الأعراف ٣٠

فَرِيقاً هَدَى‌ وَ فَرِيقاً حَقَ‌ عَلَيْهِمُ‌ الضَّلاَلَةُ إِنَّهُمُ‌ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ‌ أَوْلِيَاءَ مِنْ‌ دُونِ‌ اللَّهِ‌ وَ يَحْسَبُونَ‌ أَنَّهُمْ‌ مُهْتَدُونَ‌

ترجمه

جمعی را هدایت کرده؛ و جمعی (که شایستگی نداشته‌اند،) گمراهی بر آنها مسلّم شده است. آنها (کسانی هستند که) شیاطین را به جای خداوند، اولیای خود انتخاب کردند؛ و گمان می‌کنند هدایت یافته‌اند!

گروهى را هدايت كرد و گروهى گمراهى بر آنها محقق شد آنها شياطين را به جاى خدا ولىّ خود گرفتند و مى‌پندارند كه راه يافته‌اند

[در حالى كه‌] گروهى را هدايت نموده، و گروهى گمراهى بر آنان ثابت شده است، زيرا آنان شياطين را به جاى خدا، دوستان [خود] گرفته‌اند و مى‌پندارند كه راه‌يافتگانند.

گروهی را (به طاعت خود) رهنورد هدایت کرد، و گروهی (به پیروی شیطان) گمراهی بر آنان حتمی شد، چون خدا را گذارده و شیطانها را به دوستی اختیار کردند و گمان می‌کنند که به راه راست هدایت یافته‌اند.

در حالی که گروهی را [به خاطر داشتن لیاقت] هدایت کرد، و گروهی [به سبب نداشتن شایستگی] گمراهی بر آنان ثابت و قطعی شد، چون اینان شیاطین را به جای خدا سرپرستان و دوستان خود گرفتند، وگمان می کنند که راه یافتگانند!!

فرقه‌اى را هدايت كرده و فرقه‌اى گمراهى را در خورند. اينان شيطانها را به جاى خدا به دوستى گرفتند و مى‌پندارند كه هدايت‌يافته‌اند.

گروهی را رهنمود و گروهی را گمراهی سزاوار است، چرا که اینان شیاطین را به جای خداوند سرور و معبود خود گرفتند و گمان می‌کنند که رهیافته‌اند

گروهى را راه نموده و گروهى گمراهى بر آنها روا شده است زيرا كه آنان شيطانها را به جاى خدا دوستان و سرپرستان گرفتند و مى‌پندارند كه راه‌يافتگانند.

(در آن وقت که به سوی او برمی‌گردید، دو گروه خواهید بود:) گروهی که (خداوند ایشان را موفّق گردانده است و به سبب پیروی از رهنمود پیغمبران) هدایتشان بخشیده است، و گروهی که درخور گمراهی گردیده و سرگشته شده‌اند، چرا که به جای یزدان شیاطین را به دوستی و سروری گرفته‌اند و خویشتن را راه‌یافته پنداشته‌اند.

گروهی را هدایت کرد و گروهی (دیگر) گمراهی بر آنان حق (و ثابت) است، زیرا آنان شیاطین را به جای خدا، اولیا(ی خود) گرفته‌اند و می‌پندارند که همواره راه‌یافتگانند.

گروهی را هدایت کرد و بر گروهی بیفتاد گمراهی همانا ایشان برگرفتند شیاطین را دوستانی جز خدا و پنداشتند که ایشانند هدایت‌یابندگان‌

الأعراف ٢٩	آیه ٣٠	الأعراف ٣١
سوره : سوره الأعراف نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٨ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«فَرِیقاً»: گروه. دسته. واژه نخست، مفعولٌ‌به مقدّم فعل (هَدی) است، و واژه دوم مفعول به فعل محذوفی چون (أَضَلَّ) است. «مِن دُونِ اللهِ»: به جای خدا.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

هُوَ الَّذِي‌ خَلَقَکُمْ‌ فَمِنْکُمْ‌... (۰)

قَالَ‌ رَبُّنَا الَّذِي‌ أَعْطَى‌ کُلَ‌... (۲) فَأَقِمْ‌ وَجْهَکَ‌ لِلدِّينِ‌ حَنِيفاً... (۰) وَ الَّذِي‌ قَدَّرَ فَهَدَى‌ (۲)

تفسیر

---

• آيات ۲۶ - ۳۶، سوره اعراف
• جميع موجودات و آثار و اعمال طبيعى و اختيارى آنها منتهى به ذات پروردگارند.
• مراد از (( لباس تقوى (( و بهتر بودن لباس تقوى از لباس ظاهر.
• بيان ولايت شيطان بر غيرمؤ من و اشاره به اينكه بيرون آوردن لباس آدم و حوا در بهشتتمثيلى است از درآوردن لباس تقوى از اندام همه آدميان توسط شيطان .
• آنچه در مورد مراد از (( فاحشه (( در: (( اذا فعلوا فاحشة قالوا...(( گفته شده است .
• معناى (( قسط((
• وجوهى كه در معناى جمله : (( اقيموا وجوهكم عندكل مسجد(( گفته شده است .
• معناى جمله : (( كما بداكم تعودون ((
• وجوه ديگرى كه در معناى جمله فوق محتمل است .
• اگر انسان به جايى برسد كه باطل را حق بپندارد، اميدى به رستگارى و هدايت يافتن اونيست .
• اختلاف مفسرين در بيان ارتباط جمله : (( كما بداءكم تعودون ...(( با آياتقبل از آن
• معناى اخراج زينت در طيبات رزق (در ذيل آيه :قل من حرم زينة الله ...)
• چرا خداوند به ضروريات زندگى از قبيل لباس پوشيدن و خود را آراستن امر نموده است؟
• معناى عبارت : (( خالصة يوم القيمة (( در آيه شريفه و اشكالى كه بر بيان صاحبالمنار در اين مورد وارد است .
• معناى (( فواحش ))، (( اثم (( و (( بغى (( و اشاره به اينكه امم و جوامع بشرى هم مانندافراد عمر و اجل معينى دارند.
• بحث روايتى رواياتى در مورد شاءن نزول آيه : (( قد انزلنا عليكم لباسا...(( و((خذوا زينتكم عند كل مسجد((
• چند روايت درباره : (( لباس التّقوى (( در آيه شريفه
• روايتى كه مى گويد فاحشه اى كه مى گفتند خدا به آن امر كرده است ، ادعاى لزوم اطاعتاز زمامداران جائر است .
• چند روايت در مورد دروغ بستن به خدا تعالى
• رواياتى در ذيل جمله : (( و اقيموا وجوهكم عندكل مسجد((
• رواياتى در ذيل جمله : (( خذوا زينتكم ...(( و(( قل من حرم زينة الله ...(( پيرامون استفاده از نعمتهاى الهى
• روايتى در معناى : (( اسراف (( و (( اقتار(( چند روايت در بيان مراد از فواحش ظاهر وباطن .
• بحث و بررسى پيرامون چند روايت بررسى آيات و رواياتى كه ذاتى بودن سعادت وشقاوت را مى رسانند.
• آنچه از قرآن درباره ماهيت انسان و سعادت و شقاوت او استفاده مى شود.
• بررسى رواياتى كه به خلقت انسانها از طبيعتهاى مختلف دلالت دارند و بيان مراد آنروايات .
• سعادت و شقاوت آدمى ، به نحو اقتضا نه عليت ، ارتباط مستقيمى با آب وگل (مواد اصلى ) او دارد.
• وجه دقيق ترى در بيان روايات گذشته
• بررسى رواياتى كه مى گويند خلقت انسان منتهى به آب گوارا و آب تلخ و شور است.
• بررسى رواياتى كه برگشت اختلاف در خلقت را به نور و ظلمت مى داند
• بررسى روايات كه به انتقال حسنات اشقياء به نامهاعمال سعداء و انتقال سيئات سعداء به نامه عمل اشقياء دلالت دارند.
• توضيح بخش ديگرى از كلام امام (ع )
• وجه استشهاد در روايت به آيه : (( لائسئل عمّايفعل و هم يسئلون (( براى اينكه نقل حسنات سعداء به اشقياء و به عكس ، ظلم و خلافعدل نيست .
• وجه اختصاص حسنات به ذوات طيبه و اختصاص سيئات به ذوات خبثيه

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فَرِيقاً هَدى‌ وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ «30»

(خداوند) گروهى را هدايت فرمود، و (لى) گروهى، گمراهى بر آنان سزاوار است، زيرا آنان به جاى خداوند، شيطان‌ها را سرپرست خويش گرفته‌اند و مى‌پندارند كه آنان راه يافته‌گانند.

پیام ها

1- هدايت كار خداست، «فَرِيقاً هَدى‌» ولى گمراهى، به خاطر سوء انتخاب خود ماست. «اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ»

2- تا زمانى كه از خدا نبريده‌ايم، وسوسه‌هاى شيطان با ياد او و توبه قابل جبران است، «مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا» «1» ولى بريدن از خدا سبب افتادن در دام شيطان و سلطه‌ى او مى‌شود كه قابل جبران نيست. «حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ»

3- انسان آزاد است و مى‌تواند ولايت الهى را انتخاب كند يا ولايت شيطان را.

«إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ»

4- ديدگاه منحرفان، واقع‌بينانه نيست، بلكه خيال‌پردازانه است. «يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ»

5- انحراف فكرى و جهل مركّب، (گمراه بودن ولى خود را در راه حقّ ديدن،) از بدترين انحرافات است. «يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ» چنانكه در جاى ديگر مى‌خوانيم: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالًا. الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً» «2»

---

«1». اعراف، 201.

«2». كهف، 103- 104.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌3، ص: 51

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَرِيقاً هَدى‌ وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ (30)

فريقا هدى: يك جماعت بنى آدم به سبب اختيار و ايثار هدايت و قبول طريقه مستقيمه صلاح و تقوى و سعادت، هدايت يافته ايمان آوردند، وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ: و طايفه ديگر به سوء اختيار اعراض از هدايت و قبول كفر و ضلالت و شقاوت را نموده، گمراه و كافر شدند. يا آنكه گروهى طالب حق و دريافتند، آنها را به راه جنت هدايت مى‌كند؛ و كسانى كه طريق حق نيافتند به سبب اهمال خود يا دانسته و ديده ترك نمودند، گمراه و به جهنم‌

---

«1» مجمع البيان، جلد دوّم، صفحه 411.

---

جلد 4 صفحه 50

داخل شوند.

بعد بيان تعليل فرقه ضاله را فرمايد: إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ‌: بدرستى كه اين جماعت گمراهان فرا گرفتند شياطين را اولياى خود غير از خداى تعالى و پيروى آنها نمودند در باطل و خلاف حق، وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ‌: و گمان مى‌كنند فرقه دوم كه مهتدى هستند، و حال آنكه ممكن نيست به متابعت اهل بطلان و ضلالت و غوايت، به راه حق و هدايت برسند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

سوره الأعراف «7»: آيات 29 تا 30

قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ «29» فَرِيقاً هَدى‌ وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ (30)

ترجمه‌

بگو امر كرد پروردگار من بعدالت و راست گردانيد رويهاتان را نزد هر سجده‌گاهى و بخوانيد او را در حاليكه خالص كنندگانيد براى او دين را چنانچه بدوا آفريد شما را عود خواهيد نمود

گروهى را هدايت فرمود و گروهى سزاوار شد بر آن‌ها گمراهى بدرستيكه ايشان گرفتند شيطان‌ها را صاحب اختياران از غير خدا و ميپندارند كه ايشانند هدايت شدگان.

تفسير

قسط عدالت و استقامت و ميانه روى در اخلاق و امور است و اقامه وجوه در هر مسجدى عبارت از راست و معتدل ايستادن در حال نماز با توجه بقبله است چنانچه در تهذيب و عياشى ره از امام صادق (ع) نقل نموده و نيز از آنحضرت روايت شده استكه مراد از هر مسجد ائمه اطهارند و مراد از اخلاص دين براى خدا اخلاص در عبادت است كه غير خدا را شريك در آن ننمايند چون بدو و ختم موجودات باراده او است و ناچار بايد روزى در پيشگاه اقدس او حاضر شوند و بجزاى اعمال خود برسند آنوقت خدا ميفرمايد من بهترين شريكم حق خود را بشريك واگذار ميكنم برويد جزاى اعمال خودتان را از شركائى كه براى من قرار داديد بگيريد و در آنروز دادرسى جز او نيست و امر معاد مشكل‌تر از خلق اول نميباشد و قمى ره از امام باقر (ع) نقل نموده كه خداوند خلق فرمود بندگان را وقتى كه خلق كرد آنها را در حاليكه مؤمن و كافر و سعيد و شقى بودند همچنين عود ميكنند در روز قيامت هدايت شده و گمراه و از پيغمبر (ص) روايت شده است‌

---

جلد 2 صفحه 420

كه شقى كسى استكه در شكم مادرش شقى شده و سعيد كسى است كه در شكم مادرش سعيد شده و مراد از هدايت الهى گروهى را توفيق دادن آنها است بايمان و عبادت و سزاوار شدن براى گمراهى بآنستكه قبول هدايت ننمايند و خداوند هم آنها را بحال خودشان واگذارد و كمك نكند چون قابل هدايت نيستند پس مانند آنستكه گمراه كرده باشد آنها را و باين ملاحظه گفته‌اند كلمه فريقا دوم در آيه شريفه منصوب است باضلّ مقدّر كه حقّ عليهم الضّلاله دالّ بر آن است و اضلال بمعنى خذلان است و ممكن است مراد از هدايت و ضلالت حكم الهى بر يكى از آندو باشد در روز قيامت براى دخول در بهشت و جهنم چون اطاعت شياطين را نمودند و خود را در تحت اختيار آنها قرار دادند بسوء اختيارشان و از خدا و اولياء او اعراض نمودند و گمان كردند كه بحق و اصل شدند با آنكه خود را مستحق عذاب ابدى نمودند ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَرِيقاً هَدي‌ وَ فَرِيقاً حَق‌َّ عَلَيهِم‌ُ الضَّلالَةُ إِنَّهُم‌ُ اتَّخَذُوا الشَّياطِين‌َ أَولِياءَ مِن‌ دُون‌ِ اللّه‌ِ وَ يَحسَبُون‌َ أَنَّهُم‌ مُهتَدُون‌َ (30)

جمعي‌ ‌را‌ خداوند هدايت‌ فرمود و جمعي‌ ثابت‌ و محقق‌ شد ‌بر‌ ‌آنها‌ گمراهي‌ و ‌آنها‌ كساني‌ هستند ‌که‌ گرفتند شياطين‌ ‌را‌ اولياء ‌خود‌ و لازم‌ الاطاعة ‌از‌ ‌غير‌ ‌خدا‌ و گمان‌ ميكنند ‌که‌ ‌آنها‌ هدايت‌ شده‌اند.

بعضي‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌را‌ حمل‌ ‌بر‌ اخبار طينت‌ كرده‌اند مثل‌

السعيد سعيد ‌في‌ بطن‌ امّه‌ و الشقي‌ شقي‌ ‌في‌ بطن‌ امّه‌

و مثل‌ خبري‌ ‌که‌ طينة مؤمن‌ ‌را‌ ‌از‌ عليين‌ و ‌از‌ فاضل‌ طينة ائمه‌ ‌عليهم‌ السّلام‌ اخذ كردند و طينة كافر ‌را‌ ‌از‌ سجين‌ و ‌غير‌ اينها لكن‌ ‌آيه‌ هيچ‌ دلالتي‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ ندارد و ‌اينکه‌ اخبار علاوه‌ ‌بر‌ اينكه‌ سند ندارد و معارض‌ ‌با‌ اخبار ديگر ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد

‌کل‌ مولود يولد ‌علي‌ الفطرة و انما ابواه‌ يهودانه‌ و ينصرانه‌

و موهم‌ جبر ‌است‌ محمول‌ ‌است‌ بنحو اقتضاء و عليّت‌ تامه‌ ندارد و منافي‌ ‌با‌ اختيار نيست‌ و معناي‌ ‌آيه‌ اينست‌ ‌که‌ اولاد آدم‌ دو دسته‌ هستند يك‌ قسمت‌ اهل‌ ايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ ‌که‌ خداوند بلطف‌ و توفيق‌ ‌خود‌، ‌آنها‌ ‌را‌ هدايت‌ فرمود و ‌آنها‌ ‌هم‌ قبول‌ هدايت‌ باختيار نمودند ‌که‌ مفاد فَرِيقاً هَدي‌ ‌است‌ و يك‌ قسمت‌ كساني‌ هستند ‌که‌ قبول‌ هدايت‌ نكردند و ثابت‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ ضلالت‌ و گمراهي‌ شد ‌که‌ جمله‌ وَ فَرِيقاً حَق‌َّ عَلَيهِم‌ُ الضَّلالَةُ دلالت‌ دارد و سبب‌ ضلالت‌ ‌آنها‌ ‌اينکه‌ شد ‌که‌ إِنَّهُم‌ُ اتَّخَذُوا الشَّياطِين‌َ أَولِياءَ و عبادت‌ شيطان‌ كردند و اطاعت‌ ‌او‌ نمودند بمساعدت‌ نفس‌ امّاره‌

جلد 7 - صفحه 306

و حب‌ّ دنيا و هواي‌ نفس‌ ‌از‌ روي‌ اختيار و اعجب‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ آنكه‌ ‌در‌ جهل‌ مركب‌ افتادند و ‌خدا‌ ‌را‌ بكلي‌ كنار گذاردند مِن‌ دُون‌ِ اللّه‌ِ و خيال‌ كردند ‌که‌ راه‌ حق‌ و طريق‌ مستقيم‌ همين‌ ‌است‌ وَ يَحسَبُون‌َ أَنَّهُم‌ مُهتَدُون‌َ و البته‌ كساني‌ ‌که‌ ‌در‌ جهل‌ مركب‌ بيفتند و ‌خود‌ ‌را‌ مهتدي‌ بدانند ديگر قابل‌ هدايت‌ نيستند و اعتناء بانبياء و ائمه‌ و علماء نميكنند و پند نميگيرند.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 30)- در این آیه چگونگی عکس العملهای مردم را در برابر این دعوت (دعوت به سوی نیکیها و توحید و معاد) بیان کرده، می‌گوید: «جمعی را هدایت کرده و جمعی (که شایستگی نداشته‌اند) گمراهی بر آنها مسلّم شده است» (فَرِیقاً

ج2، ص40

هَدی وَ فَرِیقاً حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلالَةُ)

و برای این که کسی تصور نکند بدون جهت خداوند، طایفه‌ای را هدایت می‌کند و جمع دیگری را گمراه، در جمله بعد اضافه می‌کند: «گروه گمراهان همانها بودند که شیاطین را اولیای خود انتخاب کرده بودند، و به جای ولایت پروردگار ولایت شیطان را پذیرفتند» (إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّیاطِینَ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ).

و عجب این که با تمام گمراهی و انحراف «چنین می‌پنداشتند که هدایت یافتگان واقعی آنها هستند» (وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ).

این حالت مخصوص کسانی است که در طغیان و گناه فرو روند و در این حال درهای هدایت بکلی به روی آنها مسدود خواهد شد، و این همان چیزی است که خودشان برای خویشتن فراهم ساخته‌اند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- حضور انسانها در قیامت، مانند آفرینش نخستینشان، در دو گروه هدایت یافته و گمراه گشته (فریقا هدى) جمله «فریقا هدى ...» حال براى فاعل «بدأکم» و بیانگر وجه مشابهت مطرح شده در جمله «کما بدأکم تعودون» است و حاصل معنى چنین مى شود: خداوند شما را آفرید در حالى که شایستگان هدایت را هدایت کرد و مستحقان گمراهى را به گمراهى کشاند و به همین صورت (دو جناح بودن) به سوى او باز خواهید گشت.

۲- هدایتیابى هدایت یافتگان و گمراهى گمراه پیشگان، به دست خدا و در اختیار اوست. (فریقا هدى و فریقا حق علیهم الضللة) کلمه «فریقا» در «فریقا حق ...» مفعول به براى عاملى محذوف است، و جمله «حق علیهم الضلالة» دلالت مى کند بر این که آن عامل محذوف فعل «أضل» مى باشد.

۳- گمراهى، سرنوشت گروهى از انسانهاست. (و فریقا حق علیهم الضللة)

۴- انسانها در آغاز خلقتشان نه گرفتار گمراهیند و نه هدایتیابى آنان محقق است. (کما بدأکم تعودون. فریقا هدى و فریقا حق علیهم الضللة) قرآن ریشه گرایش به گمراهى و توفیق هدایتیابى انسانها را با جمله «انهم اتخذوا الشیاطین اولیاء من دون الله» به خود آنان نسبت داده و بدیهى است که آدمى در آغاز پیدایشش نه قدرت انتخاب دارد و نه مى توان فعلى را که بر آن مؤاخذه صحیح باشد به وى نسبت داد. بنابراین تحقق هدایت یافتن و یا گمراه گشتن پس از این مرحله، یعنى مرحله قدرت انتخاب، تحقق مى یابد.

۵- پذیرش سرپرستى شیاطین بجاى خدا، عامل تثبیت گمراهى و دور ماندن از هدایت الهى (فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء من دون الله)

۶- دوست پنداشتن شیاطین، نابود کننده زمینه هدایت (و فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء) کلمه «ولى» مى تواند به معناى دوست و نیز به معناى سرپرست باشد. برداشت فوق بر اساس معناى اول است.

۷- شیاطین همواره براى سد کردن راه هدایت بر آدمیان، در تلاش هستند. (إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء)

۸- پذیرش ولایت خداوند شرط بهرهورى از هدایت اوست. (و فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء من دون الله) مفهوم جمله «إنهم ...» بیانگر برداشت فوق است.

۹- انسانها بر انتخاب راه هدایت و یا گمراهى توانا هستند. (حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء)

۱۰- پذیرندگان ولایت شیاطین، بى خبر از گمراهى خویش و در پندار برخوردارى از توفیق هدایت هستند. (و یحسبون أنهم مهتدون)

۱۱- بى خبرى گمراهان از ضلالت خویش، نابود کننده زمینه هاى هدایت در آنان (فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا ... و یحسبون أنهم مهتدون)

موضوعات مرتبط

• انسان: اختیار انسان ۹; انسان در بدو خلقت ۴; انسان در قیامت ۱; انسان هاى گمراه ۳; سرنوشت انسان ۳; فطرت انسان ۴
• خدا: اختیارات خدا ۲; اضلال خدا ۲; قبول ولایت خدا ۸; هدایت خدا ۲
• دوستى: آثار دوستى با شیطان ۶
• شیاطین: اضلال شیاطین ۷; بینش پیروان شیاطین ۱۰; قبول ولایت شیاطین ۵، ۱۰; گمراهى پیروان شیاطین ۱۰; نقش شیاطین ۷
• گمراهان: جهل گمراهان ۱۱; گمراهان در قیامت ۱; گمراهى گمراهان ۲، ۱۱
• گمراهى: انتخاب گمراهى ۹; عوامل تثبیت گمراهى ۵
• مهتدین: در قیامت ۱; هدایت مهتدین ۲
• هدایت: انتخاب هدایت ۹; شرایط هدایت ۸; موانع هدایت ۵، ۶، ۷، ۱۱