۱۶٬۹۰۷
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۱۱ بخش۴۰: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←هدايت به دست خدا است و معجزه، سبب ايمان آوردن نيست
| خط ۵۱: | خط ۵۱: | ||
<span id='link346'><span> | <span id='link346'><span> | ||
==هدايت به دست | ==هدايت به دست خداست و معجزه، سبب ايمان آوردن نيست == | ||
خداوند پاسخ مى دهد به اين كه هدايت و ضلالت اثر آيت و مستند به آن نيستند، بلكه مستند به خود خدايند. خداست كه هر كه را بخواهد، هدايت و هر كه را بخواهد، گمراه مى كند. | خداوند پاسخ مى دهد به اين كه هدايت و ضلالت اثر آيت و مستند به آن نيستند، بلكه مستند به خود خدايند. خداست كه هر كه را بخواهد، هدايت و هر كه را بخواهد، گمراه مى كند. | ||
و سنت او بر اين جريان يافته كه كسانى را هدايت نمايد كه به سوى او بازگشت كنند، و داراى قلبى باشند كه به ياد او آرامش و اطمينان داشته باشد. اين دسته اند كه داراى سرانجام نيك و عاقبت خيرند، و كسانى را گمراه كند كه به آيات واضحه و روشن او كفر بورزند، كه ايشان راست عذاب در دنيا در حالى كه عذاب آخرتشان دشوارتر است، و به غير از خدا | و سنت او بر اين جريان يافته كه كسانى را هدايت نمايد كه به سوى او بازگشت كنند، و داراى قلبى باشند كه به ياد او آرامش و اطمينان داشته باشد. اين دسته اند كه داراى سرانجام نيك و عاقبت خيرند، و كسانى را گمراه كند كه به آيات واضحه و روشن او كفر بورزند، كه ايشان راست عذاب در دنيا در حالى كه عذاب آخرتشان دشوارتر است، و به غير از خدا هم، كسى نگهدار ندارند. | ||
اگر بدون مشيت او هدايت امكان داشت، ديگر چه وسيله اى بهتر از معجزه اى مانند قرآن؟ و اين كه مى بينيد با بودن اين معجزه روشن هم، عده اى هدايت نيافته اند، خود بهترين شاهد است بر اين كه امر هدايت به دست خداست، و او نخواسته است كسانى هدايت شوند كه ضلالت بر ايشان نوشته شده، و خود فرموده: | اگر بدون مشيت او هدايت امكان داشت، ديگر چه وسيله اى بهتر از معجزه اى مانند قرآن؟ و اين كه مى بينيد با بودن اين معجزه روشن هم، عده اى هدايت نيافته اند، خود بهترين شاهد است بر اين كه امر هدايت به دست خداست، و او نخواسته است كسانى هدايت شوند كه ضلالت بر ايشان نوشته شده، و خود فرموده: «وَ مَن يُضلِلِ اللّهُ فَمَا لَهُ مِن هَادٍ». كسانى را كه از اهل كفر و مكر، خداوند گمراهشان كرده باشد، ديگر هدايت شدنى نيستند. | ||
«'''وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا | «'''وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِن رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشاءُ وَ يَهْدِى إِلَيْهِ مَنْ أَنَاب'''»: | ||
در اين جا به كلام كفار بازگشته و به جواب مى پردازد. و مقصود كفار از اين كه گفتند: «چرا آيتى بر او نازل نشد...»، اين بوده كه ما قرآن را آيت نمى دانيم، چرا آيتى نيامد كه ما به وسيله آن هدايت شويم؟ | در اين جا به كلام كفار بازگشته و به جواب مى پردازد. و مقصود كفار از اين كه گفتند: «چرا آيتى بر او نازل نشد...»، اين بوده كه ما قرآن را آيت نمى دانيم، چرا آيتى نيامد كه ما به وسيله آن هدايت شويم؟ | ||
زيرا مى بينيم خداوند در پاسخشان، به پيغمبر خود دستور مى دهد كه به ايشان بگويد: | دليل بر اين كه مقصود ايشان اين بوده، جملات بعدى آيه است. يعنى جمله «قُل إنَّ اللّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ»، و جملۀ «وَ لَو أنَّ قُرآناً سُيِّرَت بِهِ الجِبَالُ... بَل لِلّهِ الأمرُ جَمِيعاً»، و جملۀ «وَ صُدُّوا عَنِ السَّبِيل...». | ||
زيرا مى بينيم خداوند در پاسخشان، به پيغمبر خود دستور مى دهد كه به ايشان بگويد: «إنَّ اللهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَ يَهدِى إلَيهِ مَن أنَاب»، و مى فهماند كه مسأله هدايت مربوط و مستند به آيه نيست، تا اگر نازل شود هدايت شوند، و اگر نازل نشود گمراه گردند، بلكه مسأله هدايت و ضلالت، مستند به خداى سبحان است. اوست كه هر كه را بخواهد، هدايت و هر كه را بخواهد، گمراه مى كند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۴۸۳ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۴۸۳ </center> | ||
لذا براى اين كه چنين توهمى پيش نيايد، نفرمود: | و چون زمينه طورى بود كه ممكن بود از اين جواب توهم كنند كه هدايت و ضلالت دائر مدار مشيتى گزاف و نامنظم است، لذا براى اين كه چنين توهمى پيش نيايد، نفرمود: «يَهدِى إلَيهِ مَن يَشَاءُ: هدايت مى كند به سوى خود كسى را كه بخواهد»، بلكه فرمود: «يَهدِى إلَيهِ مَن أنَابَ: هدايت مى كند به سوى خود هر كه را كه به سوى او بازگشت نمايد». | ||
و روشن ساخت كه استناد قضيه به مشيت پروردگار خود، بر اساس سنتى است كه دائما جريان داشته، و بر طبق نظام متقنى است كه هرگز خلل نمى پذيرد. | و روشن ساخت كه استناد قضيه به مشيت پروردگار خود، بر اساس سنتى است كه دائما جريان داشته، و بر طبق نظام متقنى است كه هرگز خلل نمى پذيرد. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
آرى، خداى تعالى، هدايت كسى را مى خواهد كه خود او به سوى خدا بازگشت بكند، و مشيتش بر ضلالت كسى تعلق مى گيرد كه از خداى روى گردان باشد و به سوى او بازگشت نكند. | آرى، خداى تعالى، هدايت كسى را مى خواهد كه خود او به سوى خدا بازگشت بكند، و مشيتش بر ضلالت كسى تعلق مى گيرد كه از خداى روى گردان باشد و به سوى او بازگشت نكند. | ||
پس كسى كه متصف به صفت انابه و رجوع به حق باشد و افكار و عقايدش مغلول به غل هاى اهواء نباشد، خداوند او را با اين دعوت حقه (قرآن) هدايت مى فرمايد، و كسى كه افكار و عقايدش آزاد از قيد اهواء نباشد، گمراه مى شود، هر چند آيات مستقيم و روشن باشد، و از آيات منتفع نمى گردد، هر چند كه معجزه هم باشد. آرى: | پس كسى كه متصف به صفت انابه و رجوع به حق باشد و افكار و عقايدش مغلول به غل هاى اهواء نباشد، خداوند او را با اين دعوت حقه (قرآن) هدايت مى فرمايد، و كسى كه افكار و عقايدش آزاد از قيد اهواء نباشد، گمراه مى شود، هر چند آيات مستقيم و روشن باشد، و از آيات منتفع نمى گردد، هر چند كه معجزه هم باشد. آرى: «وَ مَا تُغنِ الآيَاتُ وَ النُّذُرُ عَن قَومٍ لَا يُؤمِنُونَ». | ||
از همين جا به دست مى آيد كه | از همين جا به دست مى آيد كه جملۀ «إنَّ اللّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ...»، در تقدير: «إنَّ اللّهَ يُضِلُّ بِمَشِيَّتِهِ مَن لَم يُنِب إلَيهِ وَ يَهدِى إلَيهِ بِمَشِيَّتِهِ مَن أنَابَ إلَيه» است. يعنى خداوند به مشيتش گمراه مى كند كسى را كه به سوى او رجوع نكند، و به مشيتش هدايت مى كند كسى را كه به سوى او بازگشت نمايد. | ||
و نيز اين معنا روشن مى گردد كه ضمير در | و نيز اين معنا روشن مى گردد كه: ضمير در «إلَيهِ» در جملۀ «يَهدِى إلَيهِ»، به خداى تعالى بر مى گردد. و اين كه بعضى گفته اند «به قرآن بر مى گردد»، صحيح نيست. و همچنين اين كه عده اى ديگر گفته اند به رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» بر مى گردد، بى وجه است. | ||
«'''الَّذِينَ | «'''الَّذِينَ آمَنُوا وَ تَطمَئنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكرِ اللَّهِ تَطمَئنُّ الْقُلُوب'''»: | ||
اطمينان به معناى سكون و آرامش است، و اطمينان به چيزى، به اين است كه آدمى با آن دلگرم و خاطر جمع شود. | اطمينان به معناى سكون و آرامش است، و اطمينان به چيزى، به اين است كه آدمى با آن دلگرم و خاطر جمع شود. | ||
و از ظاهر سياق بر مى آيد كه صدر آيه، بيان ذيل آيه قبل است. يعنى بيان | و از ظاهر سياق بر مى آيد كه صدر آيه، بيان ذيل آيه قبل است. يعنى بيان جملۀ «مَن أنَابَ»، و مى فهماند انابه، همان ايمان و اطمينان قلب است با ذكر خدا. البته اين از ناحيه عبد است كه او را آماده و مستعد مى سازد براى اين كه مشمول عنايت و عطيّه الهى گردد همچنان كه فسق و اعراض از حق در طرف ضلالت، خود زمينه را آماده براى اضلال خدايى مى كند. و لذا فرموده: «وَ مَا يُضِلُّ بِهِ إلّا الفَاسِقِينَ». و نيز فرمود: «فَلَمَّا زَاغُوا أزَاغَ اللّهُ قُلُوبَهُم وَ اللّهُ لَا يَهدِى القَومَ الفَاسِقِينَ». | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۴۸۴ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۴۸۴ </center> | ||
<span id='link347'><span> | <span id='link347'><span> | ||
و ايمان به خدا، به صرف اين نيست كه انسان بداند و درك كند كه خدا حق است، زيرا مجرد دانستن و درك كردن ملازم با ايمان نيست، بلكه با استكبار و انكار هم مى سازد. همچنان كه خودش فرموده: | و ايمان به خدا، به صرف اين نيست كه انسان بداند و درك كند كه خدا حق است، زيرا مجرد دانستن و درك كردن ملازم با ايمان نيست، بلكه با استكبار و انكار هم مى سازد. همچنان كه خودش فرموده: «وَ جَحَدُوا بِهَا وَ استَيقَنَتهَا أنفُسُهُم». و چون مى دانيم ايمان با انكار نمى سازد، پس نتيجه مى گيريم كه ايمان، صرف ادراك نيست، بلكه عبارت است از پذيرایى و قبول مخصوصى از ناحيه نفس، نسبت به آنچه كه درك كرده. قبولى كه باعث شود نفس در برابر آن ادراك و آثارى را كه اقتضاء دارد، تسليم شود، و علامت داشتن چنين قبولى، اين است كه ساير قوا و جوارح آدمى نيز آن را قبول نموده، مانند خود نفس در برابرش تسليم شود. | ||
اين جاست كه مى بينيم بسيارى از اشخاص با علم و درك زشتى و پليدى عملى، معذلك به آن عمل اعتياد دارند و نمى توانند خود را از آن باز دارند. براى همين است كه فقط قبح آن را درك كرده اند، ولى ايمان به آن ندارند، و در نتيجه تسليم درك خود نمى شوند. | اين جاست كه مى بينيم بسيارى از اشخاص با علم و درك زشتى و پليدى عملى، معذلك به آن عمل اعتياد دارند و نمى توانند خود را از آن باز دارند. براى همين است كه فقط قبح آن را درك كرده اند، ولى ايمان به آن ندارند، و در نتيجه تسليم درك خود نمى شوند. | ||
و بعضى ديگر را مى بينيم كه علاوه بر درك، تسليم هم شده اند و بعد از تسليم، توانسته اند بدون درنگ دست از آن كار بردارند و اين، همان | و بعضى ديگر را مى بينيم كه علاوه بر درك، تسليم هم شده اند و بعد از تسليم، توانسته اند بدون درنگ دست از آن كار بردارند و اين، همان «ايمان» است. | ||
و اين، همان معنایى است كه از آيه شريفه «فَمَن يُرِدِ اللّهُ أن يَهدِيَهُ يَشرَح صَدرَهُ لِلإسلَامِ وَ مَن يُرِد أن يُضِلَّهُ يَجعَل صَدرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأنَّمَا يَصَّعَدُ فِى السَّمَاء» استفاده مى شود. | |||
و | پس هدايت از ناحيه خداى سبحان، اقتضاى امرى را از قلب و يا صدر و يا نفس آدمى دارد كه نسبت آن امر با آن هدايت نسبت قبول و انفعال است. به امر مورد قبول، كه در آيه ۱۲۵ سوره «انعام»، از آن به شرح صدر و توسعه سينه تعبير كرده، و در آيه مورد بحث آن را ايمان و اطمينان قلب ناميده، و آن عبارت از اين است كه: | ||
آدمى خود را در قبول امر، مقبول در امنيت ببيند و قلبش با آن تسكين و آرامش يابد، و آن امر در قلبش راه پيدا كند و در آن جایگزين شود، بدون اين كه قلب مضطرب و يا رویگردان شود. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۴۸۵ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۱ صفحه ۴۸۵ </center> | ||
<span id='link348'><span> | <span id='link348'><span> | ||
