النور ٢٠

وَ لَوْ لاَ فَضْلُ‌ اللَّهِ‌ عَلَيْکُمْ‌ وَ رَحْمَتُهُ‌ وَ أَنَ‌ اللَّهَ‌ رَءُوفٌ‌ رَحِيمٌ‌

ترجمه

و اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نبود و اینکه خدا مهربان و رحیم است (مجازات سختی دامانتان را می‌گرفت)!

|و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، و اين كه خدا رئوف و مهربان است [هلاك مى‌شديد]

و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود و اينكه خدا رئوف و مهربان است [مجازات سختى در انتظارتان بود].

و اگر فضل و رحمت خدا و رأفت و مهربانی او شامل حال شما (مؤمنان) نبود (در عقاب گناهتان تعجیل کردی و توبه نپذیرفتی).

و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، و اینکه خدا رؤوف و مهربان است [به کیفرهای بسیار سختی دچار می شدید.]

چه مى‌شد اگر فضل و رحمتى كه خدا به شما ارزانى داشته است نمى‌بود؟ و اگر نه اين بود كه خدا مهربان و بخشاينده است؟

و اگر بخشایش و رحمت الهی در حق شما نبود و اینکه خداوند رئوف و مهربان است [شما را سخت کیفر می‌داد]

و اگر فضل خدا و مهر و بخشايش او بر شما نمى‌بود، و اينكه خدا رؤوف و مهربان است [در كيفر گناهتان شتاب مى‌كرد و عقوبتى سخت به شما مى رسيد].

اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نمی‌شد، و اگر خداوند (نسبت به شما) مهر و محبّت نمی‌داشت، (آن چنان مجازات بزرگ و کمرشکنی در برابر تهمت زنا به امّ‌المؤمنین برایتان در دنیا تعیین می‌کرد که زندگیتان را تباه می‌کرد).

و اگر فضل و رحمت خدا بر (سروسامان)تان نبود و اینکه خدا رئوفِ رحمتگر بر ویژگان است (فضیحت ومجازات سختی در انتظارتان بود).

و اگر نبود فضل خدا بر شما و رحمتش و آنکه خدا است رحمت‌آرنده مهربان‌

النور ١٩	آیه ٢٠	النور ٢١
سوره : سوره النور نزول : ٥ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«لَوْ لا ...»: جواب (لَوْ لا) محذوف است و تقدیر چنین است: لَعَاقَبَکُمْ فِیمَا قُلْتُمْ لِعَائِشَةَ. لَعَجَّلَ عُقُوبَتَکُمْ فِی‌الدُّنْیَا بِالْمَعْصِیَةِ. لَمَسَّکُمْ فِیمَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذابٌ عَظِیمٌ. «وَإِنَّ اللهَ رَؤُوفٌ رَّحیمٌ»: عطف بر جمله (فَضْلُ اللهِ ...) است.

تفسیر

---

• آيات ۱۱ - ۲۶، سوره نور
• بيان آيات مربوط به داستان افك
• شناخته و رسوا شدن عناصر فاسد، براى مجتمع صالح و اسلامى خير است (لا تحسبو هشرّا لكم ...)
• توبيخ كسانى كه وقتى اتهام دروغ (افك ) را شنيدند آن را رد و تكذيب نكردند و بدون تحقيق و علم آن را شايع ساختند.
• اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هيچ يك از شما هرگز پاك و تزكيه نمى شد
• كسانى كه زنان مؤ منه محصنه را متهم به زنا مى كنند در دنيا و آخرت لعنت شده و عذابى عظيم دارند.
• معناى اينكه در آخرت مى دانند كه خدا حق مبين است
• روايتى مفصل از ((الدر المنثور)) درباره نزول آيات مربوط افك درباره عائشه
• موارد اشكال در اين روايت و روايات ديگرى كه از طرق عامه در اين باره نازل شده است .
• رواياتى از طرق شيعه كه بنابر آنها داستان افك درباه ماريه قبطيه ، و تهمت زننده عائشه بوده .
• اشكالاتى كه بر اين روايت نيز وارد است
• روايات ديگرى در ذيل آيات مربوط به افك ، قذف و آيه : ((الزانى لا يتكح ...))

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ «19» وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ «20»

همانا براى كسانى كه دوست دارند زشتى‌ها در ميان اهل‌ايمان شايع گردد، در دنيا وآخرت عذاب دردناكى است، و خداوند مى‌داند و شما نمى‌دانيد. و اگر فضل و رحمت الهى بر شما نبود و اين كه خداوند رئوف و مهربان است (شما را سخت كيفر مى‌داد).

نکته ها

اشاعه‌ى فحشا، گاهى با زبان و قلم است كه عمل زشت مردم را افشا كند و گاهى با تشويق ديگران به گناه و قرار دادن امكانات گناه در اختيار آنان.

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه آن چه را درباره‌ى مؤمنى بشنود، براى ديگران بازگو كند، جزء مصاديق اين آيه است. «1» در حديث مى‌خوانيم: كسى كه كار زشتى را شايع كند، مانند كسى است كه آن را مرتكب‌

---

«1». تفسير كنزالدقائق.

جلد 6 - صفحه 159

شده است. «1»

پیام ها

1- ما در برابر خواسته‌هاى خود مسئوليم. يُحِبُّونَ‌ ... لَهُمْ عَذابٌ‌

2- علاقه به گناه، مقدّمه‌ى گناه است. در راه نهى از منكر، علاقه به منكر را محو كنيم. يُحِبُّونَ‌ ...

3- حتّى دوست داشتن بعضى گناهان، گناه كبيره است، مانند ريختن آبروى مؤمن. يُحِبُّونَ‌ ... عَذابٌ أَلِيمٌ‌

4- كسانى كه به دنبال اشاعه فحشا هستند، نظام اسلامى بايد آنها را تنبيه كند.

«عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا»

5- چه بسا سرچشمه‌ى برخى از عذاب‌هاى دنيوى كه نصيب ما مى‌شود، ريختن آبروى ديگران باشد. «وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ «20»

---

«1». اصول كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب الغيبة و البهت، ص 357، روايت 2.

«2». اصول كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب الروآية على المؤمن، ص 358، روايت 1.

جلد 9 - صفحه 214

وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ‌: و اگر نبود فضل خدا بر شما به بردبارى بر شما، وَ رَحْمَتُهُ‌: و بخشايش او به امهال براى توبه‌ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ‌: و بدرستى كه خداوند مهربان است به ظاهر ساختن برائت ذمه مقذوف، بخشاينده است به توبه جنايت قذف كننده (جواب شرط محذوف است تقدير كلام آنكه:

اگر فضل و رحمت و مهربانى و بخشايش الهى بر شما نبودى، هر آينه عقوبت را بر شما به سبب مخالفت نازل فرمودى) و تكرير اين كلام به جهت منت است به ترك معاجله به عقاب با وجود عظم گناه و حذف جواب مبالغه عظيمه است.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما يَكُونُ لَنا أَنْ نَتَكَلَّمَ بِهذا سُبْحانَكَ هذا بُهْتانٌ عَظِيمٌ «16» يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ «17» وَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ «18» إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ «19» وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ «20»

ترجمه‌

چرا نبايد وقتى كه شنيديد آنرا بگوئيد سزاوار نيست ما را كه سخن گوئيم باين، منزهى تو پروردگارا اين بهتانى است بزرگ،

پند ميدهد شما را خدا مبادا كه برگرديد بمانند آن هرگز اگر هستيد گروندگان‌

و بيان ميكند خدا براى شما آيتها را و خدا داناى درستكار است‌

همانا آنانكه‌

---

جلد 4 صفحه 15

دوست دارند كه شايع شود زشتكارى در آنانكه ايمان آوردند براى آنها است عذابى دردناك در دنيا و آخرت و خدا ميداند و شما نميدانيد

و اگر نبود فضل خدا بر شما و رحمتش و اينكه خدا با رأفت و مهربان است.

تفسير

خداوند سبحان در اين آيات شريفه تعقيب و تأكيد از توبيخ و ملامتهاى سابقه فرموده كه چرا نبايد شما مسلمانان اخلاقا اين طور باشيد كه وقتى چنين تهمتى را شنيديد بگوئيد سزاوار نيست براى ما كه سخنى از اين قبيل بگوئيم جاى تعجب است از چنين نسبتى خداوندا تو منزهى از آنكه حرم پيغمبرت را محترم ندارى مسلما اين نسبت، بهتان بزرگى است كه گرد آن بدامن شخص بزرگى مى‌نشيند و موجب هتك از مقام بزرگى ميگردد خداوند موعظه و نصيحت و نهى ميكند شما را كه مبادا ديگر پيرامون امثال اين تهمتها گرديد و مبادا بر گرديد بمانند اين عمل بد هرگز اگر واقعا ايمان بخدا و روز جزا داريد چون اين قبيل اعمال منافى با ايمان است و خداوند بيان ميكند براى شما آيات دالّه بر آداب و اخلاق حسنه را كه بر طبق مصلحت و حكمت است چون خدا دانا بصلاح بندگان است و دستوراتش متين و محكم و درست است و همانا كسانيكه دوست دارند و ميخواهند شايع و منتشر شود كارهاى زشت قبيح در ميان اهل ايمان و موجبات اين امر را فراهم مينمايند از براى آنها عذاب دردناك تازيانه است در دنيا و عذاب آتش دوزخ در آخرت و خدا همه چيز را ميداند و شما هيچ چيز نميدانيد مگر آنچه را خداوند بشما عطا فرموده است از دانش در كافى و امالى و قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه بگويد در باره مؤمن چيزيرا كه دو چشم او ديده و دو گوش او شنيده او از كسانى است كه خدا در اين آيه خبر داده و نيز در كافى از امير المؤمنين عليه السّلام روايت نموده كه حمل كن امر برادرت را براه بهترش تا ثابت شود بر تو چيزيكه برگرداند ترا از آن و گمان مبر بكلمه‌ئى كه بيرون ميآيد از دهان برادرت بدى را در صورتى كه مى‌يابى تو براى آن از خوبى راهى را و از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه فرمود تكذيب كن گوش و چشم خود را از برادرت پس اگر شهادت دهد نزد تو پنجاه بيّنه عادله كه او گفت و او گفت نگفتم پس تصديق كن او را و تكذيب نما آنها را و نيز در

---

جلد 4 صفحه 16

كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه بعد از آنكه سؤال نمود كسى از آنكه چيز بدى از يكى از برادران من بمن رسيده و او منكر شده ولى كسانيكه نقل نمودند آن چيز بد را مردمان موثّقى بودند اين دستور را فرمود بعلاوه آنكه و شايع منما البته از او چيزى را كه موجب آبروريزى او شود تا بوده باشى از كسانيكه خدا فرموده دوست دارند شايع شود زشتكارى در اين آيه و از امام صادق عليه السّلام روايت شده كسيكه منتشر نمايد كار زشتى را مانند كسى است كه مرتكب شده آنرا و روايات متعدده وارد شده كه مؤمن متهم نميكند مؤمن را و اگر كسى متهم كند برادر خود را گداخته ميشود ايمان در قلبش مانند گداخته شدن نمك در آب و كسيكه متهم نمايد برادر خود را محروم و ملعون است و اگر نبود فضل و رحمت خدا بر شما و آنكه او رءوف و رحيم است بفوريت عذاب عظيمى بشما ميرسيد و نكته حذف جواب بقرينه مقام و دلالت آيات سابقه تأمل نمودن مخاطب است در بدست آوردن آن و جاى‌گير شدن در قلبش و مراعات اختصار.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لَو لا فَضل‌ُ اللّه‌ِ عَلَيكُم‌ وَ رَحمَتُه‌ُ وَ أَن‌َّ اللّه‌َ رَؤُف‌ٌ رَحِيم‌ٌ «20»

و ‌اگر‌ نبود فضل‌ الهي‌ ‌بر‌ ‌شما‌ امت‌ مرحومه‌ و رحمت‌ ‌او‌ و اينكه‌ خداوند رءوف‌ و مهربان‌ ‌است‌ نسبت‌ بشما جواب‌ لولا محذوف‌ ‌است‌ بواسطه دلالت‌ كلام‌

جلد 13 - صفحه 508

و جوابش‌ اينست‌ ‌که‌ عذاب‌ الهي‌ نازل‌ ميشد و ‌شما‌ ‌را‌ هلاك‌ ميكرد، چنانچه‌ ‌بر‌ امم‌ سابقه‌ نازل‌ ‌شده‌ نظر ‌به‌ اينكه‌ دين‌ اسلام‌ آخرين‌ اديان‌ ‌است‌ و پيغمبر اسلام‌ آخرين‌ انبياء ‌است‌ و قرآن‌ مجيد آخرين‌ كتاب‌ آسمانيست‌ بايد ‌تا‌ دامنه قيامت‌ باقي‌ ‌باشد‌ خداوند ‌آن‌ عذاب‌هاي‌ مهلكه‌ ‌که‌ ‌بر‌ امم‌ سابقه‌ نازل‌ مي‌شد مثل‌ صاعقه‌ صيحه‌، خسف‌، غرق‌. امطار حجاره‌ و نحو اينها ‌را‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ امت‌ برداشته‌ الا ‌اينکه‌ اشاعه فاحشه‌ و قذف‌ بلكه‌ ‌اينکه‌ معاصي‌ ‌که‌ امروز رواج‌ پيدا كرده‌ ‌از‌ بي‌عفتي‌ و بي‌ اعتقادي‌ و اشاعه منكرات‌ و ترك‌ واجبات‌ و ظلم‌ و ايذاء بيكديگر و هزار مفسده ديگر اقتضاي‌ تمام‌ ‌اينکه‌ عذابها ‌را‌ دارد و بلكه‌ ميتوان‌ ‌گفت‌ ‌که‌ دوره‌اي‌ ‌تا‌ كنون‌ باين‌ افتضاح‌ ‌از‌ زمان‌ آدم‌ ‌تا‌ ‌اينکه‌ زمان‌ نبوده‌ و ظلم‌هايي‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ امت‌ بالاخص‌ ‌به‌ ائمه طاهرين‌ سيما ‌به‌ حضرت‌ ابا ‌عبد‌ اللّه‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ ‌شده‌ ابدا ‌در‌ امم‌ سابقه‌ نبوده‌، فقط مانع‌ ‌از‌ نزول‌ عذاب‌ فضل‌ الهي‌ و رحمت‌ ‌او‌ و رءوفيت‌ ‌او‌ و مهرباني‌ اوست‌ آنهم‌ ‌براي‌ همين‌ نكته‌ ‌که‌ عرض‌ شد لذا ميفرمايد:

(وَ لَو لا فَضل‌ُ اللّه‌ِ عَلَيكُم‌ وَ رَحمَتُه‌ُ وَ أَن‌َّ اللّه‌َ رَؤُف‌ٌ رَحِيم‌ٌ) مي‌فهميد چه‌ كرده‌ايد و چه‌ مي‌شد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 20)- در این آیه که در عین حال آخرین آیات «افک» و مبارزه با «اشاعه فحشا» و «قذف» مؤمنان پاکدامن است، بار دیگر این حقیقت را تکرار و تأکید می‌کند که: «و اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نبود و این که خدا مهربان و رحیم است» مجازات سختی دامانتان را می‌گرفت (وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - مؤمنان، از فضل و رحمت خدا برخورداراند. (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته)

۲ - وضع کیفر سخت (عذاب دردناک)، به منظور جلوگیرى از آلوده شدن جامعه ایمانى به مفاسد اخلاقى و فحشا، جلوه اى از فضل و رحمت خداوند به امت اسلامى (إنّ الذین یحبّون أن تشیع الفحشة ... لهم عذاب ألیم ... و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته)

۳ - خداوند، رئوف و رحیم (مهربان) است. (و أنّ اللّه رءوف رحیم)

۴ - فضل، رحمت، رأفت و مهربانى خداوند، موجب شتاب نکردن او در عذاب اشاعه دهندگان فحشا (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته و أنّ اللّه رءوف رحیم) جواب «لولا» محذوف است و آنچه مى تواند مقدر باشد - به قرینه آیه ۱۴ (لمسّکم فیما أفضتم فیه عذاب عظیم) و نیز آیه قبلى که در آن اشاعه دهندگان فحشا تهدید به عذاب شده اند - جمله اى مانند «لعاجلکم بالعقوبة» و یا «لهلکتم» مى باشد.

۵ - وضع کیفر سخت براى اشاعه دهندگان فحشا و افشاى چهره توطئه گران «افک»، از جلوه هاى فضل و رحمت خدا بر مسلمانان صدراسلام (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته) برداشت یاد شده، به خاطر این است که آیه شریفه، دهمین و آخرین آیه اى است که درباره ماجراى «افک» نازل گردید و قهراً ارتباط نزدیکى با این ماجرا دارد.

۶ - فضل و رحمت خدا، مردم صدراسلام را که ندانسته در گسترش توطئه «افک» دخالت داشتند، از گرفتار شدن به عذاب دنیوى و اخروى نجات بخشید. (و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته) به قرینه آیه پیش و نیز آیه ۱۴، جمله «و لولا فضل اللّه»، به تقدیر «و لولا فضل اللّه علیکم و رحمته مسکم عذاب فى الدنیا و الآخرة» مى باشد.

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: رؤوف ۳; رحیم ۳
• جامعه: اهمیت مصونیت جامعه ۲
• خدا: آثار رأفت خدا ۴; آثار رحمت خدا ۴، ۶; آثار فضل خدا ۴، ۶; فلسفه عذابهاى خدا ۲; نجات بخشى خدا ۶; نشانه هاى رحمت خدا ۲، ۵; نشانه هاى فضل خدا ۲، ۵
• رحمت: مشمولان رحمت ۱، ۵
• عذاب: عذاب دردناک ۲; مراتب عذاب ۲; موانع تعجیل در عذاب ۴
• فحشا: کیفر اشاعه فحشا ۴، ۵; موانع فحشا ۲
• فضل خدا: مشمولان فضل خدا ۱، ۵
• قصه افک: کیفر اشاعه قصه افک ۶; کیفر توطئه گران قصه افک ۵
• کیفر: مراتب کیفر ۵
• مؤمنان: فضایل مؤمنان ۱
• مردم: منشأ نجات مردم صدراسلام ۶
• مسلمانان: فضایل مسلمانان صدراسلام ۵