الفتح ٢٩

مُحَمَّدٌ رَسُولُ‌ اللَّهِ‌ وَ الَّذِينَ‌ مَعَهُ‌ أَشِدَّاءُ عَلَى‌ الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ‌ تَرَاهُمْ‌ رُکَّعاً سُجَّداً يَبْتَغُونَ‌ فَضْلاً مِنَ‌ اللَّهِ‌ وَ رِضْوَاناً سِيمَاهُمْ‌ فِي‌ وُجُوهِهِمْ‌ مِنْ‌ أَثَرِ السُّجُودِ ذٰلِکَ‌ مَثَلُهُمْ‌ فِي‌ التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ‌ فِي‌ الْإِنْجِيلِ‌ کَزَرْعٍ‌ أَخْرَجَ‌ شَطْأَهُ‌ فَآزَرَهُ‌ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى‌ عَلَى‌ سُوقِهِ‌ يُعْجِبُ‌ الزُّرَّاعَ‌ لِيَغِيظَ بِهِمُ‌ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ‌ مِنْهُمْ‌ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً

ترجمه

محمّد (ص) فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود می‌بینی در حالی که همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی‌دارد؛ این برای آن است که کافران را به خشم آورد (ولی) کسانی از آنها را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظیمی داده است.

|محمد صلّى الله عليه وآله وسلّم فرستاده‌ى خداست و كسانى كه با او هستند، بر كافران سختگير [و] با همديگر مهربانند. [همواره‌] آنها را در ركوع و سجود مى‌بينى كه فضل و خشنودى خدا را مى‌جويند. نشانه آنها اثر سجده‌اى است كه در چهره‌هايشان است. اين وصف ايشان

محمد [ص‌] پيامبر خداست؛ و كسانى كه با اويند، بر كافران، سختگير [و] با همديگر مهربانند. آنان را در ركوع و سجود مى‌بينى. فضل و خشنودى خدا را خواستارند. علامت [مشخصّه‌] آنان بر اثر سجود در چهره‌هايشان است. اين صفت ايشان است در تورات، و مثَل آنها در انجيل چون كشته‌اى است كه جوانه خود برآورد و آن را مايه دهد تا ستبر شود و بر ساقه‌هاى خود بايستد و دهقانان را به شگفت آورد، تا از [انبوهى‌] آنان [خدا] كافران را به خشم دراندازد. خدا به كسانى از آنان كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌اند، آمرزش و پاداش بزرگى وعده داده‌است.

محمد (صلی اللّه علیه و آله و سلم) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند، آنان را در حال رکوع و سجود نماز بسیار بنگری که فضل و رحمت خدا و خشنودی او را می‌طلبند، بر رخسارشان از اثر سجده نشانه‌های نورانیّت پدیدار است. این وصف حال آنها در کتاب تورات و انجیل مکتوب است که (مثل حال آن رسول) به دانه‌ای ماند که چون نخست سر از خاک برآورد جوانه و شاخه‌ای نازک و ضعیف باشد بعد از آن قوّت یابد تا آنکه ستبر و قوی گردد و بر ساق خود راست و محکم بایستد که دهقانان را (در تماشای خود) حیران کند (همچنین محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش از ضعف به قوّت رسند) تا کافران عالم را (از قدرت و قوّت خود) به خشم آرند. خدا وعده فرموده که هر کس از آنها ثابت ایمان و نیکوکار شود گناهانش ببخشد و اجر عظیم عطا کند.

محمّد، فرستاده خداست و کسانی که با او هستند بر کافران سرسخت و در میان خودشان با یکدیگر مهربانند، همواره آنان را در رکوع و سجود می بینی که پیوسته فضل و خشنودی خدا را می طلبند؛ نشانه آنان در چهره شان از اثر سجود پیداست، این است توصیف آنان در تورات، و اما توصیفشان در انجیل این است که وجودشان چون زراعتی است که جوانه های خود را رویانده پس تقویتش کرده تا ستبر و ضخیم شده، و در نتیجه بر ساقه هایش [محکم و استوار] ایستاده است، به طوری که دهقانان را [از رشد و انبوهی خود] به تعجب می آورد تا خدا به وسیله [انبوهی و نیرومندی] مؤمنان، کافران را به خشم آورد. [و] خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، آمرزش و پاداشی بزرگ وعده داده است.

محمد پيامبر خدا، و كسانى كه با او هستند بر كافران سختگيرند و با يكديگر مهربان. آنان را بينى كه ركوع مى‌كنند، به سجده مى‌آيند و جوياى فضل و خشنودى خدا هستند. نشانشان اثر سجده‌اى است كه بر چهره آنهاست. اين است وصفشان در تورات و در انجيل، كه چون كشته‌اى هستند كه جوانه بزند و آن جوانه محكم شود و بر پاهاى خود بايستد و كشاورزان را به شگفتى وادارد، تا آنجا كه كافران را به خشم آورد. خدا از ميان آنها كسانى را كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند به آمرزش و پاداشى بزرگ وعده داده است.

محمد پیامبر الهی است و کسانی که با او هستند بر کافران سختگیر و با خودشان مهربانند، آنان را راکع و ساجد بینی که در طلب بخشش و خشنودی خداوند، نشانه آنان در چهره‌هایشان از اثر سجود [آشکار] است، و این است توصیف آنان در تورات، و توصیف آنان در انجیل هست، همانند نهالی که جوانه‌اش را برآورد، و آن را نیرومند سازد و ستبر گردد و بر ساقه‌هایش بایستد، و کشاورزان را شاد و شگفت‌زده سازد، تا از [دیدن‌] ایشان کافران را به خشم آورد، خداوند به کسانی از ایشان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، آمرزش و پاداشی بزرگ وعده داده است‌

محمد

محمّد فرستاده‌ی خدا است، و کسانی که با او هستند در برابر کافران تند و سرسخت، و نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوزند. ایشان را در حال رکوع و سجود می‌بینی. آنان همواره فضل خدای را می‌جویند و رضای او را می‌طلبند. نشانه‌ی ایشان بر اثر سجده در پیشانیهایشان نمایان است. این، توصیف آنان در تورات است، و امّا توصیف ایشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌های (خوشه‌های) خود را بیرون زده، و آنها را نیرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌های خویش راست ایستاده باشد، بگونه‌ای که برزگران را به شگفت می‌آورد. (مؤمنان نیز همین گونه‌اند. آنی از حرکت بازنمی‌ایستند، و همواره جوانه می‌زنند، و جوانه‌ها پرورش می‌یابند و بارور می‌شوند، و باغبانانِ بشریّت را بشگفت می‌آورند. این پیشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصیب مؤمنان می‌کند) تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند. خداوند به کسانی از ایشان که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند آمرزش و پاداش بزرگی را وعده می‌دهد.

محمّد پیامبر خداست‌؛ و کسانی که با اویند، بر کافران سختگیران و با خودهاشان مهربانانند. آنان را در رکوع و سجود می‌بینی (که) فضل و خشنودی خدا را همی جویند. علامت (مشخصه‌ی) آنان بر اثر و نمود سجود در چهره‌هایشان پیداست. این نماد ایشان است در تورات و نمادشان در انجیل. چون کِشته‌ای است که جوانه‌ی خود را بر آورده و آن را مایه دهد تا ستبر شود و بر ساقه‌های خود بایستد و زارعان را به شگفت آورد، تا از (انبوهی) آنها (خدا) کافران را به خشم در اندازد. خدا به کسانی از آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته(ی ایمان) کرده‌اند، پوشش و پاداشی بزرگ وعده داده است.

محمد (صلی اللّه علیه و آله) فرستاده خدا است و آنان که با اویند سخت‌گیرانند بر کفار مهربانند به خویشتن ببینیشان رکوع‌گزاران و سجده‌کنان جویند فضلی از خدا و خوشنودی را نشانی (سیمای) ایشان در چهره‌های ایشان است از جای سجده این است مثَل آنان در تورات و مثَل آنان در انجیل چون کشتی است که برون دهد بوته‌های خود را پس استوارش کند تا سطبر گردد و بر پایه‌های خویش ایستد شگفت آرد برزگران را تا به خشم آرد بدیشان کافران را نوید داد خدا آنان را که ایمان آوردند و کردار شایسته کردند از ایشان آمرزشی و پاداشی بزرگ را

الفتح ٢٨	آیه ٢٩	الفتح ٣٠
سوره : سوره الفتح نزول : ٧ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٥٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَشِدَّآءُ»: جمع شَدید، تند و سرسخت. قوی و نیرومند. «رُحَمَآءُ»: جمع رَحیم، مهربان و دلسوز. «سِیمَا»: نشانه. علامت. «شَطْأَ»: جوانه. مراد سنبل و خوشه است. «إِسْتَوی»: راست ایستاد و پابرجا گردید. «سُوقِ»: جمع ساق، تنه. «آزَرَ»: یاری داد. نیرو داد. «إسْتَغْلَظَ»: سخت و سفت گردید. یعنی خوشه‌های نازک و ضعیف سخت و سفت شد. «الزُّرَّاعَ»: جمع زارِع، برزگران.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا مَنْ‌... (۴) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا قَاتِلُوا... (۴) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا مَنْ‌... (۴) وَعَدَ اللَّهُ‌ الْمُؤْمِنِينَ‌ وَ... (۴)

لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ‌ أُحْصِرُوا فِي‌... (۱) وَ أَوْرَثَکُمْ‌ أَرْضَهُمْ‌ وَ... (۰) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا قَاتِلُوا... (۵)

تفسیر

• آيه ۲۹ سوره فتح
• اوصاف كسانى كه با پيامبر (ص ) بودند
• سيماى ياران پيامبر كه حاكى از خشوع آنها براى خدا است
• وعده خدا به مغفرت و اجر عظيم شامل همه كسانى كه با پيامبر (ص ) بودند (صحابه )نمى شود
• وفاى به عهد نيز همچون ايمان و عمل صالح شرط مغفرت و اجر عظيم الهى است
• نقل و ردّ اين سخن كه وعده مغفرت و اجر عظيم در آيه : ((وعد الله الذين امنوا و عملواالصالحات منهم ...)) شامل همه صحابه است
• سياق آيه دلالت بر عدم انفكاك عمل صالح از اصحابرسول خدا نمى كنند

• آيه ۲۸-۲۹
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• نكته ها:
• ۱ - داستان تنزيه صحابه !
• ۲ - محبت متقابل اسلامى

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- محمد(ص)، رسول خدا و پیامدار از جانب او (محمّد رسول اللّه)

۲- انعطاف ناپذیرى در برابر جبهه کفر و مهربانى با مؤمنان، ویژگى مهم همگامان و اصحاب پیامبراسلام(ص) (و الذین معه أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم)

۳- خداوند، خواهان صلابت و استحکام جامعه اسلامى در قبال کافران و جامعه کفر (و الذین معه أشدّاء على الکفّار) لحن آیه شریفه بیان ارزش هاى واقعى مؤمنان و همگامان پیامبر(ص) است و در حقیقت اخبارى است که انشاى مؤکد را مى رساند.

۴- هر گونه سازش با خط کفر، بیگانه با خط و راه پیامبراسلام(ص) (محمّد ... و الذین معه أشدّاء على الکفّار) با استفاده از مفهوم آیه، برداشت بالا به دست مى آید.

۵- خداوند، خواهان استحکام پایه هاى مودّت و عواطف انسانى، در میان امت اسلام (و الذین معه ... رحماء بینهم) لحن آیه شریفه بیان ارزش هاى واقعى مؤمنان و همگامان پیامبر(ص) است و در حقیقت اخبارى است که انشاى مؤکد را مى رساند.

۶- محمد(ص)، داراى رسالت جهانى و پیروز بر همه مکاتب و ادیان (لیظهره على الدین کلّه ... محمّد رسول اللّه) از این که خداوند، پس از وعده به غلبه اسلام بر تمامى ادیان نام شخص پیامبر(ص) را مطرح ساخته است; مطلب بالا استفاده مى شود.

۷- وصول قوانین و پیام هاى الهى به خلق، از طریق وسایط برگزیده او (أرسل رسوله بالهدى و دین الحقّ ... محمّد رسول اللّه)

۸- شدّت و قاطعیت یاوران پیامبر(ص) در برابر کافران (محمّد ... و الذین معه أشدّاء على الکفّار)

۹- شدّت با دشمنان دین و عطوفت با خداجویان، از برجسته ترین مبانى رسالت پیامبر اسلام(ص) (محمّد رسول اللّه و الذین معه أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم) پیامبر(ص) در آیه با وصف رسالت معرفى گردیده و در واقع روى وصف رسالت، تکیه شده است و بر این وصف دو خصلت مهم «أشدّاء على الکفّار» و «رحماء بینهم» مترتب گشته است.

۱۰- مؤمنان راستین، داراى مهر به یکدیگر، در عین انعطاف ناپذیرى در برابر کافران (و الذین معه أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم)

۱۱- عواطف و احساسات مؤمنان راستین، مبتنى بر ملاک و تحت کنترل ایشان (أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم) از آیه شریفه، استفاده مى شود که مؤمن تک بعدى و بى ملاک نیست; بلکه در هر جا، مناسب آن رفتار مى کند: در مقابل کافران به شدت و در مقابل مؤمنان با رحمت برخورد مى کند.

۱۲- حفظ صلابت و استحکام در برابر کافران، نیازمند حاکمیت روح رحمت و مودّت میان مؤمنان (أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم) میان «أشدّاء على الکفّار» و «رحماء بینهم»، نوعى تعامل و تأثیر متقابل وجود دارد; یعنى، سستى در هر زمینه، موجب خدشه دار شدن موقعیت مؤمنان در زمینه دیگر مى شود.

۱۳- انعطاف پذیرى در برابر کافران و منکران دین، سست کننده بنیان رحمت و مودّت میان مؤمنان (أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم) این برداشت، وجه دیگر برداشت قبل است.

۱۴- روحیه نیایش و حالت رکوع و سجود، متجلى و مشهود در زندگى مؤمنان واقعى (تریهم رکّعًا سجّدًا)

۱۵- خداوند، خواهان بروز و ظهور نماز و نیایش مؤمنان، در گستره جامعه * (تریهم رکّعًا سجّدًا) واژه «تراهم» مى رساند که رکوع، سجود و نیایش مؤمنان، به گونه مخفى صورت نمى گیرد; بلکه آن چنان است که اگر شخصى به جامعه اسلامى نگاه کند، به آسانى روحیه نیایش و نمازگزارى را در آنان مشاهده مى کند. از سوى دیگر لحن آیه شریفه، تمجید از چنین روش و منش است.

۱۶- رکوع و سجود (نماز)، عالى ترین جلوه نیایش و عبودیت خلق در برابر خدا (تریهم رکّعًا سجّدًا) از این که رکوع و سجود به عنوان ارکان نماز، از میان همه عبادات، اختصاص به ذکر یافته است; ویژگى و اهمیّت آن استفاده مى شود.

۱۷- دین الهى، ناظر بر همه شؤون زندگى و دربردارنده پیام هاى اجتماعى، سیاسى و معنوى (أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم تریهم رکّعًا سجّدًا) تعبیر «أشدّاء...» ترسیمگر خط سیاسى، «رحماء بینهم» بیانگر اخلاق اجتماعى و «تراهم رکعّاً...» بیانگر روح معنوى جامعه اسلامى است.

۱۸- پیروان راستین پیامبر(ص)، همواره در تلاش براى جلب رحمت و خشنودى خداوند (و الذین معه ... یبتغون فضلاً من اللّه و رضونًا)

۱۹- نقش اساسى رکوع و سجود (نماز)، در جلب فضل و خشنودى خداوند (تریهم رکّعًا سجّدًا یبتغون فضلاً من اللّه و رضونًا) «یبتغون...» مترتب بر «رکعّاً سجداً» است; یعنى، مؤمنان با رکوع و سجود خویش، جویاى فضل و خشنودى خدایند.

۲۰- صلابت در برابر کافران، مهرورزى با مؤمنان و استمرار بر عبادت، زمینه برخوردارى جامعه اسلامى از فضل و رضاى الهى (أشدّاء ... رحماء ... رکّعًا سجّدًا یبتغون) مى توان گفت: «یبتغون...» نتیجه و حاصل سه برنامه مؤمنان (۱- أشدّاء، ۲- رحماء، ۳- رکعّاً سجّداً) است.

۲۱- دستیابى به فضل و خشنودى خداوند، نیازمند تلاش و عمل (أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم تریهم رکّعًا سجّدًا یبتغون فضلاً من اللّه و رضونًا) در واژه «إبتغاء»، تلاش و کوشش نهفته است.

۲۲- منافات نداشتن عبادت خالصانه، با تمناى نعمت از درگاه خداوند (تریهم رکّعًا سجّدًا یبتغون فضلاً من اللّه) تعبیر «رکعّاً سجّداً»، اشاره به عبادت و خضوع مؤمنان و تعبیر «یبتغون فضلاً» بیانگر تمناى نعمت ها از درگاه الهى است.

۲۳- روح دیانت و معنویت، سازگار با کار و تلاش براى دستیابى به زندگى بهتر و برتر (یبتغون فضلاً من اللّه و رضونًا) «فضلاً» اشاره به امکانات مادى و «رضواناً» ناظر به امور معنوى است.

۲۴- نعمت هاى الهى بر بندگان، ناشى از فضل و بخشش او است; نه استحقاق و طلب مندى آنان. (یبتغون فضلاً من اللّه و رضونًا) تعبیر «فضلاً» مى تواند شامل تمامى درخواست ها و تمایلات مؤمنان باشد. در این صورت هر نعمتى «فضل» الهى است; نه اجر براساس استحقاق.

۲۵- آثار سجده و عبادت، آشکار در چهره یاران پیامبر(ص) (سیماهم فى وجوههم من أثر السجود)

۲۶- آثار روح عبودیت و اعمال ارزشى، آشکار در سیماى اهل ایمان (سیماهم فى وجوههم من أثر السجود) سجده، مظهر روحیه بندگى و نیایش انسان به درگاه الهى است و این روحیه در پرتو مظاهر آن، در اندام ظاهرى انسان (چهره) تأثیر مى گذارد.

۲۷- سجده، مظهر بندگى و خضوع به درگاه خداوند (سیماهم فى وجوههم من أثر السجود) از میان همه عبادات و مظاهر عبادى، «سجده» اختصاص به ذکر یافته است.

۲۸- اصحاب پیامبر(ص)، اهل نماز و سجده هاى بسیار (و الذین معه ... سیماهم فى وجوههم من أثر السجود)

۲۹- بیان اوصاف پیامبر(ص) و یاران آن حضرت، در تورات و انجیل (ذلک مثلهم فى التوریة و مثلهم فى الإنجیل کزرع )

۳۰- آشنایى دیرین یهودیان و مسیحیان، با اوصاف و ویژگى هاى پیامبراسلام و اصحاب آن حضرت (ذلک مثلهم فى التوریة و مثلهم فى الإنجیل کزرع )

۳۱- تورات و انجیل، دو کتاب مهم آسمانى و مطرح در عصر نزول قرآن (ذلک مثلهم فى التوریة و مثلهم فى الإنجیل کزرع )

۳۲- بیان متنوع تورات و انجیل، در معرفى ویژگى هاى پیامبراسلام و اصحاب آن حضرت* (ذلک مثلهم فى التوریة و مثلهم فى الإنجیل کزرع) تکرار «مثلهم»، اشاره به تنوّع دو بیان دارد. به تعبیر دیگر «مثلهم فى التوراة» خبر براى «ذلک» و «کزرع...» خبر براى «مثلهم فى الإنجیل» است.

۳۳- تشبیه پیامبراسلام و یاران آن حضرت در انجیل، به زراعتى شکوفا، پرحاصل و شگفت انگیز (و مثلهم فى الإنجیل کزرع أخرج شطه فازره) «کزرع...» خبر براى «مثلهم فى الإنجیل» است.

۳۴- گسترش اسلام، داراى مراحل و دوره هاى طبیعى رشد و بالندگى (کزرع أخرج شطه ... یعجب الزرّاع لیغیظ بهم الکفّار) تعبیرهاى «أخرج شطئه»، «فازره»، «فاستغلظ» و «فاستوى...» بیانگر مراحل طبیعى است.

۳۵- سرعت گسترش اسلام، از پیدایش تا استقرار و شکوفایى آن، مایه شگفتى دین شناسان و خشم کافران (کزرع ... یعجب الزرّاع لیغیظ بهم الکفّار)

۳۶- جامعه اسلامى در عصر بعثت، جامعه اى مستحکم، مستقل و خلاّق (کزرع أخرج شطه فازره فاستغلظ فاستوى على سوقه) خداوند، در مقام توصیف پیامبر(ص) و یاران آن حضرت، اوصافى را که براى آنان یاد کرده است. این اوصاف عبارت است از: «استغلظ» (استحکام)، «استوى على سوقه» (استقلال) و «یعجب الزرّاع» (زایندگى و خلاقیت).

۳۷- نقش اساسى پیامبر(ص)، و رهبرى الهى در استحکام، استقلال و خلاقیت امت اسلامى (کزرع أخرج شطه فازره فاستغلظ فاستوى على سوقه) با توجه به این که ضمیر «شطئه» و «آزره»به «زرع» بازمى گردد; استفاده مى شود که در این روندِ بالندگى، اصلى وجود دارد و شاخه ها و فروع، در پرتو آن تغذیه شده و رشد مى یابند. بدون شک در فرایند بالندگى نظام اسلامى، وجود پیامبر(ص) و رهبرى الهى همان اصل به شمار آمده و نقش اساسى دارد.

۳۸- رشد نهضت هاى الهى، همانند دیگر مظاهر جهان، در قلمرو سنت هاى حاکم بر هستى* (کزرع أخرج شطه ... یعجب الزرّاع) تشبیه جریان ظهور و گسترش اسلام، به زراعت و مراحل رشد آن، این حقیقت را مى رساند که جریان هاى اجتماعى نیز مانند پدیده هاى مادى طبیعت، در قلمرو قوانین صورت مى گیرد.

۳۹-کافران، آرزومند ضعف و وابستگى امت اسلامى و نگران از قدرت و استقلال آنان (کزرع أخرج ... لیغیظ بهم الکفّار)

۴۰- جامعه مقتدر و اصیل اسلامى، برانگیزاننده خشم کافران و نه دوستى ایشان (کزرع أخرج شطه ... لیغیظ بهم الکفّار) از تعبیر «لیغیظ» استفاده مى شود که کافران، ناگزیر در قبال رشد امت اسلامى موضع خصمانه مى گیرند و انتظار دوستى از آنان بى جا و بى مورد است.

۴۱- نوید الهى به مؤمنان صدراسلام، نسبت به پیروزى شگفت آور و روزافزون آنان (کزرع أخرج شطه فازره ... لیغیظ بهم الکفّار) این آیات، در طلیعه پیروزى هاى مسلمانان نازل شده و بشارت پیروزى هاى فزون تر را به مسلمانان داده است.

۴۲- صلابت و استقلال امت اسلامى، در پرتو نفوذناپذیرى در برابر کافران و انعطاف پذیرى در برابر اهل ایمان و برخوردارى از روح عبودیت* (أشدّاء ... رحماء ... تریهم رکّعًا سجّدًا ... کزرع أخرج شطه) چنانچه «کزرع أخرج...» بیان دیگرى از «أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم تراهم رکّعاً سجّداً» باشد; یعنى، همان کفرستیزى، رحمت بر مؤمنان و روحیه بندگى است که زمینه صلابت و استقلال جامعه اسلامى را فراهم مى کند.

۴۳- وعده الهى به بهره مندى مؤمنانِ نیک کردار، از مغفرت و پاداشى عظیم (وعد اللّه الذین ءامنوا و عملوا الصلحت منهم مغفرة و أجرًا عظیمًا)

۴۴- آمیختگى ایمان و عمل صالح، شرط برخوردارى مؤمنان از مغفرت و پاداش عظیم الهى (الذین ءامنوا و عملوا الصلحت)

۴۵- از میان اصحاب پیامبر(ص)، تنها پایداران بر طریق ایمان و عمل نیک، برخوردار از مغفرت و پاداش عظیم الهى اند. (وعد اللّه الذین ءامنوا و عملوا الصلحت منهم مغفرة و أجرًا عظیمًا) در صورتى که «من» در «منهم» براى تبعیض باشد; از آیه شریفه استفاده مى شود که از میان کسانى که همراه پیامبرند، تنها بخشى از آنان - که اهل ایمان و عمل صالح بوده و بر این وصف پایدار مى باشند - از مغفرت و اجر الهى برخورداراند.

۴۶- وجود برخى از افراد ناخالص، در میان همراهان پیامبر(ص)* (الذین ءامنوا و عملوا الصلحت منهم) در صورتى که «من» در «منهم» براى تبعیض باشد; احتمال مى رود که قید «منهم» تعریض به کسانى باشد که منافقانه، همراه پیامبر(ص) بودند و یا در آینده منحرف خواهند شد.

۴۷- قاطعیت با کافران و رأفت با مؤمنان و رکوع و سجود در برابر خداوند، نمودهاى آشکار عمل صالح (أشدّاء على الکفّار رحماء بینهم تریهم رکّعًا سجّدًا ... وعد اللّه الذین ءامنوا و عملوا الصلحت)

۴۸- همه انسان ها حتى مؤمنان، در معرض لغزش و نیازمند مغفرت الهى (وعد اللّه الذین ... مغفرة) این که خداوند، به مؤمنان داراى عمل صالح نوید مغفرت داده است; در حقیقت مى نمایاند که بعضى از لغزش ها، براى همگان متوقع است و در صورت حفظ ایمان و عمل صالح، قابل جبران و بخشش است.

۴۹- ایمان و عمل صالحِ خود انسان، ملاک اصلى رستگارى و نه صرف مصاحبت با پیامبر(ص) (و الذین معه ... وعد اللّه الذین ءامنوا و عملوا الصلحت منهم مغفرة و أجرًا عظیمًا) چنانچه ضمیر «منهم» به «الذین معه» بازگردد; از آیه شریفه استفاده مى شود که همراهان و مصاحبان پیامبر(ص)، نه براساس مصاحبت; بلکه بر ملاک ایمان و عمل، از مغفرت و پاداش بهره خواهند برد.

روایات و احادیث

۵۰- «سأله [الصادق(ع)] عبداللّه بن سُنان، عن قول اللّه عزّوجلّ «سیماهم فى وجوههم من أثر السجود» قال: هو السَّهَر فى الصلاة; عبداللّه بن سنان از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ «سیماهم فى وجوههم من أثر السجود» پرسید، آن حضرت فرمود: منظور [اثر ]شب زنده دارى با نماز است».

موضوعات مرتبط

• آرزو: آرزوى ضعف مسلمانان ۳۹; آرزوى نعمت ۲۲
• آمرزش: شرایط آمرزش ۴۴; مشمولان آمرزش ۴۵; وعده آمرزش ۴۳
• ارزشها :۲۶
• استقامت: عوامل استقامت ۱۲
• اسلام: آثار گسترش اسلام ۳۵; پیدایش اسلام ۳۵; پیروزى اسلام ۶; تاریخ صدر اسلام ۳۶، ۴۱، ۴۶; مراحل گسترش اسلام ۳۴; ویژگیهاى گسترش اسلام ۳۴
• انجیل: انجیل در صدراسلام ۳۱; اهمیت انجیل ۳۱; تاریخ انجیل ۳۱; تشبیهات انجیل ۳۳
• انسان: لغزش انسان ها ۴۸; نیازهاى معنوى انسان ۴۸
• ایمان: آثار استقامت در ایمان ۴۵; آثار ایمان ۴۴، ۴۹
• بشارت: بشارت پیروزى ۴۱
• پاداش: پاداش بزرگ ۴۳، ۴۴; شرایط پاداش ۴۴; مراتب پاداش ۴۳، ۴۴; مشمولان پاداش ۴۵; وعده پاداش ۴۳
• تشبیهات قرآن: تشبیه به کشتزار پرمحصول ۳۳; تشبیه صحابه ۳۳; تشبیه محمد(ص) ۳۳
• تلاش: آثار تلاش ۲۱
• تورات: اهمیت تورات ۳۱; تاریخ تورات ۳۱; تورات در صدراسلام ۳۱
• جامعه اسلامى: آثار اقتدار جامعه اسلامى ۴۰; استقلال جامعه اسلامى ۳۶; خلاقیت جامعه اسلامى ۳۶; منشأ استقلال جامعه اسلامى ۳۷; منشأ خلاقیت جامعه اسلامى ۳۷; ویژگیهاى جامعه اسلامى ۳۶
• خدا: آثار عفو خدا ۲۴; آثار فضل خدا ۲۴; آمرزشهاى خدا ۴۴; اهمیت جلب رضایت خدا ۱۸; بشارتهاى خدا ۴۱; پاداشهاى خدا ۴۴; توصیه هاى خدا ۳، ۵، ۱۵; زمینه رضایت خدا ۲۰، ۲۱; زمینه فضل خدا ۲۰، ۲۱; سنتهاى خدا ۳۸; منشأ نعمتهاى خدا ۲۴; موجبات رضایت خدا ۱۹; موجبات فضل خدا ۱۹; وعده هاى خدا ۴۳
• خضوع: نشانه هاى خضوع بر خدا ۲۷
• دشمنان: قاطعیت با دشمنان ۹
• دعا: اهمیت دعا ۱۵
• دین: بعد اجتماعى دین ۱۷; بعد سیاسى دین ۱۷; بعد معنوى دین ۱۷; تبلیغ دین ۷; جامعیت دین ۱۷; هماهنگى دین با تلاش ۲۳
• دین شناسان: زمینه تعجب دین شناسان ۳۵
• رستگارى: ملاک رستگارى ۴۹
• رسولان خدا :۱ نقش رسولان خدا ۷ ۱
• رکوع: آثار رکوع ۱۶، ۱۹; رکوع در برابر خدا ۴۷
• رهبران دینى: نقش رهبران دینى ۳۷
• ساجدان :۲۸
• سجده: آثار سجده ۱۶، ۱۹; حقیقت سجده ۲۷; سجده در برابر خدا ۴۷
• صالحان: وعده به صالحان ۴۳
• صحابه: انعطاف ناپذیرى صحابه ۲; ایمان صحابه ۴۵; سجده صحابه ۲۵، ۲۸; سیماى صحابه ۲۵; صحابه در انجیل ۲۹، ۳۲; صحابه در تورات ۲۹، ۳۲; صفات صحابه ۲۹، ۳۲; عبودیت صحابه ۲۵; عمل صالح صحابه ۴۵; فضایل صحابه ۲۵، ۲۸; قاطعیت صحابه ۸; کفرستیزى صحابه ۲; مهربانى صحابه ۲; نفاق در صحابه ۴۶; نماز صحابه ۲۸; ویژگیهاى صحابه ۲
• عبادت: آثار اجتماعى عبادت خدا ۲۰
• عبودیت: آثار عبودیت ۲۲; نشانه هاى عبودیت ۱۶، ۲۷
• عمل: آثار عمل ۲۱
• عمل صالح: آثار استقامت در عمل صالح ۴۵; آثار عمل صالح ۴۴، ۴۹; نشانه هاى عمل صالح ۴۷
• عواطف: اهمیت تحکیم عواطف دینى ۵
• کافران: آثار انعطاف پذیرى در برابر کافران ۱۳; آثار قاطعیت با کافران ۲۰; آرزوهاى کافران ۳۹; استقامت در برابر کافران ۳، ۱۲; روش برخورد با کافران ۸; زمینه غضب کافران ۳۵، ۴۰; سرزنش سازش با کافران ۴; قاطعیت با کافران۴۲، ۴۷; نگرانى کافران ۳۹
• مؤمنان: آثار مهربانى با مؤمنان ۲۰، ۴۲; آمرزش مؤمنان ۴۴; انعطاف ناپذیرى مؤمنان ۱۰; ایمان مؤمنان ۴۴; پاداش مؤمنان ۴۴; تعدیل احساسات مؤمنان ۱۱; تلاش مؤمنان ۱۸; توصیه مؤمنان۱۵; تهجد مؤمنان ۵۰; دعاى مؤمنان ۱۴; رکوع مؤمنان ۱۴; زمینه سستى روابط عاطفى مؤمنان ۱۳; سجده مؤمنان ۱۴; سیماى مؤمنان ۲۶; صفات مؤمنان ۲۶; عبادت مؤمنان ۲۰; عبودیت مؤمنان ۲۶; عمل صالح مؤمنان ۲۶، ۴۴; فضایل مؤمنان ۱۴، ۱۸; مهربانى با مؤمنان ۲، ۹، ۱۰، ۱۲، ۲۰، ۴۷; مهربانى مؤمنان ۱۰; نماز شب مؤمنان ۵۰; وعده به مؤمنان ۴۳; ویژگیهاى مؤمنان ۱۰
• محمد(ص): آثار همنشینى با محمد(ص) ۴۹; پیروزى محمد(ص) ۶; جهانشمولى رسالت محمد(ص) ۶; رسالت محمد(ص) ۱، ۹; صفات محمد(ص) ۲۹، ۳۲; محمد(ص) در انجیل ۲۹، ۳۲; محمد(ص) در تورات ۲۹، ۳۲; نقش محمد(ص) ۳۷; ویژگیهاى رسالت محمد(ص) ۶
• مسلمانان: اهمیت استقامت مسلمانان ۳; بشارت به مسلمانان صدراسلام ۴۱; توصیه به مسلمانان ۳، ۵; زمینه استقلال مسلمانان ۴۲; نگرانى از استقلال مسلمانان ۳۹; نگرانى از قدرت مسلمانان ۳۹
• مسیحیان: مسیحیان و صفات صحابه ۳۰; مسیحیان و صفات محمد(ص) ۳۰
• منافقان: منافقان صدر اسلام ۴۶
• مهربانى: آثار اجتماعى مهربانى ۲۰; آثار مهربانى ۱۲
• نماز: آثار نماز ۱۶، ۱۹; اهمیت برپایى نماز ۱۵
• نمازگزاران :۲۸
• نهضتهاى دینى: منشأ رشد نهضتهاى دینى ۳۸
• نیازها: نیاز به آمرزش ۴۸
• یهود: یهود و صفات صحابه ۳۰; یهود و صفات محمد(ص) ۳۰