الزمر ٣٨

وَ لَئِنْ‌ سَأَلْتَهُمْ‌ مَنْ‌ خَلَقَ‌ السَّمَاوَاتِ‌ وَ الْأَرْضَ‌ لَيَقُولُنَ‌ اللَّهُ‌ قُلْ‌ أَ فَرَأَيْتُمْ‌ مَا تَدْعُونَ‌ مِنْ‌ دُونِ‌ اللَّهِ‌ إِنْ‌ أَرَادَنِيَ‌ اللَّهُ‌ بِضُرٍّ هَلْ‌ هُنَ‌ کَاشِفَاتُ‌ ضُرِّهِ‌ أَوْ أَرَادَنِي‌ بِرَحْمَةٍ هَلْ‌ هُنَ‌ مُمْسِکَاتُ‌ رَحْمَتِهِ‌ قُلْ‌ حَسْبِيَ‌ اللَّهُ‌ عَلَيْهِ‌ يَتَوَکَّلُ‌ الْمُتَوَکِّلُونَ‌

ترجمه

و اگر از آنها بپرسی: «چه کسی آسمانها و زمین را آفریده؟» حتماً می‌گویند: «خدا!» بگو: «آیا هیچ درباره معبودانی که غیر از خدا می‌خوانید اندیشه می‌کنید که اگر خدا زیانی برای من بخواهد، آیا آنها می‌توانند گزند او را برطرف سازند؟! و یا اگر رحمتی برای من بخواهد، آیا آنها می‌توانند جلو رحمت او را بگیرند؟!» بگو: «خدا مرا کافی است؛ و همه متوکّلان تنها بر او توکّل می‌کنند!»

|و اگر از آنها بپرسى چه كسى آسمان‌ها و زمين را خلق كرده؟ قطعا خواهند گفت: خدا. بگو: پس آيا به نظر شما اينها را كه سواى او مى‌خوانيد اگر خداوند بخواهد به من بلايى برساند آيا اينها مى‌توانند آن بلا را برطرف سازند؟ يا اگر بخواهد به من رحمتى برساند، آيا ا

و اگر از آنها بپرسى: «چه كسى آسمانها و زمين را خلق كرده؟» قطعاً خواهند گفت: «خدا.» بگو: «[هان‌] چه تصور مى‌كنيد، اگر خدا بخواهد صدمه‌اى به من برساند؛ آيا آنچه را به جاى خدا مى‌خوانيد، مى‌توانند صدمه او را برطرف كنند؛ يا اگر او رحمتى براى من اراده كند آيا آنها مى‌توانند رحمتش را بازدارند؟» بگو: «خدا مرا بس است. اهل توكّل تنها بر او توكّل مى‌كنند.»

و اگر از این مشرکان بپرسی که زمین و آسمانها را که آفریده است؟ البته جواب دهند: خدا آفریده. پس به آنها بگو: چه تصور می‌کنید، آیا همه بتهایی که جز خدا می‌خوانید اگر خدا بخواهد مرا رنجی رسد آن بتان می‌توانند آن را رفع کنند؟ یا اگر خدا بخواهد مرا به رحمتی رساند بتان می‌توانند آن رحمت را از من باز دارند؟ بگو: خدا مرا کافی است، که متوکلان عالم بر او توکل می‌کنند.

اگر از آنان بپرسی: چه کسی آسمان ها و زمین را آفرید؟ بی تردید می گویند: خدا. بگو: پس مرا درباره معبودانی که به جای خدا می پرستید خبر دهید، که اگر خدا آسیبی را برای من بخواهد، آیا آنها می توانند آسیب او را از من برطرف کنند؟ یا اگر رحمتی را برای من بخواهد، آیا می توانند رحمتش را باز دارند؟ بگو: خدا مرا کافی است. توکل کنندگان فقط بر او توکل می کنند.

اگر از آنها بپرسى: چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است؟ خواهند گفت: خداى يكتا. بگو: پس اينهايى را كه سواى او مى‌پرستيد چگونه مى‌بينيد؟ اگر خداى يكتا بخواهد به من رنجى برساند آيا اينان مى‌توانند آن رنج را دفع كنند؟ يا اگر بخواهد به من رحمتى ارزانى دارد، مى‌توانند آن رحمت را از من بازدارند؟ بگو: خدا براى من بس است. توكل‌كنندگان به او توكل مى‌كنند.

و اگر از ایشان بپرسی که چه کسی آسمانها و زمین را آفریده است، بی‌شک گویند خداوند، بگو ملاحظه کنید که آنچه به جای خداوند می‌پرستید، اگر خداوند در حق من بلایی خواسته باشد، آیا آنان بلاگردانش هستند؟ یا اگر در حق من خیری خواسته باشد، آیا آنان بازدارنده رحمت او هستند؟ بگو خداوند مرا کافی است، که اهل توکل بر او توکل می‌کنند

و اگر از آنان بپرسى: چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است؟ هر آينه گويند: خدا. بگو: چه گوييد در باره آنچه جز خدا مى‌خوانند؟ اگر خداى خواهد كه به من گزندى رسد آيا آنها بازبرنده گزند او هستند؟ يا [اگر] به من نيكويى و بخشايشى خواهد آيا آنها بازدارنده بخشايش او هستند؟ بگو: خدا مرا بس است توكّل كنندگان تنها بر او توكّل مى‌كنند.

اگر از مشرکان بپرسی چه کسی آسمانها و زمین را آفریده است؟ خواهند گفت: خدا. بگو: آیا چیزهائی را که بجز خدا به فریاد می‌خوانید چنین می‌بینید که اگر خدا بخواهد زیان و گزندی به من برساند، آنها بتوانند آن زیان و گزند خداوندی را برطرف سازند؟ و یا اگر خدا بخواهد لطف و مرحمتی در حق من روا دارد، آنها بتوانند جلو لطف و مرحمتش را بگیرند و آن را باز دارند؟ بگو: خدا مرا بس است. توکّل کنندگان تنها بر او تکیه و توکّل می‌کنند و بس.

و اگر از آنها بپرسی: «چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده‌؟» بی‌چون به‌راستی گویند: «خدا.» بگو: «آیا پس دیدید اگر خدا بخواهد زیانی به من رساند، آنچه را به جای خدا می‌خوانید، آیا آنان برطرف‌کنندگان زیان‌شان هستند؟ یا (اگر) رحمتی برایم بخواهد آیا آنان بازدارندگان رحمتش می‌باشند؟» بگو: «خدا مرا بس است. توکل‌کنندگان تنها بر او توکل می‌کنند.»

و اگر پرسیشان که آفریده است آسمانها و زمین را هر آینه گویند خدا بگو آیا دیدید آنچه را می‌خوانید جز خدا اگر خواهدم خدا به رنجی آیا هستند آنان گشاینده رنج او و اگر خواهدم به رحمتی آیا هستند آنان بازدارنده رحمتش بگو بس است مرا خدا بر او توکّل کنند توکّل‌کنان‌

الزمر ٣٧	آیه ٣٨	الزمر ٣٩
سوره : سوره الزمر نزول : ٨ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«لَئِن سَأَلْتَهُمْ ...»: قرآن مردمان را به داوری عقل و حکمِ وجدان و ندای فطرت می‌برد، تا ایشان را متوجّه کند که «خالقیّت» و «قدرت بر سود و زیان» متعلّق به ذات پاک یزدان است و بس. دیگران نه خالقند و نه مالک سود و زیان. «کَاشِفَاتُ»: برطرف کنندگان و از میان بردارندگان.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنِّي‌ تَوَکَّلْتُ‌ عَلَى‌ اللَّهِ‌... (۲)

إِنَّمَا ذٰلِکُمُ‌ الشَّيْطَانُ‌... (۰) إِنْ‌ نَقُولُ‌ إِلاَّ اعْتَرَاکَ‌... (۳) مِنْ‌ دُونِهِ‌ فَکِيدُونِي‌ جَمِيعاً... (۱)

تفسیر

• آيات ۳۸ - ۵۲ سوره زمر
• احتجاج عليه مشركين بر وحدانيت خداى تعالى در خلقت و ربوبيت
• معناى توفى انفس و وجه اسناد آن به خداوند در جايى ، و به ملك الموت ورسل در جاهاى ديگر
• اشاره به تغاير نفس و بدن و اينكه مردن و خواب هر دو توفى و قبض روح است
• توضيح اينكه شفاعت كننده بايد، مالك باشد، پس همه شفاعت ها از آن خدا و منتهى بهاوست كه مالك همه چيز است
• اشاره به اينكه شفيع حقيقى تنها خداوند است
• وصف عذابى كه ظالمان منكران معاد در قيامت مى بينند
• ناسپاس بودن آدمى ، كه چون خدا نعمتى به او داد مى گويد: اوتيته على علم
• دو جواب به انسان ناسپاس متنعمى كه برخوردارى مستند به خود مى داند
• رواياتى درباره توفى انفس ، خواب و رؤ يا

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - اعتقاد و اعتراف مشرکان، به خالقیت یگانه خداوند و پدید آمدن جهان آفرینش (آسمان ها، زمین و...) تنها به قدرت او (و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه)

۲ - جهان (آسمان ها، زمین و...)، مخلوق خدا و جلوه قدرت او است. (و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه)

۳ - جهان آفرینش، داراى آسمان هاى متعدد (السموت)

۴ - معبودهاى مورد پرستش مشرکان، ناتوان از برطرف کردن هر گونه گزندى از انسان (قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنى اللّه بضرّ هل هنّ کشفت ضرّه أو أرادنى برحمة هل هنّ ممسکت رحمته)

۵ - معبودهاى مورد پرستش مشرکان، خود مقهور اراده خدا و ناتوان در برابر قدرت او هستند. (قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنى اللّه ... برحمة هل هنّ ممسکت رحمته)

۶ - ناتوانى معبودهاى ادعایى مشرکان، از رساندن سود به انسان ها و یا دفع گزند از آنان و نیز مقهور بودنشان در برابر اراده و قدرت خداوند، با اندک تأمل و دقت نظر روشن مى شود. (قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنى اللّه ... برحمة هل هنّ ممسکت رحمته) طرح مسأله ناتوانى معبودها در قالب استفهام و سؤال، مى تواند گویاى حقیقت یاد شده باشد.

۷ - قدرت گسترده و اراده مطلق خداوند، در رساندن سود و زیان و رحمت و نعمت به انسان ها (قل أفرءیتم ... إن أرادنى اللّه بضرّ هل هنّ کشفت ضرّه أو أرادنى برحمة هل هنّ ممسکت رحمته)

۸ - هیچ چیز مانع از تحقق اراده خداوند جز خود او نیست. (أفرءیتم ... إن أرادنى اللّه بضرّ هل هنّ کشفت ضرّه أو أرادنى برحمة هل هنّ ممسکت رحمته)

۹ - مشرکان، معتقد به حاجت دادن معبودهایشان و رساندن سود به انسان ها و برطرف کردن گزند از آنان (أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنى اللّه بضرّ ... برحمة هل هنّ ممسکت رحمته) مقصود از «دعاء» در «ماتدعون»، حاجت بردن و استعانت جستن است.

۱۰ - تنها حقیقتى که نفع و زیان انسان ها به دست او است، شایسته حاجت خواهى و یارى جستن از او است. (و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه ... أو أرادنى برحمة هل هنّ ممسکت رحمته) ذکر خالقیت خدا، پیش از طرح مسأله ناتوانى معبودها از سود رسانى و یا بر طرف کردن گزند از انسان ها، مى تواند گویاى این حقیقت باشد که توانایى بر انجام چنین کارى، تنها از عهده خدا برمى آید و هر کس چنین باشد، شایسته حاجت بردن به درگاه او است; نه معبودهاى ناتوان مشرکان.

۱۱ - موجود ناتوان از رساندن سود به انسان ها و برطرف کردن گزند از وى، شایسته پرستش نیست. (قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه ... هل هنّ کشفت ضرّه ... برحمة هل هنّ ممسکت رحمته)

۱۲ - تعدد معبودهاى ادعایى و مورد پرستش مشرکان در عصر پیامبراسلام(ص) (ما تدعون من دون اللّه ... هل هنّ کشفت ضرّه ... هل هنّ ممسکت رحمته) بازگشت ضمیرهاى جمع «هنّ»، «کاشفات» و «ممسکات» به «ما»،گویاى تعدد معبودها است.

۱۳ - انفکاک ناپذیرى خلقت جهان از تدبیر و ربوبیت آن (و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه إن أرادنى ... برحمة هل هنّ ممسکت رحمته) مقصود از بیان مسأله ناتوانى معبودهاى مشرکان، پس از اعتراف گرفتن از آنان به انحصار خالقیت به خداوند، گویاى برداشت یاد شده است.

۱۴ - اعتقاد به جدایى خالقیت خدا از ربوبیت او و نسبت دادن ربوبیت و تدبیر امور جهان به غیرخدا، شرک است. (و لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه قل أفرءیتم ما تدعون من دون اللّه ... هل هنّ کشفت ضرّه ... ممسکت رحمته)

۱۵ - خداوند، کفایت کننده امور پیامبر(ص) و مواضع او در برابر دشمنان (قل حسبى اللّه) «حَسْبُ» به معناى «کفایت» است. مقصود از کفایت خداوند - که به فرمان اعلام به مردم (قل) همراه شده - اعلام حمایت خداوند از پیامبر(ص) و دفع شرّ و توطئه دشمنان از آن حضرت است.

۱۶ - خداوند، شایسته ترین کفایت کننده تمامى امور بندگان و دفع کننده هر نوع شر دشمنان از آنان است. (قل حسبى اللّه) حذف متعلق «حسبى»; یعنى، ذکر نشدن موارد کفایت، دلالت بر عموم و توسعه دارد.

۱۷ - تضمین خداوند نسبت به حمایت از پیامبر(ص)، در برابر تهدیدها و ارعاب دشمنان (و یخوّفونک ... قل حسبى اللّه) برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، مى تواند ناظر به دو آیه پیش باشد که در آنها مسأله تهدید و ارعاب مشرکان به پیامبر(ص) مطرح شده بود.

۱۸ - خدا را تکیه گاه خویش قرار دادن و توکل کردن به او در عرصه هاى زندگى، از نشانه هاى متوکلان حقیقى است. (علیه یتوکّل المتوکّلون)

۱۹ - تنها خداوند، شایسته توکل کردن و واگذاشتن امور به او است. (قل حسبى اللّه علیه یتوکّل المتوکّلون) «علیه» متعلق به فعل «یتوکّل» است و تقدم آن، دلالت بر حصر مى کند.

۲۰ - نیاز همه انسان ها - حتى پیامبران - در صحنه هاى زندگى به توکل بر خداوند (قل حسبى اللّه علیه یتوکّل المتوکّلون)

۲۱ - تنها خالق جهان، شایسته توکل و اتکا کردن بر او در عرصه هاى زندگى است. (لئن سألتهم من خلق السموت و الأرض لیقولنّ اللّه ... قل حسبى اللّه علیه یتوکّل المتوکّلون) از ارتباط میان صدر آیه - که در آن از خالقیت خدا سخن رفته است - با ذیل آن، برداشت یاد شده استفاده مى شود.

۲۲ - لزوم توکل بر خداوند و اتکال به او، در همه عرصه هاى زندگى (قل حسبى اللّه علیه یتوکّل المتوکّلون)

موضوعات مرتبط

• آسمان: تعدد آسمان ها ۳; خلقت آسمان ها ۲
• آفرینش: آثار خلقت آفرینش ۱۳; تدبیر آفرینش ۱۳، ۱۴; خالق آفرینش ۲۱
• امدادگر: شرایط امدادگر ۱۰
• انبیا: نیازهاى معنوى انبیا ۲۰
• انسان: نیازهاى معنوى انسان ها ۲۰
• توکل: اهمیت توکل بر خدا ۲۰، ۲۲; توکل بر خدا ۱۸، ۱۹، ۲۱
• حمایتهاى خدا: مشمولان حمایتهاى خدا ۱۵، ۱۶، ۱۷
• خدا: آثار خالقیت خدا ۲۱; اختصاصات خدا ۱۹، ۲۱; اراده خدا ۷; حاکمیت اراده خدا ۵، ۶; حتمیت اراده خدا ۸; خالقیت خدا ۱۴; رحمت خدا ۷; زیان رسانى خدا ۷; قدرت خدا ۵، ۶، ۷; کفایت خدا ۱۵، ۱۶; منفعت رسانى خدا ۷; نشانه هاى قدرت خدا ۲; نعمتهاى خدا ۷
• دشمنان: منشأ شکست دشمنان ۱۶
• ربوبیت: ربوبیت غیرخدا ۱۴
• زمین: خلقت زمین ۲
• زیان: منشأ زیان ۷، ۱۰
• سود: منشأ سود ۷، ۱۰
• شرک: شرک ربوبى ۱۴
• عقیده: عقیده به خالقیت خدا ۱; عقیده به قدرت خدا ۱
• متوکلان: نشانه هاى متوکلان ۱۸
• محمد(ص): حامى محمد(ص) ۱۵، ۱۷
• مشرکان: اقرار مشرکان ۱; عقیده مشرکان ۱، ۹; معبودان مشرکان صدراسلام ۱۲
• معبودان باطل: عجز معبودان باطل ۴، ۵، ۶; معبودان باطل و تأمین نیاز ۹; معبودان باطل و دفع زیان ۴، ۶، ۹; معبودان باطل و منفعت رسانى ۶، ۹
• معبودراستین: معبودراستین و دفع زیان ۱۱; منفعت رسانى معبودراستین ۱۱
• معبودیت: ملاک معبودیت ۱۱
• موجودات: عجز موجودات ۸
• نیازها: نیاز به توکل ۲۰