هود ١١٤

وَ أَقِمِ‌ الصَّلاَةَ طَرَفَيِ‌ النَّهَارِ وَ زُلَفاً مِنَ‌ اللَّيْلِ‌ إِنَ‌ الْحَسَنَاتِ‌ يُذْهِبْنَ‌ السَّيِّئَاتِ‌ ذٰلِکَ‌ ذِکْرَى‌ لِلذَّاکِرِينَ‌

ترجمه

در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات (و آثار آنها را) از بین می‌برند؛ این تذکّری است برای کسانی که اهل تذکّرند!

و در دو طرف روز و اوايل شب نماز را برپا دار، كه نيكى‌ها بدى‌ها را از بين مى‌برد. اين تذكرى براى پند گيرندگان است

و در دو طرف روز [=اول و آخر آن‌] و نخستين ساعات شب نماز را برپا دار، زيرا خوبيها بديها را از ميان مى‌برد. اين براى پندگيرندگان، پندى است.

و نماز را در دو طرف (اول و آخر) روز به پا دار و نیز در ساعات آغازین شب، که البته حسنات و نکوکاریها، سیّئات و بدکاریها را نابود می‌سازد، این (نماز یا این سخن که حسنات شما سیّئات را محو می‌کند) یادآوریی است برای اهل ذکر و پندی بر مردم آگاه است.

و نماز را در دو طرف روز و ساعات نخستین شب برپا دار، که یقیناً نیکی ها، بدی ها را از میان می برند، این برای یادکنندگان تذکّر و یاد آوری است.

نماز بگزار در آغاز و انجام روز و ساعاتى از شب. زيرا نيكيها، بديها را از ميان مى‌برند. اين اندرزى است براى اندرزپذيران.

و نماز را در آن سو و این سوی روز و در پاسهایی از شب برپا دار، همانا طاعات گناهان را می‌زدایند، این پندی برای پندگیران است‌

و نماز را برپا دار و در دو طرف روز- نماز بامداد و نماز ظهر و عصر- و در ساعاتى از آغاز شب- نماز شام و نماز خفتن

در دو طرف روز (که وقت نماز صبح و عصر است) و در اوائل شب (که وقت نماز مغرب و عشاء است) چنان که باید نماز را به جای آورید. بیگمان نیکیها (و از جمله نمازهای پنجگانه) بدیها را از میان می‌برد. بیگمان در این (سفارشها و قانونهای آسمانی) اندرز و ارشاد کسانی است که پند می‌پذیرند و خدای را یاد می‌کنند و به یاد می‌دارند.

و در دو طرف روز [:اول و آخرش] و بخش‌هایی از شب نماز را بر پا بدار. بی‌گمان (این‌گونه) خوبی‌ها، بدی‌ها را از میان می‌برد. این برای یادکنندگان یادواره‌ای است.

و بپای دار نماز را هر دو سر روز و پاره‌هائی از شب همانا خوبیها می‌برند بدیها را این است یادآوردنی برای یادآرندگان‌

هود ١١٣	آیه ١١٤	هود ١١٥
سوره : سوره هود نزول : ٩ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«طَرَفَیِ النَّهارِ»: دو طرف روز. مراد اوّل و آخر روز است که هنگام گزاردن نماز صبح و عصر است. «زُلَفاً»: جمع زُلْفَة، و در لفظ و معنی مانند (قُرَب) جمع قُرْبَة است. یعنی: نزدیکیها و اوائل شب که وقت نماز مغرب و عشاء است. «الْحَسَنَاتِ»: همه اعمال صالحه و از جمله ترک زشتیها و پلشتیها (نگا: نساء / ، انفال / ). «ذلِکَ»: این سفارشها و توصیه‌ها، از امر به استقامت تا اقامه نماز. «ذِکْرَی»: یادآوری. تذکّر. یا این که به معنی مذکّر است، یعنی یادآورنده و تذکّر دهنده. «الذَّاکِرِینَ»: یادآورندگان. پندپذیران. به یاد دارندگان. برای پی‌بردن به اوقات پنجگانه نماز مراجعه شود به (طه / و روم / و اسراء / ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۱)

تفسیر

• آيات ۱۱۹ - ۱۰۹، سوره هود
• بت پرستى پايه و مبنائى جز تقليد از نياكان ندارد
• دلالت آيه بر تاءخير عذاب اختلاف كنندگان در دين تا روز قيامت
• اشاره به اينكه شك و ترديد يهوديان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است
• معنا و موارد استعمال واژه هاى : ((قيام ))، ((اقامه )) و ((استقامت ))
• معناى جمله : ((فاستقم كما امرت ))
• معناى ((ركون )) كه در آيه : ((و لاتركنوا الى الّذين ظلموا...)) از آن نهى شده است
• منظور از ((الّذين ظلموا)) كه از اعتماد و تمايل به آنان نهى گرديده است
• سخن صاحب المنار درباره مراد از: ((الّذين ظلموا)) و نقاط ضعف آن سخن
• آيه شريفه : ((و لاتركنوا...)) متضمن نهى ازتمايل به همه ستمكاران است
• چه مواردى مشمول نهى آيه شريفه نمى باشد؟
• ركون به اهل ظلم اخص از ولايت كفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دين و حيات دينى است نه مطلق ركون و اعتماد
• سخن ديگرى از صاحب المنار و اشكال وارد بر آن
• اشاره به فرق بين ميل به ظالمين و مصاديق مباشرت در ظلم
• امر به نماز و صبر كه مهمترين عبادات و اخلاقيات هستند
• معناى ((اختلاف )) و مشتقات ديگر ماده ((خلف ))
• دو نوع اختلاف و مذمت يك نوع آن در قرآن كريم
• جمله : ((لايزالون مختلفين )) راجع به اختلاف در دين است
• مذمت اختلاف ، از جهت لوازم آن يعنى تفرق و اعراض از حق است
• رحمت الهى غايت خلقت انسان مى باشد (و لذلك خلقهم )
• وجوهى كه در معناى دو آيه ((و لو شاء ربك ...)) و ((الّا من رحم ربك ...)) گفته شدهاست
• بحث روايتى
• چند روايت در ذيل جمله : ((فاستقم كما امرت ...)) و ((لاتركنوا الى الذين ظلموا))
• رواياتى در فضيلت نماز و اينكه نماز كفاره گناهان است (ان الحسنات يذهبن السّيّئات ).
• اميدوار كننده ترين آيات كتاب خدا
• دو روايت از امام صادق (ع ) در ذيل (ان الحسنات يذهبن السيئات ...)
• چند روايت در ذيل جمله : ((لايزالوان مختلفين الّا من رحم ربك و لذلك خلقهم ))

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- لزوم برپا داشتن نمازهاى یومیه در اوقات مقررشده آنها (و أقم الصلوة طرفى النهار و زلفًا من الّیل)

۲- دو طرف روز (صبح و عصر یا صبح و مغرب) و اوایل شب، از اوقات مقرر شده براى نماز است. (و أقم الصلوة طرفى النهار و زلفًا من الّیل) «طرف» به معناى جانب و ناحیه است. دو جانب روز منطبق است بر صبح و عصر و یا صبح و مغرب. «زُلَف» (جمع زلفة) به معناى ساعات اولیه شب است که وقت نماز مغرب و عشا مى باشد.

۳- پیامبر(ص) باید الگوى مردمان در اقامه نماز باشد. (و أقم الصلوة) مفسران برآنند که مراد از نماز در آیه مورد بحث، نمازهاى یومیه است و این نمازها بر همگان واجب است. بنابراین مخاطب قراردادن پیامبر(ص) در بیان لزوم اقامه نماز، مى تواند اشاره به برداشت فوق باشد.

۴- اقامه نماز ، تکیه گاهى براى استقامت در راه دین و ابلاغ آن (فاستقم کما أُمرت ... و أقم الصلوة)

۵- انجام کارهاى نیک ، مایه ترک کردن کارهاى ناپسند است. (إن الحسنت یذهبن السیئات) زدوده شدن ناپسندها - که «یذهبن السیئات» دلالت بر آن دارد - محتمل است به این معنا باشد که: کارهاى ناپسند تحقق نمى یابد. بر این اساس جمله «إن الحسنات ...» حاکى از این است که: انجام کارهاى نیک روحیه اى در آدمى ایجاد مى کند که به سراغ کارهاى ناشایست نمى رود.

۶- انجام کارهاى نیک ، موجب آمرزش گناهان است. (إن الحسنت یذهبن السیئات) برداشت فوق ، بر این اساس است که مراد از زدوده شدن «سیئات» از میان رفتن گناهان باشد. بر این مبنا جمله «إن الحسنات ...»; یعنى ، کارهاى نیک باعث مى شود که گناهان از میان برود و آدمى آمرزیده شود.

۷- نمازهاى شبانه روزى ، از بارزترین کارهاى نیک است. (و أقم الصلوة ... إن الحسنت یذهبن السیئات)

۸- نمازهاى یومیه ، مایه ترک کارهاى ناروا و نیز موجب آمرزش گناهان است. (و أقم الصلوة ... إن الحسنت یذهبن السیئات)

۹- دستور اقامه نمازهاى یومیه ، از مواعظ و پندهاى مهم خداوند است. (و أقم الصلوة ... ذلک ذکرى) مشارالیه «ذلک» مى تواند همه دستورات و حقایقى باشد که در این آیه و دو آیه قبل بیان شده است. در برداشت فوق «ذلک ذکرى» در ارتباط با «أقم الصلاة» معنا شده است. به کارگیرى «ذلک» - که براى اشاره به دور است - در مشارالیه نزدیک، حاکى از عظمت و اهمیت آن مشارالیه مى باشد.

۱۰- نماز ، وسیله یاد خدا و فراموش نکردن اوست. (و أقم الصلوة ... ذلک ذکرى)

۱۱- لزوم پایدارى بر دین ، پرهیز از طغیان و سرکشى و تمایل نداشتن و تکیه نکردن بر ستمگران ، از مواعظ و پندهاى مهم خداوند است. (فاستقم کما أُمرت ... و لاتطغوا ... و لاترکنوا إلى الذین ظلموا... ذلک ذکرى للذکرین)

۱۲- محو شدن گناهان با انجام کارهاى نیک ، حقیقتى شایسته و بایسته به خاطر سپردن و همواره به یاد داشتن است. (إن الحسنت یذهبن السیئات ذلک ذکرى للذکرین)

۱۳- تنها موعظه پذیران ، از توصیه ها و مواعظ الهى پند خواهند گرفت. (ذلک ذکرى للذکرین) زمخشرى در کشاف «ذکرى» را به موعظه و «ذاکرین» را به پندپذیران معنا کرده است.

روایات و احادیث

۱۴- «عن أبى جعفر(ع) [فى حدیث]:... و قال تبارک و تعالى: ... «أقم الصلاة طرفى النهار» و طرفاه صلاة المغرب و الغداة. «و زلفاً من اللیل» فهى صلاة العشاء الأخرة...; از امام باقر(ع) ضمن حدیثى روایت شده است: ... خداوند تبارک و تعالى فرمود: «أقم الصلاة طرفى النهار» دو طرف آن، نماز مغرب و صبح است. [و فرمود]«زلفاً من اللیل» آن نماز عشاء است...».

۱۵- «عن أبى عبدالله(ع) فى قول الله عزوجل:«إن الحسنات یذهبن السیئات» قال: صلاة المؤمن باللیل تذهب بما عمل من ذنب بالنهار; از امام صادق(ع) در باره سخن خدا که فرموده: «إن الحسنات یذهبن السیئات» روایت شده است که فرمود: نماز مؤمن در شب هر گناهى را که در روز انجام داده از بین مى برد».

۱۶- «عن على(ع) انه قال: الصلوات الخمس کفّارة لما بینهنّ ما اجتنبت الکبائر و هى التى قال الله عزوجل: «إن الحسنات یذهبن السیئات»; از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمود: نمازهاى پنجگانه کفاره گناهانى است که در فاصله بین آنها انجام گرفته مادامى که از گناهان کبیره اجتناب شود و این است معناى سخن خداوند عز و جل: إن الحسنات یذهبن السیئات».

۱۷- «عن أمیرالمؤمنین(ع): ... ان الله تعالى یکفّر بکل حسنة سیئة قال الله عزوجل: «إن الحسنات یذهبن السیئات»; از امیرالمؤمنین(ع) روایت شده: ... خداوند متعال به وسیله هر عمل نیکى گناهى را از بین مى برد ، خداوند عزوجل فرمود: إن الحسنات یذهبن السیئات».

۱۸- «عن رسول الله(ص): ... یهمّ العبد ... بالسیئة أن یعملها ... و إن هو عملها اُجّل سبع ساعات و قال صاحب الحسنات لصاحب السیئات ... لاتعجل عسى أن یتبعها بحسنة تمحوها فإن الله عزوجل یقول: «إن الحسنات یذهبن السیئات»; از رسول خدا(ص) روایت شده است: ... [هنگامى که]بنده خدا تصمیم به انجام کارى ناشایست مى گیرد ... اگر آن گناه را انجام داد، هفت ساعت به او مهلت داده مى شود و فرشته مأمور ثبت کارهاى نیک به فرشته مأمور ثبت گناهان مى گوید: شتاب نکن شاید او در پى این گناه کار نیکى انجام دهد که آن گناه را از بین ببرد. خداوند عزوجل مى فرماید: إن الحسنات یذهبن السیئات».

موضوعات مرتبط

• آمرزش: موجبات آمرزش ۶، ۸
• احکام: ۱، ۲
• استقامت: زمینه استقامت ۴
• الگوگیرى: الگوگیرى از محمد(ص) ۳
• تبرى: اهمیت تبرى از ظالمان ۱۱
• خدا: عبرت از مواعظ خدا ۱۳; مواعظ خدا ۹، ۱۱
• دین: تبلیغ دین ۴
• دیندارى: استقامت در دیندارى ۴; اهمیت استقامت در دیندارى ۱۱
• ذکر: ذکر تکفیر گناه ۱۲; روش ذکر خدا ۱۰
• طغیان: اهمیت اجتناب از طغیان ۱۱
• عمل: آثار عمل پسندیده ۵، ۶، ۱۲، ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸; زمینه اجتناب از عمل ناپسند ۵، ۸; موارد عمل پسندیده ۷
• گناه: عوامل تکفیر گناه ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸
• محمد(ص): مسؤولیت محمد(ص) ۳; نماز محمد(ص) ۳
• مردم: الگوى مردم ۳
• موعظه پذیران: فضایل موعظه پذیران ۱۳
• نماز: آثار برپایى نماز ۴; آثار نماز ۸، ۱۶; آثار نماز شب ۱۵; احکام نماز ۱، ۲; اوقات نماز ۱، ۲، ۱۴; اهمیت برپایى نماز ۱; اهمیت برپایى نماز یومیه ۹; اهمیت نماز ۱۰; فضیلت نماز یومیه ۷; وقت نماز صبح ۲، ۱۴; وقت نماز عشا ۲، ۱۴; وقت نماز عصر ۲; وقت نماز مغرب ۲، ۱۴