يونس ١٠

دَعْوَاهُمْ‌ فِيهَا سُبْحَانَکَ‌ اللَّهُمَ‌ وَ تَحِيَّتُهُمْ‌ فِيهَا سَلاَمٌ‌ وَ آخِرُ دَعْوَاهُمْ‌ أَنِ‌ الْحَمْدُ لِلَّهِ‌ رَبِ‌ الْعَالَمِينَ‌

ترجمه

گفتار (و دعای) آنها در بهشت این است که: «خداوندا، منزهی تو!» و تحیّت آنها در آنجا: سلام؛ و آخرین سخنشان این است که: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است!»

|در آن جا دعايشان اين است: بار خدايا! تو منزهى. و درودشان در آن جا سلام است، و پايان دعايشان اين است: سپاس خداى را كه پروردگار جهانيان است

نيايش آنان در آنجا سبحانك اللهم [=خدايا! تو پاك و منزهى‌] و درودشان در آنجا سلام است، و پايان نيايش آنان اين است كه: الحمد لله رب العالمين [=ستايش ويژه پروردگار جهانيان است‌].

و در آن بهشت زبان شوق به تقدیس خدا گشایند که بار الها تو از هر نقص و آلایش پاک و منزهی و درود آنها در بهشت «سلام» است و آخرین سخنشان حمد پروردگار عالمیان است.

[آغازِ] نیایششان در آنجا [این است که]: خدایا! از هر عیب و نقصی منزّهی، و درود خدا در آنجا به آنان عطا کردن سلامتی کامل است، و پایان بخشِ نیایششان این است که همه ستایش ها ویژه خدا مالک و مربی جهانیان است.

در آنجا دعايشان اين است: بار خدايا تو منزهى. و به هنگام درود، سلام مى‌گويند. و پايان دعايشان اين است: سپاس خداى را، آن پروردگار جهانيان.

ندایشان در آنجا سبحانک اللهم و تحیتشان سلام و پایان دعایشان الحمد لله رب العالمین است‌

دعايشان در آنجا اين است كه بار خدايا، پاكى تو راست و درودشان در آنجا «سلام» است و واپسين دعايشان اين است كه سپاس و ستايش خداى راست، پروردگار جهانيان.

در بهشت دعای مؤمنان: پروردگارا! تو منزّهی (از آنچه کافران در دنیا می‌گفتند) و سلام آنان در آن (خطاب به همدیگر) درودتان باد (ای فرمانبرداران یزدان سبحان)! و ختم دعا و گفتارشان: شکر و سپاس پروردگار جهانیان را سزا است، (که ایمان را نصیب ما کرد و از ما خوشنود گردید) می‌باشد.

نیایش آنان در آن جا (این) است که: «خدایا! تو پاک و منزّهی.‌» و درودشان در آنجا سلام است و پایان‌بخش نیایش آنان این است که: «ستایش ویژه‌ی پروردگار جهانیان است.»

گفتارشان در آن منزهی تو بار خدایا و درود ایشان است در آن سلام و آخرین گفتارشان آنکه سپاس خدای را پروردگار جهانیان‌

يونس ٩	آیه ١٠	يونس ١١
سوره : سوره يونس نزول : ٤ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«دَعْوَاهُمْ»: دعای ایشان در مناجات پروردگارشان. «آخِرُ دَعْوَاهُمْ»: پایان دعایشان. «أَنْ»: از حروف مشبّهة بالفعل و مخفّفه از مثقّله است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

جَنَّاتُ‌ عَدْنٍ‌ يَدْخُلُونَهَا وَ... (۰) تَحِيَّتُهُمْ‌ يَوْمَ‌ يَلْقَوْنَهُ‌... (۲) سَلاَمٌ‌ قَوْلاً مِنْ‌ رَبٍ‌ رَحِيمٍ‌ (۲) لاَ يَسْمَعُونَ‌ فِيهَا لَغْواً وَ لاَ... (۰) إِلاَّ قِيلاً سَلاَماً سَلاَماً (۱) وَ أُدْخِلَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ... (۳) تَحِيَّتُهُمْ‌ يَوْمَ‌ يَلْقَوْنَهُ‌... (۲)

السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضَ‌ وَ جَعَلَ‌... (۲) سَلاَمٌ‌ عَلَيْکُمْ‌ بِمَا صَبَرْتُمْ‌... (۱) عَلَى‌ عَبْدِهِ‌ الْکِتَابَ‌ وَ لَمْ‌... (۱) إِلاَّ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۰ - ۱، سوره يونس
• كيفيت و مكان نزول سوره يونس و بيان غرض و آهنگ كلى اين سوره مباركه
• اشاره به استعمال كلمه ((آيه )) در مورد معانى ، اعيان واقوال
• بيان مراد از ((حكيم )) در: ((تلك الكتاب الحكيم ))
• وحى مشتمل است بر انذار همه مردم و تبشير مؤ منين . و بيان معناى : ((قدم صدق ))
• جواب خداى تعالى به ترديد و تعجب كفار ازنزول وحى و اينكه پيامبر (ص )
• معناى حق بودن معاد
• استدلال بر اثبات معاد، به سنت جاريه الهيه بر اضافه رحمت تا تماميت وكمال موجودات
• حجت دوم : اعمال فسط و عدل الهى ، با پاداش دادن به صالح و كيفر دادن صالح(ليجزى الذين آمنوا...)
• حقانيت خلقت الهى در آفرينش آفتاب و ماه
• معناى اختلاف ليل و نهار و حكمتهايى كه در آن وجود دارد
• انكار لقاء اللّه و فراموشى روز حساب و دلبستگى به زندگى دنيا و اساس انكار دينمى باشد
• مراد از هدايت مؤ منين به ايمانشان ، و اشاره به رابطه بين ايمان وعمل و آثار هر يك
• محبت خالص مؤ منين به خداى تعالى ، تسبيح او، و تحيت و درود آنان به يكديگر در جناتنعيم
• حمد و ستايش خداى تعالى فقط از بندگان مخلص خدا بر مى آيد
• بحث روايتى
• (رواياتى در مورد: ((قدم صدق عند ربهم ))، و تسبيح و حمد پروردگار توسطاهل بهشت )
• توضيحى درباره معناى تسبيح و حمد خداى تعالى و بيانى درباره انقطاع تمام سخناندر دنيا جز ذكر: ((الحمدلله ))

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

دَعْواهُمْ فِيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ «10»

دعا و نيايش آنان در بهشت، «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ» (خدايا تو پاك و منزّهى) است و درودشان در آنجا سلام است و پايان نيايش آنان، «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» (سپاس و ستايش مخصوص خداست) مى‌باشد.

نکته ها

«سَلامٌ»، كلام اهل بهشت است و در بهشت، سلام فضاى همه جا را پر مى‌كند: سلام از سوى خداوند، «سَلامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ» «2»، سلام از سوى فرشتگان‌ «سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ» «3»، و سلام از سوى بهشتيان نسبت به هم. «4» «إِلَّا قِيلًا سَلاماً سَلاماً» «5»

---

«1». حتّى رسول خدا صلى الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام نيز همواره مى‌گفتند: «اهدنا الصراط المستقيم»

«2». يس، 58.

«3». زمر، 73.

«4». تفسير مراغى.

«5». واقعه، 26.

جلد 3 - صفحه 545

«الْحَمْدُ لِلَّهِ»، كلام انبيا و اولياست. حضرت نوح عليه السلام پس از نجات از قوم ظالم، «الْحَمْدُ لِلَّهِ» گفت، «1» و ابراهيم عليه السلام نيز خدا را حمد كرد كه در سنّ پيرى اسماعيل واسحاق را به او بخشيده است. «2» «الْحَمْدُ لِلَّهِ» سخن مؤمنان‌ «3» و كلام بهشتيان است.

در حديث آمده است: اهل بهشت با كلمه‌ى‌ «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ» مسئولان پذيرايى را صدا مى‌زنند، آنان نيز فورى حاضر شده، خواسته‌ى اهل بهشت را تأمين مى‌كنند. «4»

در حديث است: هرگاه بنده‌اى مشغول تمجيد خدا باشد و از درخواست حوائج خود از او غافل شود، خداوند بيش از آنچه با دعا كردن به او مى‌داد، عطا مى‌كند. «5»

پیام ها

1- ياد خدا تنها در دنيا نيست، آخرت هم جاى ذكر الهى است. «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ»

2- انسان به جايى مى‌رسد كه دعا و خواسته‌اش هم تمجيد پروردگار مى‌شود.

«دَعْواهُمْ فِيها سُبْحانَكَ» و اين تسبيح و تمجيد آنان را كامياب مى‌سازد.

3- مؤمنان، در برابر صفات الهى مى‌گويند: «سُبْحانَكَ»، در برابر ساير مؤمنان مى‌گويند: «سَلامٌ» و در مقابل كاميابى از نعمت‌هاى الهى مى‌گويند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ»

4- مؤمن، عاشق خداست. بهشت و لذّت‌هاى بهشتى هم او را از ياد محبوب باز نمى‌دارد، بلكه در همه چيز، لطف و قدرت خدا را مى‌بيند. «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ، الْحَمْدُ لِلَّهِ»

5- آغاز سخن مؤمنان با «سُبْحانَ اللَّهِ» و پايان آن با «الْحَمْدُ لِلَّهِ» مى‌باشد.

(از عبارت‌ «آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ» استفاده مى‌شود كه اوّل سخن آنان‌ «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ» است.)

---

«1». مؤمنون، 28.

«2». ابراهيم، 39.

«3». اعراف، 43.

«4». تفسير نورالثقلين.

«5». تفسير روح‌المعانى.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌3، ص: 546

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

دَعْواهُمْ فِيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ «10»

دَعْواهُمْ فِيها: خواندن آن بهشتيان مر خداى را در بهشت، و دعاى آنها بر اين وجه باشد كه گويند: سُبْحانَكَ اللَّهُمَ‌: به پاكى ياد مى‌كنيم تو را بار خدايا از هر نقص و عيب. و اين ذكر ايشان به سبب تلذذ باشد نه براى عبادت، و چون اين كلمه گويند آنچه مشتهاى ايشان باشد حاضر شود.

عياشى‌ «3»- از حضرت صادق عليه السّلام: انّه سئل عن التّسبيح فقال هو اسم من اسماء اللّه و دعوى اهل الجنّة. از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله معنى سبحان الله را پرسيدند، فرمود: منزه نمودن ذات الهى از هر بدى. «4» و ابن الكوا از امير المؤمنين عليه السّلام معنى سبحان الله را پرسيد، حضرت فرمود: كلمة رضيها اللّه لنفسه كلمه عالى مقدار است كه حضرت آفريدگار براى ذات اقدس خود اختيار و پسنديده. «5»

---

«1» منهج ج 4 ص 357.

«2» سوره مريم آيه 24.

«3» تفسير عياشى ج 2 ص 120 حديث 9.

«4» منهج ج 4 ص 357.

«5» منهج ج 4 ص 357.

ج5، ص 269

وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ‌: و درود و ثناى ايشان بر يكديگر، يا تحيت حق يا ملائكه بر ايشان در بهشت سلام باشد كه مشتمل است بر سلامتى از جميع آفات و نقايص و مكاره. وَ آخِرُ دَعْواهُمْ‌: و آخر دعاى ايشان. أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌: اينكه گويند سپاس و ستايش مختص خداى تعالى كه پروردگار عالميان است.

در انوار «1» نقل نموده كه چون مؤمنان به بهشت درآيند، انوار عظمت و كبريائى حضرت عزت، عز شأنه مشاهده نمايند، زبان به نعت جلال و تسبيح ملك متعال بگشايند، و ملائكه با حق تعالى بر ايشان سلام فرستاده به انواع كرامات و علوّ مقامات مبشر گردند، وظايف حمد و ثناى الهى بجا آورده، ختم كلام به صفت اكرام نمايند، و هر آينه لذت تحميد و تسبيح ايشان از جمع لذايذ بهشت خوشتر آيد.

مروى است‌ «2» كه چون مرغى بر بالاى سر ايشان پرواز كند، و ايشان آرزوى گوشت او نمايند، گويند: (سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ) فورا پرها از آن مرغ جدا شده بريان شود، جلوى ايشان افتد. چون آن را تناول كنند گويند: (الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ) در حال، استخوانهاى آن مرغ گوشت پيدا كرده، پرواز كند مانند اول و تسبيح ايشان در جنت بدل تسميه باشد در دنيا، و اين روايت از ابن جريح است و حسن و جبائى گفته‌اند: مراد «آخِرُ دَعْواهُمْ» نه آنست كه بعد از حمد تكلم نكنند، بلكه مراد آنست كه هرگاه ايشان ذكر كنند، حمد، آخر ذكر ايشان باشد. در بعض تفاسير نقل شده كه: هرگاه بهشتيان آرزوى طعام كنند، به كلمه‌ «سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ» مترنم شوند، طعام و شراب از بهشت حاضر كنند بر خوانى كه طول آن ميلى در ميلى و در آن انواع طعامها، چون از آن تناول كنند به شكرانه آن‌ «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» گويند.

---

«1» (منهج ج 4 ص 357)

«2» از اين جريح نقل شده است مجمع ج 3 ص 93.

ج5، ص 270

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ يَهْدِيهِمْ رَبُّهُمْ بِإِيمانِهِمْ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ «9» دَعْواهُمْ فِيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ «10»

ترجمه‌

همانا آنانكه ايمان آوردند و كردند كارهاى شايسته را هدايت مينمايد

---

جلد 3 صفحه 7

ايشان را پروردگارشان بسبب ايمانشان جارى ميشود از كنار ايشان نهرها در باغهاى پر نعمت‌

ذكرشان در آن سبحانك اللّهم است و درودشان در آن سلام عليكم است و آخر دعاى ايشان آنستكه الحمد للّه ربّ العالمين.

تفسير

ايمان سبب استقامت در طريق وصول به جنّت و اعمال صالحه است و آن هدايت الهى است كه شامل نفوس مستعدّه ميشود و بنابراين حرف با در بايمانهم سببيّه است و محتمل است باء مقابله باشد يعنى خداوند در مقابل ايمانشان هدايت ميكند آنها را ببهشت در هر حال الى الجنّة مقدّر است و در منهج روايت نموده كه چهار نهر كه از شير و شراب و شربت و آب است در يك موضع رود و با يكديگر آميخته نشوند و مراد از تحت در اين آيه و ساير آيات زير نيست بلكه مراد كنار و پيش پا است نهايت آنكه در لسان عرب اينطور تعبير ميشود و مقصود تفوّق و استيلاء آنها بر نهرها است و مراد از دعوى دعا و ذكر است ميگويند اللّهم انّا نسبّحك تسبيحا چنانچه در صافى است و گفته‌اند اين براى عبادت نيست چون آنجا تكليفى نيست بلكه براى آنستكه از ذكر خدا لذّت ميبرند و بعضى گفته‌اند هر مطلوبى كه داشته باشند ميگويند سبحانك اللّهم فورا حاضر ميشود و بعد از رفع حاجت ميگويند الحمد للّه ربّ العالمين فورا مرتفع ميگردد پس تسبيح در بهشت بمنزله تسميه است در دنيا و درود و تحيّت و تعارف آنها با يكديگر و خدا و ملائكه با آنها بجمله سلام عليك و سلام عليكم است كه بشارت بسلامت از آلام دنيا و عذاب آخرت و وصول بدار سلام و سلم و مسالمت است و در خاتمه هر كلام و مرام ميگويند الحمد للّه ربّ العالمين و عيّاشى از امام صادق ع نقل نموده كه سؤال شد از آنحضرت از تسبيح فرمود نامى از نامهاى خدا است و دعواى اهل بهشت است و جمله تجرى من تحتهم الانهار خبر بعد از خبر است و بنظر حقير اضافه جنّات به نعيم براى افاده مبالغه در نعمت است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

دَعواهُم‌ فِيها سُبحانَك‌َ اللّهُم‌َّ وَ تَحِيَّتُهُم‌ فِيها سَلام‌ٌ وَ آخِرُ دَعواهُم‌ أَن‌ِ الحَمدُ لِلّه‌ِ رَب‌ِّ العالَمِين‌َ «10»

‌اينکه‌ مؤمنين‌ موقعي‌ ‌که‌ داخل‌ بهشت‌ ميشوند ذكر ‌آنها‌ و كلام‌ ‌آنها‌ تسبيح‌ ‌است‌ و يكديگر ‌را‌ ‌که‌ ملاقات‌ ميكنند تحيّت‌ ‌آنها‌ سلام‌ ‌است‌ و موقعي‌ ‌که‌ ‌در‌ محل‌ ‌خود‌ اقامت‌ ميكنند ذكر ‌آنها‌ تحميد ‌است‌.

دَعواهُم‌ فِيها مرجع‌ ضمير ‌الّذين‌ آمنوا و عملوا الصالحات‌ ‌است‌ و دعوي‌ كلام‌ و ذكري‌ ‌است‌ ‌که‌ بمجرد ورود ميگويند سُبحانَك‌َ اللّهُم‌َّ تسبيح‌ و تقديس‌ و تنزيه‌ پروردگار ‌است‌ ‌از‌ كليه‌ عيوب‌ و نواقص‌ ذاتا ‌که‌ داراي‌ جميع‌ كمالات‌ و فعلا تمام‌ افعالش‌ داراي‌ حكمت‌ و مصلحت‌ و حسن‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌آن‌ جمله‌ وفاء بوعد و عهد ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ جاي‌ ديگر ميفرمايد وَ نادي‌ أَصحاب‌ُ الجَنَّةِ أَصحاب‌َ النّارِ أَن‌ قَد وَجَدنا ما وَعَدَنا رَبُّنا حَقًّا فَهَل‌ وَجَدتُم‌ ما وَعَدَ رَبُّكُم‌ حَقًّا قالُوا نَعَم‌ اعراف‌ ‌آيه‌ 42 وَ تَحِيَّتُهُم‌ فِيها سَلام‌ٌ ملائكه‌ و حور العين‌ و غلمان‌ و اهل‌ بهشت‌ ‌در‌ موقع‌ ملاقات‌ تحيت‌ ‌آنها‌ بيكديگر سلام‌ ‌است‌ وَ سِيق‌َ الَّذِين‌َ اتَّقَوا رَبَّهُم‌ إِلَي‌ الجَنَّةِ زُمَراً حَتّي‌ إِذا جاؤُها وَ فُتِحَت‌ أَبوابُها وَ قال‌َ لَهُم‌ خَزَنَتُها سَلام‌ٌ عَلَيكُم‌ طِبتُم‌ فَادخُلُوها خالِدِين‌َ زمر ‌آيه‌ 73، و نيز ميفرمايد وَ المَلائِكَةُ يَدخُلُون‌َ عَلَيهِم‌ مِن‌ كُل‌ِّ باب‌ٍ سَلام‌ٌ عَلَيكُم‌ بِما صَبَرتُم‌ فَنِعم‌َ عُقبَي‌ الدّارِ رعد ‌آيه‌ 24، و سلام‌ تحيت‌ اسلام‌ ‌است‌ و بسيار داراي‌ فضائل‌ ‌است‌ بخصوص‌ ‌در‌ باب‌ زيارت‌ بسا صد سلام‌ دارد و ‌در‌ مجلد اول‌ ‌در‌ قسمت‌ سلام‌ نماز مفصلا بيان‌ احكام‌ سلام‌ و معاني‌ سلام‌ و كساني‌ ‌که‌ نبايد بآنها سلام‌ كرد

جلد 9 - صفحه 354

و جواب‌ سلام‌ و فضائل‌ و مثوبات‌ ‌آن‌ ‌را‌ بيان‌ كرديم‌ مراجعه‌ فرمائيد.

وَ آخِرُ دَعواهُم‌ نه‌ معني‌ ‌اينکه‌ ‌باشد‌ ‌که‌ آخرين‌ دعواي‌ ‌آنها‌ اينست‌ بلكه‌ ‌يعني‌ دعواي‌ ديگر ‌آنها‌ تحميد ‌است‌ ‌که‌ دائما تسبيح‌ و تحميد ميكنند (‌ان‌ الحمد للّه‌ رب‌ العالمين‌) چنانچه‌ ‌در‌ جاي‌ ديگر ميفرمايد وَ قالُوا الحَمدُ لِلّه‌ِ الَّذِي‌ صَدَقَنا وَعدَه‌ُ وَ أَورَثَنَا الأَرض‌َ نَتَبَوَّأُ مِن‌َ الجَنَّةِ حَيث‌ُ نَشاءُ زمر ‌آيه‌ 74.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 10)- آنها در محیطی مملو از صلح و صفا و عشق به پروردگار و انواع نعمتها به سر می‌برند.

هر زمان که جذبه ذات و صفات خدا وجودشان را روشن می‌سازد «گفتار و دعای آنها در بهشت این است که: پروردگارا! منزه و پاک از هر گونه عیب و نقصی» (دَعْواهُمْ فِیها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ).

و هر زمان به یکدیگر می‌رسند سخن از صلح و صفا می‌گویند: «و تحیت آنها در آنجا سلام است» (وَ تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ).

و سر انجام هرگاه از نعمتهای گوناگون خداوند در آنجا بهره می‌گیرند به شکر پرداخته «و آخرین سخنشان این است که: حمد و سپاس مخصوص پروردگار عالمیان است» (وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - نیایش مؤمنان با خدا در بهشت (فى جنت النعیم. دعویهم فیها سبحنک اللّهم)

۲ - بهشتیان، نیایش خود را با تسبیح و تنزیه خدا آغاز مى کنند. (فى جنت النعیم. دعویهم فیها سبحنک اللّهم) جمله «آخر دعواهم ... » قرینه است بر اینکه مراد از «دعواهم فیها سبحانک» «أول دعواهم ... » مى باشد ; یعنى، آغاز نیایش اهل بهشت تسبیح خدا و پایان بخش آن، حمد و ستایش اوست.

۳ - ذکر «سبحانک اللّهم» سر فصل نیایش مؤمنان با خدا در بهشت (جنت النعیم. دعویهم فیها سبحنک اللّهم)

۴ - خدا، کمال مطلق و منزه از هر عیب و نقص (دعویهم فیها سبحنک اللّهم)

۵ - بهره مندى مؤمنان از کمال معرفت و شناخت خداوند در بهشت (جنت النعیم. دعویهم فیها سبحنک اللّهم)

۶ - (سلام) کلمه تحیت و درود بهشتیان به هنگام دیدار یکدیگر است. (و تحیتهم فیها سلم)

۷ - بهره مندى از سلامتى مطلق، تحیت و عطیه خداوند به اهل بهشت (و تحیتهم فیها سلم) برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر «هم» در «تحیتهم» مفعول و فاعل آن، ضمیر عاید به (اللّه) باشد ; یعنى، تحیت خدا به اهل بهشت، اعطاى سلامتى مطلق به آنان است.

۸ - حمد و ستایش خدا، پایان بخش نیایش مؤمنان در بهشت (و ءاخر دعویهم أن الحمد للّه رب العلمین)

۹ - ذکر «الحمد للّه رب العالمین» حسن ختام نیایش اهل بهشت است. (و ءاخر دعویهم أن الحمد للّه رب العلمین)

۱۰ - تنها خداوند، سزاوار هر گونه حمد و ستایش است. (أن الحمد للّه)

۱۱ - جهان آخرت، داراى عالمهاى متعدد (رب العلمین) با توجّه به اینکه ظرف سخن، جهان آخرت است و «رب العالمین» ظهور در فعلیت تعدد عوالم دارد، برداشت فوق استفاده شده است.

۱۲ - خدا، پروردگار بى همتاى همه هستى است. (أن الحمد للّه رب العلمین)

۱۳ - خدا، سرچشمه و مبدأ همه نیکیهاست. (أن الحمد للّه رب العلمین) «حمد» ستایش در برابر نیکیهاى اختیارى است. «ال» در «الحمد» براى جنس و مفید استغراق است ; یعنى، تمام ستایشها از آن خداست و مفهوم آن این است که: تمام نیکیها از آن خدا بوده و خدا مبدأ و سرچشمه همه آنهاست.

روایات و احادیث

۱۴ - از امام باقر (ع) روایت شده است: « ... و إذا اراد المؤمن شیئاً او اشتهى انما دعواه فیها إذا أراد، أن یقول: «سبحانک اللّهم» فاذا قالها تبادرت إلیه الخدم بما اشتهى من غیر ان یکون طلبه منهم أو أمر به و ذلک قول اللّه عز و جل: «دعواهم فیها سبحانک اللّهم و تحیتهم فیها سلام» یعنى الخدام قال: «و آخر دعواهم أن الحمد للّه رب العالمین» یعنى بذالک عند ما یقضون من لذاتهم من الجماع و الطعام و الشراب یحمدون اللّه عز و جل عند فراغتهم ... ; ... هر گاه مؤمن [در بهشت] چیزى را اراده کرد یا بدان میل پیدا کرد، دعا [و گفتار] او در آن جا این است که مى گوید: «سبحانک اللّهم». پس وقتى این ذکر را گفت، خادمان آنچه را او خواسته برایش حاضر مى کنند بدون اینکه آن را طلبیده یا دستور داده باشد و این است معناى قول خدا «دعواهم فیها سبحانک اللهم». [و اینکه خدا مى فرماید] «تحیتهم فیها سلام»; یعنى، تحیت مؤمنان در بهشت، سلام خادمان بهشتى است. امام فرمود: «و آخر دعواهم أن الحمد لله رب العالمین»; یعنى، مؤمنان هنگامى که از لذت آمیزش و خوردنیها و آشامیدنیها، بهره مند شدند، با گفتن «الحمدللّه رب العالمین» خداى عزوجل را حمد مى گویند ... .

۱۵ - از امیر المؤمنین (ع) روایت شده است: «ان اطیب شىء فى الجنة و ألذّه حب اللّه و الحب فى اللّه و الحمد للّه قال اللّه عزوجل: «و آخر دعواهم ان الحمدللّه رب العالمین» ... ; دلپذیرترین و لذت بخش ترین چیز در بهشت، دوستى خدا و دوستى در راه خدا و «حمد» براى خداست. خداى عزوجل فرمود: آخرین دعا [و گفتار ]مؤمنان در بهشت «الحمدللّه رب العالمین» است» ... .

موضوعات مرتبط

• آخرت: عوالم آخرت ۱۱
• آفرینش: مربى آفرینش ۱۲
• اذکار: ذکر الحمد للّه رب العالمین ۹; ذکر سبحانک اللّهم ۳
• اسماء و صفات: صفات جلال ۴; صفات جمال ۴
• بهشت: بهترین لذایذ بهشت ۱۵
• بهشتیان: آغاز دعاى بهشتیان ۲، ۳; اذکار بهشتیان ۲، ۳، ۹، ۱۴، ۱۵; بهشتیان و تسبیح خدا ۲; پایان دعاى بهشتیان ۸، ۹; حمد بهشتیان ۱۵; خواسته هاى بهشتیان ۱۴; دعاى بهشتیان ۱، ۳، ۸، ۱۴; سلام بهشتیان ۶; سلامتى بهشتیان ۷; عطایاى خدا به بهشتیان ۷
• توحید: توحید ربوبى ۱۲
• جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۰، ۱۲، ۱۳
• حمد: حمد خدا ۱۰
• خدا: اختصاصات خدا ۱۰، ۱۲; بىنظیرى خدا ۱۲; تنزیه خدا ۴; خدا و نقص ۴; کمال خدا ۴; نقش خدا ۱۳
• مؤمنان: اذکار مؤمنان ۳; تکامل مؤمنان در بهشت ۵; خداشناسى مؤمنان در بهشت ۵; دعاى مؤمنان ۱، ۳، ۸; مؤمنان در بهشت ۱۴; مؤمنان و حمد خدا ۸
• نیکى: منشأ نیکى ۱۳