الفتح ٦

وَ يُعَذِّبَ‌ الْمُنَافِقِينَ‌ وَ الْمُنَافِقَاتِ‌ وَ الْمُشْرِکِينَ‌ وَ الْمُشْرِکَاتِ‌ الظَّانِّينَ‌ بِاللَّهِ‌ ظَنَ‌ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ‌ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَ غَضِبَ‌ اللَّهُ‌ عَلَيْهِمْ‌ وَ لَعَنَهُمْ‌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ‌ جَهَنَّمَ‌ وَ سَاءَتْ‌ مَصِيراً

ترجمه

و (نیز) مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می‌برند مجازات کند؛ (آری) حوادث ناگواری (که برای مؤمنان انتظار می‌کشند) تنها بر خودشان نازل می‌شود! خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود دورشان ساخته و جهنم را برای آنان آماده کرده؛ و چه بد سرانجامی است!

و [تا] مردان و زنان نفاق پيشه و مردان و زنان مشرك را كه به خدا سوءظن دارند، عذاب كند. حوادث بد زمانه بر آنها باد، و خدا بر ايشان خشم گرفته و لعنتشان كرده و جهنم را براى آنها آماده كرده و چه بد سر انجامى است

و [تا] مردان و زنان نفاق‌پيشه و مردان و زنان مشرك را كه به خدا گمان بد برده‌اند، عذاب كند؛ بد زمانه بر آنان باد. و خدا بر ايشان خشم نموده و لعنتشان كرده و جهنم را براى آنان آماده گردانيده و [چه‌] بد سرانجامى است،

و نیز خدا خواهد تا همه منافقان و مشرکان را از مرد و زن عذاب کند که آنها به خدا بد گمان بودند (و وعده فتح خدا را دروغ پنداشتند) در صورتی که (وعده خدا صدق است و) روزگار بد و هلاکت ابد بر خود آنهاست و خدا بر آنان خشم و لعن کرد و جهنم را که بسیار بد منزلگاهی است بر ایشان مهیّا ساخت.

و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می برند عذاب کند؛ پیشامد بد زمانه فقط بر خودشان باد. خدا بر آنان خشم گرفته، و لعنتشان کرده است و دوزخ را برای آنان آماده نموده و بد بازگشت گاهی است.

و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه بر خدا بدگمانند عذاب كند. بر گردشان بدى حلقه زند و خدا بر آنها خشم گرفت و لعنتشان كرد و جهنم را برايشان آماده كرده است و جهنم بد سرانجامى است.

و تا مردان منافق و زنان منافق و مردان مشرک و زنان مشرک را که درباره خداوند بداندیشند، عذاب کند، گردش بد روزگار بر آنان باد و خداوند بر آنان خشم گرفته و لعنت آورده و برایشان دوزخ را آماده ساخته است و بد سرانجامی است‌

و مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را كه به خداى گمان بد مى‌برند عذاب كند. گردنده بد- پيشامد بد- بر آنان باد، و خداى بر آنان خشم گرفت و لعنتشان كرد و برايشان دوزخ را آماده ساخته است، و بد بازگشتگاهى است.

و تا این که مردان و زنان منافق، و مردان و زنان مشرکی را عذاب کند که به خدا گمان بد می‌برند. بدیها و بلاها تنها ایشان را در برمی‌گیرد (و فقط بر آنان چنبره می‌زند) و خداوند بر ایشان خشمگین می‌گردد، و آنان را نفرین می‌کند (و از رحمت خود محروم می‌سازد) و دوزخ را برای ایشان آماده ساخته است، و دوزخ چه جایگاه نهائی بدی است!

و تا مردان و زنان نفاق‌پیشه و مردان و زنان مشرک بدگمان به خدا را عذاب کند، بر آن حالت گردونه‌ی بد (در نشیب و فراز زمان) است. و خدا بر ایشان خشم نموده و لعنتشان کرده و جهنّم را برای آنان آماده گردانیده و (چه) بد سرانجامی است!

و عذاب کند مردان و زنان منافق (دوروی) و مردان و زنان مشرک را آنان که به خدا گمان بد برند بر ایشان بار گردش بد (پیش‌آمد بد) و خشم گیرد خدا بر ایشان و لعن کند ایشان را و آماده سازد برای ایشان دوزخ را و چه زشت است جایگاهی‌

الفتح ٥	آیه ٦	الفتح ٧
سوره : سوره الفتح نزول : ٧ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«یُعَذِّبَ»: عطف بر (لِیُدْخِلَ) است. «الظّآنِّینَ»: گمان‌برندگان (نگا: آیه ). «ظَنَّ السَّوْءِ»: گمان بد. اضافه موصوف به صفت خود است. «دَآئِرَةُ»: در اصل به معنی چنبر و چنبره است که بعد به بلای فراگیر گفته شده است. اسم فاعل یا مصدر است. «دَآئِرَةُ السَّوْءِ». بلای فراگیر و همه‌جانبه. اضافه موصوف به صفت خود است. «مَصِیراً»: سرمنزل. مکان پایانی. جایگاه نهائی (نگا: نساء / و . «عَلَیْهِمْ دَآئِرَةُ السَّوْءِ ... وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ»: این عبارت می‌تواند دعائی هم باشد. یعنی: بلای فراگیر و همه‌جانبه بهره ایشان باد، و خدا بر آنان خشمناک شود و نفرینشان کند، و دوزخ را برایشان آماده سازد.

تفسیر

• آيات ۱ - ۷، سوره فتح
• اشاره به مضامين سوره مباركه فتح و انطباق آن با ماجراى صلح حديبيه
• توضيح و توجيه اينكه مقصود از فتح مبين در آيه : ((انا فتحنا لك فتحا مبينا)) صلح حديبيه است
• صلح حديبيه مؤ ثرترين عامل براى فتح مكه در قرن هشتم هجرى بود
• توجيه بعضى از مفسرين براى فرار از عدم ارتباط فتح مذكور با آمرزش گناهان
• شرح مقصود از غفران ذنب متقدم و متاءخر پيامبر (ص ) در آيه : ((يغفر لك اللّه تقدم منذنبك و ما تاءخر...)) و ارتباط آن با فتح مبين
• وجود متعددى كه در بيان معنى و مفاد آيه فوق گفته شده است
• اشكال سوم : آمرزش گناهان بطور مطلق لازمه اش جايز بودن ارتكاب گناهان غيرقابل آمرزش همچون شرك به خدا است
• نظريه سيد مرتضى در توجيه غفران نبوت پيامبران
• مراد و مقصود از ((نصر عزيز)) در آيه ((ينصرك الله نصرا عزيزا))
• مراد از ((سيكينت )) و انزال آن بر قلوب مؤ منين
• سخن بعضى كه گفته اند مراد از ((انزل )) اسكان و قرار دادن است و رد سخن آنان
• (بيان اينكه ايمان علم و عمل - با هم - است و شدت و ضعف ايمان ناشى از شدت و ضعف علمو عمل است )
• سخن كسانى كه گفته اند: ايمان شدت و ضعف نمى پذيرد وعمل ربطى به ايمان ندارد و بيان ضعف و بى پايگى اين سخن
• بيان ضعف و بى پايگى اين سخن
• سخن بعضى از مفسرين درباره زيادت ايمان در آيه ((ليزدادوا ايمانا مع ايمانهم ))
• معناى اينكه فرمود: جنود آسمانها و زمين از آن خدا است
• روايتى پيرامون ماجراى صلح حديبيه و نزول آيات : ((انا فتحنا لك فتحا مبينا...))
• روايتى از ابن عباس در شر واقعه صلح حديبيه
• روايتى ديگر درباره جريان صلح حديبيه
• مضمون عهدنامه صلح حديبيه
• كاتب رسول خدا در معاهده صلح حديبيه على بن ابى طالب عليه السلام بود
• روايتى به نقل از تفسير ((الدرا المنثور)) در بيان شاءننزول سوره فتح
• دو روايت در بيان معناى آيه : ((ليغفر لك اللّه ما تقدم من ذنبك و ما تاءخر...))
• روايتى در باره مراد از ((سيكينت )) و روايتى درباره اينكه ايمانعمل است و شدت و ضعف و زيادت و نقصان دارد

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - عذاب و کیفر الهى، متوجّه مردان و زنان منافق و مشرک (و یعذّب المنفقین و المنفقت و المشرکین و المشرکت)

۲ - عنایت و حمایت الهى از مؤمنان، مایه درد و رنج منافقان و مشرکان* (أنزل السکینة ... و یعذّب المنفقین و المنفقت و المشرکین و المشرکت ) بنابراین که «یعذّب» - همچون «لیدخل...» - تعلیلى براى انزال سکینه و ازدیاد ایمان باشد، برداشت بالا استفاده مى شود.

۳ - نفاق و شرک و بدگمانى به خداوند، مایه ابتلا به عذاب الهى (و یعذّب المنفقین ... و المشرکین ... الظانّین باللّه ظنّ السوء) وصف نفاق، شرک و ظن سوء به خداوند، مشعر به علیت است.

۴ - تساوى مردان و زنان، در ابتلا به نتایج نفاق و شرک خویش (و یعذّب المنفقین و المنفقت و المشرکین و المشرکت )

۵ - خطر منافقان براى اسلام و گناه آنان نزد خداوند، بیش از مشرکان * (و یعذّب المنفقین و المنفقت و المشرکین و المشرکت ) تقدم «المنافقین و المنافقات» بر «المشرکین و المشرکات»، ممکن است اشاره به مطلب بالا داشته باشد.

۶ - صلح حدیبیه، زمینه قرار گرفتن منافقان و مشرکان، در تنگنا و رنج * (إنّا فتحنا لک فتحًا مبینًا . لیغفر ... لیدخل المؤمنین و ...و یعذّب المنفقین و المنفقت و المشرکین و المشرکت ) در صورتى که «یعذّب...» با صدر سوره (إنّا فتحنا...) در ارتباط باشد; احتمال مى رود که مراد از عذاب، صرفاً عذاب اخروى نباشد; بلکه بیانگر تنگناهاى خط نفاق و شرک، پس از رخداد صلح حدیبیه باشد.

۷ - بد گمانى به خداوند، روح اصلى نفاق و شرک (المنفقین ... والمشرکین ... الظانّین باللّه ظنّ السوء) با توجّه به این که «الظانّین...» صفت براى هر دو گروه (منافقان و مشرکان) است و در این جا از میان همه اوصاف آنان، این صفت اختصاص به ذکر یافته است; مطلب بالا استفاده مى شود.

۸ - بدگمانى به خداوند، از گناهان بزرگ و موجب قرار گرفتن انسان در زمره منافقان و مشرکان (المنفقین ... و المشرکین ... الظانّین باللّه ظنّ السوء) وصف «الظانّین...» مشعر به علیت است; یعنى، این بدگمانى است که روح اصلى نفاق و شرک را تشکیل داده و انسان ها با این بدگمانى، منافق و مشرک مى شوند.

۹ - رخداد صلح حدیبیه، پاسخى قاطع به بدگمانى منافقان و مشرکان درباره موفقیت هاى اسلام * (إنّا فتحنا لک فتحًا مبینًا . لیغفر لک ... و یعذّب المنفقین و ... الظانّین باللّه ظنّ السوء) چنانچه «و یعذّب...» عطف بر «لیغفر لک...» باشد; آیه شریفه مى تواند بیانگراین مطلب باشد که منافقان و مشرکان، به سرنوشت اسلام بدگمان بودند و مى پنداشتند که خداوند از مؤمنان حمایت نخواهد کرد; ولى صلح پیروزمند حدیبیه، نادرستى پندار آنان را اثبات کرد.

۱۰ - منافقان و مشرکان، گرفتاران واقعى در گرداب بدى ها و شکست ها (علیهم دائرة السوء) بنا بر این که جمله «علیهم...» درمقام اخبار باشد - ونه انشاء - برداشت بالا استفاده مى شود.

۱۱ - منافقان و مشرکان، مورد خشم و نفرین الهى و به دور از رحمت او (و غضب اللّه علیهم و لعنهم)

۱۲ - منافقان و مشرکان، گرفتار عذاب دنیوى و اخروى (علیهم دائرة السوء ... و أعدّ لهم جهنّم) تعبیر «دائرة السوء» - با توجه به ذیل آیه (اخبار به عذاب جهنم) - مى تواند ناظر به عذاب و سختى هاى دنیا باشد.

۱۳ - جهنم، مهیا شده از سوى خداوند براى منافقان و مشرکان (و أعدّ لهم جهنّم)

۱۴ - دوزخ، فرجامى بس شوم و ناگوار (و ساءت مصیرًا)

۱۵ - نقش مهم توجّه به فرجام امور، در موضع گیرى ها و گرایش هاى انسان (لیدخل المؤمنین و المؤمنت جنّ-ت ... و یعذّب المنفقین و ... و أعدّ لهم جهنّم) خداوند، آخرین سخنى را که درباره مؤمنان و نیز منافقان و مشرکان یادآور شده، فرجام نیک مؤمنان و سرنوشت سخت منافقان و مشرکان است و این سخنان از سر تشویق و تهدید صادر شده است; مطلب بالا استفاده مى شود.

روایات و احادیث

۱۶ - «روى عن العالم(ع) انّه قال ... و اللّه تعالى لایعذّب عبداً بعد التوبة و الإستغفار إلاّبسوء ظنّه و تقصیره فى رجائه للّه عزّوجلّ ... فإنّ اللّه تعالى یقول: «الظانّین باللّه ظنّ السوء علیهم دائرة السوء و غضب اللّه علیهم»...; از امام (ع) روایت شده که فرمود: خداى تعالى هیچ بنده اى را بعد از توبه و استغفار عذاب نمى کند; مگر به خاطر گمان بد او نسبت به خدا و کوتاهى در امیدوارى به خداى عزّوجلّ; زیرا خداى تعالى مى فرماید: «الظانّین باللّه ظنّ السوء و علیهم دائرة السوء و غضب اللّه علیهم»...».

موضوعات مرتبط

• اسلام: شک در پیروزى اسلام ۹
• امیدوارى: اهمیت امیدوارى به خدا ۱۶
• جهنم: آمادگى جهنم ۱۳; شومى جهنم ۱۴
• خدا: آثار حمایتهاى خدا ۲; آثار سوءظن به خدا ۳، ۸، ۱۶; افعال خدا ۱۳; سوءظن به خدا ۷; عذابهاى خدا ۱; کیفرهاى خدا ۱; گناه سوءظن به خدا ۸
• ذکر: ذکر فرجام امور ۱۵
• زن: تساوى زن و مرد ۴; عذاب زنان منافق ۱
• شرک: آثار شرک ۳، ۴; حقیقت شرک ۷
• صلح حدیبیه: آثار صلح حدیبیه ۶، ۹
• عذاب: اهل عذاب ۱۲; موجبات عذاب ۳، ۱۶
• گناه: گناهان کبیره ۸
• لعن خدا: مشمولان لعن خدا ۱۱
• مؤمنان: آثار حمایت از مؤمنان ۲
• مرد: عذاب مردان منافق ۱
• مشرکان :۸ خطر مشرکان ۵ ۸; زمینه رنج مشرکان ۲ ۸، ۶; سوءظن مشرکان ۹ ۸; شکست مشرکان ۱۰ ۸; عذاب اخروى مشرکان ۱۲ ۸; عذاب دنیوى مشرکان ۱۲ ۸; عذاب مشرکان ۱ ۸; کیفر مشرکان ۱ ۸; گناه مشرکان ۵ ۸; لعن بر مشرکان ۱۱ ۸; مشرکان ۸ در جهنم ۱۳; مغضوبیت مشرکان ۱۱ ۸; نقش مشرکان ۵ ۸
• مغضوبان خدا :۱۱
• منافقان :۸ خطر منافقان ۵ ۸; زمینه رنج منافقان ۲ ۸، ۶; سوءظن منافقان ۹ ۸; شکست منافقان ۱۰ ۸; عذاب اخروى منافقان ۱۲ ۸; عذاب دنیوى منافقان ۱۲ ۸; گناه منافقان ۵ ۸; لعن بر منافقان ۱۱ ۸; مغضوبیت منافقان ۱۱ ۸; منافقان ۸ در جهنم ۱۳; نقش منافقان ۵ ۸
• موضعگیرى: عوامل مؤثر در موضعگیرى ۱۵
• نفاق: آثار نفاق ۳، ۴; حقیقت نفاق ۷