الأعراف ١٣٧

وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ‌ الَّذِينَ‌ کَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ‌ مَشَارِقَ‌ الْأَرْضِ‌ وَ مَغَارِبَهَا الَّتِي‌ بَارَکْنَا فِيهَا وَ تَمَّتْ‌ کَلِمَةُ رَبِّکَ‌ الْحُسْنَى‌ عَلَى‌ بَنِي‌ إِسْرَائِيلَ‌ بِمَا صَبَرُوا وَ دَمَّرْنَا مَا کَانَ‌ يَصْنَعُ‌ فِرْعَوْنُ‌ وَ قَوْمُهُ‌ وَ مَا کَانُوا يَعْرِشُونَ‌

کپی متن آیه
وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ‌ الَّذِينَ‌ کَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ‌ مَشَارِقَ‌ الْأَرْضِ‌ وَ مَغَارِبَهَا الَّتِي‌ بَارَکْنَا فِيهَا وَ تَمَّتْ‌ کَلِمَةُ رَبِّکَ‌ الْحُسْنَى‌ عَلَى‌ بَنِي‌ إِسْرَائِيلَ‌ بِمَا صَبَرُوا وَ دَمَّرْنَا مَا کَانَ‌ يَصْنَعُ‌ فِرْعَوْنُ‌ وَ قَوْمُهُ‌ وَ مَا کَانُوا يَعْرِشُونَ‌

ترجمه

و مشرقها و مغربهای پر برکت زمین را به آن قومِ به ضعف کشانده شده (زیر زنجیر ظلم و ستم)، واگذار کردیم؛ و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که به خرج دادند، تحقّق یافت؛ و آنچه فرعون و فرعونیان (از کاخهای مجلّل) می‌ساختند، و آنچه از باغهای داربست‌دار فراهم ساخته بودند، در هم کوبیدیم!

و به آن گروهى كه تضعيف مى‌شدند، مشرق‌ها و مغرب‌هاى [آن‌] سرزمين را كه بركت داده بوديم واگذاشتيم و وعده‌ى نيك پروردگار تو در حق بنى اسرائيل، به پاس صبوريشان تحقق يافت و آنچه را كه فرعون و قوم او مى‌ساختند و آنچه را كه بر مى‌افراشتند ويران كرديم

و به آن گروهى كه پيوسته تضعيف مى‌شدند، [بخشهاى‌] باختر و خاورى سرزمين [فلسطين‌] را -كه در آن بركت قرار داده بوديم- به ميراث عطا كرديم. و به پاس آنكه صبر كردند، وعده نيكوى پروردگارت به فرزندان اسرائيل تحقق يافت، و آنچه را كه فرعون و قومش ساخته و افراشته بودند ويران كرديم.

و طایفه‌ای را که فرعونیان ذلیل و ناتوان می‌داشتند وارث مشرق و مغرب زمین با برکت (مصر و شامات) گردانیدیم و آن سخن و وعده نیکوی خدای تو بر بنی اسرائیل تحقق یافت به پاداش صبری که (در مصائب) کردند، و آنچه را فرعون و قومش می‌ساختند و می‌افراشتند (از صنایع و عمارات و کاخهای با عظمت) ویران نمودیم.

و به آن گروهی که همواره ناتوان و زبونشان شمرده بودند، نواحی شرقی و غربی آن سرزمین را که در آن [از جهت فراوانی نعمت، ارزانی و حاصل خیزی] برکت قرار داده بودیم، بخشیدیم؛ و وعده نیکوتر و زیباتر پروردگارت بر بنی اسرائیل به [پاداش] صبری که [بر سختی ها و بلاها] کردند تحقّق یافت، و آنچه را که همواره فرعون وفرعونیان [از کاخ و قصرهای مجلّل] و سایه بان های خوش نشین می افراشتند، نابود کردیم.

و به آن مردمى كه به ناتوانى افتاده بودند، شرق و غرب آن سرزمين را كه بركت داده بوديم به ميراث داديم، و وعده نيكويى كه پروردگار تو به بنى‌اسرائيل داده بود بدان سبب كه شكيبايى ورزيده بودند، به كمال رسيد و هر چه را فرعون و قومش مى‌ساختند و كاخهايى را كه برمى‌افراشتند ويران كرديم.

و آن قوم را که مستضعف بودند، وارث مشرق‌ها و مغرب‌های سرزمینی ساختیم که به آن برکت بخشیده بودیم، و [بدین گونه‌] به خاطر صبری که کرده بودند وعده نیکوی پروردگارت در حق بنی‌اسرائیل تحقق یافت و آنچه فرعون و قومش ساخته و برآورده بودند، نابود کردیم‌

و به مردمى كه ناتوان و زبون شمرده مى‌شدند خاورها و باخترهاى آن سرزمين را كه در آنها بركت نهاديم به ميراث داديم و سخن- يعنى وعده- نيكوى پروردگار تو بر فرزندان اسرائيل به پاداش آن شكيبايى كه كردند انجام يافت. و آنچه را فرعون و قوم او مى‌ساختند- از بناها و كوشكها- و آنچه را بر مى‌افراشتند- از داربستها و سايه بانها- ويران كرديم.

و ما همه‌ی جهات و نواحی پرنعمت و برکت سرزمین (مصر و شام) را به قوم مستضعف (و دربندِ زنجیر ظلم و ستم، یعنی بنی‌اسرائیل) واگذار کردیم، و وعده‌ی نیک پروردگارت بر بنی‌اسرائیل، به خاطر صبر و استقامتی که نشان دادند، تحقّق یافت، و آنچه فرعونیان (از کاخهای مجلّل) ساخته بودند، و آنچه از باغهای داربست فراهم آورده بودند، درهم کوبیدیم.

و به آن گروهی که مستضعف بوده‌اند (بخش‌های) باختر و خاور سرزمین (فلسطین) را - که در آن، برکت نهاده بودیم برایشان به میراث (از فرعونیان) عطا کردیم و به پاس آنکه صبر کردند نیکوترین کلمه‌ی پروردگارت به فرزندان اسرائیل تحقق یافت و آنچه را که فرعون و قومش می‌ساخته و می‌افراشته‌اند ویران کردیم.

و ارث دادیم به گروهی که ناتوان شمرده می‌شدند خاورها و باخترهای زمین را که در آنها برکت نهادیم و انجام گرفت سخن پروردگارت نکوی بر بنی‌اسرائیل بدانچه شکیبا شدند و واژگون ساختیم آنچه را می‌ساختند فرعون و قومش و آنچه می‌افراشتند

And We made the oppressed people inherit the eastern and western parts of the land, which We had blessed. Thus the fair promise of your Lord to the Children of Israel was fulfilled, because of their endurance. And We destroyed what Pharaoh and his people had built, and what they had harvested.

ترتیل:

ترجمه:

الأعراف ١٣٦	آیه ١٣٧	الأعراف ١٣٨
سوره : سوره الأعراف نزول : ١٠ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَوْرَثْنَا»: واگذار کردیم. عطاء نمودیم. «یُسْتَضْعَفُونَ»: تحقیر و تضعیف می‌شدند. «مَشَارِقَ الأرْضِ وَ مَغَارِبَها»: مراد همه نواحی و جهات سرزمین وسیع مصر یا شام و یا هردوی آنها است که چه بسا شام تحت فرمانروائی فرعون بوده باشد. مراد از مشرقها و مغربها، جوانب شرقی و غربی، یا افقهای مختلفی است که سرزمین پهناور به خاطر خاصّیّت کرویّت زمین خواهد داشت. «بَارَکْنَا فِیهَا»: رزق و روزی و نعمت و سرسبزی را در آن افزودیم (نگا: دخان / - ). «تَمَّتْ»: تحقّق یافت. اجرا گردید. «کَلِمَةُ»: وعده خدا به بنی‌اسرائیل درباره نابودی دشمنانشان و جانشین گرداندن آنان (نگا: اعراف / و قصص / و . «بِمَا صَبَرُوا»: به سبب صبرایشان بر شدائدی که از فرعون و فرعونیان دیدند. «دَمَّرْنَا»: تخریب و ویران کردیم. «کَانُوا یَعْرِشُونَ»: برمی‌افراشتند و استوار می‌داشتند، اعم از کاخها و خانه‌ها و داربستِ درختها (نگا: انعام / و نحل / ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ نُرِيدُ أَنْ‌ نَمُنَ‌ عَلَى‌... (۳) کَذٰلِکَ‌ وَ أَوْرَثْنَاهَا قَوْماً... (۳) کَذٰلِکَ‌ وَ أَوْرَثْنَاهَا بَنِي‌... (۲) وَ نُمَکِّنَ‌ لَهُمْ‌ فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ... (۲) کَذٰلِکَ‌ وَ أَوْرَثْنَاهَا قَوْماً... (۲)

وَ نُمَکِّنَ‌ لَهُمْ‌ فِي‌ الْأَرْضِ‌ وَ... (۴) کَمْ‌ تَرَکُوا مِنْ‌ جَنَّاتٍ‌ وَ... (۰) وَ زُرُوعٍ‌ وَ مَقَامٍ‌ کَرِيمٍ‌ (۲) وَ نَعْمَةٍ کَانُوا فِيهَا فَاکِهِينَ‌ (۳) وَ لَقَدْ بَوَّأْنَا بَنِي‌... (۴) وَ قَالَ‌ الَّذِينَ‌ کَفَرُوا... (۲)

تفسیر

---

• آيات ۱۲۷ - ۱۳۷، سوره اعراف
• فرعون هم مدعى خدايى بوده و هم خدايانى را مى پرستيده است
• سخن فخر رازى درباره معتقدات فرعون و اشكالى كه بر آن وارد است
• تحريك و تشويق موسى (ع ) بنى اسرائيل را به قيام عليه فرعون و استعانت از خدا وصبر در برابر شدائد مبارزه
• شكوه بنى اسرائيل نزد موسى (ع ) و جواب موسى (ع ) به ايشان
• مبتلا نمودن خداوند فرعونيان را به قحطى وتفّاءل بدآنان درباره موسى (ع )
• نزول عذابهاى متعدد بر قوم فرعون ، به تفصيل و در زمانهاى مناسب
• عهدشكنى قوم فرعون بعد از برداشته شدن عذاب از آنان
• بحث روايتى (درباره مبتلا گشتن فرعونيان به عذابهاى متعدد و عهدشكنى ايشان )

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِي بارَكْنا فِيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‌ عَلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ «137»

و بخش‌هاى شرقى و غربى سرزمين (فلسطين) را كه در آن بركت قرار داده بوديم به قومى كه پيوسته تضعيف مى‌شدند به ميراث داديم و وعده‌ى نيكوى پروردگارت درباره‌ى (پيروزى) بنى‌اسرائيل، به خاطر صبرشان تحقّق يافت و آنچه را فرعون وقومش (از كاخ) ساخته و آنچه را افراشته بودند ويران كرديم.

نکته ها

«ارث»، به دارايى و مالى گفته مى‌شود كه انسان بدون كسب و كار و معامله‌اى به آن برسد، خواه از مردگان باشد يا از زندگان. «1»

داستان عبور حضرت موسى و پيروانش از دريا و غرق شدن و عذاب فرعونيان در آن، ترسيمى از قيامت است كه همه وارد جهنّم مى‌شوند و سپس متّقين نجات پيدا مى‌كنند. وَ إِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وارِدُها ... ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيها جِثِيًّا «2»

سرزمين‌هايى كه در اختيار فرعونيان بود، آنچنان وسيع بود كه افق‌هاى متعدّد و طلوع و غروب‌هاى متفاوت داشت. «مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا» و همچنين داراى محصولات و بركات مادّى ومعنوى بسيارى بود، زيرا محلّ بعثت انبياى الهى و مدفن بسيارى از آنان بود.

پيش از اكتشافات بشر، قرآن، زمين را كروى معرّفى كرده است. زيرا لازمه‌ى تعدّد مشرق‌ «مَشارِقَ» و مغرب «مغارب»، كروى و در حركت بودن زمين است.

خداوند در اين آيه به پيامبر اسلام نيز نويد پيروزى مى‌دهد. به كار بردن لفظ «رَبِّكَ» در

---

«1». تفسير نمونه.

«2». مريم، 71- 72.

جلد 3 - صفحه 158

جمله‌ى‌ «وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ»، به معناى آن است كه تو نيز مشمول حمايت ما هستى.

پیام ها

1- حمايت خداوند از مستضعفان، مخصوص بنى‌اسرائيل نيست، بلكه‌يك سنّت دائمى است. «أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ» و نفرمود: «اورثنا بنى‌اسرائيل»

2- بنى‌اسرائيل، در مدّت طولانى به دست فرعونيان به ضعف كشيده شده بودند.

«كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ»

3- حكومت انبيا، حكومت مستضعفان است. «يُسْتَضْعَفُونَ»

4- شرط پيروزى، صبر و مقاومت است. مستضعفان و ملّتى كه صابر و مقاوم باشند، وارث زمين مى‌شوند. أَوْرَثْنَا ... بِما صَبَرُوا

5- خداوند، بى‌كم وكاست به وعده‌هايش عمل مى‌كند. «وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ»

6- هلاكت فرعونيان و به حكومت رسيدن بنى‌اسرائيل، از سخنان و وعده‌هاى زيباى پروردگار است. «كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‌»

7- تحوّلات اجتماعى و تاريخى، به دست خداوند است. أَوْرَثْنَا ... دَمَّرْنا

8- قوم فرعون از نظر صنعت و ساخت بنا، پيشرفته بودند. يَصْنَعُ‌ ... يَعْرِشُونَ‌ ولى رشد و توسعه‌اى كه جدا از دين و ايمان باشد، سرانجام خوبى ندارد.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِي بارَكْنا فِيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‌ عَلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ (137)

وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ‌: و ميراث داديم قومى را كه ضعيف و درمانده بودند از فرعون بعد از اهلاك فرعون و فرعونيان، مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا: مشارق و مغارب زمين را، يعنى تمام مملكت فرعون از

---

جلد 4 صفحه 182

اقصى و ادناى آن، الَّتِي بارَكْنا فِيها: زمينهائى كه بركت داديم در آنها به اخراج زروع و اثمار و ساير اصناف نبات و اشجار و غير آن از عيون و انهار و اقسام منافع. بنا به قولى: ارض شام بود شرق و غرب آن، قولى: ارض مصر، قولى: مراد ملك سليمانى است كه مشارق و مغارب زمين را مالك شد و او از بنى اسرائيل بود.

وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‌ عَلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ‌: و تمام و صحيح شد كلمه نيكو و نعمت پروردگار تو بر بنى اسرائيل به انجاز وعده سبحانى در اهلاك فرعون و فرعونيان، بِما صَبَرُوا: به مقابل و مجازات آنچه صبر كردند از ايذاء فرعون و قومش و استعباد و اعمال شاقه آنان.

در مجمع- بنا به قولى مراد كلمه حسنى، فرمايش سبحانه است: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ‌ تا قوله‌ يَحْذَرُونَ، و كلمات الهى گرچه تمام حسنى است، لكن تخصيص در اينجا به سبب آنست كه وعده فرمود به آنچه دوست مى‌داشتند.

وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ‌: و دمار برآورديم و هلاك كرديم و نابود ساختيم آنچه فرعون و قومش ساخته بودند از ابنيه و قصور و عمارات و ديار، وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ‌: و آنچه عالى و رفيع نموده بودند از اشجار و اعناب و اثمار.

ابن عباس گويد: مراد قصور مسقف رفيعه است. حاصل آن كه كليه ما يملك آنها از ايشان سلب شد.

اجمال غرق قبطيان: تفسير أبو الفتوح رازى رحمه اللّه: چون بنى اسرائيل كنار دريا رسيدند، فرعون با لشگر بسيار به تعاقب آنها، و راه فرار مسدود شد، زيرا در پيش، دريا و در عقب، دشمن. به موسى عليه السّلام گفتند: تدبير چيست؟ به امر الهى عصا به دريا، و شكافته به دوازده جاده متشعب، تا هر سبطى به طريقى روند. چنان خشك بود كه گرد اسبان بلند، و در اثناء راه به موسى تحكم كه ما چه دانيم حال برادران و خويشان را. به دعاى موسى، آب كه به شكل ديوار، حاجب ميان هر سبطى بود، طاق طاق و مشبك تا يكديگر را مشاهده نمودند. به خروج سبطيان، فرعون و قبطيان داخل دريا، و به امر سبحانى آبها بهم بر آمده و همه غرق و هلاك شدند. گفتند: يا موسى، ما از كجا دانيم فرعون هلاك شد.

---

جلد 4 صفحه 183

فورا جسد فرعون با چهار صد من آهن به سطح آب هويدا و نظاره كردند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِي بارَكْنا فِيها وَ تَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنى‌ عَلى‌ بَنِي إِسْرائِيلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما كانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما كانُوا يَعْرِشُونَ (137)

ترجمه‌

و بميراث داديم گروهى را كه ضعيف شمرده شده بودند مشرقهاى زمين و مغربهايش را كه بركت داديم در آن و تمام شد وعده پروردگارت كه نيكو بود بر بنى اسرائيل براى صبرشان و ويران نموديم آنچه را كه بودند ميساختند فرعون و قومش و آنچه را كه بودند برمى‌افراشتند.

تفسير

خداوند بعد از هلاك فرعون و قبطيان بنى اسرائيل را كه در نظر آنها خوار و ذليل بودند و پسرانشان را مى‌كشتند و زنان آنها را استخدام مينمودند وارث و فرمانفرماى مملكت شام و مصر فرمود و مشارق و مغارب آن زمين پهناور را بتصرف آنها

---

جلد 2 صفحه 468

در آورد و خداوند بارزاق و فواكه و لحوم و دسوم آن بلاد بركت مخصوصى داده كه در دنيا معروف است و وعده فتح و نصرت خود را كه بحضرت موسى داده بود كه او و اتباعش را بر فرعون و فرعونيان غالب فرمايد و وارث مملكت آنها فرمايد باتمام رساند چون تماميّت وعده بانجاز آنست و مراد از كلمه آن وعده است و وعده خوب مقابل با وعده بد است كه مخصوصا از آن تعبير بوعيد ميكنند ولى وعده اعم است لذا موصوف بحسنى شده و كلمه بر كلام اطلاق ميشود و كلمات نيز قرائت شده است چون وعده‌ها متعدد بوده است و اين موهبت بر آنها براى آن بود كه در شدائد صبور و بردبار بودند و بعد از فراعنه ابنيه مهمّه و قصور رفيعه آنها بخواست خداوند خراب و ويران شد و جنّات معروشات آنها فاسد و نابود گرديد و بعضى گفته‌اند كه حضرت داود و حضرت سليمان كه از بنى اسرائيل بودند اراضى معموره آنزمان را متصرف شدند پس ممكن است مراد مشارق و مغارب تمام زمين باشد كه محل بركات و منشأ خيرات است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ أَورَثنَا القَوم‌َ الَّذِين‌َ كانُوا يُستَضعَفُون‌َ مَشارِق‌َ الأَرض‌ِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِي‌ بارَكنا فِيها وَ تَمَّت‌ كَلِمَت‌ُ رَبِّك‌َ الحُسني‌ عَلي‌ بَنِي‌ إِسرائِيل‌َ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرنا ما كان‌َ يَصنَع‌ُ فِرعَون‌ُ وَ قَومُه‌ُ وَ ما كانُوا يَعرِشُون‌َ (137)

و بميراث‌ داديم‌ ‌آن‌ قومي‌ ‌را‌ (بني‌ اسرائيل‌) ‌آن‌ كساني‌ ‌که‌ بودند مستضعف‌ و تحت‌ سيطره‌ فرعونيان‌ مشارق‌ زمين‌ و مغارب‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌آن‌ زميني‌ ‌که‌ بركت‌ داده‌ بوديم‌ ‌در‌ ‌آن‌ و تمام‌ شد كلمه‌ پروردگار تو ‌که‌ بهترين‌ كلمات‌ ‌بود‌ ‌بر‌ بني‌ اسرائيل‌ بواسطه‌ آنكه‌ صبر كردند ‌بر‌ اذيتهاي‌ فرعونيان‌ و ‌از‌ ‌بين‌ برديم‌ آنچه‌ ‌را‌ ‌که‌ بودند صنعت‌

جلد 7 - صفحه 441

ميكردند فرعون‌ و قوم‌ ‌او‌ و آنچه‌ ‌را‌ ‌که‌ بودند ساختمان‌ ميكردند وَ أَورَثنَا تعبير بميراث‌ ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ اموال‌ مورث‌ ‌از‌ منقول‌ و ‌غير‌ منقول‌ و حقوق‌ بمجرد موت‌ ‌از‌ ملك‌ ‌او‌ خارج‌ ميشود و منتقل‌ بوارث‌ ميگردد و فرعون‌ و قوم‌ ‌او‌ ‌بعد‌ ‌از‌ غرق‌ و هلاكت‌ آنچه‌ دارا بودند ‌از‌ ملكيت‌ ‌آنها‌ خارج‌ شد و خداوند ‌براي‌ بني‌ اسرائيل‌ مباح‌ و حلال‌ فرمود جميع‌ اراضي‌ و عمارات‌ و اندوخته‌هاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بقرينه‌ كلمه‌ و اورثنا ‌که‌ ميفرمايد ‌ما ارث‌ داديم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ القَوم‌َ الَّذِين‌َ كانُوا يُستَضعَفُون‌َ تعبير باستضعاف‌ ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ بني‌ اسرائيل‌ بالذات‌ ضعيف‌ نبودند و عدّة و عدّة و قوّة و نيروي‌ ‌آنها‌ برجا ‌بود‌ لكن‌ فرعونيان‌ بواسطه‌ قهر و غلبه‌ ‌که‌ داشتند اينها ‌را‌ ضعيف‌ كردند و ‌بر‌ ‌آنها‌ مسلط شدند چنانچه‌ ‌در‌ جاي‌ ديگر ميفرمايد وَ نُرِيدُ أَن‌ نَمُن‌َّ عَلَي‌ الَّذِين‌َ استُضعِفُوا فِي‌ الأَرض‌ِ وَ نَجعَلَهُم‌ أَئِمَّةً وَ نَجعَلَهُم‌ُ الوارِثِين‌َ قصص‌ ‌آيه‌ 4 مَشارِق‌َ الأَرض‌ِ وَ مَغارِبَهَا مراد تمام‌ صفحه‌ كره‌ نيست‌ زيرا بني‌ اسرائيل‌ اولا همچه‌ توسعه‌ پيدا نكردند و ثانيا ‌در‌ سيطره‌ فرعون‌ نبود ‌تا‌ بميراث‌ بآنها منتقل‌ شود بلكه‌ مراد مدائني‌ ‌بود‌ ‌که‌ فرعون‌ تصرف‌ كرده‌ ‌بود‌ و بيت‌ المقدس‌ و شام‌ بقرينه‌ الَّتِي‌ بارَكنا فِيها ‌که‌ بركات‌ الهي‌ ‌در‌ ‌آنها‌ زياد ‌بود‌ ‌از‌ ثمار و حبوب‌ و اشجار و مساعدت‌ هوي‌ و نزول‌ امطار و محل‌ اقامه‌ انبياء و ‌غير‌ اينها.

وَ تَمَّت‌ كَلِمَت‌ُ رَبِّك‌َ الحُسني‌ عَلي‌ بَنِي‌ إِسرائِيل‌َ ممكن‌ ‌است‌ مراد ‌از‌ كلمه‌ وعده‌اي‌ ‌بود‌ ‌که‌ بآنها داده‌ ‌شده‌ بوده‌ ‌که‌ ‌در‌ آيات‌ قبل‌ ذكر شد قال‌َ عَسي‌ رَبُّكُم‌ أَن‌ يُهلِك‌َ عَدُوَّكُم‌ وَ يَستَخلِفَكُم‌ فِي‌ الأَرض‌ِ و ممكن‌ ‌است‌ مراد رسالت‌ موسي‌ و نزول‌ تورات‌ و بيان‌ احكام‌ ‌که‌ راه‌ هدايت‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌از‌ ‌هر‌ جهت‌ تمام‌ شد چنانچه‌ ‌در‌ وصف‌ تورات‌ ميفرمايد وَ كَتَبنا لَه‌ُ فِي‌ الأَلواح‌ِ مِن‌ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ مَوعِظَةً وَ تَفصِيلًا لِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ شرحش‌ بيايد انشاء اللّه‌ ‌تعالي‌.

بِما صَبَرُوا صبر بني‌ اسرائيل‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ ‌با‌ اينكه‌ ‌در‌ منتهي‌ درجه‌ فشار

جلد 7 - صفحه 442

و سختي‌ بودند ايمان‌ بفرعون‌ نياوردند و اقرار بالوهية ‌او‌ نكردند و تحمل‌ مشاق‌ نمودند چنانچه‌ مؤمن‌ بايد ‌در‌ ‌هر‌ حالي‌ ‌که‌ هست‌ دست‌ ‌از‌ ايمان‌ برندارد و ‌لو‌ گوشت‌ بدن‌ ‌او‌ ‌را‌ قطعه‌ قطعه‌ كنند و ‌در‌ آتش‌ بسوزانند إِلّا مَن‌ أُكرِه‌َ وَ قَلبُه‌ُ مُطمَئِن‌ٌّ بِالإِيمان‌ِ نحل‌ ‌آيه‌ 108 راجع‌ بقصه‌ عمار.

وَ دَمَّرنا ما كان‌َ يَصنَع‌ُ فِرعَون‌ُ وَ قَومُه‌ُ دمّر ‌در‌ اصل‌ دخول‌ ‌در‌ منزل‌ ‌غير‌ ‌است‌ بدون‌ اذن‌ و اجازه‌ چنانچه‌ ‌در‌ حديث‌ ‌است‌ ‌از‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌

(‌من‌ دمّر ‌علي‌ مؤمن‌ ‌في‌ منزله‌ بغير اذنه‌ فدمه‌ مباح‌ للمؤمن‌)

و ‌در‌ اينجا كنايه‌ ‌از‌ هلاكت‌ ‌که‌ بلاي‌ غرق‌ دفعة بدون‌ توجه‌ ‌آنها‌ وارد شد و تمام‌ ‌آنها‌ ‌را‌ هلاك‌ نمود و چون‌ هلاك‌ شدند تمام‌ اعمال‌ ‌آنها‌ و ظلمها و اذيتهاي‌ ‌آنها‌ ‌از‌ ‌بين‌ رفت‌ و بني‌ اسرائيل‌ نجات‌ پيدا كردند، و تفسير ‌ما ‌کان‌ يصنع‌ باندوخته‌هاي‌ ‌آنها‌ خلاف‌ ظاهر ‌است‌ زيرا اندوخته‌هاي‌ ‌آنها‌ همراه‌ ‌آنها‌ نبود ‌که‌ ‌در‌ دريا غرق‌ شود و ‌از‌ ‌بين‌ رود بلكه‌ ‌در‌ منازل‌ ‌آنها‌ محفوظ ‌بود‌ و بني‌ اسرائيل‌ تصرف‌ كردند.

وَ ما كانُوا يَعرِشُون‌َ ‌از‌ ‌براي‌ عرش‌ معاني‌ ‌است‌ عرش‌ اعظم‌ الهي‌ ‌که‌ باصطلاح‌ حكماء فلك‌ ‌غير‌ مكوكب‌ و فلك‌ اطلس‌ مينامند و محيط بكرسي‌ ‌است‌ ‌که‌ تعبير بفلك‌ ثوابت‌ ميكنند و كرسي‌ محيط بجميع‌ سماوات‌ و ارض‌ و ‌ما ‌فيها‌ و ‌ما بينهما ‌است‌ وَسِع‌َ كُرسِيُّه‌ُ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌َ و بمعني‌ داربست‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌براي‌ انگور و كرم‌ ‌آن‌ ميزنند جَنّات‌ٍ مَعرُوشات‌ٍ وَ غَيرَ مَعرُوشات‌ٍ انعام‌ ‌آيه‌ 42 باين‌ معني‌ تفسير ‌شده‌، و بمعني‌ سقف‌ عمارات‌ مرتفعه‌ ‌هم‌ آمده‌ ‌است‌ و ‌در‌ اينجا بمعني‌ ساختمان‌ ‌است‌.

اشكال‌‌-‌ عمارتهاي‌ ‌آنها‌ و بيوتات‌ ‌آنها‌ ‌هم‌ ‌در‌ تصرف‌ بني‌ اسرائيل‌ آمد ‌از‌ ‌بين‌ نرفت‌.

جواب‌‌-‌ فرمود يعرشون‌ بصيغه‌ مضارع‌ نه‌ ماضي‌ ‌يعني‌ ساختمانها ‌که‌ ‌در‌ مقام‌ بودند و مشغول‌ بودند بهلاكت‌ ‌آنها‌ ‌از‌ ‌بين‌ رفت‌ ‌که‌ يكي‌ ‌از‌ مصاديق‌ ‌آنها‌ دستور

جلد 7 - صفحه 443

فرعون‌ ‌بود‌ بهامان‌ فَأَوقِد لِي‌ يا هامان‌ُ عَلَي‌ الطِّين‌ِ فَاجعَل‌ لِي‌ صَرحاً لَعَلِّي‌ أَطَّلِع‌ُ إِلي‌ إِله‌ِ مُوسي‌ قصص‌ ‌آيه‌ 38.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 137)- سر انجام دردناک قوم فرعون! پس از نابودی قوم فرعون و در هم شکستن قدرت آنها، بنی اسرائیل وارث سرزمینهای پهناور آنها شدند، آیه مورد بحث به همین معنی اشاره کرده، می‌گوید: «مشرقها و مغربهای پربرکت زمین را در اختیار جمعیت مستضعف و استعمار شده قرار دادیم» (وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتِی بارَکْنا فِیها).

یعنی، حکومت بنی اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه گسترده شد.

ج2، ص87

سپس می‌گوید: «وعده نیک پروردگار تو در زمینه پیروزی بنی اسرائیل- به خاطر صبر و استقامتی که نشان دادند- تحقق یافت» (وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنی عَلی بَنِی إِسْرائِیلَ بِما صَبَرُوا).

و در پایان آیه اضافه می‌کند که: «ما قصرهای زیبای فرعون و فرعونیان و کاخهای مجلل و بناهای پرزرق و برق و جالب آنها و همچنان باغات پرشکوهشان را نابود ساختیم» (وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- بنى اسرائیل در مدت زمانى طولانى تحت سیطره فرعونیان به ضعف و ناتوانى کشانه شده بودند. (و أورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون) استعمال فعل مضارع همراه «کان» و أمثال آن دلالت بر استمرار آن فعل در گذشته دارد. بنابراین «کانوا یستضعفون» مى رساند که استضعاف بنى اسرائیل به دست فرعونیان داراى سابقه طولانى بوده است.

۲- خداوند با نابودسازى فرعونیان، تمام سرزمین آنان را، از شرق تا غرب، در اختیار بنى اسرائیل قرار داد. (و أورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشرق الأرض و مغربها)

۳- سرزمینى که خداوند پس از هلاکت فرعونیان در اختیار بنى اسرائیل قرار داد، سرزمینى پربرکت و بسیار حاصلخیز بود. (مشرق الأرض و مغربها التى برکنا فیها)

۴- برکت و حاصلخیزى زمینها به دست خدا و در اختیار اوست. (مشرق الأرض و مغربها التى برکنا فیها)

۵- نویدهاى خداوند به قوم موسى با هلاکت فرعونیان و حاکمیت یافتن بنى اسرائیل به سرزمین آنان، بى کم و کاست، تحقق یافت. (و تمت کلمت ربک الحسنى على بنى إسرءیل) «کلمه» به معناى سخن است و مراد از آن به قرینه صدر آیه و نیز آیات ۱۲۸ و ۱۲۹ نوید هلاک سازى فرعونیان و جانشینى بنى اسرائیل از آنان است. «تمت» یعنى به طور کامل و تمام تحقق یافت.

۶- وعده هلاکت فرعونیان و حاکمیت یافتن بنى اسرائیل بر سرزمین آنان، از وعده هاى نیکوى خداوند به قوم موسى (و تمت کلمت ربک الحسنى على بنى إسرءیل) کلمه «الحسنى» (زیباتر) صفت براى «کلمت» است.

۷- نابودى ستمگران و حاکمیت مستضعفان از سنتهاى خداوند است. (و أورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون ... و تمت کلمت ربک الحسنى) خداوند به جاى کلمه کوتاهى مانند بنى اسرائیل پس از «أورثنا»، وصف آنان، یعنى «القوم الذین ... »، را مى آورد تا به این نکته اشاره کند که حمایت خداوند مخصوص بنى اسرائیل نبوده، بلکه سنت خدا بر این است که مستضعفان را بر مستکبران پیروزى دهد.

۸- مژده هلاکت مستکبران و حاکمیت یافتن مستضعفان، از سخنان زیباى خداوند براى بشریت. (و أورثنا القوم ... و تمت کلمت ربک الحسنى)

۹- خداوند، حامى مستضعفان است. (و أورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون)

۱۰- شکست کافران عصر بعثت و حاکمیت دین اسلام بر سرزمین آنان، نوید خداوند به پیامبر(ص) (و تمت کلمت ربک) هدف از مخاطب قرار دادن پیامبر (ربک) در بیان پیروزى مستضعفان بنى اسرائیل و نابودى مستکبران، مژده پیروزى اسلام و مسلمانان و نابودى کفر و کفرپیشگان مستکبر است.

۱۱- بنى اسرائیلِ زمان موسى در دوران حکومت فرعون، مردمى صبور و مقاوم در برابر دشمنان دین بودند. (و تمت کلمت ربک الحسنى على بنى إسرءیل بما صبروا)

۱۲- صبر و مقاومت بنى اسرائیل زمان موسى در برابر ستمگریهاى فرعون، موجب تحقق وعده الهى بر پیروزى آنان و نابودى دشمنانشان (و تمت کلمت ربک الحسنى على بنى إسرءیل بما صبروا) حرف «باء» در «بما صبروا» سببیه است و «ما»، مصدریه. یعنى: «تمت ... بسبب صبرهم».

۱۳- صبر و مقاومت مستضعفان شرط تحقق امدادهاى الهى براى پیروزى آنان است. (تمت کلمت ربک ... بما صبروا)

۱۴- عملکرد انسانها در تعیین سرنوشت آنان به دست خدا داراى ارزشى بسزاست. (و تمت کلمت ربک الحسنى على بنى إسرءیل بما صبروا) نکته فوق با توجه به بیان سبب یارى خدا، یعنى «بما صبروا»، برداشت شده است.

۱۵- فرعون و مردمانش در طول حکومتشان، همواره در پى ساختن کاخها و خوش نشینهاى سایه افکن بودند. (و دمرنا ما کان یصنع فرعون و قومه و ما کانوا یعرشون) «ما» در «ما کانوا» موصول است و مراد از آن به دلیل «یعرشون»، عرش و عریش (سایبان) است. بنابراین «ما کانوا یعرشون» یعنى سایبانهایى که آنها را ساخته بودند. فعل «یصنع» و «یعرشون» که به همراه «کان» و «کانوا» آمده، دلالت مى کند که فرعونیان پیوسته کاخ و سایبان مى ساختند ; یعنى داراى کاخها و خوش نشینهاى فراوان بودند.

۱۶- خداوند پس از هلاکت فرعونیان، کاخها و خوش نشینهاى آنان را بکلى ویران کرد. (و دمرنا ما کان یصنع فرعون و قومه و ما کانوا یعرشون) «تدمیر» (مصدر دمرنا) به معناى نابودن کردن است.

۱۷- تحولات تاریخ بشر تحت اراده تدبیر خداوند است. (و أورثنا ... کلمت ربک ... و دمرنا)

موضوعات مرتبط

• اسلام: حاکمیت اسلام ۱۰
• انسان: سرنوشت انسان ۱۴
• بنى اسرائیل: استخلاف بنى اسرائیل ۲، ۳، ۵ ; استضعاف بنى اسرائیل ۱ ; بشارت به بنى اسرائیل ۵ ; بنى اسرائیل دوران موسى(ع) ۱۱، ۱۲ ; پیروزى بنى اسرائیل ۱۲ ; تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۲، ۳، ۵، ۶، ۱۱، ۱۲ ; حاکمیت بنى اسرائیل ۵، ۶ ; صبر بنى اسرائیل ۱۱ ; ظلم به بنى اسرائیل ۱ ; وعده به بنى اسرائیل ۶
• پیروزى: موجبات پیروزى ۱۲
• تاریخ: منشأ تحولات تاریخ ۱۷
• خدا: اراده خدا ۱۷ ; افعال خدا ۲، ۱۶ ; بشارت خدا ۵، ۸، ۱۰ ; تحقق وعده خدا ۱۲ ; تدبیر خدا ۱۷ ; سنتهاى خدا ۷ ; شرایط امدادهاى خدا ۱۳ ; وعده خدا ۶
• زمین: منشأ برکت زمین ۴
• سرزمین: با برکت ۳
• سرنوشت: عوامل مؤثر در سرنوشت ۱۴
• صابران:۱۱
• صبر: آثار صبر ۱۲، ۱۳
• ظالمان: هلاکت ظالمان ۷
• ظلم: صبر بر ظلم ۱۲
• فرعون: آسایشخطلبى فرعون ۱۵ ; ظلم فرعون ۱۲ ; کاخخسازى فرعون ۱۵
• فرعونیان: آسایشخطلبى فرعونیان ۱۵ ; سرزمین فرعونیان ۲، ۳، ۵، ۶ ; ظلم فرعونیان ۱ ; عوامل هلاکت فرعونیان ۱۲ ; فرعونیان و بنى اسرائیل ۱ ; کاخخسازى فرعونیان ۱۵ ; ویرانى کاخ فرعونیان ۱۶ ; هلاکت فرعونیان ۲، ۳، ۶، ۱۶
• کافران: شکست کافران ۱۰
• محمد(ص): بشارت به محمد(ص) ۱۰
• مستضعفان: حاکمیت مستضعفان ۷، ۸ ; حامى مستضعفان ۹ ; شرایط پیروزى مستضعفان ۱۳ ; صبر مستضعفان ۱۳
• مستکبران: هلاکت مستکبران ۸