فصلت ١٢

فَقَضَاهُنَ‌ سَبْعَ‌ سَمَاوَاتٍ‌ فِي‌ يَوْمَيْنِ‌ وَ أَوْحَى‌ فِي‌ کُلِ‌ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ‌ وَ حِفْظاً ذٰلِکَ‌ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ‌

ترجمه

در این هنگام آنها را بصورت هفت آسمان در دو روز آفرید، و در هر آسمانی کار آن (آسمان) را وحی (و مقرّر) فرمود، و آسمان پایین را با چراغهایی [= ستارگان‌] زینت بخشیدیم، و (با شهابها از رخنه شیاطین) حفظ کردیم، این است تقدیر خداوند توانا و دانا!

|پس آنها را در دو روز [يا دوره‌] هفت آسمان كرد و در هر آسمانى كار [مربوط به‌] آن را وحى كرد، و آسمان نزديك‌تر را به چراغ‌ها آذين كرديم و حفاظت [نموديم‌]. اين تدبير آن نيرومند داناست

پس آنها را [به صورت‌] هفت آسمان، در دو هنگام مقرّر داشت و در هر آسمانى كار [مربوط به‌] آن را وحى فرمود، و آسمان [اين‌] دنيا را به چراغها آذين كرديم و [آن را نيك‌] نگاه داشتيم؛ اين است اندازه‌گيرى آن نيرومند دانا.

آن گاه نظم هفت آسمان را در دو روز استوار فرمود و در هر آسمانی (نظم) امرش را وحی فرمود، و آسمان (محسوس) دنیا را به چراغهای رخشنده (مهر و ماه و انجم) زیب و زیور دادیم و آن را (از ورود شیاطین) حفظ کردیم. این (نظام آسمان و زمین) تقدیر خدای مقتدر داناست.

پس آنها را در دو روز به صورت هفت آسمان به انجام رسانید [و محکم و استوار ساخت]، و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد، و آسمان دنیا را با چراغ هایی آرایش دادیم و [از استراق سمع شیطان ها] حفظ کردیم، این است اندازه گیری توانای شکست ناپذیر و دانا.

آنگاه هفت آسمان را در دو روز پديد آورد. و در هر آسمانى كارش را به آن وحى كرد. و آسمان فرودين را به چراغهايى بياراستيم و محفوظش داشتيم. اين است تدبير آن پيروزمند دانا.

آنگاه آنها را به صورت آسمانهای هفت‌گانه در دو روز استوار کرد و در هر آسمانی امرش را وحی کرد، و آسمان دنیا را به چراغها[ی ستارگان‌] آراستیم و آن را محفوظ داشتیم، این اندازه آفرینی [خداوند] پیروزمند داناست‌

آنگاه آنها را- كه به صورت دود بودند- در دو روز، هفت آسمان بساخت و در هر آسمانى فرمان- يا كار- آن را وحى كرد، و آسمان دنيا- نزديكتر- را به چراغهايى- ستارگان- بياراستيم و [آن را] نگاه داشتيم- از آسيب و خلل، يا از ورود شياطين- اين است [آفريدن و] اندازه‌نهادن آن بى‌همتا تواناى دانا.

آن گاه آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز به انجام رساند، و در هر آسمانی فرمان لازمه‌اش را صادر (و نظام و تدبیر خاصّی مقرّر) فرمود (و مخلوقات و موجودات متناسب با آنجا را آفرید). آسمان نزدیک را با چراغهای بزرگی (از ستارگان درخشان و تابان) بیاراستیم و (آن را کاملاً از آفات و استراق سمع شیاطین) محفوظ داشتیم. این (امور مذکوره، اعم از آفرینش جهان هستی و دوران شکل‌گیری و نظم دقیق، برجوشیده از) برنامه‌ریزی خداوند بسیار توانا و بس آگاه است.

پس آنها را (به صورت) هفت آسمان، در دو روز [:زمان] مقرّر داشت و در هر آسمان کار (مربوط به) آن را وحی فرمود. و آسمان نزدیکتر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) بیاراستیم و (نیز) برای نگهبانی (از دزدان آسمانی). این است اندازه‌گیری آن عزیز بسیار دانا.

پس گذراند آنها را هفت آسمان در دو روز و وحی کرد در هر آسمانی امر آن را و آراستیم آسمان نزدیک را به چراغهائی و نگهبانی را این است کارپردازی خداوند عزّتمند دانا

فصلت ١١	آیه ١٢	فصلت ١٣
سوره : سوره فصلت نزول : ٩ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«قَضَاهُنَّ»: فعل (قَضی) به معنی: به انجام رسانید. به پایان برد. ضمیر (هُنَّ) به سماء برمی‌گردد که متضمّن معنی سماوات است. یا به (سماوات) بعد از خود برمی‌گردد. در صورت اوّل (سَبْعَ) حال (هُنَّ) و در صورت دوم تمییز و مفسّر آن است (نگا: روح المعانی، بیضاوی، ابن جُزَیّ). «أَمْرَهَا»: کار و بار مربوط به آن را. مخلوقات و موجودات و نظم و نظام آن را. «السَّمَآءَ الدُّنْیَا» (نگا: صافّات / . «مَصَابِیحَ»: چراغها. مراد کواکب است (نگا: صافّات / . «حِفْظاً»: نگاهداری. مفعول مطلق فعل محذوف (حَفِظْنَا) است که عطف بر فعل (زَیَّنَّا) است. در اصل چنین‌است: وَ حَفِظْنَاحِفْظاً. «ذلِکَ تَقْدِیرُ ...»: (نگا: انعام / ، یس / ). یادآوری: خداوند در هفت مورد قرآن، ادوار خلقت آسمانها و زمین را شش دوره ذکر فرموده‌اند (نگا: اعراف / ، یونس / هود / فرقان / ، سجده / ق / ، حدید / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

هُوَ الَّذِي‌ خَلَقَ‌ لَکُمْ‌ مَا فِي‌... (۵) فَالِقُ‌ الْإِصْبَاحِ‌ وَ جَعَلَ‌... (۴) وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ‌ وَ... (۴)

وَ الشَّمْسُ‌ تَجْرِي‌ لِمُسْتَقَرٍّ... (۳) قُلْ‌ أَ إِنَّکُمْ‌ لَتَکْفُرُونَ‌... (۲) وَ جَعَلَ‌ فِيهَا رَوَاسِيَ‌ مِنْ‌... (۲) فَاصْبِرْ عَلَى‌ مَا يَقُولُونَ‌ وَ... (۰) وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْکَ‌ نَفَراً مِنَ‌... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۱۲ سوره فصلت
• غرض اصلى اين سوره مباركه
• نكته اى كه از جمله تنزيل من الرحمن الرحيم استفاده مى شود
• معناى تفضيل قرآن
• توضيحى راجع به عربى بودن قرآن و جهانى و عمومى بودن دعوت خاتم الانبياءصلى الله عليه و آله
• مقصود كفار از اينكه گفتند قلوبنا فى الكنة مما تدعونا اليه ....
• پاسخ به سخن فوق الذكر مشركين
• انفاق نكردن مال ، و كفر به معاد، دو صفت از اخص صفات مشركين
• مقصود از خلقت زمين در دو روز، خلقت آن در دو نقطه از زمان و در دو مرحله است
• وجوهى كه درباره تقدير روزى ها در چهار روز و قدر فيها اقواتها فى اربعة ايام وجمع بين آن و اينكه خلقت زمين و آسمان ها در شش روز بوده ، گفته شده است
• مقصود از سؤ ال در: سواء للسائلين استعداد ذاتى و احتياج طبيعى نباتات و حيوانات وانسان است
• معناى جمله : ثم استوى الى السماء
• بيان اينكه مفاد كلمه ثم تاءخر زمانى خلقت آسمان نيست
• توضيح در مورد فرمان خداوند به آسمان و زمين ائتياطوعا اوكرها و تخيير آن دو بين آمدنبه طوع ياكره
• توضيح پاسخ آسمان و زمين به خطاب خداوند قالنا اتينا طائعين
• معناى اينكه درباره خلقت آسمانها فرمود: فقضيهن سبع سموات ...
• مراد از وحى و مقصود از امر آسمانها در جمله : و اوحى فىكل سماء امرها
• وجه اينكه فرمود سماء دنيا را با مصابيح آراستيم .
• سخنى در تكميل مطالب گذشته راجع به آسمان ها و اينكه آسمان ها منزلگاه ملائكه است
• روايتى درباره قرائت آيات اول سوره فصلت حم سجده توسط پيامبر صلى الله عليه وآله در جواب فرستاده قريش
• چند روايت حاكى از گفتگوى يهوديان با رسول الله صلى الله عليه و آله درباره خلقتشش روزه زمين و آسمان ها، و بيان ضعف آنها
• رواياتى درباره آغاز خلقت عالم

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَ أَوْحى‌ فِي كُلِّ سَماءٍ أَمْرَها وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ وَ حِفْظاً ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ «12»

پس آن را (كه به صورت دود بود،) در دو روز در قالب هفت آسمان درآورد و در هر آسمانى امرش را وحى كرد؛ ما آسمان دنيا را به ستارگان زينت داديم و آن را وسيله‌ى حفظ (آسمان‌ها) قرار داديم؛ اين است تقدير خداى توانا و دانا.

نکته ها

گرچه خداوند مى‌توانست با يك اراده همه چيز را خلق كند، لكن حكمت او اقتضا مى‌كرد كه آسمان‌ها را در دو مرحله و دوران خلق نمايد.

در اين آيه، سخن از ستارگان با چند عنوان مطرح شده است:

زينت آسمان. «زينة»

حفاظت از آسمان. «حِفْظاً»

چراغ آسمان. «بِمَصابِيحَ»

در سوره‌ى صافّات مى‌خوانيم: «إِنَّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِزِينَةٍ الْكَواكِبِ وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ‌

جلد 8 - صفحه 321

مارِدٍ لا يَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلى‌ وَ يُقْذَفُونَ مِنْ كُلِّ جانِبٍ دُحُوراً وَ لَهُمْ عَذابٌ واصِبٌ» «1» ما آسمان نزديك (پايين) را با ستارگان آراستيم تا آن را از هر شيطان خبيثى حفظ كنيم، آنها نمى‌توانند به (سخنان) فرشتگان عالم بالا گوش دهند. زيرا كه از هر سو هدف قرار مى‌گيرند و به عقب رانده مى‌شوند و براى آنها عذاب هميشگى است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اهل بيت من براى ساكنان زمين وسيله‌ى امان هستند همان گونه كه ستارگان براى آسمان‌ها مايه‌ى امانند. «2»

پیام ها

1- خداوند آسمان را هفت طبقه قرار داده است. «فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ»

2- در نزد قدرت خداوند، آفرينش زمين با آفرينش آسمان‌هاى هفت‌گانه تفاوتى نمى‌كند. هر دو را در دو مرحله آفريده است. فَقَضاهُنَ‌ ... فِي يَوْمَيْنِ‌

3- با اين كه در هر آسمانى امر و ويژگى خاصّى وجود دارد، امّا همه به يك سرچشمه وصل است. أَوْحى‌ ...

4- برنامه‌هاى هر آسمانى از آسمان ديگر جدا است. ( «أَمْرَها» يعنى امورى كه مربوط به همان آسمان است)

5- هر چه ستاره ديده‌ايم و آن چه كه بعداً كشف مى‌شود، زينت‌هاى آسمانِ پايينى است و ما از آسمان‌هاى ديگر خبرى نداريم. «زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ»

6- ستارگان، عامل حفاظت آسمان‌ها هستند. «حِفْظاً»

7- مقدّرات الهى در دسترس هيچ كس قرار نمى‌گيرد. «تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ»

8- هستى، تبلور علم و قدرت الهى است. «ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ»

9- مقدّرات الهى حكيمانه و عادلانه است. «ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ»

---

«1». صافات، 6- 9.

«2». تفسير كنزالدقائق.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌8، ص: 322

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَ أَوْحى‌ فِي كُلِّ سَماءٍ أَمْرَها وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ وَ حِفْظاً ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ «12»

فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ‌: پس محكم گردانيد آسمان را و تمام گردانيد هفت‌

---

«1» منهج الصادقين (چ 1333 تهران) ج 8 ص 171.

«2» مدرك پيشين ص 172.

جلد 11 - صفحه 355

آسمان را، فِي يَوْمَيْنِ‌: در مدت دو روز كه پنجشنبه و جمعه باشد. و چون ايجاد جميع مخلوقات در روز جمعه بود لذا به اين اسم مسمى گرديد. وَ أَوْحى‌ فِي كُلِّ سَماءٍ: و وحى فرمود در هر آسمان، أَمْرَها: كار آن را، يعنى مقرر نمود شأن هر ملكى از تدابير و مصالح يا خالق فرمود در هر يك آنچه اراده نمود از اصناف ملائكه و ساير نيرات، يا الهام فرمود كه هر يك چه نوع عبادت كنند.

وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا: و زينت داديم آسمان دنيا و نزديكتر كه آسمان اول است، بِمَصابِيحَ‌: به ستارگان كه مانند چراغهاى درخشانند، چه به سبب لطافت آن، جميع كواكب در آن ديده مى‌شوند اگرچه بعض آن در آسمان ديگر باشند.

وَ حِفْظاً: و نگهداشتيم آسمان را نگهداشتنى از آفات يا از شياطين كه بخواهند استراق سمع كنند. ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ‌: آنچه مذكور شد از بدايع خلقت، تقدير خداوند غالب داناست كه به قدرت كامله در ملك خود هر چه خواهد مى‌كند، داناست به مصالح آفرينش، زيرا خلق آسمان از دخان و تزئين آن به كواكب، دلالتى تمام دارد بر كمال علم و قدرت او سبحانه، و بر آنكه ذات سبحانى غنى مطلق كه ابدا احتياج به ماسوى ندارد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

ثُمَّ اسْتَوى‌ إِلَى السَّماءِ وَ هِيَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ «11» فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَ أَوْحى‌ فِي كُلِّ سَماءٍ أَمْرَها وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ وَ حِفْظاً ذلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ «12» فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُكُمْ صاعِقَةً مِثْلَ صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ «13» إِذْ جاءَتْهُمُ الرُّسُلُ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ اللَّهَ قالُوا لَوْ شاءَ رَبُّنا لَأَنْزَلَ مَلائِكَةً فَإِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ كافِرُونَ «14» فَأَمَّا عادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ قالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَهُمْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ كانُوا بِآياتِنا يَجْحَدُونَ «15»

ترجمه‌

پس متوجه شد مستقيما بسوى آسمان و آن دودى بود پس گفت مر آنرا و زمين را كه بيائيد خواه يا ناخواه گفتند آمديم فرمان برداران‌

پس مقرّر فرمود آنها را هفت آسمان در دو روز و وحى نمود در هر آسمانى كار آنرا و آراسته نموديم آسمان نزديكتر را بچراغ‌ها و براى نگهدارى اين است مقدر نمودن خداوند ارجمند دانا

پس اگر روى گردانيدند پس بگو ميترسانم شما را از صاعقه آسمانى مانند صاعقه قوم عاد و ثمود

هنگاميكه آمدند آنها را پيغمبرانى از پيش روى آنها و از پشت سرشان كه نپرستيد مگر خدا را گفتند اگر خواسته بود پروردگار ما هر آينه فرستاده بود ملائكه را پس همانا ما بآنچه فرستاده شديد بآن كافرانيم‌

پس اما عاد پس سركشى كردند در زمين بناحق و گفتند كيست افزونتر از ما در توانائى آيا نديدند آنكه خدائى كه آفريد آنها را او است زيادتر از آنها در توانائى و بودند كه آيتهاى ما را انكار ميكردند.

تفسير

خداوند متعال بعد از اتمام خلق زمين و كوهها و تقدير روزيهاى آن توجه مستقيم و كامل فرمود بجانب آسمان كه آنوقت دود يا بخار شبيه بدودى بود كه از كوهها يا درياهاى زمين برخاسته و فضاى محيط بآن را تاريك نموده بود پس بلسان قدرت و جنبه سلطنت بآسمان و زمين فرمود بيائيد در تحت نفوذ اراده و مشيّت من خواه يا ناخواه چون تمكّن نداريد از خودتان كه از تدبير من بيرون باشيد و آن دو بلسان حال يا مقال مناسب با احوال خودشان عرضه داشتند آمديم با انقياد و اطاعت ذاتى و طبعى خودمان و موجوداتمان و باين مناسبت از آن دو بجمع ذوى العقول تعبير شده و اين در واقع مثلى است براى قدرت و سلطنت الهيه بر آسمان و زمين و موجودات آن دو و اجابت و اطاعت ذاتى و طبعى آنها از او مانند كن فيكون كه مكرّر ذكر شده مراد امر تكوينى و اطاعت ذاتى است و قمى ره از حضرت رضا عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند از كسيكه با خدا سخن گفت غير از جن و انس فرمود آسمان و زمين است در قول خداوند ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ‌ پس مرتّب شد بر امر تكوينى خداوند وجود هفت‌

---

جلد 4 صفحه 550

آسمان و پيدايش آنها در امتدادى كه مساوى بود با دو شبانه روز و قمى ره فرموده يعنى در دو وقت ابتداء بخلق و انقضاء آن و حكمت تجاوز مدّت از يك لحظه با قدرت خداوند بخلق نمودن بدون مدت همانستكه در آيات سابقه ذكر و اخيرا حواله بسوره اعراف شد و تعليم فرمود خداوند حركات هر آسمانى را با نظم معيّن بآنها و آنچه را كه مقتضى و مصلحت بود كه از قبل وجود و افعال آنها اختيارا يا طبعا بارز گردد يا اهل آنها متصدّى صدور آن گردند خلاصه آنكه انتظام تمام امور لازمه آسمانها و اهلش بالهام الهى انجام يافت و خدا زينت داد آسمان نزديكتر بزمين را كه مشهود اهل جهان است بزينت ستارگانى كه در هر جا قرار دارند مانند چراغهاى درخشانى در آن آسمان جلوه‌گرند و براى حفظ آسمانها از مداخله شياطين وجود آنها لازم است و از فوائد مرتّبه بر وجود آنها است ايمنى اهل سماوات از آفات چون قريب باين معنى در اكمال از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله روايت شده كه ستارگان امانند براى اهل آسمانها چنانچه اهل بيت من امانند از براى اهل زمين آنچه ذكر شد مقدّر و صنع محكم خداوند ارجمند قدير عليم است و بتها هيچ كاره و فاقد حيات و شعورند پس نبايد از عبادت خدا بعبادت آنها پرداخت و بعد از بيان اينهمه دلائل توحيد باز اگر قريش و ساير اهل شرك مكه اعراض نمودند از ذكر خدا و اقرار بتوحيد و نبوت و امامت و معاد بگو بترسيد از آنكه صاعقه و آتش سوزانى از آسمان نازل شود و مانند قوم عاد و ثمود كه منازل و پران آنها را در مسافرتهاى خودتان بشام و يمن مشاهده مينمائيد شما را بسوزاند چنانچه سوزاند آنها را وقتى كه آمدند پيغمبران خدا قبل از وجود آنها و بعد از آن يا براى اصلاح امور دنيا و آخرت آنها يا از اطراف و جوانب آنان نزدشان و دعوت نمودند آنها را بتوحيد و نفى شرك و آنها گفتند اگر خدا مى‌خواست ما را دعوت بتوحيد نمايد و ما دست از بت‌پرستى برداريم ملائكه را برسالت نزد ما ميفرستاد نه بشرى را كه مانند ما باشد در خوردن و آشاميدن و ساير امور پس ما بآنچه شما مدّعى هستيد كه از جانب خدا آورده‌ايد از توحيد و غيره كافر و منكريم و معترف بفضيلتى براى شما بر خودمان نيستيم و بعد از اين اجمال از قصه عاد و ثمود خداوند اشاره بتفصيل احوال آن دو قوم فرمود كه اما

---

جلد 4 صفحه 551

قوم عاد تكبر و سركشى كردند از امر پيغمبرشان و بر اهل زمين تفرعن و تبختر نمودند با آنكه استحقاق نداشتند و گفتند كيست كه از ما قوى‌تر و رشيدتر باشد چون گفته‌اند بسيار تنومند و قوى پنجه بودند كه سنگهاى بزرگ را با دست از كوه ميكندند خدا ميفرمايد آيا ندانستند و بچشم دل نديدند كه خالق آنها كه اين قوّت را بآنها داده اقوى از آنها است و بقدرت خود ميتواند آنها را در آنى نيست و نابود نمايد لذا منكر آيات و دلائل توحيد ما شدند و از اوامر ما سرپيچى كردند و بقيه احوال آنها و قوم ثمود در آيات آتيه بيان خواهد شد انشاء اللّه تعالى.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَقَضاهُن‌َّ سَبع‌َ سَماوات‌ٍ فِي‌ يَومَين‌ِ وَ أَوحي‌ فِي‌ كُل‌ِّ سَماءٍ أَمرَها وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنيا بِمَصابِيح‌َ وَ حِفظاً ذلِك‌َ تَقدِيرُ العَزِيزِ العَلِيم‌ِ «12»

‌پس‌ تقدير فرموديم‌ هفت‌ طبقه بالا ‌را‌ ‌که‌ هفت‌ آسمان‌ ‌باشد‌ ‌در‌ مدت‌ دو روز و وحي‌ نموديم‌ ‌در‌ ‌هر‌ طبقه‌ كار ‌او‌ ‌را‌ و زينت‌ داديم‌ طبقه پائين‌ ‌را‌ بچراغها ‌که‌ ستاره‌ها و كرات‌ جويّه‌ باشند و حفظا اينست‌ تقدير خداي‌ عزيز عليم‌.

فَقَضاهُن‌َّ سَبع‌َ سَماوات‌ٍ طبقه‌ بندي‌ كرديم‌ ‌هر‌ طبقه‌ فوق‌ طبقه ديگر هفت‌ طبقه‌.

فِي‌ يَومَين‌ِ ‌در‌ مدت‌ و مقدار دو روز ‌که‌ ‌با‌ ‌آن‌ چهار روز قبل‌ مدت‌ شش‌ روز ميشود مطابق‌ آيات‌ ديگر و آنچه‌ بنظر ميرسد و اللّه‌ العالم‌ اينكه‌ ‌اينکه‌ هفت‌ طبقه‌

جلد 15 - صفحه 418

‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ چون‌ مركز ملائكه‌ ‌است‌ و درجات‌ ملائكه‌ مختلف‌ ‌است‌ ‌هر‌ دسته‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌در‌ يك‌ طبقه‌ قرار داده‌ چنانچه‌ ‌از‌ اخبار ‌هم‌ استفاده‌ ميشود ملائكه‌ آسمان‌ اول‌ ‌الي‌ آسمان‌ هفتم‌.

وَ أَوحي‌ فِي‌ كُل‌ِّ سَماءٍ أَمرَها ‌در‌ ‌هر‌ طبقه‌ دستورات‌ معيني‌ داده‌ ‌شده‌ ‌که‌ ‌هر‌ دسته‌ ملائكه‌ وظايفي‌ دارند بايد انجام‌ دهند.

وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنيا بِمَصابِيح‌َ ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ تمام‌ ‌اينکه‌ كواكب‌ و شمس‌ و قمر ‌در‌ همين‌ طبقه‌ پائين‌ هستند ‌که‌ بمنزله مصابيح‌ هستند خلافا لاهل‌ الهيئة القديمة ‌که‌ ‌در‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ طبقات‌ يك‌ كوكب‌ قائلند ‌که‌ ميگويند قمر ‌است‌ و عطارد و زهره‌ شمس‌ مريخ‌ مشتري‌ زحل‌ و بقيه‌ كواكب‌ ‌را‌ ‌در‌ طبقه‌ هشتم‌ ‌که‌ مسمي‌ بكرسيست‌ و فلك‌ ثوابت‌ گويند.

وَ حِفظاً ظاهرا مراد ‌اينکه‌ ‌باشد‌ ‌که‌ جلوگيري‌ ميكنند اهل‌ آسمان‌ اوّل‌ ‌از‌ دخول‌ شياطين‌ چنانچه‌ ميفرمايد: إِنّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنيا بِزِينَةٍ الكَواكِب‌ِ وَ حِفظاً مِن‌ كُل‌ِّ شَيطان‌ٍ مارِدٍ و الصافات‌ آيه 6 و 7 و ميفرمايد: وَ زَيَّنّاها لِلنّاظِرِين‌َ وَ حَفِظناها مِن‌ كُل‌ِّ شَيطان‌ٍ رَجِيم‌ٍ حجر آيه 17 و 18.

ذلِك‌َ تَقدِيرُ العَزِيزِ العَلِيم‌ِ تفسيرش‌ واضح‌ ‌است‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 12)- «در این هنگام خداوند آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز آفرید و کامل کرد» (فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ).

«و در هر آسمان آنچه را می‌خواست امر و فرمان داد» (وَ أَوْحی فِی کُلِّ سَماءٍ أَمْرَها). و موجودات و مخلوقات مختلف را در آنها آفرید و به آنها نظام بخشید.

«و آسمان پایین را با چراغهایی [ستارگان] زنیت بخشیدیم، و (با شهابها از رخنه شیاطین) حفظ کردیم» (وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ وَ حِفْظاً).

ج4، ص301

آری «این است تقدیر خداوند توانا و دانا» (ذلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ).

1- جمله «وَ هِیَ دُخانٌ» (آسمانها در آغاز به صورت دود بود) نشان می‌دهد که آغاز آفرینش آسمانها از توده گازهای گسترده و عظیمی بوده است، و این با آخرین تحقیقات علمی در مورد آغاز آفرینش کاملا هماهنگ است.

2- جمله «خداوند به آسمان و زمین فرمود به شکل خود درآیید» به این معنی نیست که واقعا سخنی با لفظ گفته شده باشد، بلکه گفته خداوند همان فرمان تکوینی، و اراده او بر امر آفرینش است، و تعبیر به «طوعا او کرها» (از روی اطاعت یا اکراه) اشاره به این است که اراده قطعی خداوند به شکل گرفتن آسمانها و زمین تعلق یافته بود و در هر صورت می‌بایست آن مواد به چنین صورت مطلوبی درآیند بخواهند یا نخواهند.

3- جمله «فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ» (آنها را به صورت هفت آسمان در دو روز آفرید) اشاره به وجود دو دوران در آفرینش آسمانهاست که هر دورانی از آن میلیونها یا میلیاردها سال به طول انجامیده، و هر دوران به نوبه خود به ادوار دیگری تقسیم می‌شود، این دو دوران ممکن است دوران تبدیل گازهای فشرده به مایع و مواد مذاب، و دوران تبدیل مواد مذاب به جامد بوده باشد.

4- عدد «سبع» (هفت) ممکن است در اینجا «عدد تکثیر» باشد یعنی آسمانهای فراوان و کرات بی‌شماری آفریدیم، و نیز ممکن است «عدد تعداد» باشد، یعنی عدد آسمانها درست هفت است، با این قید که تمام آنچه از کواکب و ستارگان ثوابت و سیارات را می‌بینیم طبق گواهی جمله بعد در این آیه جزء آسمان اول است، به این ترتیب عالم آفرینش از هفت مجموعه بزرگ تشکیل یافته که تنها یک مجموعه آن در برابر دیدگان انسانها قرار گرفته است.

5- جمله «وَ زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابِیحَ» (آسمان پایین را به چراغهای روشن ستارگان زینت بخشیدیم) دلیل بر این است که همه ستارگان زینت بخش آسمان اول می‌باشند و نه تنها زینت، بلکه در شبهای تاریک برای گمشدگان بیابانها

ج4، ص302

چراغهایی هستند که هم با روشنایی خود راهنمایی می‌کنند، و هم سمت و جهت حرکت را معین می‌سازند.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، جهان آفرینش را به صورت هفت آسمان بیاراست و نظام بخشید. (فقضهنّ سبع سموت)

۲ - شکل گیرى آسمان هاى هفتگانه در دو روز (دو مرحله)، به اراده خداوند بود. (فقضهنّ سبع سموت فى یومین)

۳ - هر یک از آسمان هاى هفتگانه، داراى امر و تدبیر ویژه خود (و أوحى فى کلّ سماء أمرها)

۴ - نظام آسمان ها، تحت هدایت وحى الهى (امر و تدبیر خداوند) (و أوحى فى کلّ سماء أمرها)

۵ - نظام اداره هر آسمان مستقل و بى نیاز از دیگر عوالم * (و أوحى فى کلّ سماء أمرها)

۶ - ستارگان، زینت بخش آسمان دنیا (نزدیک ترین آسمان به زمین) (و زیّنا السّماء الدّنیا بمصبیح)

۷ - ستارگان، چراغ هاى آسمان اول و زیبایى بخش آن (و زیّنا السّماء الدّنیا بمصبیح) «مصباح» (مفرد «مصابیح») به معناى چراغ است و مراد از آن ستاره مى باشد.

۸ - زیبایى و آراستگى، نمودى از حرکت طبیعى آسمان ها در جهت فرمان خدا * (قالتا أتینا طائعین ... و زیّنا السّماء الدّنیا بمصبیح) به کار بردن واژه «زیّنّا» به جاى واژه هاى دیگر، نشانگر مطلب یاد شده است. گفتنى است ارتباط «زیّنّا» با تعبیر «أتینا طائعین» مى رساند که زیبایى نتیجه حرکت و شکل گیرى طبیعى همراه با رغبت و میل است.

۹ - آسمان دنیا، ایمن و محفوظ از آسیب ها، در پرتو اراده الهى (و زیّنا السّماء الدّنیا بمصبیح و حفظًا) «حفظاً» مفعول مطلق براى فعل مقدر «حفظنا» است; یعنى، «حفظنا السّماء الدّنیا حفظاً».

۱۰ - نظام آفرینش، بر اساس تقدیر و تنظیمى سنجیده و آگاهانه (ذلک تقدیر العزیز العلیم)

۱۱ - آفرینش و تدبیر آسمان ها و زمین، جلوه اى از علم و قدرت الهى است. (ذلک تقدیر العزیز العلیم)

۱۲ - زیبایى و ایمنى آسمان، نشانى از عزت و علم الهى است. (و زیّنا السّماء ... و حفظًا ذلک تقدیر العزیز العلیم)

۱۳ - خداوند، عزیز (قدرتمند شکست ناپذیر) و علیم (داراى علمى بى کران) است. (العزیز العلیم)

۱۴ - توجه به آفرینش زمین و آسمان و مراحل آن، عامل پى بردن انسان به قدرت و علم نامحدود خداوند (أئنّکم لتکفرون بالّذى خلق ... ذلک تقدیر العزیز العلیم)

۱۵ - قدرت و آگاهى، پشتوانه مدیریت و تدبیر شایسته (خلق الأرض ... ذلک تقدیر العزیز العلیم) آمدن صفت «عزیز» و «علیم» پس از بیان آسمان، زمین و... اشاره به این واقعیت دارد که آفرینش زیبا و مستحکم، تکیه بر قدرت و علم دارد.

۱۶ - مطالعه کتاب آفرینش، از راه هاى خدا شناسى است. (قل أئنّکم لتکفرون بالّذى خلق ... ذلک تقدیر العزیز العلیم)

۱۷ - سامان دادن آسمان هاى هفتگانه، تدبیر امور آنها و آفرینش ستارگان و نگهبانى از آسمان ها، جلوه اى از ربوبیت خدا و نشانه یکتایى او در تدبیر هستى است. (ذلک ربّ العلمین ... فقضهنّ سبع سموت)

موضوعات مرتبط

• آسمان: آسمان اول ۶، ۹; آسمان هاى هفتگانه ۱، ۲; استقلال آسمان ها ۵; تزیین آسمان ها ۸; تدبیر آسمان ۵، ۱۱; تدبیر آسمان هاى هفتگانه ۳، ۱۷; تعداد آسمان ها ۱; چراغهاى آسمان ۶، ۷; خلقت آسمان ها ۱، ۱۱; زیبایى آسمان ۱۲; عوامل مصونیت آسمان ۹; گردش آسمان ها ۸; محافظت از آسمان ها ۱۷; مراحل خلقت آسمان ۲، ۱۴; مصونیت آسمان ۱۲; منشأ تدبیر آسمان ۴; منشأ زیبایى آسمان ۷; نشانه هاى انقیاد آسمان ها ۸
• آفرینش: تقدیر آفرینش ۱۰; عوالم آفرینش ۵; قانونمندى آفرینش ۱۰; مطالعه آفرینش ۱۶
• اسماء و صفات: عزیز ۱۳; علیم ۱۳
• اعداد: عدد دو ۲
• توحید: توحید افعالى ۱۲، ۱۴; نشانه هاى توحید ربوبى ۱۷
• جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۷
• خدا: آثار اراده خدا ۲، ۹; افعال خدا ۱; حاکمیت اوامر خدا ۸; خالقیت خدا ۱; راههاى خدا شناسى ۱۶; ربوبیت خدا ۴; عوامل شناخت علم خدا ۱۴; عوامل شناخت قدرت خدا ۱۴; نشانه هاى عزت خدا ۱۲; نشانه هاى علم خدا ۱۱، ۱۲; نشانه هاى قدرت خدا ۱۱; وسعت علم خدا ۱۴
• ذکر: آثار ذکر خلقت آسمان ۱۴; آثار ذکر خلقت زمین ۱۴
• زمین: تدبیر زمین ۱۱; خلقت زمین ۱۱; مراحل خلقت زمین ۱۴
• زیبایى: ابزار زیبایى ۷
• زینت: ابزار زینت ۶
• ستارگان: خلقت ستارگان ۱۷; نقش ستارگان ۶، ۷
• شناخت: منابع شناخت ۱۶
• علم: آثار علم ۱۵
• قدرت: آثار قدرت ۱۵
• مدیریت: زمینه مدیریت ۱۵
• وحى: نقش وحى ۴; هدایتگرى وحى ۴