روایت:الکافی جلد ۱ ش ۲۵۷

آدرس: الكافي، جلد ۱، كِتَابُ التَّوْحِيدِ

احمد بن ادريس عن محمد بن عبد الجبار عن صفوان بن يحيي قال :

سَأَلَنِي‏ أَبُو قُرَّةَ اَلْمُحَدِّثُ‏ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَى‏ أَبِي اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا ع‏ فَاسْتَأْذَنْتُهُ فِي ذَلِكَ فَأَذِنَ لِي فَدَخَلَ عَلَيْهِ فَسَأَلَهُ عَنِ اَلْحَلاَلَ وَ اَلْحَرَامِ وَ اَلْأَحْكَامِ حَتَّى بَلَغَ سُؤَالُهُ إِلَى اَلتَّوْحِيدِ فَقَالَ‏ أَبُو قُرَّةَ إِنَّا رُوِّينَا أَنَّ اَللَّهَ قَسَمَ اَلرُّؤْيَةَ وَ اَلْكَلاَمَ بَيْنَ نَبِيَّيْنِ‏ فَقَسَمَ اَلْكَلاَمَ‏ لِمُوسَى‏ وَ لِمُحَمَّدٍ اَلرُّؤْيَةَ فَقَالَ‏ أَبُو اَلْحَسَنِ ع‏ فَمَنِ اَلْمُبَلِّغُ عَنِ اَللَّهِ إِلَى اَلثَّقَلَيْنِ مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ‏ لاََ تُدْرِكُهُ اَلْأَبْصََارُ وَ لاََ يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ أَ لَيْسَ‏ مُحَمَّدٌ قَالَ بَلَى‏ قَالَ‏ كَيْفَ يَجِي‏ءُ رَجُلٌ إِلَى اَلْخَلْقِ جَمِيعاً فَيُخْبِرُهُمْ أَنَّهُ جَاءَ مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ وَ أَنَّهُ يَدْعُوهُمْ إِلَى اَللَّهِ بِأَمْرِ اَللَّهِ فَيَقُولُ‏ لاََ تُدْرِكُهُ اَلْأَبْصََارُ وَ لاََ يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ ثُمَّ يَقُولُ أَنَا رَأَيْتُهُ بِعَيْنِي وَ أَحَطْتُ بِهِ عِلْماً وَ هُوَ عَلَى صُورَةِ اَلْبَشَرِ أَ مَا تَسْتَحُونَ‏ مَا قَدَرَتِ اَلزَّنَادِقَةُ أَنْ تَرْمِيَهُ‏ بِهَذَا أَنْ يَكُونَ‏ يَأْتِي مِنْ عِنْدِ اَللَّهِ بِشَيْ‏ءٍ ثُمَّ يَأْتِي بِخِلاَفِهِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ قَالَ‏ أَبُو قُرَّةَ فَإِنَّهُ يَقُولُ وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى‏ََ فَقَالَ‏ أَبُو اَلْحَسَنِ ع‏ إِنَّ بَعْدَ هَذِهِ اَلْآيَةِ مَا يَدُلُّ عَلَى مَا رَأَى حَيْثُ قَالَ‏ مََا كَذَبَ اَلْفُؤََادُ مََا رَأى‏ََ يَقُولُ مَا كَذَبَ فُؤَادُ مُحَمَّدٍ مَا رَأَتْ عَيْنَاهُ‏ ثُمَّ أَخْبَرَ بِمَا رَأَى فَقَالَ‏ لَقَدْ رَأى‏ََ مِنْ آيََاتِ رَبِّهِ اَلْكُبْرى‏ََ فَآيَاتُ اَللَّهِ غَيْرُ اَللَّهِ‏ وَ قَدْ قَالَ اَللَّهُ‏ وَ لاََ يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً فَإِذَا رَأَتْهُ اَلْأَبْصَارُ فَقَدْ أَحَاطَتْ بِهِ اَلْعِلْمَ وَ وَقَعَتِ اَلْمَعْرِفَةُ فَقَالَ‏ أَبُو قُرَّةَ فَتُكَذِّبُ بِالرِّوَايَاتِ‏ فَقَالَ‏ أَبُو اَلْحَسَنِ ع‏ إِذَا كَانَتِ اَلرِّوَايَاتُ مُخَالِفَةً لِلْقُرْآنِ‏ كَذَّبْتُهَا وَ مَا أَجْمَعَ‏ اَلْمُسْلِمُونَ‏ عَلَيْهِ أَنَّهُ لاَ يُحَاطُ بِهِ عِلْماً وَ لاََ تُدْرِكُهُ اَلْأَبْصََارُ وَ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ

ترجمه

کمره ای, اصول کافی ترجمه کمره ای جلد ۱, ۲۷۷

صفوان بن يحيى گويد: ابو قره محدث از من خواست كه او را خدمت امام رضا (ع) ببرم، من از آن حضرت اجازه خواستم و به من اجازه داد، ابو قره شرفياب شد و از آن حضرت سؤالاتى در حلال و حرام و سائر احكام كرد تا رشته سؤال را به توحيد كشيد و به آن حضرت عرض كرد: به ما روايت رسيده است كه خدا شرف ديدار خود و همسخنى خود را ميان دو پيغمبر قسمت كرده و سخن را به موسى (ع) داده و شرف ديدار خود را به محمد (ص). امام رضا (ع) فرمود: پس كى از طرف خدا به همه جن و انس تبليغ كرده است كه: ۱- ديده‏ها او را درك نكنند. ۲- او را در علم خود نگنجانند. ۳- به مانند او چيزى نباشد. آيا خود محمد (ص) نيست؟ گفت: چرا، فرمود: چگونه‏ ممكن است مردى به همه خلق توجه كند و به آنها خبر دهد كه از طرف خدا آمده و به دستور خدا آنها را به سوى خدا مى‏خواند و مى‏گويد: ۱- ديده‏ها او را درك نكنند. ۲- او را در علم خود نگنجانند. ۳- به مانند او چيزى نباشد. و سپس بگويد من خودم او را به چشم خود ديده‏ام و او را در علم خود گنجانيده‏ام و او به صورت آدمى است؟ شرم نمى كنيد؟ بى‏دين‏ها هم نتوانستند پيغمبر اسلام را از اين راه انتقاد كنند كه: تناقض مى‏گويد، از طرف خدا چيزى مى‏آورد و از راه ديگر مخالف آن را مى‏گويد. ابو قره گفت: خدا هم مى‏فرمايد (آيه ۱۳ سوره نجم): «و محققا او را در يك فرود آمدن ديگرى ديد» امام فرمود: پس از خود همين دليل هست كه چه را ديده آنجا كه گفته است (۱۱ سوره نجم): «دروغ شمرد دل آنچه را ديد» مى‏گويد: دل محمد دروغ نشمرد آنچه را چشم او ديد، سپس آنچه را ديده بود خبر داد و فرمود (۱۸ سوره نجم): «محققا از آيات بزرگتر پروردگارش ديد» آيات خدا جز خدا است، خدا فرموده است: «او را در علم خود نگنجانند» اگر ديده‏هايش توانند ديد در علم بشر گنجانيده شده است و به شخص شناخته شده. ابو قره عرض كرد: پس اين همه روايات را دروغ بشماريم، امام (ع) فرمود: وقتى روايات با قرآن مخالف باشند آنها را بايد دروغ بدانى آنچه مورد اتفاق مسلمانها است اين است كه: ۱- «خدا در علم بشر گنجانيده نشود» (۱۱۰ سوره طه). ۲- «ديده‏ها او را درك نكنند» (۱۰۴ سوره انعام). ۳- «نيست به مانند او هيچ چيز» (۱۱ سوره ۴۲).

مصطفوى‏, اصول کافی ترجمه مصطفوی جلد ۱, ۱۲۸

صفوان بن يحيى گويد: ابو قره محدث از من خواست كه او را خدمت حضرت رضا (ع) برم، از آن حضرت اجازه خواستم، اجازه فرمود، ابو قره بمحضرش رسيد و از حلال و حرام و احكام دين پرسش كرد تا آنكه سؤالش بتوحيد رسيد و عرض كرد: براى ما چنين روايت كرده‏اند كه خدا ديدار و هم سخنى خويش را ميان دو پيغمبر تقسيم فرمود، قسمت هم سخنى را بموسى و قسمت ديدار خويش را بمحمد عطا كرد. حضرت فرمود: پس آنكه از طرف خدا بجن و انس رسانيد كه: ديده‏ها او را درك نكند، علم مخلوق باو احاطه نكند، چيزى مانند او نيست، كى بود؟ مگر محمد (ص) نبود؟ عرض كرد: چرا، فرمود: چگونه ممكن است مردى بسوى تمام مخلوق آيد و بآنها گويد كه از جانب خدا آمده و آنها را بفرمان خدا بسوى خدا خواند و بگويد: ديده‏ها خدا را در نيابند و علمشان باو احاطه نكند و چيزى مانندش نيست سپس همين مرد بگويد: من بچشمم خدا را ديدم و باو احاطه علمى پيدا كردم و او بشكل انسانست!!! خجالت نميكشيد؛! زنادقه نتوانستند چنين نسبتى باو دهند كه او چيزى از جانب خدا آورد و سپس از راه ديگر خلاف آن را گويد. ابو قره گفت: خدا خود فرمايد: (۱۳ سوره ۵۳) بتحقيق او را در فرود آمدن ديگرى ديد. حضرت ابو الحسن عليه السلام فرمود: بعد از اين آيه، آيه ايست كه دلالت دارد بر آنچه پيغمبر ديده، خدا فرمايد: (آيه ۱۱) دل آنچه را ديد دروغ نشمرد يعنى دل محمد آنچه را چشمش ديد، دروغ ندانست- سپس خدا آنچه را محمد ديده خبر دهد و فرمايد (آيه ۱۸) پيغمبر از آيات بسيار بزرگ پروردگارش ديد، و آيات خدا غير خود خداست، و باز خدا فرمايد: مردم احاطه علمى بخدا پيدا نكنند، در صورتى كه اگر ديدگان او را بينند علمشان باو احاطه كرده و دريافت او واقع شده است. ابو قره عرض كرد: پس روايات را تكذيب مينمائيد. فرمود: هر گاه روايات مخالف قرآن باشند تكذيبشان كنم، و آنچه مسلمين بر آن اتفاق دارند اينست كه: احاطه علمى باو پيدا نشود، ديدگان او را ادراك نكنند، چيزى مانند او نيست،

محمدعلى اردكانى, تحفة الأولياء( ترجمه أصول كافى) - جلد ۱, ۳۱۳

احمد بن ادريس، از محمد بن عبدالجبّار، از صفوان بن يحيى روايت كرده است كه گفت: ابو قُرّه محدث از من خواهش نمود كه او را به خدمت امام رضا عليه السلام برسانم. در اين باب، از آن حضرت اذن خواستم و مرا اذن داد و بعد از آن ابو قُرّه به خدمت آن حضرت رسيد و او را از حلال و حرام و احكام خدا سؤال نمود، تا آن‏كه سؤال او به توحيد و خداشناسى رسيد. ابو قُرّه عرض كرد كه: روايت به ما رسيده كه خدا ديدن و سخن گفتن را در ميانه دو پيغمبر قسمت فرموده. پس قسمت موسى را سخن گفتن و قسمت محمد را ديدن قرار داده. حضرت فرمود كه: «پس كيست آن‏كه تبليغ رسالت نموده از جانب خدا به سوى ثقلين؛ از جنّ و انس كه: «لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ» و «وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً» و «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ». آيا اين رساننده محمد نيست؟» أبو قُرّه عرض كرد كه: بلى. حضرت فرمود كه: «چگونه مردى مى‏آيد به سوى همه خلائق و ايشان را خبر مى‏دهد كه از جانب خدا آمده است، و اين‏كه ايشان را به سوى خدا دعوت مى‏كند به فرموده خدا و مى‏گويد كه: «لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ» و «وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ‏ عِلْماً» و «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ». بعد از آن مى‏گويد كه: من او را به چشم خود ديدم و احاطه كردم به ذات او از روى دانش و او بر صورت آدمى است؟ آيا شرم نمى‏كنيد كه اين نوع نسبت‏ها به پيغمبر و خدا مى‏دهيد؟ آيا زنديقان نتوانستند كه آن حضرت را متهم كنند به اين‏كه چنين باشد كه از نزد خدا چيزى را بياورد و بعد از آن خلاف آن را بياورد از راه ديگر» (يعنى: وجوه اتهام بسيار است، چرا اين وجه را كه بطلان اين ظاهر و هويدا است برگزيدند. و مى‏تواند كه كلام استفهام نباشد، بلكه خبر باشد و معنى آن اين باشد كه: زنادقه بر چنين چيزى قدرت ندارند، چه از احوال آن حضرت بر هر كه او را شناخته، معلوم است كه ساحت معرفتش به غبار اين نوع اتهام آلوده نمى‏گردد. و بنا بر بعضى از نسخه‏ها، احتمال ديگر مى‏رود و ليكن اول ظاهرتر است).

ابو قُرّه عرض كرد كه: آن جناب مى‏فرمايد كه: «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى‏» «۱»، يعنى: «و هر آينه كه به حقيقت كه ديد پيغمبر بر او يكبار ديگر». حضرت فرمود كه: «بعد از اين آيه، چيزى هست كه دلالت كند بر آن‏كه، چه ديده در آنجا كه فرموده: «ما كَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأى‏»، يعنى: دروغ نگفت دل آنچه را كه ديد». حضرت فرمود كه: «خدا مى‏فرمايد كه دروغ نگفت دل محمد، آن چيزى را كه چشم‏هاى آن حضرت ديد». «۲» و حضرت فرمود كه: «خدا بعد از آن، به آنچه پيغمبر ديده، خبر داده و فرموده كه: «لَقَدْ رَأى‏ مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرى‏» «۳»، يعنى: هر آينه به حقيقت كه ديد محمد صلى الله عليه و آله از نشانه‏هاى پروردگار خويش، نشانه بزرگ‏تر» (يا از نشانه‏هاى بزرگ‏ترين او را از حيثيت دلالت بر كمال قدرت حضرت عزت مانند ديدن جبرئيل به صورت اصلى و غير آن‏كه در تفاسير مذكور است). و حضرت فرمود كه: «پس آيات و نشانه‏هاى خدا، غير خدا است (چه مضاف و مضاف اليه غير يكديگراند)، و حال آن‏كه خدا فرموده كه: «وَ لا يُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً» «۴»، يعنى: «و احاطه نمى‏توانند نمود به ذات خدا از روى علم و دانش». پس هر گاه چشم‏ها او را ببينند، و به او احاطه نموده از روى علم و معرفت خدا واقع شود». __________________________________________________

(۱). نجم، ۱۳.
(۲). و اين آيه در قرآن مجيد، پيش از آيه اول است نه به عكس؛ چنانچه در اين حديث است و وجه آن، اين است كه ياراوى اشتباه كرده يا كاتب غلط كرده يا در قرآن اهل بيت عليهم السلام چنين است. (مترجم)
(۳). نجم، ۱۸.
(۴). طه، ۱۱۰.
                   

ابو قُرّه عرض كرد كه: پس روايت‏ها را تكذيب مى‏كنى و آنها را به دروغ نسبت مى‏دهى؟ حضرت فرمود كه: «هر گاه روايات، با قرآن مخالفت داشته باشد، آنها را تكذيب مى‏كنم به آنچه مسلمانان بر آن اجماع كرده‏اند كه: احاطه نمى‏شود به او از روى علم و چشم‏ها او را در نيابد و هيچ چيز مانند او نيست».