البقرة ١٢٥

وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ‌ مَثَابَةً لِلنَّاسِ‌ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ‌ مَقَامِ‌ إِبْرَاهِيمَ‌ مُصَلًّى‌ وَ عَهِدْنَا إِلَى‌ إِبْرَاهِيمَ‌ وَ إِسْمَاعِيلَ‌ أَنْ‌ طَهِّرَا بَيْتِيَ‌ لِلطَّائِفِينَ‌ وَ الْعَاکِفِينَ‌ وَ الرُّکَّعِ‌ السُّجُودِ

ترجمه

و (به خاطر بیاورید) هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم! و (برای تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: «خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان، پاک و پاکیزه کنید!»

و آن‌گاه كه كعبه را محل اجتماع و جايگاه امن مردم قرار داديم و [گفتيم‌]: مقام ابراهيم را محل نماز قرار دهيد، و به ابراهيم و اسماعيل سفارش كرديم كه خانه مرا براى كسانى كه براى طواف و اعتكاف و نماز مى‌آيند پاكيزه كنيد

و چون خانه [كعبه‌] را براى مردم محل اجتماع و [جاى‌] امنى قرار داديم، [و فرموديم:] «در مقام ابراهيم، نمازگاهى براى خود اختيار كنيد»، و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه: «خانه مرا براى طواف‌كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه كنيد.»

و (به یاد آر) هنگامی که ما خانه کعبه را مرجع امر دین خلق و مقام امن مقرّر داشتیم و (دستور داده شد که) مقام ابراهیم را جایگاه پرستش خدا قرار دهید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که حرم مرا (از بت) بپردازید و پاکیزه دارید برای اهل ایمان که به طواف و اعتکاف حرم آیند و در آن نماز و طاعت خدا به جای آرند.

و [یاد کنید] هنگامی که ما این خانه [کعبه] را برای همه مردم محل گردهمایی و جای امن وامان قرار دادیم، و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید. و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه ام را برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع کنندگان وسجده گذاران [از هر آلودگی ظاهری و باطنی] پاکیزه کنید.

و كعبه را جايگاه اجتماع و مكان امن مردم ساختيم. مقام ابراهيم را نمازگاه خويش گيريد. ما ابراهيم و اسماعيل را فرمان داديم: خانه مرا براى طواف‌كنندگان و مقيمان و راكعان و ساجدان پاكيزه داريد.

و یاد کنید که خانه [کعبه‌] را بازگشتگاه و حرم امن مردم قرار دادیم و [گفتیم‌] از مقام ابراهیم نمازگاهی بسازید و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه‌ام را برای غریبان [مسافران‌] و مقیمان و نمازگزاران پاکیزه گردانید

و هنگامى كه آن خانه- كعبه- را براى مردم بازگشتگاه- يا جايگاه رسيدن به ثواب و پاداش- و جاى امن ساختيم، و از جاى ايستادن ابراهيم نمازگاه بگيريد. و به ابراهيم و اسماعيل سفارش كرديم- فرمان داديم- كه خانه مرا براى طواف‌كنان و باشندگان آنجا- ساكنان حَرَم- و ركوع‌كنان و سجودكنان پاك و پاكيزه داريد.

(و به یاد آورید) آن گاه را که خانه (ی کعبه) را پناهگاه و مأوای امن و امان مردم کردیم (و بدیشان دستور دادیم که برای تجدید همین خاطره‌ی بازسازی خانه کعبه بر دست پیغمبران) از مقام ابراهیم نمازگاهی برای خود برگیرید (و در جائی که ابراهیم برای ساختن کعبه بالای سنگی می‌ایستاد، بایستید و به نماز و نیایش بپردازید) و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم (و بر عهده‌ی ایشان گذاشتیم) که خانه‌ی ما را برای طواف‌کنندگان و اعتکاف‌کنندگان (و ماندگاران در آن) و رکوع و سجده‌کنندگان (نمازگزار، از کثافات معنوی همانند شرک و بت‌پرستی، و پلشتیهای حسّی همانند یاوه‌گوئی و گناه و ستیزه‌جوئی) پاک و پاکیزه کنید.

و چون خانه [:کعبه] را برای مردم جایگاه و پناهگاه امنی قرار دادیم (و فرمودیم): «از مقام ابراهیم، جایگاه نمازی برای خود اختیار کنید.» و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که: «خانه‌ی مرا برای طواف‌کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجودکنندگان پاکیزه گردانید.»

و هنگامی که گردانیدیم خانه را بازگشتگاهی برای مردم و امنی برگیرید از مقام ابراهیم نمازگاهی و سپردیم به ابراهیم و اسماعیل که پاک دارید خانه مرا برای طواف‌کنندگان و معتکفان و رکوع‌گزاران سجده‌کنان‌

البقرة ١٢٤	آیه ١٢٥	البقرة ١٢٦
سوره : سوره البقرة نزول : ٥ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«الْبَیْتَ»: خانه خدا. کعبه (نگا: مائده / ). «مَثَابَةًَ»: محلّ مراجعت و گردهمآئی. جایگاه اجر و ثواب. «مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ»: سنگی که ابراهیم برای ساختن کعبه، بالای آن می‌ایستاد. می‌گویند که زیر مقام ابراهیم امروزی گذاشته شده است. مسجدی که پیرامون کعبه است. «مُصَلّیً»: جایگاه نماز. «عَهِدْنَا إِلَی ...». سفارش کردیم به. امر کردیم به. «طَهِّرَا»: پاک کنید از کثافتها و وجود بتها. «الطَّآئِفِینَ»: طواف‌کنندگان. «الْعَاکِفِینَ»: معتکفان. کسانی که در مسجد مدّتی برای عبادت می‌مانند. «الرُّکَّعِ»: جمع راکع. رکوع‌کنندگان. «الْسُّجُودِ»: جمع ساجد، سجده‌کنندگان. «الرُّکَّعِ السُّجُودِ»: مراد نمازگزاران است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

إِنَ‌ أَوَّلَ‌ بَيْتٍ‌ وُضِعَ‌... (۳) فِيهِ‌ آيَاتٌ‌ بَيِّنَاتٌ‌ مَقَامُ‌... (۵) جَعَلَ‌ اللَّهُ‌ الْکَعْبَةَ الْبَيْتَ‌... (۵) رَبَّنَا إِنِّي‌ أَسْکَنْتُ‌ مِنْ‌... (۶) إِنَ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ‌... (۴) وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ‌... (۷) فِيهِ‌ آيَاتٌ‌ بَيِّنَاتٌ‌ مَقَامُ‌... (۴) وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ‌... (۷)

وَ إِذِ ابْتَلَى‌ إِبْرَاهِيمَ‌ رَبُّهُ‌... (۳) أَ فَمَنْ‌ أَسَّسَ‌ بُنْيَانَهُ‌ عَلَى‌... (۱) رَبِ‌ اجْعَلْنِي‌ مُقِيمَ‌ الصَّلاَةِ وَ... (۳) فِي‌ بُيُوتٍ‌ أَذِنَ‌ اللَّهُ‌ أَنْ‌... (۲) قُلْ‌ يَا أَهْلَ‌ الْکِتَابِ‌ تَعَالَوْا... (۱) وَ لاَ تُصَلِ‌ عَلَى‌ أَحَدٍ مِنْهُمْ‌... (۲) إِنْ‌ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ‌ يُوحَى‌ (۰) عَسَى‌ رَبُّهُ‌ إِنْ‌ طَلَّقَکُنَ‌... (۱) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۴) عَسَى‌ رَبُّهُ‌ إِنْ‌ طَلَّقَکُنَ‌... (۱)

تفسیر

• آيات ۱۲۵ ۱۲۹ بقره
• خداوند دعاى حضرت ابراهيم (ع ) را مستجاب مى كند
• خداوند در استجابت دعايش خرق عادت نمى كند
• درخواست و دعاى ابراهيم عليه السلام (اجعلنا مسلمين لك ) و اشكالى كه به ذهن مى رسد
• اسلامى ابراهيم و اسماعيل (ع ) از خدا خواستند غير اسلام به معناىمتداول آنست
• نظرى دقيق تر در مسئله مورد بحث
• مراد از ((ارنا مناسكنا و تب علينا))
• طرح يك سؤ ال در مورد معناى اسلام ، مناسك و توبه درباره حضرت ابراهيم (ع )
• اسلامى كه ابراهيم و اسماعيل (ع ) براى ذريه شان درخواست نمودند اسلام واقعى بود
• بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به هجرت ابراهيم به مكه وبناى كعبه و دعاى ابراهيم ...)
• قسمتى از حكايت ابراهيم و اسماعيل عليهم السلام بروايت ابن عباس
• داستان حضرت ابراهيم (ع ) از زبان امام صادق (ع )
• بررسى اخبارى كه به امور خارق العاده درباره كعبه و حجرالاسود و سنگ مقام اشارهدارند
• نمونه هايى از كلام خداوند كه دلالت دارد آنچه موجود است از ناحيه اونازل شده است
• استدلال آنها كه به كلى منكر اين دسته روايات شده اند
• پاسخ به منكرين و معترضين و بيان اينكه اينها دچاراشكال بزرگترى شده اند
• رد يا اثبات حقايق معنوى در شاءن علوم طبيعى و اجتماعى نيست
• معارف دينى به طور مستقيم هيچ ربطى به طبيعيات و اجتماعيات ندارند
• اينگونه بيانات الهى و ظواهر دينى پرده هائى است كه بر روى اسرارى انداخته شده
• امت محمّد (ص ) چه كسانى هستند؟
• معناى كلمه ((امت )) از نظر عموميت و وسعت تابع مورداستعمال ، يا اراده گوينده است
• بحث علمى
• سرگذشت ابراهيم (ع ) يك دوره كامل از سير عبوديت را در بردارد
• درباره حج و اشاره به اسرار و حكمت آن
• عباداتى كه توسط انبياء تشريع شده تمثال هائى از سير عبودى آنان است

• آيه ۱۲۵
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• عظمت خانه خدا
• نكته ها:
• نكته : ۱ اثرات اجتماعى و تربيتى اين پناهگاه امن
• نكته : ۲ چرا خانه خدا

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، کعبه را ملجأ و جایگاهى براى حضور مردم و مکانى بسیار امن قرار داد. (و إذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمناً) «مثابة»; یعنى، مکانى که مردم پى در پى بدان جا روى مى آورند (لسان العرب). «أمن» مصدر است و در آیه به معناى اسم فاعل (آمناً = داراى امنیت) مى باشد. آوردن مصدر به جاى اسم فاعل، دلالت بر تأکید دارد. بنابراین «أمناً»; یعنى، آکنده از امنیت.

۲ - باید همگان حتى حیوانات در خانه خدا، امنیت کامل داشته و از هرگونه آزارى مصون باشند. (و إذ جعلنا البیت ... أمناً ) تقیید کلمه «مثابة» به وسیله «الناس» و مقید نساختن «أمناً» به آن قید، گویاى این نکته است که: امنیت مکّه باید براى هر ذى روحى - چه انسان و چه غیر انسان - تأمین شود.

۳ - مردم، باید پیاپى براى زیارت خانه خدا (حج و عمره) به سوى آن جایگاه روانه شوند. (و إذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمناً و اتخذوا) جمله «إتخذوا ...» که جمله اى انشایى و دستورى است مى تواند قرینه بر این باشد که مقصود از «جعلنا البیت ...» نیز معنایى انشایى و دستورى است; یعنى، مراد از «جعل»، تشریع قانون است. بنابراین مفاد جمله چنین مى شود: باید مردم به سوى خانه خدا بیایند و امنیت آن را به شایستگى پاس بدارند.

۴ - ضرورت ایجاد امنیت براى حاضران در محیط خانه خدا و حراست آنان در برابر هرگونه آسیب و گزند. (و إذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمناً)

۵ - حضور در خانه خدا (کعبه) حقى براى عموم مردم است. (إذ جعلنا البیت مثابة للناس)

۶ - تعیین خانه خدا براى حضور مردم و تأکید بر حفظ امنیت حاضران در آن محیط، از نعمتهاى الهى و شایسته و بایسته به یادداشتن (و إذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمناً) «إذ» مفعول براى «اذکروا» (به یاد داشته باشید) است و لام در «للناس» حکایت از آن دارد که قرار دادن کعبه براى حضور پیاپى مردم در جهت منافع آنان است، که از آن در برداشت، به نعمت تعبیر شده است.

۷ - زیارت کنندگان خانه خدا، باید در مقام ابراهیم، نماز بخوانند. (و اتخذوا من مقام إبرهیم مصلًّى) گویا مقصود از نمازى که باید در مقام ابراهیم خوانده شود، نماز طواف است، نه سایر نمازها.

۸ - مقام ابراهیم، باید به جایگاهى براى نماز اختصاص یابد. (و اتخذوا من مقام إبرهیم مصلًّى) «مصلًّى» اسم مکان از «صلاة» و به معناى جایگاه نماز است.

۹ - مقام ابراهیم، جایگاهى ارجمند و با عظمت (و اتخذوا من مقام إبرهیم مصلًّى) تعیین «مقام ابراهیم» به عنوان جایگاه نماز و ضرورت برپایى نماز در آن مکان، بیانگر شرافت آن است.

۱۰ - حضرت ابراهیم(ع)، در پیشگاه خداوند داراى منزلتى والاست. (و اتخذوا من مقام إبرهیم مصلًّى)

۱۱ - تطهیر خانه خدا و مصون داشتن آن از هر ناپاکى و آلودگى، توصیه و فرمان خدا به ابراهیم و اسماعیل(ع) (و عهدنا إلى إبرهیم و إسمعیل أن طهرا بیتى) «عهد» و مشتقات آن - چنانچه با حرف «الى» متعدّى شود - به معناى توصیه وفرمان است و تطهیر به معناى زدودن ناپاکىها و پلیدىها است .

۱۲ - خانه خدا، باید همواره پاک و از آلودگیها پیراسته شود. (أن طهرا بیتى)

۱۳ - ضرورت پاک نگاه داشتن مکان عبادت* (أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود) قیدهاى «للطائفین»، «العاکفین» و ... مى تواند بیانگر این معنا باشد که: فلسفه تطهیر کعبه، جایگاه عبادت بودن آن است و لذا مى توان ضرورت پاک نگاه داشتن همه مکانهاى عبادت را، احتمالى موجه دانست.

۱۴ - مهیّا کردن و آماده ساختن خانه خدا براى طواف، عبادت، رکوع و سجود، فرمان خدا به ابراهیم و اسماعیل(ع) (أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود) در برداشت فوق «تطهیر» - چنانچه بعضى از مفسّران گفته اند - کنایه از مهیّا ساختن و اختصاص دادن، گرفته شده است.

۱۵ - فرمانهاى خدا به انسانها، عهد او با آنان است. (عهدنا إلى إبرهیم و إسمعیل أن طهرا بیتى) تعبیر کردن از دستور و فرمان با فعل «عهدنا» گویاى برداشت فوق است.

۱۶ - خدمت کردن در مکانهاى عبادى و مهیّا ساختن آنها براى پرستش خدا، عملى نیکو و شایسته است. (و عهدنا إلى إبرهیم و إسمعیل أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود)

۱۷ - ابراهیم (ع) و اسماعیل(ع)، از خدمتگزاران خانه خدا (کعبه) بودند. (عهدنا إلى إبرهیم و إسمعیل أن طهرا بیتى)

۱۸ - خانه خدا جایگاه طواف، اعتکاف، عبادت، رکوع و سجود (نماز) است. (أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود) عکوف مصدر (عاکفین) به معناى ماندن و اقامت کردن در مکانى است و مراد از آن در آیه شریفه - به قرینه طواف، رکوع و سجود - یا مطلق عبادت و پرستش خداست و یا مقصود از آن، اعتکاف - که عبادتى خاص با شرایطى ویژه از قبیل روزه گرفتن و ... است - مى باشد.

۱۹ - کعبه، داراى شرافت و قداستى خاص در پیشگاه خداوند (أن طهرا بیتى) نسبت دادن کعبه به خداوند، با اضافه تشریفى «بیت» به «یا»ى متکلم، براى رساندن عظمت و قداست خاص کعبه در پیشگاه خداوند است.

۲۰ - طواف کنندگان، عبادت کنندگان و نمازگزاران در خانه خدا، داراى مقامى ارجمند در پیشگاه خداوند (أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود) از اینکه پیامبرانى بزرگ، همچون ابراهیم و اسماعیل(ع) مأمور به تطهیر خانه خدا براى طواف کنندگان و ... بودند، ارجمندى طواف کنندگان و ... در پیشگاه خدا به دست مى آید.

۲۱ - طواف خانه خدا و اعتکاف در آن جایگاه، از احکام شریعت ابراهیم (أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین)

۲۲ - رکوع و سجده کردن به درگاه خدا (نماز)، از برنامه هاى عبادى در آیین ابراهیم (و الرکع السجود)

۲۳ - خانه خدا (کعبه) داراى قدمت تاریخى (و إذ جعلنا البیت ... و اتخذوا من مقام إبرهیم مصلًّى و عهدنا إلى إبرهیم و إسمعیل)

۲۴ - ارتباط تنگاتنگ عبادت با طهارت و نظافت (أن طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود)

۲۵ - نقش مکان عبادت در ارزش آن (اتخذوا من مقام إبرهیم مصلًّى ... طهرا بیتى للطائفین و العکفین و الرکع السجود)

روایات و احادیث

۲۶ - از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: ... «ان اللّه فضل مکة و جعل بعضها أفضل من بعض. فقال تعالى «واتخذوا من مقام إبراهیم مصلًّى» ...; خداوند، مکّه را فضیلت و برترى داده و بعضى از قسمتهاى آن را بر قسمتهاى دیگر برترى داده و فرموده است: از مقام ابراهیم جایگاهى براى نماز خود قرار دهید ... ».

۲۷ - از امام باقر(ع) روایت شده: «نزلت ثلاثة أحجار من الجنة ... و مقام إبراهیم ...; سه سنگ از بهشت فرود آمده ... و از جمله آنها مقام ابراهیم است ... ».

۲۸ - از امام باقر(ع) روایت شده است: «... لقد وضع عبد من عباد اللّه قدمه على حجر فأمرنا اللّه تبارک و تعالى أن نتخذها مصلًّى ...; ... بنده اى از بندگان خدا (ابراهیم (ع)) پایش را بر سنگى نهاد، پس خداوند (براى تجدید خاطره) به ما دستور داد که آن سنگ را جایگاه نماز خویش کنیم ... ».

۲۹ - از امام صادق(ع) روایت شده که درباره قول خدا «طهرا بیتى للطائفین ... فرمود: یعنى نحّیا عنه المشرکین ...; مشرکان را از خانه من دور کنید ... ».

۳۰ - «عن ابى الصباح الکنانى، قال سألت اباعبداللّه(ع) عن رجل نسى ان یصلى رکعتین عند مقام ابراهیم(ع) فى طواف الحج و العمرة، فقال: ان کان فى البلد صلى رکعتین عند مقام ابراهیم(ع) فان اللّه عز و جل یقول: «و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلًّى» و ان کان قد ارتحل فلا آمره ان یرجع; ابى الصباح کنانى از امام صادق(ع) سؤال کرد درباره کسى که دو رکعت نماز طواف حج و عمره را در مقام ابراهیم(ع) فراموش کرده است، حضرت فرمود: اگر هنوز در شهر مکّه است، باید نماز را در مقام ابراهیم (ع) به جا آورد; زیرا خداوند عز و جل فرموده: مقام ابراهیم را براى نماز خود قرار دهید و اگر از شهر مکّه کوچ کرده است من به او نمى گویم برگرد».

۳۱ - ابن مسکان گوید: «حدثنى من سأله عن رجل نسى رکعتى طواف الفریضة حتى یخرج فقال: ... ان کان جاوز میقات أهل أرضه فلیرجع و لیصلهما فإن اللّه یقول: «و اتخذوا من مقام إبراهیم مصلًّى ...; به من خبر داد کسى که از او [امام (ع) ]سؤال کرد درباره شخصى که دو رکعت نماز فریضه طواف را از روى فراموشى نخوانده و از محل [مکّه ] خارج شده بود، امام (ع) فرمودند: ... اگر از میقات حجاج شهرش گذشته باید برگردد و دو رکعت نماز را بخواند; زیرا خداوند مى فرماید: «و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلى ... ».

موضوعات مرتبط

• ابراهیم(ع): تعالیم دین ابراهیم(ع) ۲۱، ۲۲; خدمتگزارى ابراهیم(ع) ۱۷; قصه ابراهیم(ع) ۱۷; مسؤولیت ابراهیم(ع) ۱۱، ۱۴; مقامات ابراهیم(ع) ۱۰، ۲۸
• احکام: ۳، ۷، ۳۰، ۳۱
• ارزشها: ۲۵
• اسماعیل(ع): خدمتگزارى اسماعیل(ع) ۱۷; قصه اسماعیل(ع) ۱۷; مسؤولیت اسماعیل(ع) ۱۱، ۱۴
• اعتکاف: اعتکاف در دین ابراهیم (ع) ۲۱; اعتکاف در کعبه ۱۸، ۲۱
• اماکن مقدس: ۱، ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۸، ۱۹، ۲۶، ۲۷، ۲۸
• امنیت: نعمت امنیت ۶
• انسان: تکلیف انسان ها ۳; حقوق انسان ها ۵; عهد خدا با انسان ها ۱۵
• حج: احکام حج ۷، ۳۰، ۳۱; اهمیّت حج ۳; مناسک حج ۷
• حاجیان: امنیت حاجیان ۴، ۶
• خدا: اوامر خدا ۱۱، ۱۴، ۱۵; توصیه هاى خدا ۱۱; عهد خدا ۱۵; نعمتهاى خدا ۶
• ذکر: ذکر نعمت ۶
• رکوع: اهمیّت رکوع ۱۴; رکوع در دین ابراهیم (ع) ۲۲; مکان رکوع ۱۸
• سجده: اهمیّت سجده ۱۴; سجده در دین ابراهیم(ع) ۲۲; مکان سجده ۱۸
• سنگ: سنگ هاى نازله از بهشت ۲۷
• طواف: طواف در دین ابراهیم(ع) ۲۱; مقامات طواف کنندگان ۲۰
• عابدان: مقامات عابدان ۲۰
• عبادت: ارزش عبادت ۲۵; عبادت در کعبه ۱۴، ۱۸، ۲۰; عبادت و پاکیزگى ۲۴; عبادت و طهارت ۲۴; نقش مکان عبادت ۲۵
• عبادتگاه: ۱۸ اهمیّت تطهیر عبادتگاه ۱۳; خدمت در عبادتگاه ۱۶
• عمره: اهمیّت عمره ۳
• عمل: عمل پسندیده ۱۶
• کعبه: امنیت در کعبه ۱، ۲; تاریخ کعبه ۲۳; تطهیر کعبه ۱۱، ۱۲، ۲۹; خدمتگزاران کعبه ۱۷; زیارت کعبه ۳، ۵; طواف کعبه ۱۴، ۱۸، ۲۰، ۲۱; عظمت کعبه ۳، ۴، ۱۱، ۱۲، ۱۷، ۱۹; قداست کعبه ۱۹; قدمت کعبه ۲۳; ممانعت از ورود مشرکان به کعبه ۲۹; نعمت کعبه ۶; نقش کعبه ۱۸; ویژگیهاى کعبه ۱
• مردم: پناهگاه مردم ۱
• مقام ابراهیم(ع): اهمیّت مقام ابراهیم(ع) ۸، ۹; فضیلت مقام ابراهیم(ع) ۲۷، ۲۸
• مقربان: ۱۰
• مکّه : فضیلت مکّه ۲۶
• نماز: مکان نماز ۱۸; نماز در دین ابراهیم(ع) ۲۲; نماز در کعبه ۲۰; نماز در مقام ابراهیم ۷، ۸، ۲۶، ۲۸، ۳۰; نماز طواف ۷، ۳۰، ۳۱
• نمازگزاران: مقامات نمازگزاران ۲۰