آل عمران ١١

کَدَأْبِ‌ آلِ‌ فِرْعَوْنَ‌ وَ الَّذِينَ‌ مِنْ‌ قَبْلِهِمْ‌ کَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَأَخَذَهُمُ‌ اللَّهُ‌ بِذُنُوبِهِمْ‌ وَ اللَّهُ‌ شَدِيدُ الْعِقَابِ‌

ترجمه

(عادت آنان در انکار و تحریفِ حقایق،) همچون عادتِ آل فرعون و کسانی است که پیش از آنها بودند؛ آیات ما را تکذیب کردند، و خداوند آنها را به (کیفر) گناهانشان گرفت؛ و خداوند، شدید العقاب است.

همچون شيوه‌ى فرعونيان و كفّار پيشين آيات ما را دروغ انگاشتند، پس خدا آنان را به گناهانشان بگرفت كه خدا سخت كيفر است

[آنان‌] به شيوه فرعونيان و كسانى كه پيش از آنان بودند آيات ما را دروغ شمردند؛ پس خداوند به [سزاى‌] گناهانشان [گريبان‌] آنان را گرفت، و خدا سخت‌كيفر است.

این گروه هم به مانند فرعونیان و پیشینیان (کافر کیش)، آیات ما را تکذیب کردند، خدا هم آنها را به کیفر گناهانشان مجازات کرد و خدا بدکاران را سخت به کیفر رساند.

[روشِ آنان] مانند روش فرعونیان و کسانی است که پیش از آنان بودند که آیات ما را تکذیب کردند، پس خدا هم آنان را به گناهانشان مؤاخذه کرد؛ و خدا سخت کیفر است.

به شيوه آل فرعون و پيشينيانشان آيات ما را تكذيب كردند. پس خدا آنان را به كيفر گناهانشان بازخواست كرد. و عقوبت خدا شديد است.

همانند شیوه آل فرعون و پیشینیان ایشان که آیات ما را دروغ انگاشتند، آنگاه خداوند آنان را به گناهانشان فروگرفت، و خدا سخت کیفر است‌

همچون شيوه و روش فرعونيان و آنان كه پيش از آنها بودند كه آيات ما را دروغ انگاشتند، پس خدا آنان را به گناهشان بگرفت، و خدا سخت كيفر است.

(اینان رفتار و کردار زشتی دارند) همچون رفتار و کردار قوم فرعون و کسانی که پیش از ایشان بودند و آیات ما را (با وجود روشنی) تکذیب می‌کردند، پس خدا آنان را به (کیفر) گناهانشان گرفت، و خداوند شدیدالعقاب است.

(شیوه‌ی آنان) همچون شیوه‌ی فرعونیان و پیشینیانشان است (که) با آیاتمان (همان و ما را) تکذیب کردند؛ پس خدا به (سزای) گناهانشان آنان را برگرفت‌. و خدا سخت‌‌کیفر است.

همچون شیوه آل فرعون و آنان که پیش از ایشان بودند تکذیب کردند آیتهای ما را پس گرفت خدا ایشان را به گناهانشان و خدا است سخت‌شکنجه‌

آل عمران ١٠	آیه ١١	آل عمران ١٢
سوره : سوره آل عمران نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«دَأب»: عادت. کار. جار و مجرور «کَدَأْبِ»: متعلّق است به (دَأْب) محذوف و تقدیر آن چنین است: دَأْبُهُمْ کَدَأْبِ. «آلِ»: اهل. پیروان. دار و دسته. «فِرْعَوْن»: لقب شاهان مصر. در اینجا مراد فرعون معاصر موسی است به نام رامسس دوم.

تفسیر

---

• آيات ۱۸ - ۱۰، سوره آل عمران
  
• آهنگ و غرض كلى اين آيات و ارتباط آنها با آياتقبل
  
• ديدگاه انسان مادى به مال و اولاد
  
• وجه مقدم ساختن ((اموال )) بر ((اولاد)) در آيه شريفه
  
• تكذيب كنندگان (از كفار) منشاء اصلى آتش هستند و ديگران به آتش آنها مى سوزند
  
• معناى ((شديد العقاب )) بودن خداى سبحان
  
• آيه شريفه ((قد كان لكم )) ناظر بر واقعه بدر است كه در آن با نصرت الهى مؤ منينظفريافتند
  
• معناى آيه شريفه در نتيجه
  
• بيان وجوه و احتمالاتى كه درباره مرجع ضميرها در آيه شريفه گفته شده است
  
• معناى بصير و بصيرت در معارف الهى
  
• اموال و لذائذ اين دنيا وسائل در مقدّمه نيل به چيزى است كه نزد خدا است و خود مستقلاهدفنيستند
  
• چه كسى دنيا و متاع دنيوى را در نظر انسان زينت مى دهد؟
  
• دو گونه بودن جلوه گرى دنيا در نظر مردم
  
• فساد نظريه بعضى از مفسرين كه گفته اند حقايق و طبايع مستند به خدا است ، پس حبمال ولذايذدنيوى مستند به خداى تعالى است
  
• بخث در اين سوره از طبيعت امتها است
  
• فساد گفته مفسرى ديگر
  
• منشاء اشتباه اين مفسران ، غفلت از وجود ارتباط بين تمام اجزاى اين عالم مى باشد.
  
• در اين عالم نه فقط اعيان خارجى ، بلكه اوصاف وافعال نيز با هم مرتبط و وابسته هستند
  
• كون و فساد در غير اعمال و در اعمال سعادت آور، بلاواسطه مستند به خدا است ولى دراعمال شقاوت بار باواسطه مستند به او است
  
• چيزى كه دانشمندان را از بحث پيرامون جبر و اختيار بازداشته است
  
• چهار نكته راجع به آيه كريمه ((زين للناس حب الشهوات ))
  
• معناى تزئين حب براى مردم
  
• اصناف مردم از لحاظ دلبستگى به اقسام شهوات
  
• لذائذ و نعمتهاى دنيا در آخرت هم است با اين تفاوت كه نعمتهاى آخرت خالى از قبح وفساداست
  
• توضيحى درباره ((رضوان من اللّه ))
  
• علت تقابل رضوان با شهوات انسانى در آيه شريفه
  
• چرا لذائذ اخروى مختص به مؤ من است
  
• تقرير يك اشكال : لذائذ دنيوى براى بقاى انسان و حفظنسل او است ، در آخرت كه دار بقاءاست ،چه حاجتى اين گونه لذائذ هست
  
• جواب به اشكال فوق
  
• خلود و جاودانگى انسان در آخرت به معناى ابطال وجود او نيست ، بلكه ادامه وجود دنيوىاواست
  
• انسان علاوه بر نقص و كمال طبيعى ، نقص و كمالى نيز دارد كه به اختيار واعمال او بسته است
  
• تخلص از عذاب نعمتى افزون بر مغفرت است
  
• پنج خصلت براى متقين
  
• پس به اين عنايت ، تحمل شهادت و اداى آن هر دو شهادت است ، يعنى هر دو حق را حفظ واقامه مى كنند، و قسط و عدالت را به پا مى دارند. چرا خداوند در اين آيه اقامه شهادتمى كند
  
• توضيحى درباره رابطه بين عادل بودن خداى سبحان و شهادت او به وحدانيت خودش
  
• وجه اينكه ملائكه و صاحبان علم هم در كنار خدا شهادت مى دهند
  
• نقش و معناى ((قائما بالقسط)) در آيه شريفه
  
• پاسخ به سخن بعضى از مفسرين كه گفته اند مراد از شهادت دادن خدا، شهادت قولىنيست
  
• شهادت خداوند دعواى مشركين را باطل مى كند
  
• نتيجه معناى آيه : نفى شريك براى خداوند است
  
• علت تكرار ((لا اله الا هو)) و ختم آيه به دو نامه ((عزيز)) و ((حكيم ))
  
• بحث روايتى
  
• بالاترين لذتها در دنيا و آخرت كدام است ؟
  

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«11» كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ‌

(شيوه‌ى كفّار) مانند روش فرعونيان و كسانى است كه پيش از آنها بودند، آيات مارا تكذيب كردند، پس خداوند آنها را به (كيفر) گناهانشان بگرفت. و خدا سخت كيفر است.

پیام ها

1- بعد از بيان كلّيات، بيان نمونه‌ها لازم است. «كَفَرُوا ... كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ»

2- تاريخ و تجربه‌ى گذشتگان، بهترين درس است. «كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ ...»

فرعون و آل فرعون كه نماد قدرت و زور بودند، در برابر قهر خداوند لحظه‌اى نتوانستند مقاومت كنند، شما به اين مال و قدرت اندك خود ننازيد.

3- گاهى نقش اطرافيان طاغوت از خود طاغوت كمتر نيست. «كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ»

4- گناه بد است، ولى بدتر از آن عادت به گناه و روحيّه‌ى گناه است. «كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ ...»

5- خصلت‌ها، شيوه‌ها واعمال وگناهان مشابه، جزا و پاداش مشابه دارد. «كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ»

6- عامل هلاكت امّت‌ها، گناهان آنان بوده است. «فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ»

7- آنجا كه گناه جزو روحيّه و عادت شد، عقوبت پروردگار سخت است.

جلد 1 - صفحه 475

«كَدَأْبِ ... شَدِيدُ الْعِقابِ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ «11»

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 25

بعد از آن شمه‌اى از احوال مكذّبين و كافرين را براى عبرت تذكر فرمايد:

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ‌: شأن و عادت اين كفّار در تكذيب حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، مثل حال و عادت پيروان فرعون است در تكذيب حضرت موسى عليه السّلام. يا نفع ندهد اموال و اولاد، كفار را از عذاب؛ چنانچه نفع نداد اموال و اولاد، فرعونيان را از هلاكت، يا حال كفارى كه آتش جهنم به آنها افروخته شود، مانند حال فرعونيان است كه آتش جهنم به آنها افروخته گردد، وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ‌: و آنان كه پيش از فرعونيان بودند، مانند قوم عاد و ثمود از اصناف كفار كه تكيه بر مال و اولاد خود داشتند، كَذَّبُوا بِآياتِنا: به دروغ پنداشتند آيات ما را از انبياء و كتب و معجزات كه ديده و دانسته و شناخته، تكذيب نمودند، و اين قبيح‌ترين و شديدترين منكرات است. فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ‌: پس گرفت ايشان را به سخط و عقوبت به سبب گناهان ايشان كه تكذيب و انكار آيات و بينات بود به طورى كه رستگارى در دنيا و آخرت نيافتند. وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ‌: و خداى تعالى سخت عقوبت كننده است بر كافران از عذاب قهر سبحانى، هيچ وقت و هيچيك رهائى نيابند، بلكه أبد الآباد معذّب باشند.

تبصره: آيه شريفه تهويل است براى مؤاخذه، و زيادتى تخويف براى كافران و مكذّبان و جاحدان، و اشعار به آنكه تا روز قيامت هر كس تكذيب حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم يا قرآن نمايد، مورد غضب الهى است، يا در دنيا و يا در آخرت، يا در هر دو عقاب سبحانى او را فرا خواهد گرفت. سير در گزارشات اشخاص و ازمان، اين مطلب را مبرهن سازد.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ «11»

ترجمه‌

مانند عادت آل فرعون و آنانكه بودند پيش از آنها كه تكذيب نمودند آيات ما را پس گرفت آنها را خداوند به گناهانشان و خدا سخت عقوبت است.

تفسير

شأن و عادت و دأب و ديدن كفار مانند داب و ديدن اتباع فرعون و پيشينيان آنها است مانند قوم عاد و ثمود كه همه تكذيب آيات الهى را نمودند و عذاب خداوند دامن‌گير آنها شد و بعضى گفته‌اند الذين مبتداء و كذبوا باياتنا خبر است و بنابراين كلام مستقلى است و بنظر حقير معنى اول احسن است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

كَدَأب‌ِ آل‌ِ فِرعَون‌َ وَ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِهِم‌ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَأَخَذَهُم‌ُ اللّه‌ُ بِذُنُوبِهِم‌ وَ اللّه‌ُ شَدِيدُ العِقاب‌ِ «11»

مثل‌ عادت‌ قوم‌ فرعون‌ و كفّاري‌ ‌که‌ قبل‌ ‌از‌ ‌آنها‌ بودند مثل‌ عاد و ثمود و اصحاب‌ مدين‌ و المؤتفكات‌ و ‌غير‌ اينها ‌که‌ تكذيب‌ نمودند آيات‌ ‌ما ‌را‌ و مخالفت‌ كردند انبياء ‌را‌ ‌پس‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بگناهانشان‌ گرفتيم‌ و خداوند سخت‌ عقوبت‌ ميفرمايد.

خداوند تشبيه‌ ميفرمايد حال‌ كفّار زمان‌ نبي‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌را‌ ‌که‌ توهّم‌ كرده‌ بودند ‌که‌ بكثرت‌ مال‌ و اولاد دفع‌ عذاب‌ ‌از‌ ‌خود‌ ميكنند و مغرور بعدّه‌ و عدّه‌ ‌خود‌ ‌شده‌ بودند چنانچه‌ نوع‌ ظلمه‌ و كفّار و صاحبان‌ ثروت‌ و مكنت‌ ‌اينکه‌ مغروريّت‌ ‌را‌ دارند بحال‌ قوم‌ فرعون‌ و عاد و ثمود و ساير كفّار زمان‌ انبياء سلف‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌آن‌ قدرت‌ و شوكت‌هايي‌ ‌که‌ داشتند حتّي‌ دعوي‌ أَنَا رَبُّكُم‌ُ الأَعلي‌ ميكردند خداوند چه‌ نحو ‌آنها‌ ‌را‌ گرفتار صاعقه‌ و صيحه‌ و غرق‌ و خسف‌ و نزول‌ حجارة ‌از‌ آسمان‌ و ‌غير‌ اينها ‌از‌ عذابهاي‌ گوناگون‌ نمود و ‌آنها‌ ‌را‌ هلاك‌ فرمود و بعذاب‌ آخرت‌ دچار نمود بترسند كفّار و مكذّبين‌ انبياء و آيات‌ الهيّه‌ ‌که‌ انتقام‌ الهي‌ سخت‌ ‌است‌ ‌اگر‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بگيرد هيچ‌ راه‌ چاره‌ ندارند و بهلاكت‌ و عذاب‌ الهي‌ گرفتار خواهند شد.

(تنبيه‌)

دأب‌ بمعني‌ عادت‌ ‌است‌ و ‌در‌ علم‌ اخلاق‌ بيان‌ ‌شده‌ ‌که‌ صفات‌ نفسانيّه‌ چه‌ اخلاق‌

جلد 3 - صفحه 120

حميده‌ ‌باشد‌ و چه‌ رذيله‌ تحصيلش‌ بكثرت‌ عمل‌ مي‌شود ‌تا‌ بحد عادت‌ برسد و ملكه‌ نفساني‌ شود، مثلا تحصيل‌ سخاوت‌ بكثرت‌ بذل‌ مي‌شود و هكذا.

و كفّار بواسطه‌ كثرت‌ معاصي‌ و مخالفت‌ دستورات‌ الهي‌ و تكذيب‌ انبياء كفر ملكه‌ ‌آنها‌ ‌شده‌ و تغييرش‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ صعب‌ و دشوار ‌شده‌ و البتّه‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ صورت‌ انتظار عذابهاي‌ سخت‌ ‌را‌ داشته‌ باشند إِن‌َّ اللّه‌َ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوم‌ٍ حَتّي‌ يُغَيِّرُوا ما بِأَنفُسِهِم‌ رعد ‌آيه‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 11)- سپس به یک نمونه روشن از اقوامی که دارای ثروت و نفرات فراوان بودند ولی به هنگام نزول عذاب، این امور نتوانست مانع نابودی آنان گردد اشاره کرده می‌فرماید: «وضع اینها همچون وضع آل فرعون و کسانی است که قبل از آنها بودند، آیات ما را تکذیب کردند (و به فزونی اموال و نفرات و فرزندان مغرور شدند) خداوند آنها را به کیفر گناهانشان گرفت و خداوند کیفرش شدید است» (کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذَّبُوا بِآیاتِنا فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَ اللَّهُ شَدِیدُ الْعِقابِ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - تکیه بر مال، اولاد و احساس بى نیازى از خدا، شیوه فرعونیان و پیشنیان آنان (لن تغنى عنهم ... کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم)

۲ - فرعونیان، نمونه بارز کافرانى که امکانات مادى و انسانیشان، آنها را از عذاب نرهانید و از خدا بى نیازشان نکرد. (انّ الذین کفروا ... کدأب ال فرعون)

۳ - فرعونیان و پیشینیانشان که تکذیب کننده آیات خدا بودند، آتشگیره هاى دوزخند. (اولئک هم وقود النار. کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم کذبوا بایاتنا) «کدأب ال»، یا تشبیه کافران عصر بعثت است به فرعونیان و پیشینیانشان و یا نمونه و مثالى است براى کافرانى که خود را بى نیاز از خدا پنداشتند و آتشگیره دوزخ شدند.

۴ - فرعونیان و پیشینیانشان، تکذیب کنندگان آیات الهى (کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم کذّبوا بایاتنا)

۵ - مجازات کافران و تکذیب کنندگان آیات الهى، از سنّتهاى خداوند است. (کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم کذّبوا بایاتنا فاخذهم اللّه بذنوبهم) خداوند همه کافران را در همه عصرها، تهدید به عذاب کرده و از این، عمومیّت سنّت الهى در مورد کافران، استنباط مى شود.

۶ - تکذیب آیات الهى، گناه بزرگى است. (کذّبوا بایاتنا فاخذهم اللّه بذنوبهم و اللّه شدید العقاب) شدّت عقاب، بیانگر بزرگى گناه است.

۷ - گرفتارى به عذاب الهى، نتیجه گناهان (فاخذهم اللّه بذنوبهم) بنابراینکه «باء» در «بذنوبهم» سببیه باشد.

۸ - فرعونیان و پیشینیانشان که تکذیب کنندگان آیات الهى بودند، گرفتار عقوبت شدید خدا شدند. (کذّبوا بایاتنا فاخذهم اللّه بذنوبهم و اللّه شدید العقاب)

۹ - سرگذشت فرعونیان، عبرتى براى کافران در سراسر تاریخ (انّ الذین کفروا ... کدأب ال فرعون ... فاخذهم اللّه) ذکر فرعونیان به عنوان مثال مى رساند که آنان، عبرت آیندگانند.

۱۰ - سابقه تکذیب و مقابله با آیات الهى در سراسر تاریخ (کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم کذّبوا بایاتنا)

۱۱ - گناهان، خود، مایه و وسیله عذاب و کافران است. (فاخذهم اللّه بذنوبهم) بنابراینکه «باء» در «بذنوبهم» براى استعانت باشد.

۱۲ - فرعونیان، جز تکذیب آیات الهى، مرتکب گناهان دیگرى نیز شدند.* (کذّبوا بایاتنا فاخذهم اللّه بذنوبهم) اینکه کلمه «ذنوب» را به صورت اسم ظاهر و با صیغه جمع آورده است، مى تواند اشاره به مطلب فوق باشد; در غیر این صورت مى فرمود: «فاخذهم اللّه به» و یا «فاخذهم اللّه بذنبهم».

۱۳ - حاکمیّت اراده الهى بر روند تاریخ (انّ الذین کفروا ... فاخذهم اللّه بذنوبهم) حاکمیّت خداوند از «فاخذهم اللّه»، و تاریخ از «ال فرعون و الذین من قبلهم» که سیر تاریخ را نشان مى دهد استفاده شده است.

۱۴ - تکرار و تشابه حوادث تاریخ (کدأب ال فرعون و الذین من قبلهم)

۱۵ - کیفر الهى، سخت و طاقت فرساست. (و الله شدید العقاب)

موضوعات مرتبط

• آل فرعون: ۲، ۳، ۴، ۸، ۱۲ دنیاپرستى آل فرعون ۱ ; فرجام آل فرعون ۹
• آیات خدا: تکذیب آیات خدا ۳، ۴، ۵، ۶، ۸، ۱۰، ۱۲
• انسان: نیازهاى معنوى انسان ۱، ۲
• اولاد: اتکاى به اولاد ۱
• تاریخ: عبرت از تاریخ ۹ ; حرکت تاریخ ۱۴ ; سنّتهاى حاکم بر تاریخ ۱۳ ; فلسفه تاریخ ۱۴ ; فواید تاریخ ۹
• جهنم: آتشگیره جهنم ۳
• خدا: اراده خدا ۱۳ ; حاکمیت خدا ۱۳ ; سنّتهاى خدا ۵، ۱۳ ; عذاب خدا ۲، ۷، ۸، ۱۵
• عذاب،: اهل عذاب، ۳، ۸، ۱۱ ; مراتب عذاب، ۱۵ ; موجبات عذاب، ۳، ۵، ۷، ۸، ۱۱
• کافران: دنیاپرستى کافران ۲ ; فرجام کافران ۹ ; کیفر کافران ۵
• گناه: آثار گناه ۱۱ ; کیفر گناه ۷، ۱۱ ; گناه کبیره ۶
• گناهکاران: ۱۲
• مال: اتکاى به مال ۱
• مکذّبان: کیفر مکذّبان ۵، ۸