الأنعام ٥٣

وَ کَذٰلِکَ‌ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ‌ بِبَعْضٍ‌ لِيَقُولُوا أَ هٰؤُلاَءِ مَنَ‌ اللَّهُ‌ عَلَيْهِمْ‌ مِنْ‌ بَيْنِنَا أَ لَيْسَ‌ اللَّهُ‌ بِأَعْلَمَ‌ بِالشَّاکِرِينَ‌

ترجمه

و این چنین بعضی از آنها را با بعض دیگر آزمودیم (توانگران را بوسیله فقیران)؛ تا بگویند: «آیا اینها هستند که خداوند از میان ما (برگزیده، و) بر آنها منّت گذارده (و نعمت ایمان بخشیده است؟!» آیا خداوند، شاکران را بهتر نمی‌شناسد؟!

و بدين گونه آنها را به يكديگر آزموديم، تا سر انجام [در باره‌ى مؤمنان‌] بگويند: آيا اينانند كه خدا از ميان ما موهبتشان داده است؟ مگر نه اين است كه خدا شاكران را بهتر مى‌شناسد

و بدين گونه ما برخى از آنان را به برخى ديگر آزموديم، تا بگويند: «آيا اينانند كه از ميان ما، خدا بر ايشان منّت نهاده است؟» آيا خدا به [حال‌] سپاسگزاران داناتر نيست؟

و همچنین ما برخی را به برخی دیگر بیازمودیم تا آنکه به (طعن) گویند: آیا بر این فقیران، خدا در میان ما (به نعمت اسلام) منّت نهاد؟! آیا خدا (از این منکران) به احوال سپاسگزاران (فقرا) داناتر نیست؟!

و ما این گونه توانگران را به مؤمنان تهیدستی که در کنار تو هستند آزمودیم، تا [توانگران با تعجب و استهزا] بگویند: آیا اینانند که خدا از میان ما بر آنان منّت نهاده [و نعمت ایمان و عمل صالح داده و بر ما برتری بخشیده؟!] آیا خدا به سپاس گزاران داناتر نیست؟

همچنين بعضى را به بعضى آزموديم، تا بگويند: آيا از ميان ما اينان بودند كه خدا به آنها نعمت داد؟ آيا خدا به سپاسگزاران داناتر نيست؟

و این چنین بعضی از آنان را به بعضی دیگر آزمودیم، تا سرانجام بگویند آیا اینانند که خداوند از میان همه ما فقط بر آنان منت نهاده [و نعمت داده‌] است، آیا خداوند خود به احوال سپاسگزاران آگاه‌تر نیست؟

و اينچنين برخى‌شان را به برخى آزموديم تا [توانگران و نيرومندان‌] بگويند: آيا اينانند كه خدا از ميان ما بر آنان منّت نهاده است- به آنان توفيق ايمان داده و به ما نداده است-؟! آيا خداوند به سپاسگزاران داناتر نيست؟

این چنین (با پیشی‌گرفتن مستمندان در پذیرش دین و دخول بدان بر توانگران، سنّت ما جاری و ساری بوده است و) برخی را (که ثروتمندان متکبّرند) با برخی دیگر (که تنگدستان فقیرند) آزموده‌ایم تا (متکبّران، تمسخرکنان) بگویند: آیا اینان همان کسانیند که خداوند از میان ما (برگزیده است و با اعطاء نعمت ایمان) بر ایشان منّت نهاده است؟ آیا خداوند سپاسگزاران را بهتر نمی‌شناسد (یا این کافران سرکش مغرور)؟

و بدین‌گونه ما برخی از آنان را با برخی دیگر آزمونی آتشین کردیم تا گویند: «آیا (هم) اینانند از میان ما (که) خدا بر ایشان منّت نهاده است‌؟» آیا خدا به (حال) شاکران داناتر (از دیگران) نیست‌؟

و بدینگونه آزمودیم برخی از ایشان را به برخی تا بگویند آیا اینانند که خدا منّت نهاده است بر ایشان از میان ما آیا نیست خدا داناتر به سپاسگزاران‌

الأنعام ٥٢	آیه ٥٣	الأنعام ٥٤
سوره : سوره الأنعام نزول : ٦ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٨ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«فَتَنَّا»: امتحان کردیم. آزمودیم. «مَنَّ ... عَلَی»: نعمت داد. نیکی نمود.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ لاَ تَطْرُدِ الَّذِينَ‌ يَدْعُونَ‌... (۰) فَقَالَ‌ الْمَلَأُ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا... (۱) وَ إِذَا تُتْلَى‌ عَلَيْهِمْ‌ آيَاتُنَا... (۲) وَ قَالَ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا... (۱) وَ إِذَا تُتْلَى‌ عَلَيْهِمْ‌ آيَاتُنَا... (۲)

وَ أَنْذِرْ بِهِ‌ الَّذِينَ‌ يَخَافُونَ‌... (۱) وَ لاَ تَطْرُدِ الَّذِينَ‌ يَدْعُونَ‌... (۰) وَ يَا قَوْمِ‌ لاَ أَسْأَلُکُمْ‌... (۰) وَ مَا أَرْسَلْنَا فِي‌ قَرْيَةٍ مِنْ‌... (۱) وَ قَالَ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا... (۲) وَ کَمْ‌ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُمْ‌ مِنْ‌... (۰) وَ الَّذِينَ‌ جَاهَدُوا فِينَا... (۰)

تفسیر

• آيات ۵۵ - ۳۷، سوره انعام
• سبب اينكه مشركين به منظور عاجز ساختن پيامبر (ص ) درخواست معجزه از او كردندجهل به دو امر بوده است .
• وجه اشتراكى كه بين انسان و حيوانات ديگر وجود دارد و موجب تشابه انسان و حيوانات ديگر در مساءله (( حشر )) و بازگشت به خدا مى باشد، داشتن شعور است .
• پاسخ به چند سؤ ال در مورد حشر حيوانات غير انسانى و حشرامثال آسمانها و زمين و آفتاب و ماه و...
• تاءمل و دقت در (( مختار )) بودن بود و حالات نفسانيه اى كه به وسيله آن افعال اختيارى خود را انجام مى دهد.
• اختلاف فاحشى كه در مبادى (( اختيار )) و اسباب آن در انسان وجود دارد.
• مى توان گفت حيوانات هم تا اندازه اى مختار هستند و احتمالا به تكاليفى مناسب با افق فهم و اختيارشان مكلف هستند.
• چند احتمال در معناى (( كتاب )) در (( ما فرطنا فى الكتاب من شى ء )) .
• سخنان نادرستى كه در معناى آيه مربوط به (( امت بودن )) و (( محشور شدن )) حيوانات غير انسانى گفته شده است .
• نكته اى كه در توصيف مشركين به گنگى و كورى و كرى ، گاه به وصل و گاه به فصل ، وجود دارد.
• در شدائد و سختى ها، روى آوردن به خدا از فطريات بشر است .
• نكاتى چند كه از توضيحات قبلى روشن گرديد.
• بيان عدم منافات آيه مورد بحث با: (( و ما دعا الكافرين الا فىضلال )) .
• ابتلاء امم قبل از امت اسلام به (( باءساء )) و (( ضراء )) ، تا شايد در برابر خدا سرفرود آورند.
• تا زمانى كه شدت باءسا و ضراء باعث انقطاع از اسباب ظاهرى نشود فطرت توحيدىانسان مشرك بروز نمى كند.
• فساد اين گفتار كه امم سابق حتى در شدائد اضطرارآور زير بار توحيد نرفته اند!
• احتياج عليه مشركين به عجز شركاى ادعائى و بت هايشان از هردخل و تصرفى در عالم .
• مشركين ، همان ستمكارانند و جز به خاطر ظلمشان غذاب نمى شوند.
• مراد از: (( خزائن الله )) .
• مراد از نفى علم غيب (( و لا اعلم الغيب )) از لسان پيامبر (ص ).
• جمله : (( و لا اقول لكم انى ملك )) تعبير ديگرى است از: (( انما انا بشر مثلكم )) .
• فرق بين پيامبر(ص ) و ديگر مردمان ، مانند فرق بينا و نابينا است .
• وجه اينكه در جمله : (( و ليس لهم من دونه ولى و لا شفيع )) شفاعت ، بدون استثناء، نفىشده است .
• معناى جمله : (( و انذر به الذين يخافون ان يحشروا )) با توجه به اينكه مشركين موردخطاب در سوره انعام ، معتقد به حشر نبوده اند.
• برحذر داشتن رسول خدا(ص ) از راندن مؤ منين فقير، كه خواست امتياز طلب هاى ثروتمندبود.
• نظر راغب اصفهانى در مورد معناى (( وجه )) در: (( وجه الله )) ، (( وجه ربك )) وامثال آن .
• مراد از (( وجه الله )) ذات خدا نيست ، بلكه هر چيزى كه به خدا انتساب دارد و نيز آنچه كه بنده از خداى خود انتظار دارد، وجه خدا مى باشد.
• معناى جمله : (( ما عليك من حسابهم من شى ء و ما من حسابك من شى ء )) .
• فاصله طبقاتى بين مردم امتحانى الهى است .
• كرامت و عزت ، با شكر كه همانا توحيد است همراه مى باشد و تفاوت هاى مادى ، امتحان است .
• چند روايت درباره توبه كه از آيه : (( و اذا جائك الذين يؤ منون ... )) استفاده مى شود.
• چند روايت درباره (( قدريه )) و توضيحى در مورد حديث معروف : (( قدريه مجوس اين امت است )) .
• چند روايت در مورد سنت (( املاء )) و (( استدراج )) و مهلت دادن خداوند به كفار در دنيا.
• رواياتى پيرامون درخواست اشراف و اغنياء از پيامبر(ص ) كه فقراء را از خود دور كند،و نهى خداوند از اين عمل .
• توضيحى درباره روش تطبيق ، در تفسير آيات قرآن و روايات شاءن نزول ، و اشاره به اينكه اين روايات ، قابل اعتماد نيستند.

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- خداوند گروهها و قشرهاى گوناگون جامعه را به وسیله یکدیگر مى آزماید. (و کذلک فتنا بعضهم ببعض)

۲- حضور مؤمنان ضعیف در کنار پیامبر (ص)، وسیله اى براى آزمایش دیگران است. (و لا تطرد الذین یدعون ربهم ... و کذلک فتنا بعضهم ببعض)

۳- مؤمنان مستمند و محروم از پایگاه اجتماعى، وسیله آزمایش دیگر مردم هستند. (و لا تطرد الذین یدعون ربهم ... و کذلک فتنا بعضهم ببعض)

۴- کرامت و ارزشمندى مؤمنان مستمند و ضعیف در پیشگاه خداوند، مورد انکار و استهزاى اشراف و قدرتمندان (لیقولوا أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا)

۵- اشراف مکه در صدر اسلام مؤمنان تهیدست را تحقیر مى کردند. (أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا)

۶- دولتمندان و اشراف تنها خود را شایسته کرامت و ارزشمندى در نزد خدا مى دانند. (لیقولوا أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا)

۷- مؤمنان در پیشگاه خداوند ارزشمندند ; هر چند که فقیر و فاقد موقعیت اجتماعى باشند. (أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا)

۸- انکار ارزشمندى مؤمنان مستمند، پیامد آزمون الهى از دولتمندان مشرک (و کذلک فتنا بعضهم ببعض لیقولوا أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا) «ل» در «لیقولوا»، بنابر یک دیدگاه، «لام عاقبت» و بیان نتیجه «فتنا» است. برداشت فوق بر این اساس است.

۹- اسلام و ایمان، نعمت و رحمتى بزرگ از جانب خداوند. (أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا) «منّ» در لغت به معناى «أنعم» آمده است. «منّ علیه مناً ... أنعم». (قاموس اللغة). اگر چه این جمله نقل گفتار مشرکان است، ولى مطلبى است که قرآن آن را نقل کرده و آن را رد نکرده است. بنابراین اسلام و ایمان نعمتى ویژه و برجسته است که خداوند به مؤمنان عطا کرده است.

۱۰- خداوند، آگاهتر از هر کس به سپاسگزاران نعمتهاى خویش است. (ألیس اللّه بأعلم بالشکرین)

۱۱- شکر، معیار ارزشمندى انسان نزد خداوند است. (لیقولوا أهؤلاء منّ اللّه علیهم من بیننا ألیس اللّه بأعلم بالشکرین)

۱۲- مؤمنان با ایمان خویش به پیامبر(ص) و آیین الهى سپاسگزار نعمت هدایت هستند. (أهؤلاء منّ اللّه علیهم ... ألیس اللّه بأعلم بالشکرین)

۱۳- ایمان و نیایش خالصانه به درگاه خداوند، سپاسگزارى است. (و لا تطرد الذین یدعون ربهم بالغدوة و العشىّ یریدون وجهه ... ألیس اللّه بأعلم بالشکرین)

۱۴- تهیدستان و طبقات پایین جامعه، داراى زمینه بیشتر براى پذیرش ایمان و دعوت پیامبرند. (و لا تطرد الذین یدعون ربهم ... ألیس اللّه بأعلم بالشکرین)

موضوعات مرتبط

• ارزشها: ملاک ارزشها ۶، ۷، ۱۱
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۵ ; نعمت اسلام ۹
• اشراف: ارزشگذارى اشراف ۶ ; استهزاهاى اشراف ۴ ; امتحان اشراف مشرک ۸ ; عُجب اشراف ۶
• اشراف مکه: روش برخور اشراف مکه ۵
• امتحان: آثار امتحان ۸ ; ابزار امتحان ۱، ۲، ۳
• ایمان: آثار ایمان ۱۳ ; ایمان به اسلام ۱۲ ; ایمان به دین ۱۲ ; ایمان به محمّد (ص) ۱۲ ; زمینه ایمان ۱۴ ; متعلق ایمان ۱۲ ; نعمت ایمان ۹
• خدا: امتحان خدا ۱ ; علم خدا ۱۰ ; مراتب رحمت خدا ۹ ; نعمتهاى خدا ۹، ۱۰، ۱۲
• دعا: ى خالصانه ۱۳
• شاکران:۱۰، ۱۲
• شکر: ارزش شکر ۱۱ ; شکر نعمت ۱۰ ; موارد شکر نعمت ۱۳
• صحابه: فقیر ۲
• طبقات اجتماعى:۱۴
• فقرا: ایمان فقرا ۱۴
• گروههاى اجتماعى: امتحان گروههاى اجتماعى ۱
• مؤمنان: ارزش مؤمنان فقیر ۴ ; استهزاى مؤمنان فقیر ۴ ; انکار فضایل مؤمنان ۴، ۸ ; تحقیر مؤمنان فقیر ۵ ; شکر نعمت مؤمنان ۱۲ ; مؤمنان فقیر ۳، ۷، ۸ ; مقامات مؤمنان ۷
• محمّد (ص): زمینه قبول دعوت محمّد (ص) ۱۴
• مناجات: خالصانه ۱۳
• موقعیت اجتماعى: فاقدان موقعیت اجتماعى ۳، ۷
• نعمت: مراتب نعمت ۹
• هدایت: نعمت هدایت ۱۲