ لَذُو فَضل‌ٍ عَلَي النّاس‌ِ.
وَ لكِنَّ أَكثَرَ النّاس‌ِ لا يَشكُرُون‌َ بلكه اينکه دو نعمت شب و روز را نعمت نميشمارند و توجّه ندارند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 61)- و از آنجا که دعا و تقاضای از خدا فرع بر معرفت خداوند است در این آیه از حقایقی سخن می‌گوید که سطح معرفت آدمی را بالا می‌برد، و یکی از شرائط دعا را که امید به اجابت است افزایش می‌دهد.
می‌فرماید: «خداوند کسی است که شب را برای شما آفرید تا در آن بیاسایید» (اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ).
چرا که تاریکی شب از یک سو موجب تعطیل قهری برنامه‌های روزانه است، و از سوی دیگر خود تاریکی آرام بخش و مایه استراحت تن و اعصاب و روح است، و نور مایه جنبش و حرکت.
لذا به دنبال آن می‌افزاید: «و روز را بینا و روشنی بخش» قرار داد (وَ النَّهارَ مُبْصِراً).
تا محیط زندگی انسانها را روشن سازد و برای هر گونه فعالیت آماده کند.
سپس اضافه می‌کند: «خداوند نسبت به مردم صاحب فضل و کرم است، ولی بیشتر مردم شکر گزاری نمی‌کنند» (إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَی النَّاسِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَشْکُرُونَ).
اما اگر انسان چشمی بینا و قلبی دانا داشته باشد که خوان نعمت بی‌دریغ الهی را که همه جا گسترده است ببیند، و باران رحمت بی‌حسابش را که همه جا
ج4، ص282
رسیده است مشاهده کند، بی‌اختیار زبان به شکر و ثنای او می‌گشاید و خود را در مقابل این همه عظمت و رحمت کوچک و مدیون می‌بیند.
نکات آیه
۱ - خداوند، شب را به منظور آرامش و آرمیدن انسان ها آفریده است. (اللّه الذى جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه)
۲ - شب، زمانى مناسب براى آرمیدن و آرامش یافتن (اللّه الذى جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه)
۳ - نقش سازنده تاریکى شب، در آرامش یافتن انسان ها (اللّه الذى جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه) در جمله «اللّه الذى جعل لکم اللیل ...» - به قرینه آمدن «مبصراً» در «والنهار مبصراً» - کلمه «مظلماً» محذوف است; یعنى، «جعل اللیل مظلماً لتسکنوا». براین اساس گفتن این نکته که شب را تاریک قرار دادیم - با آن که این نکته اى روشن است - مى تواند گویاى برداشت یاد شده باشد.
۴ - خداوند، روز را به منظور توانایى بشر بر دیدن و تلاش براى تأمین روزى آفریده است. (اللّه الذى جعل لکم ... و النهار مبصرًا) در جمله «و النهار مبصراً» به قرینه آمدن «لتسکنوا» در جمله پیش - کلمه «لتبصروا فیه» محذوف است.
۵ - روز هنگام، زمان مناسب جهت تلاش و تکاپو براى به دست آوردن رزق و روزى (و النهار مبصرًا) در جمله «و النهار مبصراً» - به قرینه آیات مشابه مانند آیه ۷۳ سوره «قصص» - مى توان جمله «لتبتغوا من فضله» را در تقدیر گرفت.
۶ - نقش سازنده روشنایى روز، در تلاش روزانه انسان ها و نشاط و شادابى آنان (و النهار مبصرًا)
۷ - آفرینش شب و روز براى تأمین نیازهاى بشر، جلوه اى از ربوبیت خداوند و نشانه توانایى او بر برپا کردن قیامت (إنّ الساعة لأتیة ... اللّه الذى جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه و النهار مبصرًا) آیه شریفه، درصدد اثبات و ارائه نشانه هاى درستى و راستى برپایى قیامت است که در دو آیه قبل، با صراحت به آن تأکید شده است.
۸ - عبادت و حاجت خواهى، تنها در پیشگاه کسى روا است که آفریننده شب و روز و تأمین کننده روزى و نیازهاى انسان ها است. (و قال ربّکم ادعونى أستجب لکم ... اللّه الذى جعل لکم... النهار مبصرًا) از ارتباط میان این آیه با آیه قبل - که درباره ربوبیت خداوند و عبادت او و حاجت خواهى از او بود - برداشت یاد شده به دست مى آید.
۹ - تمامى انسان ها - چه خوب و چه بد - از فضل و احسان خداوند برخوردارند. (إنّ اللّه لذو فضل على الناس) از این که خداوند فرموده بیشتر مردم شکرگزار فضل و احسان الهى نیستند، به دست مى آید که فضل و احسان او عام و فراگیر همه انسان ها - چه خوب و چه بد - مى باشد.
۱۰ - آفرینش شب و روز در راستاى تأمین نیازها و منافع بشر، جلوه اى از فضل و احسان خداوند به او است. (اللّه الذى جعل لکم الّیل ... إنّ اللّه لذو فضل على الناس)
۱۱ - بیشتر مردم، نسبت به نعمت ها و احسان هاى خداوند، شاکر و سپاس گزار نیستند. (إنّ اللّه لذو فضل على الناس و لکنّ أکثر الناس لایشکرون)
۱۲ - شاکران و سپاس گزاران نعمت ها و احسان هاى خداوند، گروهى اندک و در اقلیت اند. (و لکنّ أکثر الناس لایشکرون)
۱۳ - ناسپاسى، رفتارى ریشه دار در انسان ها و خصلتى مشترک میان آنان (إنّ اللّه لذو فضل على الناس و لکنّ أکثر الناس لایشکرون) تصریح به لفظ «ناس» در جمله «و لکن أکثر الناس لایشکرون» به جاى ضمیر «هم» - که به «الناس» قبل بازمى گردد - مى تواند گویاى برداشت یاد شده باشد.
۱۴ - شبِ آرامش دهنده و روزِ روشنایى بخش، دو نعمت بزرگ و درخور شکر و سپاس الهى (اللّه الذى جعل لکم الّیل لتسکنوا فیه و النهار مبصرًا ... و لکنّ أکثر الناس لایشکرون)
۱۵ - عبادت غیر خدا و حاجت خواهى از غیر او، کفران نعمت هاى الهى است. (قال ربّکم ادعونى أستجب لکم ... اللّه الذى جعل لکم الّیل ... و لکنّ أکثر الناس لایشکرون)
موضوعات مرتبط
- آرامش: عوامل مؤثر در آرامش ۳; وقت آرامش ۲
- اکثریت: کفران نعمت اکثریت ۱۱
- انسان: صفات انسان ۱۳; کفران انسان ۱۳
- خدا: دلایل ربوبیت خدا ۷; دلایل قدرت خدا ۷; عمومیت فضل خدا ۹; نشانه هاى فضل خدا ۱۰; نعمتهاى خدا ۱۴
- روز: تلاش در روز ۴، ۵، ۶; خالق روز ۸; فلسفه خلقت روز ۴، ۷، ۱۰; فواید روز ۵; فواید روشنایى روز ۶
- شاکران: کمى شاکران ۱۲
- شب: آرامش در شب ۱، ۲; خالق شب ۸; فلسفه خلقت شب۱، ۷، ۱۰; فواید تاریکى شب ۳; فواید شب ۲
- شکر: شکر نعمت ۱۴
- عبادت: آثار عبادت غیرخدا ۱۵
- کفران: کفران نعمت ۱۳، ۱۵
- معاد: دلایل معاد ۷
- معبودراستین: خالقیت معبودراستین ۸; رازقیت معبودراستین ۸
- معبودیت: ملاک معبودیت ۸
- نشاط: زمینه نشاط ۶
- نعمت: نعمت روز ۱۴; نعمت شب ۱۴
- نیازها: زمینه تأمین نیاز ۷، ۱۰
