الجاثية ٢٨

وَ تَرَى‌ کُلَ‌ أُمَّةٍ جَاثِيَةً کُلُ‌ أُمَّةٍ تُدْعَى‌ إِلَى‌ کِتَابِهَا الْيَوْمَ‌ تُجْزَوْنَ‌ مَا کُنْتُمْ‌ تَعْمَلُونَ‌

کپی متن آیه
وَ تَرَى‌ کُلَ‌ أُمَّةٍ جَاثِيَةً کُلُ‌ أُمَّةٍ تُدْعَى‌ إِلَى‌ کِتَابِهَا الْيَوْمَ‌ تُجْزَوْنَ‌ مَا کُنْتُمْ‌ تَعْمَلُونَ‌

ترجمه

در آن روز هر امّتی را می‌بینی (که از شدّت ترس و وحشت) بر زانو نشسته؛ هر امّتی بسوی کتابش خوانده می‌شود، و (به آنها می‌گویند:) امروز جزای آنچه را انجام می‌دادید به شما می‌دهند!

|و هر امتى را به زانو درآمده مى‌بينى. هر امتى به سوى كتاب خويش خوانده مى‌شود [و گفته شود:] امروز سزاى آنچه را كه مى‌كرديد مى‌بينيد

و هر امتى را به زانو در آمده مى‌بينى؛ هر امتى به سوى كارنامه خود فراخوانده مى‌شود [و بديشان مى‌گويند:] «آنچه را مى‌كرديد امروز پاداش مى‌يابيد.

و در آن روز هر گروهی را بنگری که به زانو در آمده و هر فرقه به سوی کتاب و نامه عمل خود خوانده شود (و ندا شود که) امروز همه به پاداش اعمال خود می‌رسید.

و هر امتی را در آن روز به زانو درافتاده می بینی، [آن روز] هر امتی به سوی نامه اعمالش خوانده می شود [و به آنان می گویند:] امروز همان اعمالی که همواره انجام می دادید به شما پاداش می دهند.

هر امتى را ببينى كه به زانو درآمده است، و هر امتى را براى گرفتن نامه اعمالش بخوانند. در چنين روزى در برابر اعمالى كه كرده‌ايد پاداش مى‌بينيد.

و بینی هر امتی را که [برای دادخواهی‌] به زانو درآمده، هر امتی با کتابش فراخوانده شود، [گویند] امروز در برابر آنچه کرده‌اید، جزا می‌یابید

و هر گروهى را به زانو در آمده- نيم خيز آماده برخاستن از هول آن روز- بينى. هر گروهى را به نامه [كردار] ش فراخوانند. امروز شما را پاداش آنچه مى‌كرديد بدهند.

(ای مخاطب! در آن روز) هر ملّتی را می‌بینی که (خاشعانه و خاضعانه، چشم به انتظار فرمان یزدان؛ در محضر دادگاه خداوند دادگر مهربان) بر سر زانوها نشسته است. هر ملّتی به سوی نامه‌ی اعمالش فراخوانده می‌شود (و بدیشان گفته می‌شود:) امروز جزا و سزای کارهائی که می‌کرده‌اید به شما داده می‌شود.

و هر امّتی را به زانو در آمده بینی‌؛ هر امّتی سوی کتابش [:کارنامه‌ی اعمالش] فراخوانده می‌شود (و بدیشان می‌گویند): «آنچه را می‌کرده‌اید امروز درمی‌یابید.»

و بینی هر ملّتی را به زانو درآمده هر ملّتی خوانده شوند بسوی کتاب خویش امروز پاداش داده می‌شوید آنچه را بودید می‌کردید

You will see every community on its knees; every community will be called to its Book: “Today you are being repaid for what you used to do.

ترتیل:

ترجمه:

الجاثية ٢٧	آیه ٢٨	الجاثية ٢٩
سوره : سوره الجاثية نزول : ٨ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أُمَّةٍ»: جماعت. ملّت. «جَاثِیَةً»: بر سر زانوها نشسته. بر سر زانوها نشستن برای خشوع و خضوع در برابر قاضی القضات دادگاه قیامت، و به خاطر ترس و هراسی است که مردمان را فرا می‌گیرد. «تُدْعی إِلی کِتَابِهَا»: برای دریافت نامه اعمال خود با دست راست و یا دست چپ فراخوانده می‌شود، و برابر آن دادگاهی می‌گردد، و سعادت و یا شقاوت می‌بیند.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَوْمَ‌ نَدْعُو کُلَ‌ أُنَاسٍ‌... (۶) يُنَبَّأُ الْإِنْسَانُ‌ يَوْمَئِذٍ بِمَا... (۰)

وَ هُوَ الَّذِي‌ خَلَقَ‌ السَّمَاوَاتِ‌... (۴) فَوَ رَبِّکَ‌ لَنَحْشُرَنَّهُمْ‌ وَ... (۱) وَ أَشْرَقَتِ‌ الْأَرْضُ‌ بِنُورِ... (۱) بَلِ‌ الْإِنْسَانُ‌ عَلَى‌ نَفْسِهِ‌... (۰) وَ لَوْ أَلْقَى‌ مَعَاذِيرَهُ‌ (۰) وَ لَقَدْ أَضَلَ‌ مِنْکُمْ‌ جِبِلاًّ... (۱)

تفسیر

---

• آيات ۲۰ - ۳۷ سوره جاثيه
• رحمت خاص خداوند، نسبت به برخی از مؤمنان
• بدكاران، در حيات و ممات، با مؤمنان برابر نيستند
• ابطال پندار كفّار در يكسان دانستن مرگ نيكوكار و بدكار
• معناى «إله» گرفتن هواى نفس
• آنان که در قیامت دچار خسران می شوند
• توضیحی پیرامون کتابت اعمال و معنای آيه: «هذَا كِتَابُنَا يَنطِقُ عَلَيكُم بِالحَقّ إنّا كُنّا نَستَنسِخُ مَا كُنتُم تَعمَلُون»
• اقوال ديگر مفسران در تفسير اين آيه
• بحث روایتی
• رواياتى درباره كتابت و استنساخ اعمال

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ تَرى‌ كُلَّ أُمَّةٍ جاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‌ إِلى‌ كِتابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «28»

(در روز رستاخيز) هر امّتى را به زانو در آمده مى‌بينى، در حالى كه هر امتى به سوى كتابش (براى دادرسى) فراخوانده شده است. امروز آنچه را عمل مى‌كرديد دريافت خواهيد كرد.

نکته ها

«جاثِيَةً» به معناى نشستن روى زانو، به هنگام ترس و وحشت يا فروتنى و تسليم است.

قرآن براى انسان در قيامت سه نوع كتاب معرّفى كرده است: «1»

الف) براى هر فرد كتابى است كه كارهاى شخصى او در آن ثبت است. «وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ كِتاباً يَلْقاهُ مَنْشُوراً» «2» ما عمل هر انسانى را به گردنش مى‌آويزيم و روز قيامت آن را به صورت كتابى در برابرش مى‌گشاييم و به او خطاب مى‌شود كتاب خود را بخوان. «اقْرَأْ كِتابَكَ» «3»

ب) براى هر امّتى نيز كتابى است كه امور اجتماعى در آن ثبت است، چنانكه در اين آيه مى‌فرمايد: «كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‌ إِلى‌ كِتابِهَا»

ج) تمام امّت‌ها نيز يك كتاب دارند كه همه چيز و همه كس در آن ثبت است. «وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ» «4»

پیام ها

1- هول و هراس قيامت همه را زمين‌گير مى‌كند. «كُلَّ أُمَّةٍ جاثِيَةً»

2- معاد جسمانى است. «جاثِيَةً»

3- نظام هستى حساب و كتاب و ثبت و ضبط دارد و كار قيامت بر اساس پرونده‌

---

«1». تفسير الميزان، ج 13، ص 348.

«2». اسراء، 13.

«3». اسراء، 14.

«4». كهف، 49.

جلد 8 - صفحه 538

و گواه است. «تُدْعى‌ إِلى‌ كِتابِهَا»

4- جزاى هر شخصى در قيامت، بر اساس عملكرد او در دنياست. «الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ تَرى‌ كُلَّ أُمَّةٍ جاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‌ إِلى‌ كِتابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «28»

وَ تَرى‌ كُلَّ أُمَّةٍ جاثِيَةً: و مى‌بينى اى پيغمبر در آن روز هر گروهى را به زانو درآمده به هيئت نشسته خصوم نزد قضات، يعنى مؤمن و كافر از هيئت آن روز به اين هيئت نشسته باشند و انتظار حساب كشند. بنا به قولى در قيامت‌

جلد 12 - صفحه 59

ساعتى باشد كه آن مقدار ده سال از سالهاى دنيا است، تمام خلقان در آن مدت بزانو افتاده باشند و نفسى نفسى گويند. كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‌: هر گروهى خوانده شوند، إِلى‌ كِتابِهَا: به كتاب و نوشته عمل خودشان، يعنى صحيفه اعمال. پس ايشان را گويند: الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ‌: امروز جزا داده خواهيد شد، ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‌:

به آنچه بوديد كه عمل مى‌كرديد از طاعت و معصيت و خير و شر.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

قُلِ اللَّهُ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يَجْمَعُكُمْ إِلى‌ يَوْمِ الْقِيامَةِ لا رَيْبَ فِيهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ «26» وَ لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ «27» وَ تَرى‌ كُلَّ أُمَّةٍ جاثِيَةً كُلُّ أُمَّةٍ تُدْعى‌ إِلى‌ كِتابِهَا الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «28» هذا كِتابُنا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «29» فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَيُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فِي رَحْمَتِهِ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ (30)

ترجمه‌

بگو خدا زنده ميكند شما را پس ميميراند شما را پس جمع ميكند شما را براى روز قيامت نيست شكى در آن ولى بيشتر مردم نميدانند

و براى خدا است پادشاهى آسمانها و زمين و روزى كه بپا ميشود قيامت چنين روز زيان ميكنند اهل باطل و تباه كاران‌

و مى‌بينى هر دسته‌اى را بزانو در آينده هر دسته‌اى خوانده ميشود بسوى كتابش امروز جزا داده ميشويد آنچه را كه بوديد ميكرديد

اين كتاب ما است سخن ميگويد بر شما بحق همانا ما بوديم كه امر بنوشتن مينموديم آنچه را كه بوديد ميكرديد

پس امّا آنانكه گرويدند و كردند كارهاى شايسته پس داخل ميكند ايشانرا پروردگارشان در رحمتش اين است آن كاميابى آشكار.

تفسير

خداوند متعال در مقام ردّ قول منكرين معاد به پيغمبر خود دستور فرموده كه بگو خداوند شما را از كتم عدم بوجود آورده و زنده نموده پس ميميراند پس جمع ميكند ارواح شما را تا پايان اينعالم كه روز قيامت است و بايد در آنروز زنده شويد و شكّى در آن نيست چون بأدلّه قطعيّه معاد ثابت شده و معلوم است كسيكه قدرت داشته باشد نابودى را بود كند و نابود كند دو مرتبه ميتواند او را بود كند بلكه اعاده هر امرى آسانتر است از ابتداء بآن ولى بيشتر مردم از بيفكرى نميدانند اين امر واضح را و بعيد ميپندارند اعاده را با آنكه معترفند بابتداء و سلطنت حقّه حقيقيّه در آسمانها و زمين از آن حق است پس چگونه نميتواند مرده را زنده كند و روز كه برپا شود قيامت در آنروز اهل عدول از حق‌

---

جلد 4 صفحه 642

بباطل و تباه‌كاران خسارت زيادى ميكشند چون در نتيجه صرف عمر عزيز عذاب اليم هميشگى را تحصيل نموده‌اند و مى‌بينى تو اى پيغمبر هر امّت و جماعتى را از امم سابقه و فرق لاحقه كه دينى اختيار نمودند خواه حق باشد خواه باطل از هول محشر و خستگى ايستادن بدو كنده زانو درآيند براى انتظار حساب و بعضى جاثيه را مأخوذ از جثوه بمعناى جماعت دانسته‌اند و گفته‌اند هر امّت و فرقه‌اى مجتمعا حاضر در محشر ميشوند و در هر حال خوانده ميشوند براى مشاهده نامه اعمالشان و خدا ميفرمايد امروز بجزاى اعمالتان خواهيد رسيد اين نوشته ما است كه ملائكه بامر ما نوشته‌اند اعمال شما را براستى و درستى براى شما بيان ميكند چون ما معمولا تمام عمليّات شما را استنساخ مينموديم در دنيا يعنى ملائكه بامر ما مينوشتند و نسخه بردارى ميكردند و از بعضى روايات استفاده ميشود كه استنساخ از روى لوح محفوظ است و در هر حال خداوند بيان حال اهل ايمان و اعمال صالحه را فرموده كه مشمول رحمت حق و داخل در بهشت ميشوند و كاملا كامياب و بهره‌مند ميگردند و بيان احوال كفّار در آيات آتيه بيايد انشاء اللّه تعالى.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ تَري‌ كُل‌َّ أُمَّةٍ جاثِيَةً كُل‌ُّ أُمَّةٍ تُدعي‌ إِلي‌ كِتابِهَا اليَوم‌َ تُجزَون‌َ ما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ «28»

جلد 16 - صفحه 126

و مي‌بيني‌ ‌هر‌ امتي‌ بزانو ‌در‌ آمده‌ ‌که‌ ديگر قدرت‌ ‌بر‌ قيام‌ ندارد ‌هر‌ امتي‌ خوانده‌ ميشود بسوي‌ كتاب‌ ‌خود‌ امروز جزا داده‌ ميشويد بآنچه‌ بوديد عمل‌ ميكرديد.

وَ تَري‌ كُل‌َّ أُمَّةٍ جاثِيَةً كنايه‌ ‌از‌ بيچارگي‌ و درماندگي‌ ‌است‌ ‌که‌ هيچ‌ راه‌ فراري‌ ندارد فرداي‌ قيامت‌ ‌هر‌ دسته‌ و جمعيتي‌ گرفتار حال‌ ‌خود‌ نه‌ پناهگاهي‌ دارند و نه‌ چاره‌ سازي‌ همه‌ درمانده‌ و پريشان‌ حال‌ هستند.

كُل‌ُّ أُمَّةٍ تُدعي‌ إِلي‌ كِتابِهَا نامه عمل‌ ‌که‌ رقيب‌ و عتيد مينويسند. إِذ يَتَلَقَّي‌ المُتَلَقِّيان‌ِ عَن‌ِ اليَمِين‌ِ وَ عَن‌ِ الشِّمال‌ِ قَعِيدٌ ما يَلفِظُ مِن‌ قَول‌ٍ إِلّا لَدَيه‌ِ رَقِيب‌ٌ عَتِيدٌ ق‌، آيه 16 و 17. و يكي‌ ‌از‌ نصوص‌ قرآن‌ و ضرورت‌ دين‌ نامه عمل‌ ‌است‌ بعضي‌ بدست‌ راست‌ بعضي‌ بدست‌ چپ‌ بعضي‌ ‌از‌ عقب‌ سر چنانچه‌ ميفرمايد: فَأَمّا مَن‌ أُوتِي‌َ كِتابَه‌ُ بِيَمِينِه‌ِ فَسَوف‌َ يُحاسَب‌ُ حِساباً يَسِيراً وَ يَنقَلِب‌ُ إِلي‌ أَهلِه‌ِ مَسرُوراً وَ أَمّا مَن‌ أُوتِي‌َ كِتابَه‌ُ وَراءَ ظَهرِه‌ِ فَسَوف‌َ يَدعُوا ثُبُوراً وَ يَصلي‌ سَعِيراً انشقاق‌، آيه 7 ‌الي‌ 12.

اليَوم‌َ تُجزَون‌َ ما كُنتُم‌ تَعمَلُون‌َ چنانچه‌ ميفرمايد: اليَوم‌َ تُجزي‌ كُل‌ُّ نَفس‌ٍ بِما كَسَبَت‌ لا ظُلم‌َ اليَوم‌َ مؤمن‌، آيه 17. يَومَئِذٍ يَصدُرُ النّاس‌ُ أَشتاتاً لِيُرَوا أَعمالَهُم‌ فَمَن‌ يَعمَل‌ مِثقال‌َ ذَرَّةٍ خَيراً يَرَه‌ُ وَ مَن‌ يَعمَل‌ مِثقال‌َ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه‌ُ زلزال‌، آيه 6 ‌الي‌ 8.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 28)- این آیه صحنه قیامت را به طرز بسیار گویائی ترسیم کرده، می‌گوید: «در آن روز هرامتی را می‌بینی (که از شدت ترس و وحشت) بر زانو نشسته» (وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً).

سپس دومین صحنه از صحنه‌های قیامت را به این صورت بیان می‌کند که:

«هرامتی به سوی کتابش خوانده می‌شود (و به آنها می‌گویند:) امروز جزای آنچه را انجام می‌دادید به شما می‌دهند» (کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).

ج4، ص418

این کتاب همان نامه اعمالی است که تمام نیکیها و بدیها، زشتیها و زیبائیهای گفتار و کردار انسانها در آن ثبت است.

تعبیر «کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا» نشان می‌دهد که علاوه بر نامه اعمالی که برای هر انسانی جداگانه موجود است هر امتی نیز نامه اعمالی متعلق به جمع و گروه خود دارد.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - ناتوانى، هراس و وحشت همه گروه ها و مجموعه ها، در روز قیامت (و ترى کلّ أمّة جاثیة) «جُثُوّ» (مصدر «جاثیة») به معناى به زانو نشستن است و در این جا مى تواند کنایه از هراس، دلهره و تسلیم باشد.

۲ - قیامت، صحنه زانو زدن انسان و تسلیم الزامى او در برابر حق (و ترى کلّ أمّة جاثیة)

۳ - ظهور حاکمیت و قدرت یگانه خداوند براى آدمیان در قیامت (و للّه ملک السموت و الأرض ... و ترى کلّ أمّة جاثیة ... الیوم تجزون) با توجه به آیه قبل - که سخن از مالکیت و حاکمیت مطلق خدا به میان آورد - به زانو نشستن امت ها در قیامت - که در این آیه مطرح شده - مى تواند نشانگر ظهورِ قدرت و حاکمیت خداوند در آن روز باشد.

۴ - اضطرار و ناتوانى همه امت ها در روز قیامت، امرى نمایان و قابل مشاهده (و ترى کلّ أمّة جاثیة) تعبیر «ترى» مشهود بودن آن صحنه را افاده مى کند و «جاثیة» مى تواند کنایه از اضطرار و ناتوانى باشد.

۵ - انسان ها در قیامت، متشکل در گروه هایى مشخّص و متمایز (و ترى کلّ أمّة جاثیة کلّ أمّة تدعى) واژه «اُمّة»، مى نمایاند که حضور انسان ها در قیامت، در مجموعه ها و امت ها است; نه به صورت منفرد.

۶ - پیامبر(ص)، شاهد و ناظر بر تمامى امت ها در قیامت * (و ترى کلّ أمّة جاثیة) برداشت بالا بدان احتمال است که خطاب «ترى» اختصاص به شخص پیامبر(ص) داشته باشد.

۷ - تسلى و دلدارى خداوند به پیامبر(ص)، در برابر حق ناپذیرى منکران معاد (و قالوا ما هى إلاّ حیاتنا الدنیا ... و ترى کلّ أمّة جاثیة)

۸ - فراخوانده شدن هر امت، به سوى نامه اعمال خویش در قیامت (کلّ أمّة تدعى إلى کتبها)

۹ - هر امّت، داراى نامه عملى ویژه و گروهى، در قیامت (کلّ أمّة تدعى إلى کتبها) بازگشت ضمیر «کتابها» به امت، ظهور در این معنا دارد که هر جامعه و امت - به عنوان یک جمع و گروه - کتاب و پرونده اى ویژه و مخصوص به خود دارد.

۱۰ - احضار امت ها براى حسابرسى، مایه هراس و به زانو درآمدن آنان در صحنه قیامت * (و ترى کلّ أمّة جاثیة کلّ أمّة تدعى إلى کتبها) برداشت بالا بدان احتمال است که جمله «کلّ أمة تدعى إلى کتابها» درصدد بیان علت «کلّ اُمّة جاثیة» باشد.

۱۱ - داورى خداوند در قیامت، درباره هر امت، براساس کتاب آسمانى آنان است.* (کلّ أمّة تدعى إلى کتبها) در صورتى که مراد از «کتاب» در «کتابها» کتاب آسمانى ویژه هر امت باشد; از دعوت شدن آنان به سوى کتاب آسمانى شان برداشت بالا استفاده مى شود.

۱۲ - گروه بندى امت ها در قیامت، براساس کتاب آسمانى ویژه آنان خواهد بود.* (و ترى کلّ أمّة جاثیة کلّ أمّة تدعى إلى کتبها) در صورتى که مراد از «کتاب» کتاب آسمانى باشد; از فراخوانده شدن هر امت به کتاب خویش، استفاده مى شود که انسان ها براساس کتاب آسمانى خویش، در قیامت گروه گروه خواهند شد.

۱۳ - جزاى انسان ها در قیامت، براساس عملکرد دنیوى آنان است. (الیوم تجزون ما کنتم تعملون)

۱۴ - داورى خداوند درباره امت ها، براساس نامه عمل شان (تدعى إلى کتبها الیوم تجزون ما کنتم تعملون) از این که پس از فراخوانى انسان ها به نامه عمل خویش، مسأله جزاى آنان مطرح شده است; به دست مى آید که نامه عمل شان ملاک داورى حق خواهد بود.

۱۵ - کیفر و پاداش خداوند در قیامت، چیزى جز حقیقت اعمال انسان در دنیا نیست. * (الیوم تجزون ما کنتم تعملون) از تعبیر «تجزون ما کنتم تعملون» مى توان استفاده کرد که جزاى خداوند در قیامت، همان اعمال خود انسان است.

موضوعات مرتبط

• امتها: آثار احضار اخروى امتها ۱۰; آثار حسابرسى اخروى امتها ۱۰; اضطرار اخروى امتها ۴; دعوت اخروى از امتها ۸; رؤیت عجز امتها ۴; عجز اخروى امتها ۴; گواهان اخروى امتها ۶; نامه عمل امتها ۸، ۹
• انسان: ترس اخروى انسان ها ۱; عجز اخروى انسان ها ۱
• پاداش: ملاک پاداش اخروى ۱۳
• خدا: حاکمیت اخروى خدا ۳; حقیقت پاداشهاى خدا ۱۵; حقیقت کیفرهاى خدا ۱۵; قدرت اخروى خدا ۳; ملاک قضاوت اخروى خدا ۱۱; ملاک قضاوت خدا ۱۴
• عمل: آثار اخروى عمل ۱۳; تجسم عمل ۱۵
• قیامت: اهوال قیامت ۱، ۱۰; تسلیم در قیامت ۲; تمایز گروهها در قیامت ۵; حق پذیرى در قیامت ۲; ظهور حقایق در قیامت ۳، ۴; ملاک گروهبندى در قیامت ۱۲; ویژگیهاى قیامت ۱، ۲، ۴، ۱۰
• کتب آسمانى: نقش اخروى کتب آسمانى ۱۱، ۱۲
• محمد(ص): دلدارى به محمد(ص) ۷; گواهى اخروى محمد(ص) ۶
• معاد: حق ناپذیرى مکذبان معاد ۷
• نامه عمل: نامه عمل در قیامت ۹; نقش نامه عمل ۱۴
• نظام جزایى :۱۳