يوسف ٤٢

از الکتاب
کپی متن آیه
وَ قَالَ‌ لِلَّذِي‌ ظَنَ‌ أَنَّهُ‌ نَاجٍ‌ مِنْهُمَا اذْکُرْنِي‌ عِنْدَ رَبِّکَ‌ فَأَنْسَاهُ‌ الشَّيْطَانُ‌ ذِکْرَ رَبِّهِ‌ فَلَبِثَ‌ فِي‌ السِّجْنِ‌ بِضْعَ‌ سِنِينَ‌

ترجمه

و به آن یکی از آن دو نفر، که می‌دانست رهایی می‌یابد، گفت: «مرا نزد صاحبت [= سلطان مصر] یادآوری کن!» ولی شیطان یادآوری او را نزد صاحبش از خاطر وی برد؛ و بدنبال آن، (یوسف) چند سال در زندان باقی ماند.

ترتیل:
ترجمه:
يوسف ٤١ آیه ٤٢ يوسف ٤٣
سوره : سوره يوسف
نزول : ١١ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ١٩
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«ظَنَّ»: یقین داشت (نگا: بقره / و حاقّه / ). «نَاجٍ»: رها. رستگار. «أَنسَاهُ الشَّیْطَانُ ذِکْرَ رَبِّهِ»: اهریمن یوسف را از یاد ساقی ببرد و او شرح حال یوسف را به شاه نگفت. ضمیر (ه) در فعل (أَنسَاهُ) به ساقی برمی‌گردد. به عبارت دیگر (ه) مفعول به اوّل، و (ذِکْرَ) مفعول‌به دوم است. ذکر این نکته نیز ضروری است که اهریمن جز وسوسه و اغفال، کاری نمی‌تواند بکند. با وسوسه‌های دائم خود، انسانها را به لذائذ و شهوات و کارهای بیهوده مشغول می‌دارد و چه بسا خدا و حقائق را از یاد آنان می‌برد (نگا: نحل / و ابراهیم / ، حجر / ). «لَبِثَ»: ماند. «بِضْعَ»: چند. عدد مبهمی میان سه تا نه است.


تفسیر


نکات آیه

۱- یوسف(ع) از هم بند خویش ، ساقى پادشاه ، خواست تا پس از رهایى ، داستان او را براى پادشاه بیان کند. (وقال للذى ظنّ أنه ناج منهما اذکرنى عند ربک)

۲- پادشاه مصر در دیدگاه یوسف(ع) ، انسان ستمگرى نبود که نتوان به عدل و انصاف او امید داشت. (اذکرنى عند ربک) از اینکه یوسف(ع) از ساقى پادشاه مى خواهد که داستان مظلومیت او را نزد پادشاه بیان کند ، معلوم مى شود یوسف(ع) به دادخواهى وى امید داشته است.

۳- اعتقاد توحیدى با بهره جستن از اسباب ، تنافى ندارد. (قال للذى ظنّ أنه ناج منهما اذکرنى عند ربک)

۴- جواز استمداد از کافران براى رهایى از مشکلات و تنگناها * (اذکرنى عند ربک) ظاهر این است که هم بند یوسف(ع) هنگام آزاد شدن از زندان موحد نشده و اظهار ایمان نکرده بود، و گرنه قرآن از آن یاد مى کرد. بنابراین وى به هنگامى که یوسف(ع) از او تقاضا کرد ، کافر بود.

۵- ساقى پادشاه به درستى تعبیر یوسف(ع) از رؤیاى خویش اعتماد کرد و به نجات خویش امیدوار گردید. (و قال للذى ظنّ أنه ناج منهما) ضمیر در «ظن» محتمل است به «الذى» باز گردد و محتمل است به یوسف(ع) ارجاع شود. برداشت فوق، بر اساس احتمال اول است. بر این مبنا مفاد جمله «قال للذى ...» چنین مى شود: یوسف(ع) به ساقى پادشاه - همان که به نجات خویش دل بسته بود و بدان امیدوار بود - گفت: مرا نزد مالکت یاد کن. قابل ذکر است که چون یوسف(ع) به نجات وى یقین داشت نه گمان، این احتمال قوى تر به نظر مى رسد.

۶- تعبیر یوسف(ع) از رؤیاى هم بند خویش ، تحقق یافت و او با رهایى از زندان ، به استخدام پادشاه درآمد. (فأنسیه الشیطن ذکر ربه) با توجه به اینکه ضمیر در «فأنساه» به «الذى» - که مراد از آن ساقى پادشاه است - باز مى گردد ، جمله «فأنساه الشیطان ذکر ربه» دلالت مى کند که وى از زندان آزاد و به دربار پادشاه راه یافت.

۷- هم بند نجات یافته یوسف(ع) از زندان ، غلام و برده پادشاه مصر بود. (اذکرنى عند ربک فأنسیه الشیطن ذکر ربه) «رب» در «عند ربک» به معناى مالک است و مراد از آن ، به دلیل آیات بعد (آیه ۴۳ و ۴۵- ) ، پادشاه مصر مى باشد.

۸- ساقى پادشاه پس از رهایى از زندان ، درخواست یوسف(ع) (یادآورى وضعیت او) را فراموش کرد. (فأنسیه الشیطن ذکر ربه) «انساء» (مصدر أنساه) یعنى به فراموشى انداختن. ضمیر در «أنساه» و «ربه» به «الذى» - که مراد از آن ساقى پادشاه است - برمى گردد. بر این اساس، جمله «فأنساه ...» چنین معنا مى شود: شیطان از خاطر ساقى زدود که داستان یوسف(ع) را نزد پادشاه یادآور شود.

۹- شیطان ، عامل فراموشى ساقى از یادآور شدن یوسف(ع) نزد پادشاه (فأنسیه الشیطن ذکر ربه)

۱۰- نقش مؤثر شیطان در فراموش کارى انسان (فأنسیه الشیطن ذکر ربه)

۱۱- شیطان ، براى باقى ماندن یوسف(ع) در زندان ، به دسیسه و شیطنت پرداخت. (فأنسیه الشیطن ذکر ربه فلبث فى السجن)

۱۲- خروج یوسف(ع) از زندان و رفع اتهام از او ، ناسازگار با اهداف شیطان (فأنسیه الشیطن ذکر ربه فلبث فى السجن بضع سنین)

۱۳- یوسف(ع) پس از آزادى ساقى پادشاه ، سالیانى دیگر ، گرفتار زندان بود. (فلبث فى السجن بضع سنین) «بضع» به معناى «چند» و کنایه از عددى مبهم بین ۳ تا ۱۰ مى باشد.

۱۴- پادشاه مصر در صورت آگاهى از وضعیت یوسف(ع) ، او را از زندان آزاد مى کرد. (فأنسیه الشیطن ذکر ربه فلبث فى السجن بضع سنین) «لبث» به معناى اقامت کردن (ماندگار شدن) است. برداشت فوق ، از تفریع جمله «لبث ...» بر جمله قبل معلوم مى شود ; یعنى ، شیطان ساقى پادشاه را به فراموشى انداخت و در نتیجه ، یوسف(ع) چند سال دیگر در زندان ماندگار شد.

روایات و احادیث

۱۵- «عن أبى عبدالله(ع):... [فى قول الله ]«قال للذى ظنّ أنه ناج منهما اذکرنى عند ربک» قال: و لم یفزع یوسف فى حاله إلى الله فیدعوه فلذالک قال الله «فأنساه الشیطان ذکر ربه فلبث فى السجن بضع سنین»... ;[۱] از امام صادق(ع): ... [درباره سخن خدا ]«قال للذى ...اذکرنى عند ربک» روایت شده است که فرمود: یوسف در آن حال به خداوند پناه نبرد که او را بخواند. براى همین است که خدا فرمود: فأنساه الشیطان ذکر ربه ...».

۱۶- «عن أبى عبدالله(ع) فى قول الله تعالى: «فلبث فى السجن بضع سنین» قال: سبع سنین ;[۲] از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند که مى فرماید: «فلبث فى السجن بضع سنین» روایت شده که فرمود: [مراد از بضع سنین] هفت سال است».

موضوعات مرتبط

  • احکام: ۴
  • استمداد: استمداد از کافران ۴; استمداد جایز ۴
  • پادشاه مصر: پادشاه مصر و بى گناهى یوسف(ع) ۱۴; عدالت پادشاه مصر ۲; فراموشى ساقى پادشاه مصر ۸; منشأ فراموشى ساقى پادشاه مصر ۹
  • توحید: توحید و استمداد از عوامل طبیعى ۳
  • سختى: اهمیت نجات از سختى ۴
  • شیطان: شیطان و تبرئه یوسف(ع) ۱۲; شیطان و ساقى پادشاه مصر ۹; شیطان و نجات یوسف(ع) ۱۲; شیطنت شیطان ۱۱; نقش شیطان ۹، ۱۰
  • فراموشى: منشأ فراموشى ۱۰
  • یوسف(ع): استخدام همبند یوسف(ع) ۶; امیدوارى همبند یوسف(ع) ۵; امیدوارى یوسف(ع) ۲; بردگى همبند یوسف(ع) ۷; تحقق تعبیر رؤیاى یوسف(ع) ۵، ۶; تحقق رؤیاى همبند یوسف(ع) ۶; خواسته هاى یوسف(ع) ۱، ۸; فلسفه استمرار زندان یوسف(ع) ۱۵; قصه یوسف(ع) ۱، ۲، ۵، ۶، ۸، ۹، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶; مدت زندان یوسف(ع) ۱۳، ۱۶;نجات همبند یوسف(ع) ۵، ۶; نجات یوسف(ع) از زندان ۱۲، ۱۴; یوسف(ع) در زندان ۱۱; یوسف(ع) و پادشاه مصر ۲; یوسف(ع) و ساقى پادشاه مصر ۱

منابع

  1. تفسیرعیاشى، ج ۲، ص ۱۷۶، ح ۲۳ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۴۲۶، ح ۷۳.
  2. تفسیرعیاشى ، ج ۲ ، ص ۱۷۸ ، ح ۳۰ ; نورالثقلین ، ج ۲ ، ص ۴۲۷ ، ح ۷۶.