النور ١٠: تفاوت میان نسخه‌ها
(افزودن جزییات آیه) |
(←تفسیر) |
||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
المیزان= | المیزان= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | {{ نمایش فشرده تفسیر| | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link74 | آيات | *[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link74 | آيات ۱ - ۱۰ سوره نور]] | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link75 | معنا و مورد استعمال كلمه | *[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link75 | معنا و مورد استعمال كلمه «سوره»]] | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link76 | بيان | *[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link76 | وجوه گفته شده مفسران، در بارۀ بيان حدّ زن و مرد زناکار]] | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link79 | تشريع حکم «قذف» و «لعان»]] | |||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۱۰#link81 | بحث روايتی]] | |||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۹#link79 | تشريع | *[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۱۰#link83 | روايتى در شأن نزول آيه «لعان»]] | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۱۰#link81 | | |||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱۵_بخش۱۰#link83 | روايتى در | |||
}} | }} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ مهر ۱۴۰۲، ساعت ۰۳:۰۹
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ لَوْ لاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَ اللَّهَ تَوَّابٌ حَکِيمٌ |
ترجمه
| النور ٩ | آیه ١٠ | النور ١١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لَوْلا ...»: جواب (لَوْلا) محذوف و چه بسا تقدیر چنین باشد: وَ لَوْ لا فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ، وَ رَحْمَتُهُ بِکُمْ، وَ أَنَّهُ تَوَّابٌ حَکیمٌ، لَوْ لا هذا لَعَنِتُّمْ وَ لَمَا عَرَفْتُمْ هذِهِ الْحُدُودَ، وَ تِلْکَ الأحْکامَ الَّتی بَیَّنَهَا اللهُ لَکُمْ، و ...
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ «10»
و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، و اينكه خداوند توبه‌پذير و حكيم است. (رسوا مى‌شديد و نظام خانوادگى شما مختل مى‌شد)
نکته ها
شخصى به نام «هلال‌بن اميه» با اضطراب بر پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شد و عرض كرد: زنم را در حال زنا ديدم، به خدا سوگند راست مى‌گويم. پيامبر صلى الله عليه و آله ناراحت شد. اصحاب آن حضرت نيز هيجان زده شدند كه اين مرد، هم ناموسش را در چنين حالى ديده است و هم شلاق خواهد خورد، زيرا شاهدى ندارد تا سخن خود را ثابت كند. اين آيه نازل شد وفرمود: اگر مردى به همسرش نسبت زنا داد و شاهدى نداشت، به جاى آوردن چهار شاهد، چهار بار بگويد: «اشهد بالله انى لمن الصادقين» خدا را گواه مى‌گيرم كه من از راستگويانم. و براى تحكيم و تثبيت ادّعاى خود يك بار هم اين جمله را بگويد: «لعنت الله على ان كنت من الكاذبين» لعنت خدا بر من اگر از دروغگويان باشم.
البتّه زن نيز همچون شوهرش حقّ دارد از خود دفاع كند، زيرا ممكن است مردى با چهار سوگند دروغ، همسر خود را به سنگسار شدن محكوم كند و براى هميشه آبروى او و بستگانش را ببرد. اسلام كه حامى حقوق همگان است براى پيشگيرى از وقوع اين كار، به زن نيز اجازه داده است تا براى اثبات پاكدامنى خود و نجات از سنگسار، چهار بار سوگند ياد
جلد 6 - صفحه 150
كند و چنين بگويد: «اشهد بالله انه لمن الكاذبين» خدا را گواه مى‌گيرم كه همسرم از دروغگويان است. و براى محكم كارى بيشتر بگويد: «غضب الله على ان كان من الصادقين» قهر و غضب خدا بر من اگر همسرم از راستگويان باشد.
در پنجمين جمله‌ى مرد، «لعنت خدا» بود و در پنجمين جمله‌ى زن، «غضب خدا» كه از لعنت شديدتر است، زيرا حساسيّت كسى كه مورد تهمت قرار گرفته، بيشتر است و براى نجات از سنگسار شدن حاضر است غضب خدا را تحمّل كند.
به هر حال، اگر در محضر قاضى و حاكم اسلامى، اين ده جمله (پنج جمله از مرد و پنج جمله از زن) گفته شود، در اصطلاح به اين كار، «لِعان» (يكديگر را لعن كردن) مى‌گويند.
البتّه در اين مورد مسائل فقهى و حقوقى خاصّى مطرح است. قاضى بايد زن و شوهر را موعظه نمايد و سعى كند لعان واقع نشود و در صورت لزوم اجرا، آن دو را به مكان‌هاى مقدّس مانند مسجد ببرد و رو به قبله بنشاند، آن گاه مراسم لعان انجام گيرد.
با اجراى لعان و سوگند خوردن زن و شوهر و گفتن جمله‌هاى ذكر شده، اسلام قوانينى را در نظر گرفته است كه بايد به آنها عمل شود:
1- اين زن و مرد، بدون صيغه‌ى طلاق، براى هميشه از يكديگر جدا مى‌شوند و حقّ مراجعه و ازدواج مجدد ندارند.
2- حدّ از هر دو برداشته مى‌شود، يعنى مرد، هشتاد ضربه شلاق نمى‌خورد و زن، سنگسار نمى‌شود.
قرار دادن چهار شاهد يا چهار سوگند، آن هم با لعنت و غضب، براى اثبات زنا، نشانه‌ى آن است كه خداوند با فضل و رحمت خود از طريق اين گونه احكام، مانع رسوايى افراد شده و گرنه هر روز خانواده‌هايى رسوا و قبيله‌ها و فاميل‌هايى به تباهى كشيده مى‌شوند.
پیام ها
1- حفظ آبرو در اسلام مورد توجّه است. «أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللَّهِ» (قانون چهار سوگند و يك لعنت برخود، براى كنترل مردم از رسوا كردن يكديگر است)
2- در اثبات زناى همسر، چهار سوگند و يك لعنت، به جاى چهار شاهد پذيرفته است. ان لَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَداءُ ... فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ
3- اسلام، حامى حقوق زن است. زن نيز با چهار سوگند مى‌تواند اتّهامى را كه مرد با چهار سوگند اثبات كرده، از خود دفع كند. أَرْبَعُ شَهاداتٍ ... أَرْبَعُ شَهاداتٍ
جلد 6 - صفحه 151
4- اسلام براى پيشگيرى از فرو پاشى نظام خانواده، علاوه بر چهار بار خدا را گواه گرفتن، گفتن جمله‌ى پنجمى را نيز بر هر يك از طرفين واجب كرده است. «وَ الْخامِسَةُ»
5- نفرين برخود، براى رفع اتهام از خود جايز است. «غَضَبَ اللَّهِ عَلَيْها»
6- اجراى قوانين و دستورات خداوند، به نفع خود مردم است. «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ»
7- عذر پذيرى خداوند، با مصلحت و حكمت همراه است. «تَوَّابٌ حَكِيمٌ»
8- قوانين كيفرى اسلام، احكامى برخاسته از حكمت الهى است. «حَكِيمٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ «10»
وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ: و اگر نبود فضل خدا بر شما و بخشايش سبحانى به نهى از زنا و فواحش و اقامه حدود، هر آينه هلاك مى‌شدند مردم و فاسد مى‌شد نسل و منقطع مى‌گرديد انساب. وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ: و بدرستى كه خداى تعالى بسيار بسيار قبول كننده توبه گناهكاران است، حكم فرماينده در حدود و احكام، هر آينه شما را رسوا نمودى و دروغگوى را به عذاب اليم مبتلا ساختى. يا اگر نه خداى ببخشيدى بر شما به قبول توبه، در باديه نوميدى حيران و سرگردان مى‌شدى، پس شما را به مدد رفيق توبه، بسر منزل اميدوارى رسانيد.
تبصره: آيه شريفه تذكر فرمايد به دو نعمت عظمى بر بندگان: يكى فضل الهى كه معاصى و گناهان را ستر فرمايد و ايشان را به ناهنجاريها رسوا نسازد. و ديگر
«1». تفسير على بن ابراهيم قمى، ج 2، ص 98، چاپ كتابفروشى علّامه قم.
جلد 9 - صفحه 204
بخشايش سبحانى به قبولى توبه تائبان كه هر قدر گناه كنند همين كه از روى حقيقت و صدق نيت بازگشت كنند بدرگاه خداوندى و تدارك نموده آمرزش طلبند، خداى تعالى به رحمت واسعه خود عفو فرمايد به منزله كسى كه گناهى از او سر نزده باشد.
فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم:
التّائب من الذّنب كمن لا ذنب له: توبه كننده از گناه، مثل كسى است كه گناهى نيست براى او.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ الَّذِينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِينَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ «4» إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ «5» وَ الَّذِينَ يَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلاَّ أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ «6» وَ الْخامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كانَ مِنَ الْكاذِبِينَ «7» وَ يَدْرَؤُا عَنْهَا الْعَذابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكاذِبِينَ «8»
وَ الْخامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَيْها إِنْ كانَ مِنَ الصَّادِقِينَ «9» وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِيمٌ «10»
ترجمه
و آنانكه نسبت زنا دهند بزنان با عفت سپس نياورند چهار گواه پس بزنيد آنها را هشتاد تازيانه و قبول نكنيد از آنها شهادتى هرگز و آنگروه آنانند متمرّدان
مگر آنانكه توبه كردند پس از آن و اصلاح خود نمودند پس همانا خداوند آمرزنده مهربان است
و آنانكه نسبت زنا دهند بجفتهاشان و نباشد آنانرا گواهانى مگر خودشان پس دستور، گواهى يكيشان چهار گواهى بخدا باشد كه او است همانا از راستگويان
و پنجمين آنكه لعنت خدا بر او اگر باشد از دروغگويان
و باز دارد از آن زن عذاب را اينكه گواهى دهد چهار گواهى بخدا كه آن مرد است از دروغگويان
و پنجمين آنكه خشم خدا بر آن زن اگر باشد آن مرد از راستگويان
و اگر نبود فضل خدا بر شما و رحمت او و اينكه خدا توبه پذير درستكار است چنين نبود.
تفسير
خداوند متعال بعد از بيان حدّ زنا حدّ قذف يعنى نسبت دادن كسى را بزنا بيان فرموده بنحوا جمال باين تقريب كه آنكسانيكه نسبت ميدهند زنان عفيفه را بزنا و چهار شاهد عادل اقامه نميكنند بر تحقق آن بشروطى كه در باب اثبات زنا ذكر شده پس بايد حكام شرع هشتاد تازيانه بهر يك از آنها بزنند و شهادت آنها ديگر قبول نشود و آنها در زمره فسّاق محسوب خواهند بود مگر كسانيكه بعد از اين توبه نمايند از صميم قلب و اقرار بگناه خود كنند كه خداوند از تقصير آنها ميگذرد و ميبخشد بآنها آبرو و برميگرداند اعتبار شهادت ايشانرا و ظاهرا فرق نيست در دو طرف نسبت يعنى نسبت دهنده و نسبت داده شده كه هر دو مرد باشند يا هر دو زن يا يكى مرد و ديگرى زن و قدر متيقن در ثبوت اين حد وقتى است كه
جلد 4 صفحه 6
طرفين آزاد و عاقل و بالغ باشند و اگر نسبت زنا بزن داده شده، مشهوره بزنا نباشد اگر چه اقوى آنستكه در قاذف فرقى بين بنده و آزاد نيست و انصاف آنستكه جاى بسط اين احكام فقه است نه تفسير لذا تيمّنا در اين مقام بذكر چند روايت اكتفا ميشود در كافى و تهذيب از امام صادق عليه السّلام نقل نموده در باب مرديكه قذف ميكند مرديرا كه فرمود او تازيانه زده ميشود بحكم كتاب خدا و سنت پيغمبر او صلى اللّه عليه و اله و سلّم و از اينجا معلوم ميشود كه ذكر محصنات در آيه شريفه بملاحظه خصوصيت مورد نزول يا اهميت نسبت زنا در زن عفيفه است و الا فرقى بين مرد و زن در شمول حكم نيست و از امام باقر عليه السّلام نقل نموده در باب زنى كه قذف نموده مرديرا كه فرمود بايد هشتاد تازيانه بخورد فيض ره فرموده اما اگر يكى از آن دو پسر يا دختر يا ديوانه باشد حد جارى نميشود چنانچه وارد شده در اين باب اخبار از ائمه اطهار و نيز از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه وقتى بنده‌ئى آزاد را قذف نمايد بايد هشتاد تازيانه بخورد و اين از حقوق مردم است و نيز از آنحضرت روايت نموده كه اگر كسى بمملوكى افتراء بزند بايد تعزير شود براى احترام اسلام و در چند روايت تصريح بقبول توبه و شهادت او شده مشروط بآنكه خودش را تكذيب نمايد و بنظر حقير اين در صورتى است كه واقعا كاذب باشد و الا بايد اقرار بخطاى خود نمايد و در هر حال بايد چندى بصلاح مشى نمايد تا در ادعاء توبه متهم نشود و شايد و اصلحوا در كلام الهى براى اشاره باين معنى باشد و پس از اين خداوند بيان حكم لعان را كه در فقه معنون است فرموده باين تقريب كه كسانيكه نسبت بزنا ميدهند زنهاى خودشان را و ندارند چهار شاهد عادل كه اقامه نمايند براى اثبات آن فقط خودشان حاضرند شهادت دهند و قسم ياد نمايند پس شهادت يكى از آنها كه موجب رفع حد قذف از او شود چهار مرتبه شهادت دادن مؤكد بنام خداوند باشد بر آنكه در ادعاء خود صادق است و بعضى بنصب اربع قرائت نموده‌اند و بنابر اين تقدير كلام آنستكه پس شهادت يكى از آنها چهار مرتبه شهادت بنحو مذكور موجب رفع حد خواهد بود يا معنى آيه آنستكه شهادت ميدهد يكى از آنها چهار شهادت بخدا و بنابر اين اربع خبر مبتداء محذوف است كه هى باشد يا مفعول يشهد در معنى چون بمقتضاى آيات
جلد 4 صفحه 7
سابقه اگر نتواند اثبات نمايد بايد حد قذف بخورد و لعان موجب رفع آن است و شهادت پنجم آنستكه بگويد لعنت خدا بر من باشد اگر من در اين ادعاء از دروغ گويان باشم و بر ميدارد از آنزن عذاب رجم را آنكه گواهى دهد چهار گواهى بنحو مذكور كه شوهر او در اين نسبتى كه باو داده از دروغگويان است و در مرتبه پنجم بگويد غضب خداوند بر من باشد اگر شوهرم در اين نسبت از راستگويان باشد و بعد از وقوع اين لعان هر دو بيكديگر حرام ميشوند بحرمت ابدى و بايد از يكديگر جدا شوند و كلمه أنّ در دو جا بتخفيف نيز قرائت شده و بعضى الخامسه دوم را هم برفع قرائت نموده‌اند و غضب اللّه بكسر ضاد و رفع اللّه نيز قرائت شده است و اگر فضل و رحمت الهى شامل حال بندگان نبود در چنين موردى يا بايد مرد حد قذف بخورد كه هشتاد تازيانه است يا زن حد زناء محصنه كه سنگسار شدن است و خداوند هر دو را بلعان برداشت و ادعاء هر يك را بقسم خود پذيرفت و سرّ گنه كار را فاش ننمود و گوشمالش داد كه ميان او و همسرش جدائى افكند و اگر توبه كند خداوند توبه او را در سهم خود ميپذيرد پس احكامش محكم و بر وفق حكمت و مصلحت بندگان و بمقتضاى فضل و رحمت برايشان است و جواب لولا در آيه اخيره بمناسبت دلالت مقام حذف شده است و اين قبيل حذفها و تقديرات در كلام عرب رائج است و ما باز در اين مقام چون احكام لعان در فقه مفصلا ذكر شده بنقل چند روايت اكتفا مينمائيم در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند از اين آيات فرمود آن قاذفى است كه قذف ميكند زن خود را پس وقتى قذف نمود او را بعد اقرار كرد كه دروغ گفته حد قذف بر او جارى ميشود و زنش باو بر ميگردد و اگر امتناع نمود مگر از ثبوت امر پس بايد شهادت بدهد بر ضرر آنزن چهار مرتبه شهادت دادن بخدا كه او از راستگويان است و در مرتبه پنجم بايد لعن كند خود را اگر بوده باشد از دروغگويان و اگر آنزن بخواهد دفع كند از خود عذاب را كه سنگسار شدن است بايد شهادت بدهد چهار مرتبه شهادت دادن بخدا كه آنمرد از دروغگويان است و در مرتبه پنجم بگويد غضب خدا بر من اگر آنمرد باشد از راستگويان پس اگر اين عمل را انجام ندهد سنگسار خواهد شد و اگر انجام دهد رفع نموده است از خود حدّ را
جلد 4 صفحه 8
و حلال نميشود بآن مرد تا روز قيامت گفتند اگر از يكديگر جدا شدند با آنكه آنزن بچه داشته و او بميرد چه خواهد شد فرمود ارث او بمادرش ميرسد و اگر مادرش مرده باشد به اقوام مادرش ميرسد و كسيكه بگويد او ولد الزنا است حدّ قذف ميخورد گفتند اگر آنمرد اقرار بولد بودن او نمود آيا باو مسترد ميگردد فرمود خير كرامتى در اين امر نيست و او از آن ولد ارث نميبرد ولى آن ولد از او ارث ميبرد حقير عرض ميكنم اين در صورتى است كه مقصود از لعان نفى ولد باشد بشروطيكه در فقه مذكور است و نيز از آنحضرت نقل نموده كه مردى از مسلمانان خدمت حضرت رسول صلى اللّه عليه و اله و سلّم رسيد و عرضه داشت يا رسول اللّه اگر مردى داخل منزل خود شود و با زن خود به بيند مردى جماع ميكند چه بايد بكند حضرت از او رو گردان شد و آنمرد رفت با آنكه مبتلا باين بليّه شده بود از قبل زن خود پس وحى الهى رسيد و حكم آن دو معلوم شد و پيغمبر: صلى اللّه عليه و اله و سلّم فرستاد نزد آنمرد و خواند او را و باو فرمود تو همان كسى هستى كه ديدى با زن خود مردى را عرض كرد بلى فرمود برو زن خود را بياور نزد من خداوند حكم شما دو نفر را بيان فرموده پس آنمرد رفت و زن خود را حاضر نمود و حضرت آن دو را متوقف فرمود پس بشوهر گفت شهادت بده بخدا چهار مرتبه كه تو از راستگويانى در نسبتى كه بزنت دادى و او شهادت داد بعد فرمود بترس از خدا همانا لعنت خدا شديد است پس فرمود مرتبه پنجم شهادت بده كه لعنت خدا بر تو باشد اگر باشى از دروغگويان و او شهادت داد پس باو فرمود كنار برو و بزنش فرمود شهادت بده بخدا چهار مرتبه كه شوهر تو از دروغگويان است در آن نسبتى كه بتو داده و آنزن شهادت داد پس بآنزن فرمود صبر كن و موعظه نمود او را و فرمود بترس از خدا همانا غضب خدا شديد است بعد فرمود در مرتبه پنجم بگو غضب خدا بر من باشد اگر شوهرم از راستگويان باشد در نسبتى كه بمن داده و آنزن شهادت داد پس جدائى افكند ميان آن دو و فرمود هيچوقت شما دو نفر زن و شوهر نخواهيد شد بعد از اين لعانى كه نموديد و قمى ره فرموده سبب نزول آيات لعان آن بود كه بعد از مراجعت پيغمبر از غزوه تبوك عويمر بن ساعده عجلانى كه از انصار بود شرفياب شد و عرضه داشت كه شريك بن سمحاء با زن من زنا نموده و او از آن آبستن است و بعد تقريبا همان
جلد 4 صفحه 9
مضمون روايت سابقه را مفصل‌تر بيان فرموده باضافه آنكه قضيه لعان در مسجد بعد از نماز عصر با حضور كسان زن واقع شد و لفظ شهادات عويمر را اشهد باللّه انّى اذن لمن الصادقين فيما رميتها به و لفظ شهادات زنش را اشهد باللّه انّ عويمر بن ساعده من الكاذبين فيما رمانى به نقل نموده و آنكه پيغمبر صلى اللّه عليه و اله و سلّم عويمر را منع از استرداد مهر زنش فرمود و علاماتى براى حلال‌زاده و حرامزاده بودن ولد ذكر فرمود كه بعدا معلوم شد حرامزاده است و در عوالى قاذف را بهلال بن اميّه معرّفى نموده و از امام جواد عليه السّلام نقل شده كه پرسيدند چرا مرد اگر بزنش نسبت زنا بدهد بايد چهار مرتبه شهادت بخدا دهد و پذيرفته ميشود ولى سايرين پدر و برادر و اقارب زن اگر چنين نسبتى بدهند و نتوانند ثابت كنند بايد تازيانه بخورند فرمود اين سؤال را از امام صادق عليه السّلام نمودند جواب فرمود اگر شوهر بگويد من بعين اين عمل را با زن خود ديدم چهار مرتبه شهادتش پذيرفته ميشود ولى اگر بگويد نديدم مثل سايرين است و اين براى آنستكه مرد در هر حالى ميتواند بر زن خود وارد شود و او را به بيند و براى اين سزاوار است براى او كه بگويد او را در اين حال ديدم ولى سايرين اگر بگويند ديديم ميگويند چرا در چنين حالى تنها بر او وارد شدى تو متهمى بايد حد بخورى و اينكه چهار مرتبه بايد شهادت بخدا بدهد براى آنستكه ادعاء زنا بچهار شاهد ثابت ميشود و اينجا هر دفعه شهادت و قسم مرد بخدا بمنزله يك شاهد خارجى است و در جواب اينكه چرا در اثبات قتل دو شاهد كافى است و در زنا چهار شاهد لازم است از امام صادق عليه السّلام نقل شده كه در زنا بايد دو نفر حد بخورند مرد و زن پس در واقع حد هر يك از آن دو بدو نفر ثابت شده و در قتل فقط يكنفر كه قاتل است حدّ بر او وارد ميشود و بمقتول كارى نيست و تعبير از قسم بشهادت در اين مقام براى متضمن بودن معناى شهادت و مشاكلت آن با و لم يكن لهم شهداء است كه از محسّنات كلام ميباشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَو لا فَضل‌ُ اللّه‌ِ عَلَيكُم وَ رَحمَتُه‌ُ وَ أَنَّ اللّه‌َ تَوّاب‌ٌ حَكِيمٌ «10»
و اگر نبود فضل خداوند بر شما و رحمت او اينكه خداوند بسيار قبول توبه ميكند و عالم بحكم و مصالحست.
(وَ لَو لا) جواب او محذوف است بواسطه وضوحش که اگر اينکه امور چهارگانه (فَضل‌ُ اللّه‌ِ عَلَيكُم) که تفضلات الهي بر بندگان بسيار است آنچه خداوند در دنيا و آخرت از حيات، صحت روزي و ساير نعم دنيويه و آنچه در آخرت از سعادت و رستگاري و فوز به جنت عنايت فرموده و ميفرمايد: از راه تفضل است، كسي طلبي از خدا ندارد و لو اعبد اهل زمان باشد. دوم (وَ رَحمَتُه‌ُ) که رحمتش وسعت کل شي‌ء فقط قابليت شمول باشد و قابليت ايمان و تقوي است چنانچه ميفرمايد:
(وَ رَحمَتِي وَسِعَت كُل‌َّ شَي‌ءٍ فَسَأَكتُبُها لِلَّذِين‌َ يَتَّقُون‌َ) اعراف آيه 155.
سوم قبولي توبه که.
(وَ أَنَّ اللّه‌َ تَوّاب‌ٌ) زيرا امر بتوبه فرموده و وعده قبول داده و محال است خلف وعده كند چون قبيح است و از او صادر نميشود فرموده مكررا در آيات شريفه (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَي اللّه‌ِ تَوبَةً نَصُوحاً عَسي رَبُّكُم أَن يُكَفِّرَ عَنكُم سَيِّئاتِكُم وَ يُدخِلَكُم جَنّات‌ٍ تَجرِي مِن تَحتِهَا الأَنهارُ الاية) تحريم آيه 8 چهارم.
(حَكِيمٌ) که عالم به جميع حكم و مصالح است اگر اينکه چهار نبود هر آينه فسادهاي زيادي در جامعه رخ مي‌داد يعني اينکه احكامي که قرار داديم براي دفع فساد است اگر حد زنا نبود آن هم حضور جماعتي هر آينه زنا زياد مي‌شد و نسل‌ها فاسد مي‌شد، چنان چه در دوره جاهليت و عصر حاضر بسيار شده و اگر
جلد 13 - صفحه 497
حد قذف نبود آبروي بسياري از دست ميرفت، و همچنين مسئله لعان تمام اينها از راه تفضل و رحمت است، و هم چنين اگر قبولي توبه نبود تمام اهل دوزخ بودند بهشت مخصوص به معصومين مي‌شد و تمام دستورات الهي از روي حكمت و مصلحت عين صلاح است و لو بعض جهال بر خلاف هواي نفس آنها باشد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 10)- در پایان می‌گوید: «و اگر فضل و رحمت خدا شامل حال شما نبود و این که او توبه پذیر و حکیم است» بسیاری از شما گرفتار مجازات سخت الهی می‌شدید! (وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَکِیمٌ).
در واقع این آیه یک اشاره اجمالی برای تأکید احکام فوق است، زیرا نشان می‌دهد که برنامه «لعان» یک فضل الهی است و مشکل مناسبات دو همسر را در این زمینه به نحو صحیحی حل می‌کند.
نکات آیه
۱- تحریم أکید بى عفتى و زنا، ممانعت سخت از قذف هاى بى دلیل نسبت به زنان پاکدامن، وضع کیفرهاى سنگین براى متخلفان (صد ضربه شلاق در زنا و هشتاد ضربه براى قذف) وتشریع «لعان»، جلوه هایى از فضل و رحمت خدا نسبت به جامعه ایمانى است. (الزانیة و الزانى فاجلدوا... والذین یرمون المحصنت ...فاجلدوهم ... و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته) یادآورى فضل و رحمت خدا در آیه شریفه - که در مقام امتنان است - پس از ذکر احکام مربوط به زناکارى و لعان، مى تواند براى بیان جلوه هاى فضل و رحمت الهى باشد.
۲ - فضل و رحمت خداوند، شامل همه افراد امت اسلام (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته)
۳ - پذیرش توبه بندگان از سوى خداوند، توأم با حکمت او است. (أنّ اللّه توّاب حکیم) برداشت یاد شده، از آمدن وصف «حکیم» پس از وصف «توّاب» و ارتباط میان آن دو استفاده مى شود.
۴ - خداوند، تواب (توبه پذیر) و حکیم است. (أنّ اللّه توّاب حکیم)
۵ - رحمت، فضل، توبه پذیرى و حکمت خداوند، جلوگیر مؤمنان از سقوط بر اثر لغزش ها و نادانى هایشان (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته و أنّ اللّه توّاب حکیم) جواب «لولا» محذوف است و آنچه مى تواند محذوف باشد - به قرینه آیات پیشین و نیز آیه ۲۱ همان مضمونى است که در برداشت یاد شده آمده است.
۶ - قوانین اسلامى، احکامى سنجیده، بى عیب و نقص و برخاسته از علم و حکمت الهى (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته و أنّ اللّه توّاب حکیم) برداشت فوق از وصف «حکیم» براى خداوند، پس از بیان یک سلسله از احکام و قوانین در آیات گذشته، به دست مى آید.
۷ - جامعه هاى گرفتار بى بند و بارى جنسى (بى عفتى و زناکارى)، در معرض زوال و نابودى است. (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته و أنّ اللّه توّاب حکیم) برداشت فوق بر اساس این احتمال است که جمله «و لولا فضل اللّه علیکم...» به تقدیر «و لولا فضل اللّه علیکم... لاختل نظام حیاتکم و لهلکتم» باشد; یعنى، «اگر فضل و رحمت خدا نبود ... نظام زندگى شما - با وجود همه فساد و بى بند و بارى - از هم مى پاشید و شما نابود مى شدید».
موضوعات مرتبط
- احکام: فلسفه احکام ۶
- اسماء و صفات: توّاب ۴; حکیم ۴
- توبه: قبول توبه ۳
- جامعه: آسیب شناسى اجتماعى ۷; عوامل انحطاط جوامع ۷
- خدا: آثار توبه پذیرى خدا ۵; آثار حکمت خدا ۵، ۶; آثار رحمت خدا ۵; آثار علم خدا ۶; آثار فضل خدا ۵; توبه پذیرى خدا ۳; حکمت خدا ۳; نشانه هاى رحمت خدا ۱; نشانه هاى فضل خدا ۱; وسعت رحمت خدا ۲; وسعت فضل خدا ۲
- رحمت: مشمولان رحمت ۲
- زنا: آثار اجتماعى زنا ۷; تشریع حد زنا ۱; حرمت زنا۱
- فضل خدا: مشمولان فضل خدا ۲
- قذف: تشریع حد قذف ۱
- لعان: تشریع لعان ۱
- مؤمنان: موانع لغزش مؤمنان ۵
- مسلمانان: رحمت بر مسلمانان ۲
منابع
