القصص ٧٢

قُلْ‌ أَ رَأَيْتُمْ‌ إِنْ‌ جَعَلَ‌ اللَّهُ‌ عَلَيْکُمُ‌ النَّهَارَ سَرْمَداً إِلَى‌ يَوْمِ‌ الْقِيَامَةِ مَنْ‌ إِلٰهٌ‌ غَيْرُ اللَّهِ‌ يَأْتِيکُمْ‌ بِلَيْلٍ‌ تَسْکُنُونَ‌ فِيهِ‌ أَ فَلاَ تُبْصِرُونَ‌

کپی متن آیه
قُلْ‌ أَ رَأَيْتُمْ‌ إِنْ‌ جَعَلَ‌ اللَّهُ‌ عَلَيْکُمُ‌ النَّهَارَ سَرْمَداً إِلَى‌ يَوْمِ‌ الْقِيَامَةِ مَنْ‌ إِلٰهٌ‌ غَيْرُ اللَّهِ‌ يَأْتِيکُمْ‌ بِلَيْلٍ‌ تَسْکُنُونَ‌ فِيهِ‌ أَ فَلاَ تُبْصِرُونَ‌

ترجمه

بگو: «به من خبر دهید اگر خداوند روز را تا قیامت بر شما جاودان کند، کدام معبود غیر از خداست که شبی برای شما بیاورد تا در آن آرامش یابید؟ آیا نمی‌بینید؟!»

|بگو: چه مى‌پنداريد؟ اگر خدا روز را تا روز قيامت بر شما ادامه دهد، جز خدا كدامين معبود براى شما شبى مى‌آورد كه در آن آرام گيريد؟ آيا نمى‌بينيد

بگو: «هان، چه مى‌پنداريد اگر خدا تا روز قيامت روز را بر شما جاويد بدارد؛ جز خداوند كدامين معبود براى شما شبى مى‌آورد كه در آن آرام گيريد، آيا نمى‌بينيد؟»

باز بگو: چه تصور می‌کنید اگر خدا برای شما روز را تا قیامت پاینده و ابدی قرار دهد جز خدا کیست خدایی که برای آرامش و استراحت شما شب را پدید گرداند؟ آیا چشم بصیرت (به حکمت گردش روز و شب) نمی‌گشایید؟

بگو: به من خبر دهید اگر خدا روز را بر شما تا روز قیامت پاینده و جاوید کند، کدام معبودی است جز خدا که شبی را برای شما بیاورد تا در آن بیارامید؟ پس آیا [آثار قدرت او را] نمی بینید؟

بگو: چه تصور مى‌كنيد اگر الله روزتان را تا روز قيامت طولانى سازد؟ جز او كدام خداست كه شما را شب ارزانى دارد كه در آن بياساييد؟ مگر نمى‌بينيد؟

بگو بیندیشید اگر خداوند روز را بر شما تا روز قیامت پاینده گرداند، چه خدایی جز خداوند برای شما شب را به میان می‌آورد که در آن بیارامید، آیا نمی‌نگرید؟

بگو: مرا گوييد كه اگر خداوند روز را بر شما تا روز رستاخيز پاينده كند، كدام خدايى است جز خداى يكتا كه شب را براى شما آورد تا در آن بياراميد؟ پس آيا [اين نشانه‌ها را] نمى‌بينيد [تا ايمان آوريد و راه يابيد]؟!

بگو: مرا خبر دهید، اگر خداوند روز را تا روز قیامت جاودانه و دائمی کند (و شب تاریک را به دنبال آن نیاورد) بجز خدا کدام خدا است که بتواند برای شما شبی را بیاورد تا در آن بیارامید (و خستگی کار روزانه را از تن به در کنید؟). مگر نمی‌بینید (که دچار چه اشتباه بزرگی هستید؟ مگر شب و روز دو نشانه‌ی سترگ بر وجود خدای بزرگ نیستند؟).

بگو: «آیا (چنان) دیدید (که) اگر خدا تا روز قیامت روز را بر شما جاودان بدارد، جز خدا کدامین معبود برای شما شبی می‌آورد که در آن آرام گیرید؟ آیا پس (از این هم) درست نمی‌نگرید؟»

بگو آیا دیده‌اید اگر گرداند خدا بر شما روز را همیشگی تا روز قیامت کدام خدا است جز خدا که آوردتان شبی که آرامش گیرید در آن آیا نمی‌بینید

Say, “Have you considered? Had Allah made the day perpetual over you until the Day of Resurrection, which god other than Allah will bring you night to rest in? Do you not see?”

ترتیل:

ترجمه:

القصص ٧١	آیه ٧٢	القصص ٧٣
سوره : سوره القصص نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«تَسْکُنُونَ»: بیارامید. به استراحت بپردازید (نگا: یونس / ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

أَ لَمْ‌ تَرَ إِلَى‌ رَبِّکَ‌ کَيْفَ‌... (۴)

وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ‌ وَ النَّهَارَ... (۷)

تفسیر

---

• آيات ۵۷ - ۷۵، سوره قصص
• غرض كلى آيات : بيان بهانه ديگرى از مشركين بر عدم ايمانشان به قرآن
• پاسخ به اين عذر و بهانه مشركين كه اگر ايمان بياوريم از سرزمينمان رانده مىشويم
• جواب ديگرى به آن بهانه : تنعم و بهره مندى مادى درحال كفر و بى ايمانى ، در معرض هلاكت و فنا است
• ترجيح پيروى هدى بر ترك آن با مقايسه حال پيروان هدايت باحال پيروان هوى
• سخن پيشوايان شرك در روز قيامت كه در مقام بيزارى جستن از پيروان خود (مشركين )
• معناى و مراد از جمله ((اءغوينا هم كما غوينا))
• معناى اينكه كورى به اخبار نسبت داده شده ((فعميت عليهم الانباء)) نه به خود مشركين
• پاسخ ديگر به عذر و بهانه مشركين
• بيان اينكه خداوند داراى اختيار تكوينى (يخلق ما يشاء) و تشريعى (ويختار) است
• معناى مختار بودن انسان و بيان اينكه او در برابر اراده تكوينى و تشريعى خدا اختيارىندارد
• مقصود از اينكه فرمود: ((ما كان لهم الخيرة ))
• سه وجه براى اينكه فقط خدا مستحق پرستش است : ((له الحمد فى الاولى و الاخرة و لهالحكم و اليه ترجعون ))
• اثبات توحيد ربوبى خداى تعالى با بيان عجز آلهه مشركين از آوردن نور يا يا آوردنشب
• در قيامت كه روز كشف حقائق است بطلان پندار مشركان آشكار مى گردد (فعلمواان الحق لله...)
• بحث روايتى (چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته )

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ «72»

(و) بگو: به من خبر دهيد كه اگر خداوند، روز شما را تا روز رستاخيز جاودان بدارد، كدام خدايى غير از «اللّه» براى شما شب خواهد آورد تا در آن آرامش (و آسايش) يابيد؟ پس آيا نمى‌نگريد؟

پیام ها

1- نظام حاكم بر هستى، از طرف خداوند است واگر بخواهد آن را به نظام ديگرى تبديل مى‌كند. إِنْ جَعَلَ اللَّهُ‌ ...

2- قدرت خداوند نسبت به همه‌ى پديده‌ها يكسان است. جَعَلَ‌ ... اللَّيْلَ سَرْمَداً، جَعَلَ‌ ... النَّهارَ سَرْمَداً

3- شب براى آسايش است و انسان نيازمند آسايش. «تَسْكُنُونَ فِيهِ»

4- افراد بى‌بصيرت، قابل توبيخ و سرزنش هستند. «أَ فَلا تُبْصِرُونَ»

5- شرك، معلول نداشتن بصيرت است. مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ‌ ... أَ فَلا تُبْصِرُونَ‌

تفسير نور(10جلدى)، ج‌7، ص: 89

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ (72)

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ‌: بگو اى پيغمبر به منكران توحيد: خبر دهيد مرا، إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ: اگر قرار دهد بر شما روز را، سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ: پاينده و باقى تا روز قيامت، يا آنكه آفتاب را در وسط السماء بدارد و مدار فوق ارضين آن را به حركت درآورد، مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ‌: كيست خدائى به غير از خداى به حق كه ذات يگانه «اللّه» است، يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ‌: بياورد شما را شبى كه آرام گيريد در آن و از زحمت اشغال و مشقت اعمال استراحت كنيد در آن؟

أَ فَلا تُبْصِرُونَ‌: آيا نمى‌بينيد آثار قدرت را به ديده تفكر و تأمل كه حقيقتا خداشناس شويد!

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّيْلَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِضِياءٍ أَ فَلا تَسْمَعُونَ (71) قُلْ أَ رَأَيْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ مَنْ إِلهٌ غَيْرُ اللَّهِ يَأْتِيكُمْ بِلَيْلٍ تَسْكُنُونَ فِيهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ (72) وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (73) وَ يَوْمَ يُنادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ (74) وَ نَزَعْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيداً فَقُلْنا هاتُوا بُرْهانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَ ضَلَّ عَنْهُمْ ما كانُوا يَفْتَرُونَ (75)

ترجمه‌

بگو خبر دهيد كه اگر قرار دهد خدا بر شما شب را پاينده تا روز

---

جلد 4 صفحه 204

قيامت كيست خدائى جز خداوند كه بياورد براى شما روشنائى آيا پس نمى‌شنويد

بگو خبر دهيد كه اگر قرار دهد خدا بر شما روز را پاينده تا روز قيامت كيست خدائى جز خدا كه بياورد براى شما شبى كه آرام گيريد در آن آيا پس نمى‌بينيد

و از رحمت خود قرار داد براى شما شب و روز را تا بياراميد در آن و تا طلب كنيد از فضلش و باشد كه شما شكر كنيد

و روز كه ندا كند آنها را پس گويد كجايند شريكان من كه بوديد گمان ميبرديد

و بيرون آوريم از هر جماعتى گواهى را پس گوئيم بياوريد دليلتان را پس دانند كه حق مر خدا را است و ضايع گردد از آنها آنچه بودند كه نسبت بدروغ ميدادند.

تفسير

خداوند متعال در تعقيب آيات سابقه كه دلالت بر انحصار اراده و اختيار و حكم بخداوند قادر مختار دارد فرموده بگو اى پيغمبر باين مشركين كه بگوئيد بدانم اگر خداوند شب را بر شما ممتدّ نمايد تا روز قيامت آيا غير از خدا كيست كه بتواند براى اداره معاش شما ايجاد نور و روشنائى نمايد و آنها چون ميدانند غير از خدا كسى قدرت بر اين امر ندارد اقرار خواهند نمود و حجّت بر آنها تمام خواهد شد و بعدا بگو پس چرا گوش شنوا نداريد و دست از پرستش بتها بر نميداريد و نيز بآنها بگو كه بگوئيد بدانم اگر خدا روز را بر شما ممتدّ نمايد كيست كه بتواند شب را براى استراحت شما ايجاد كند تا بگويند غير از خدا كسى نميتواند و مأخوذ با قرارشان شوند و بعد بگو چرا پس بصيرت بخداى خود پيدا نميكنيد و براى او شريك قرار ميدهيد و بنظر حقير چون راه بصيرت و بينائى توجه و شنوائى است افلا تسمعون بر افلا تبصرون مقدّم شده و بعضى وجه آنرا مناسبت شنوائى با شب و بينائى با روز دانسته‌اند و فايده نور و روشنائى را هم چون روشن و آشكار بود ذكر نفرموده است و اين از رحمت و مهربانى و بنده نوازى خدا است كه شب را براى آسايش و روز را براى اداره معاش و اكتساب بندگان قرار داده تا باميد خدا كسب كنند و بر نعم الهى شكرگزار باشند و غير او را پرستش و ستايش ننمايند و ياد كن اى پيغمبر براى آنها روزى را كه خداوند بطور ملامت و سرزنش خطاب نمايد و بآنها بفرمايد كجايند آنهائيكه شما شركاء من مى‌پنداشتيد و بيرون آورد از هر فرقه و جماعتى پيشوا و مقتداى‌

---

جلد 4 صفحه 205

آنها را براى گواهى دادن بر عقائد و اعمالشان از قبيل انبياء و اولياء و علماء عدول و بآنها بفرمايد اگر دليلى بر حق بودن عقائد و اعمالتان داريد اقامه نمائيد و آنها نتوانند دليلى بياورند كه مصحّح عقائد و اعمالشان باشد و بدانند كه حق با خدا و اولياء او بوده كه تكليف آنها را در دنيا بيان فرموده‌اند و آنها پيروى ننمودند و بهواى نفس خودشان عمل كردند و آنچه را دست آويز خود قرار داده بودند از دست آنها برود و معبودها و دروغهاشان نيست و نابود گردد و حيران و سرگردان بمانند مانند كسيكه همه چيز خود را گم كرده باشد و چاره‌اى نداشته باشد و در وجه تكرار مفاد آيه ما قبل آخر گفته‌اند قبلا براى اظهار بطلان عقايد آنها بوده و اخيرا براى اثبات دليل نداشتن آنها بر ادّعاشان در حضور گواهان و ظاهرا براى تأكيد و مبالغه در نكوهش و ملامت بر شرك كه اعظم معاصى است ميباشد.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

قُل‌ أَ رَأَيتُم‌ إِن‌ جَعَل‌َ اللّه‌ُ عَلَيكُم‌ُ النَّهارَ سَرمَداً إِلي‌ يَوم‌ِ القِيامَةِ مَن‌ إِله‌ٌ غَيرُ اللّه‌ِ يَأتِيكُم‌ بِلَيل‌ٍ تَسكُنُون‌َ فِيه‌ِ أَ فَلا تُبصِرُون‌َ (72)

بفرما بآنها آيا مشاهده‌ ميكنيد ‌که‌ ‌اگر‌

جلد 14 - صفحه 271

قرار دهد خداوند ‌بر‌ ‌شما‌ روز ‌را‌ ثابت‌ و باقي‌ ‌تا‌ روز قيامت‌ كيست‌ الهي‌ ‌غير‌ خداوند بياورد ‌براي‌ ‌شما‌ بشب‌ ‌که‌ سكونت‌ كنيد ‌در‌ ‌او‌ آيا ‌پس‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ بينا نميشويد.

فقط امر برسد بزمين‌ ‌که‌ ساكن‌ باش‌ و ‌اينکه‌ قسمت‌ ربع‌ مسكون‌ ‌در‌ حال‌ سكون‌ زمين‌ مقابل‌ شمس‌ ‌باشد‌ ‌تا‌ روز قيامت‌ روز ‌است‌.

تنبيه‌: روز و شب‌ نه‌ فقط ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ روزها ‌در‌ مقام‌ تحصيل‌ معاش‌ و شبها استراحت‌ داشته‌ باشند زيرا ممكن‌ ‌است‌ شب‌ مشغول‌ بكار باشند و روز استراحت‌ كنند چنانچه‌ نوع‌ كارخانه‌ها ‌در‌ ‌اينکه‌ زمان‌ شب‌ و روز بكار ‌است‌ و كاركنان‌ ‌هم‌ بتناوب‌ شب‌ و روزي‌ هستند بلكه‌ ‌اگر‌ دائما شب‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ روز سكونت‌ ‌در‌ زمين‌ ممكن‌ نيست‌ ‌ يا ‌ ‌از‌ شدت‌ برودت‌ هلاك‌ ميشوند و ‌ يا ‌ ‌از‌ شدت‌ حرارت‌ بلكه‌ جنبده‌ ‌در‌ زمين‌ باقي‌ نميماند و گياه‌ روئيده‌ نميشود و بثمر نميرسد لذا ميفرمايد:

قُل‌ أَ رَأَيتُم‌ إِن‌ جَعَل‌َ اللّه‌ُ عَلَيكُم‌ُ ‌که‌ ‌علي‌ ‌براي‌ ضرر ‌است‌.

النَّهارَ سَرمَداً إِلي‌ يَوم‌ِ القِيامَةِ ‌که‌ هيچ‌ شب‌ نداشته‌ باشيد.

مَن‌ إِله‌ٌ غَيرُ اللّه‌ِ يَأتِيكُم‌ بِلَيل‌ٍ تَسكُنُون‌َ فِيه‌ِ كدام‌ قدرتست‌ ‌که‌ بتواند زمين‌ ‌را‌ متحرك‌ كند!

أَ فَلا تُبصِرُون‌َ چشم‌ قلب‌ كور ‌است‌ درك‌ نميكند.

سؤال‌: اينها ‌که‌ شرك‌ افعالي‌ نداشتند بلكه‌ شرك‌ عبادتي‌ داشتند.

جواب‌: ‌اينکه‌ آلهه‌ اينها ‌که‌ باعتراف‌ ‌خود‌ مشركين‌ هيچگونه‌ قدرت‌ و ضرر و نفعي‌ ندارند، چه‌ استحقاق‌ پرستش‌ دارند.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 72)- این آیه سخن از نعمت «ظلمت و تاریکی» به میان می‌آورد، می‌فرماید: «بگو: به من خبر دهید اگر خداوند روز را تا قیامت بر شما جاودان کند چه معبودی غیر از اللّه است که شبی برای شما بیاورد تا در آن آرامش یابید؟ آیا نمی‌بینید»؟! (قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ النَّهارَ سَرْمَداً إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ مَنْ إِلهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُمْ بِلَیْلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ أَ فَلا تُبْصِرُونَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - آموزش شیوه محاجه با مشرکان از سوى خداوند به پیامبر(ص) (قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا ... من إله غیر اللّه ... أفلاتبصرون)

۲ - طرح پرسش هاى تنبه آفرین و بیدارگر، از شیوه هاى ارائه شده از سوى خدا به پیامبر در احتجاج با اهل شرک (قل أرءیتم إن جعل اللّه ... أفلاتبصرون)

۳ - خدا، قدرت مطلق و بلامنازع جهان آفرینش است. (قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا ... من إله غیر اللّه ... أفلاتبصرون) مفاد آیه بالا این است که هرگاه خداوند کارى را اراده کند، هیچ کس نمى تواند اراده او را نقض کند و برخلاف خواسته او کارى انجام دهد.

۴ - نظام آفرینش، تحت حاکمیت اراده خداى یگانه است. (قل أرءیتم ... من إله غیر اللّه یأتیکم بلیل)

۵ - توانایى خدا بر ثابت نگه داشتن روشنایى روز و محروم ساختن اهل آن از نعمت شب تا روز قیامت (قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا إلى یوم القیمة)

۶ - خدا، تنها معبود شایسته پرستش (من إله غیر اللّه)

۷ - نیاز بشر به استراحت و آرامش، پس از تلاش هاى روزانه (من إله غیر اللّه یأتیکم بلیل تسکنون فیه)

۸ - ناتوانى غیرخدا، بر ایجاد شب، در صورت اراده خدا بر ثابت قرار دادن روز (قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا ... من إله غیر اللّه یأتیکم بلیل)

۹ - شب، بهترین و مناسب ترین زمان براى استراحت و آسایش (یأتیکم بلیل تسکنون فیه) تصریح خداوند به این که شب را براى آسایش و استراحت بشر قرار داده است، مى تواند حاکى از برداشت یاد شده باشد.

۱۰ - خداوند، شب را براى آسایش و استراحت قرار داده است. (من إله غیر اللّه یأتیکم بلیل تسکنون فیه)

۱۱ - توجه به جریان منظم و سامان مند شب و روز، زمینه ساز شکل گیرى بینش توحیدى در انسان (قل أرءیتم إن جعل اللّه ... من إله غیر اللّه یأتیکم بلیل تسکنون فیه)

۱۲ - نظام توالى شب و روز، مخصوص عالم دنیا است. (إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا إلى یوم القیمة) با توجه به مقید شدن «سرمداً» به قید «إلى یوم القیامة»، برداشت یاد شده به دست مى آید.

۱۳ - سرزنش مشرکان از سوى خداوند، به خاطر نادیده گرفتن نشانه هاى توحید در نظام شب و روز (قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا إلى یوم القیمة ... أفلاتبصرون)

۱۴ - باز کردن دیده دل بر روى حقایق جهان، باعث ره یافتن انسان به توحید و خداشناسى است. (قل أرءیتم ... قل أرءیتم ... أفلاتبصرون)

۱۵ - روشنایى روز و آسایش یافتن در تاریکى شب، از نعمت هاى بزرگ و درخور شکر و سپاس الهى (قل أرءیتم إن جعل اللّه علیکم الّیل سرمدًا... إن جعل اللّه علیکم النهار سرمدًا ... بلیل تسکنون فیه) آیه مورد بحث، در سلسله آیاتى قرار دارد که بیانگر توحید ربوبى و برشمرنده نعمت هاى الهى و شکرگزارى از آنها است. ذیل آیه بعد (لعلّکم تشکرون) مؤید این مطلب است.

۱۶ - شرکورزى، نشانه بى بصیرتى است. (أفلاتبصرون)

موضوعات مرتبط

• آسایش: بهترین وقت آسایش ۹
• آفرینش: حاکم آفرینش ۴
• احتجاج: پرسش در احتجاج ۲
• انسان: نیازهاى روحى انسان ۷
• برهان نظم :۱۱
• بصیرت: آثار بصیرت ۱۴
• پرسش: فواید پرسش ۲
• تنبه: عوامل تنبه ۲
• توحید: توحید افعالى ۳; توحید عبادى ۶; دلایل توحید ۱۱
• جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۳، ۶
• خدا: افعال خدا ۱۰; تعالیم خدا ۱; حاکمیت اراده خدا ۴; زمینه خدا شناسى ۱۴; سرزنشهاى خدا ۱۳; قدرت خدا ۳; نعمتهاى خدا ۱۵
• دنیا: ویژگیهاى دنیا ۱۲
• روز: روشنایى روز ۵; گردش روز ۱۲
• شب: آسایش در شب ۱۰، ۱۵; خلقت شب ۸; گردش شب ۱۲; محرومیت از شب ۵; نقش شب ۹
• شرک: آثار شرک ۱۶
• شکر: شکر نعمت ۱۵
• عبادت: عبادت خدا ۶
• کوردلى: نشانه هاى کوردلى ۱۶
• محمد(ص): روش احتجاج محمد(ص) ۱، ۲; معلم محمد(ص) ۱، ۲
• مشرکان: احتجاج با مشرکان ۲; حق ناپذیرى مشرکان ۱۳; سرزنش مشرکان ۱۳
• موجودات: عجز موجودات ۸
• نعمت: نعمت روز ۱۵; نعمت شب ۱۵
• نیازها: نیاز به آسایش ۷